Bir faktorli va ko’p faktorli statistik kriteriyasi - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Bir faktorli va ko’p faktorli statistik kriteriyasi

Yuklangan vaqt:

27.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

709.5 KB

Ko'chirib olish

Bir faktorli va ko’p faktorli statistik kriteriyasi Reja: 1. Korrelyasiya va regressiya. Oddiy chiziqli korrelyasiya. Bir va ko’p chiziqli korrelyasiya. Egri chiziqli korrelyasiya. Kovariatsiya. 2. Probit-tahlil

Mashg’ulotning maqsadi. Dispersion tahlil qilishni o’zlashtirish va o’simliklarni himoya qilishda bu usuldan foydalanish bo’yicha ko’nikmalarga ega bo’lish. Uslubiy ko’rsatmalar. Ko’p faktorli tajribada bir qancha faktorlarning belgi o’zgaruvchanligi natijalariga ta'siri va o’zaro ta'siri o’rganiladi, shuning uchun ham har bir faktorga bir nechta gradatsiyalar beriladi. Bu boshqa bir faktorlarning bir nechta gradatsiyalarida ularning har biri ta'sirini o’rganishga imkon beradi. Faktorlar o’zaro ta'siri effekti umumiy o’zgaruvchanlik 1 ta faktorining boshqa bir faktorning turli gradatsiyalaridagi turlicha ta'siri bilan bog’liq bo’lgan qismini tashkil qiladi. Dala tajribasida ko’pincha o’rganilayotgan faktorlarni hamkorlikda qo’llashning samarasi ularni har biridan foydalanish samaralari yig’indisiga nisbatan ko’proq (sinergizm) yoki kamroq (antogonizm) bo’lishi mumkin. Bunda faktorlarning 1-holda ijobiy, 2-holda esa salbiy o’zaro ta'siri kuzatiladi. Agar mabodo faktorlar o’zaro ta'sirlashmasa, u holda ularni birgalikda qo’llashning samarasi ularni har birini alohida qo’llash samaralari yig’indisiga teng bo’ladi (adsitivizm). Ko’p faktorli tajriba ma'lumotlarini dispersion tahlil qilishda 1 faktorli tajribada qo’llaniladigan dispersion prinsip va hisoblashlar qo’llaniladi. Lekin bunda tahlilning matematik modeli bir qancha murakkablashadi.2 faktorli tajriba ma'lumotlarini qayta ishlashda kvadratlar yig’indisi quyidagi komponentalarga ajratiladi: Su = (Sa + S v + Sdv) + Sr + Cz; 3 faktorli tajriba uchun kvadratlar umumiy yig’indisi (ma'lumotlar tahlilining matematik modeli) yanada murakkabroq bo’ladi: Su = (S A + S V + Ss + S AV + S AS + S AVS) + Sr + Cz. Bunda qavslar ichida o’rganilayotgan faktorlar A va V uchun kvadratlar yig’indisi ko’rsatilgan, 3 faktorli tajriba uchun esa A, V, S va ularning o’zaro ta'siri. Mos holda ko’rsatilgan komponentalar bilan umumiy erkinlik darajalari soni ham ajratiladi. 2 faktorli tajriba uchun u v =N — 1 =vp + vA +vV + VAB + vz ga teng bo’ladi. 2 faktorli tajriba ma'lumotlarini qayta ishlash tartibi quyidagicha bo’ladi:

Yig’indi va o’rtacha qiymatlar aniqlanuvchi boshlang’ich ma'lumotlar jadvali tuziladi. Umumiy kuzatishlar soni (N), tuzatma faktor (S), chetlashishlar kvadratlari yig’indilari: umumiy (Su), takrorlanishlar bo’yicha (Sr), variantlar bo’yicha (Cv) va qoldiq (Cz) yig’indi aniqlanadi. Chetlashishlar kvadratlari yig’indisi 1 faktorli dala tajribasi natijalari tahlil qilinishida qo’llaniluvchi formulalar yordamida hisoblanadi. Faqatgina umumiy kuzatishlar sonini hisoblashda barcha faktorlarning gradatsiyalari va takrorlanishlar soni N =l A* lB*n ni hisobga olish kerak bo’ladi, bu erda 1A – A faktorning gradatsiyalari soni; 1V – V faktorning gradatsiyalari soni; n – takrorlanishlar soni.A va V faktorlar va ularning o’zaro ta'siri AV uchun chetlashishlar kvadratlari yig’indisini aniqlash uchun 1 faktorli dispersion tahlil qilish usulidan farqli ravishda A faktor gradatsiyasi ustunning chap qismida, V faktor esa bosh gorizontal qatorda ko’rsatiladigan maxsus jadval tuziladi. Bu jadvalda A va V faktorlar bo’yicha yig’indi va mos formulalar bo’yicha kvadratlar yig’indisi hisoblanadi: SA= ∑A2:l B*n-C vA=lA-1 bo’lganida; SB= ∑B2:l A*n-C vB=lB-1 bo’lganida; SAB= Cv-CA-CB V AB =(lA-1)(lB-1) bo’lganida; Kvadratlarning hisoblangan yig’indilari, A va V faktorlar hamda ularning o’zaro ta'siri erkinlik darajalari soni ko’rsatiladigan dispersion tahlil jadvali tuziladi, o’rtacha kvadrat qiymati va jadvaldan olingan Fnaz bilan taqqoslanuvchi Fasl mezoni hisoblanadi. Surat uchun jadvaldan F naz ni topish uchun variantlar uchun erkinlik darajalari soni olinadi, kasr maxraji uchun esa qoldiqning erkinlik darajalari soni ishlatiladi. Agar F asl> Fnaz bo’lsa, u holda faktor ta'siri (yoki o’zaro ta'sir) 5 % li yoki 1 % li ahamiyatlilik darajasida ahamiyatga ega bo’ladi. Bundan tashqari belgining umumiy dispersiyasidagi faktorning ta'siri ulushini aniqlash mumkin .

1 faktorli dala tajribasi ma'lumotlarini dispersion tahlil qilinganidek tanlanmaning o’rtacha qiymati xatoligi va xususiy farqlar ahamiyatliligini baholash uchun o’rtacha qiymatlar farqi xatoligi aniqlanadi. Natijada bosh ta'sirlar ahamiyatliligi va EKAF bo’yicha o’zaro ta'sirlar baholanadi. Bunda xususiy o’rtacha qiymatlar takrorlanishlar miqdoriga, bosh ta'sir uchun o’rtacha qiymatlar A — n • l B ga bo’lsa, V va AV o’zaro ta'sir uchun esa l A • n kuzatishlarga tayanadi. Bosh ta'sirlar uchun o’rtacha qiymatlar farqi va EKAF hisoblanadi. va EKAF 05 =t 05 S d faktori uchun va V faktori va щ zaro ta'siri uchun va EKAF 05 =t 05 *S d bo’ladi. Natijada faktorlar va faktorning har bir gradatsiyasi o’rtacha qiymatlari bo’yicha ma'lumotlar keltiriluvchi yakuniy jadval tuziladi hamda ular EKAF bo’yicha bir-biri bilan taqqoslanadi. Bundan tashqari o’rganilayotgan faktorlar ta'siri va o’zaro ta'siri grafiklari yasaladi. Dispersion tahlil quyidagi afzalliklarga ega: Ko’p sonli bo’lmagan kuzatishlarga (takrorlanishlar soni n ga teng) tayanuvchi har bir variant bo’yicha o’rtacha qiymatlar alohida xatoliklari o’rniga ko’p sonli kuzatishlarga tayanuvchi o’rtacha qiymatlar umumlashgan hatoligi qo’llaniladi, shuning uchun ham variantlar bo’yicha farqlarni baholashda yanada ishonchliroq bo’ladi; Dispersion tahlil yordamida oddiy va murakkab, bir va ko’p yillik, 1 faktorli va ko’p fktorli tajribalar ma'lumotlarini qayta ishlash mumkin; Tajribada ko’p sonli variantlar bo’lgan holida murakkab hisoblshlar bartaraf qilinadi.

Ma'lumotlarni almashtirish. Dispersion tahlil yordamida eksperiment ma'lumotlarini qayta ishlash 2 ta talabga amal qilishni nazarda tutadi: tajriba variantlari (tanlanmalar) bo’yicha dispersiyalarning bir jinsliligi hamda qiymatlari bir-biriga bog’liq bo’lmagan (tanlanmalar) holida olinuvchi natijaviy belgining me'yoriy (yoki unga yaqin bo’lgan) taqsimoti. Variantlarning rendomizlashgan joylashuvining bir-biriga bog’liq bo’lmasligiga qayd qilish va kuzatishlarda namunalarni tanlanmaga tasodifiy tanlash orqali erishiladi. Belgining variantlar bo’yicha sezilarli variatsiyalanishida boshlang’ich ma'lumotlarni almashtirish mumkin. Bu o’zgaruvchanlik chegarasini kamaytirish, tanlanma (variant)lar bo’yicha dispersiyalarning bir jinsli bo’lmasligi, natijalarni yanada aniqroq taqqoslashga imkon beradi. Quyidagi almashtirishlar turlari qo’llaniladi: Agar mabodo ba'zi bir kuzatishlar 0 ga teng yoki juda kichik qiymatlar bersa, u holda zararkunandalar soni haqidagi ma'lumotlar, tajriba maydonchalaridagi begona o’tlarni x x dan kvadrat ildiz chiqarish yoki u/x+T orqali almashtirish; x ni burchak-arksinus u/% ga almashtirish. Bu usul ma'lumotlar foizlarda ifodalangan hol (zararlanganlik va o’simliklarning zararkunada, kasalliklardan shikastlanishi, entomofaglardan zararlanish va hokazo)larda qo’llaniladi; agar mabodo bartaraf qiluvchi faktorlar biologik ob'ekt (nur energiyasi, insektitsid, mikrobiologik preparat va hokazo)larga ta'siri kuchi o’rganilayotgan bo’lsa, u holda eksperiment ma'lumotlari probit va ekvivalent burchaklarga almashtiriladi. Agar mabodo brcha qiymatlar 15 va 85 oralig’ida joylashgan bo’lsa, u holda nisbiy (%) kattaliklarni almashtirmasa ham bo’laveradi. Agar 0 va 100 ga yaqin bo’lgan qiymatlar mvjud bo’lsa, u holda ma'lumotlarni almashtirish zarur bo’ladi. Almashtirilgan qiymatlar dispersion tahlil qilish usulida qayta ishlanadi va xususiy farqlarni baholashdan so’ng yana qayta boshlang’ich o’lchov birliklariga qaytariladi. Topshiriq. Variantga mos holda quyidagi ketma-ketlikda 2 faktorli dala tajribasini dispersion tahlil qiling:

Asosida takrorlanish 't (Sr), variant (S), variantlar bo’yicha o’rtacha qiymat xv lar bo’yicha yig’indini aniqlash mumkin bo’lgan boshlang’ich ma'lumotlar jadvalini tuzib chiqing (jadval). j adval 1-variant. Bodring hosildorligi va shiraga qarshi yirtqich qoraqurtni chiqarish me'yori o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 1 m2 maydon uchun chiqarish me'yori, dona 50 53 55 60 63 1 m2 maydon uchun hosildorlik, kg 17,0 16,9 17,6 19,0 19,1 № t/r 6 7 8 9 10

1 m2 maydon uchun chiqarish me'yori, dona 65 80 95 98 100 1 m2 maydon uchun hosildorlik, 24,0 26,1 26,2 26,5 27,2 kg 2-variant. Yashil olma shirasi va olma daraxti bargi yuzasi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 1 ta bargdagi shiralar soni 0 0,5 1,5 2,5 3,8 Barg yuzasi, mm 2 100 84,4 80,0 65,4 66,2 1 ta bargdagi shiralar soni 6 7 8 9 10 Barg yuzasi, mm 2 4,2 5,0 8,1 10,5 20,8 15,0 60,3 57,1 31,5 18,1

3-variant. G’o’za etishtirish davri va ko’sak qurtiga qarshi futsarioz bilan ishlov berish o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 1 ta maydonning o’ziga qayta ekish davri oralig’i, yil 1 2 2 3 3 Zararlanganlik, 88 76 70 45 62 % №t/r 6 7 8 9 10 1 ta maydonning o’ziga qayta ekish davri oralig’i, yil 4 5 6 6 7 Zararlanganlik, % 45 28 9 12 5 4-variant. Kartoshka etishtirish davri va kolorado qo’ng’iziga qarshi fu tsarioz bilan ishlov berish o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 Fuzariozdan zararlanganlik, % 1,0 1,1 1,2 1,5 2,0 Kartoshka hosildorligi, t/ga 0,46 0,45 0,44 0,42 0,36 6 7 8 9 10

Fuzariozdan zararlanganlik, % 3,0 3,2 4,1 5,0 10,2 Kartoshka hosildorligi, t/ga 0,40 0,32 0,31 0,30 0,30 5-variant. 1 bosh karam massasi va unda joylashgan shiralar soni o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. Shiralar o’rtacha soni, ball 0 1,0 2,0 2,5 2,8 karam boshi massasining nazoratdagiga nisbati, % 100,0 98,6 85,4 89,1 60,0 № t/r 6 7 8 9 10 Shiralar o’rtacha soni, ball 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 karam boshi massasining nazoratdagiga nisbati, % 63,9 45,2 36,1 34,5 30,8 6-variant. Olma yashil shirasi va ko’chati shtambini o’tqazish balandligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № 1 2 3 4 5

1 ta bargdagi shiralar o’rtacha soni 0 0,5 1, 5 2,5 3,8 Shtamb balandligi, sm 46,0 45,8 41,5 42,1 37,6 № 6 7 8 9 10 1 ta bargdagi 4,2 5,0 8,1 10,5 20,8 shiralar o’rtacha soni Shtamb balandligi, sm 35,9 31,4 30,2 26,0 13,5 7-varian t. Olma qizil kanasi va ko’chati shtambi kengligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang №t/r 1 2 3 4 5 6 7 1 ta bargdagi kanalar o’rtacha soni, ball 0,3 0,5 0,7 0,8 1,0 1,5 2,0 Shtamb kengligi, mm 73 70 68 65 68 66 66 №t/r 8 9 10 11 12 13 14

1 ta bargdagi kanalar o’rtacha soni, ball 2,5 3,0 3,5 4,0 4,2 4,5 4,8 Shtamb kengligi, mm 65 63 62 62 60 61 59 8-variant. Kolorado qo’ng’izi o’lishi ko’rsatkichining haroratga bog’liqligini aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 Xolodilnik kamerasidagi harorat, °S -19,0 -20,0 -21,0 -22,0 -23,0 O’lgan qo’ng’izlar soni, % 1,0 8,5 4,5 6,0 20,8 №t/r 6 7 8 9 10 11 Xolodilnik kamerasidagi harorat, °S -24,0 -25,0 -27,0 -28,0 -29,0 -32,0 O’lgan qo’ng’izlar soni, % 41,5 55,1 73,4 85,6 92,1 98,6 9-variant. Makkajo’xori hosildo rligining dalada begona o’tlarning mavjudliliga bog’liqligini aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5

1 m 2 maydondagi begona o’tlar soni 12,0 18,1 25,2 30,0 32,5 hosildorlik, t/ ga 6,6 6,4 6,3 6,3 6,2 №t/r 6 7 8 9 10 1 m 2 maydondagi begona 40,0 45,4 50,6 51,0 71,6 o’tlar soni hosildorlik, t/ga 5,8 6,0 5,9 4,8 4,1 10-variant. Malina hosildorligining antraknoz kasalligidan zararlanishiga bog’liqligini aniqlang №t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi, % 5,1 6,4 8,0 10,2 12,8 1 m oraliqdagi hosilorlik, kg 0,98 0,95 0,90 0,90 0,92 №t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi, % 14,1 16,1 20,2 23,8 36,6

1 m oraliqdagi hosilorlik, kg 0,90 0,89 0,75 0,81 0,63 11-variant. Karam hosildorligining kilo kasalligidan zararlanishiga bog’liqligini aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 33,5 34,2 36,0 39,3 39,9 hosildorlik, t/ga 53,1 53,0 51,5 52,3 49,6 №t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 40,5 42,3 45,8 49,7 52,8 hosildorlik, t/ga 45,0 36,5 37,2 33,4 29,0 2-Topshiriq. Taklif etilgan variantga muvofiq ma'lumotlarni quyidagi sxema bo’yicha ko’p faktorli korrelyasion tahlil qiling. № variant raqami X U z x2 U2 z2 xy xz yz Jami Sx Nu Xz XX2 Xy2 Xz2 Xxy Xxz xyz O’rganilayotgan hodisalar o’rtasidagi aloqalarning tavsifi, yaqinligi va ahamiyatliligi haqida xulosalar chiqaring.

1-variant. Karam boshi massasining unda karam shirasi bilan egallanganligi va havoning nisbiy namligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 6 Karamning shiralar bilan egallanganligi, ball 0,5 0,8 1,2 1,5 2,0 2,5 Havoning nisbiy namligi, % 95 90 92 91 86 88 Nazoratga 100 98,5 90,1 90,0 85,8 84,0 nisbatan karam boshi massasi, % №t/r 7 8 9 10 11 12 Karamning shiralar bilan egallanganligi, ball 3,0 3,2 3,5 4,0 4,4 4,8 Havoning nisbiy namligi, % 83 85 74 82 73 75 Nazoratga nisbatan karam boshi massasi, % 75,2 76,0 60,5 49,2 35,0 29,1 2-variant. Qora smorodina ko’chati uzunligining unda oddiy o’rgimchakkana bilan egallanganligi va havoning nisbiy namligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 6 7

1 ta bargdagi zararkunanda soni 0 5 20 30 75 101 120 Havoning nisbiy namligi, % 100 98 95 92 96 88 85 Ko’chat uzunligi, sm 51,5 51,2 51,0 51,4 50,9 46,8 44,5 №t/r 8 9 10 11 12 13 14 1 ta bargdagi zararkunanda 180 225 280 381 470 500 510 soni Havoning nisbiy namligi, % 83 81 79 76 84 70 62 Ko’chat uzunligi, sm 45,2 42,1 40,5 39,6 38,0 32,5 35,1 3-variant. Bug’doy boshog’ida zang kasalligi rivojlanishi bilan Farg’ona vodiysi sharoitidagi oylik o’rtacha harorat va yog’ingarchilik miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 0,13 0,13 0,13 0,15 0,19 Havoning o’rtacha harorati, °S 20,2 16,4 21,5 17,5 17,2 Yog’ingarchilik bo’lgan kunlar 1,5 2,5 3,0 3,2 3,5

№ t/r 6 7 8 9 10 11 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 0,21 0,31 0,40 0,41 0,49 0,50 Havoning o’rtacha harorati, °S 17,5 18,1 16,8 16,9 16,7 18,8 Yog’ingarchilik bo’lgan kunlar 2,5 3,5 3,6 6,0 7,5 5,5 4-variant. B ug’doy boshog’ida zang kasalligi rivojlanishi bilan Samarqand viloyati sharoitidagi oylik o’rtacha harorat va yog’ingarchilik miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 0,10 0,15 0,33 0,40 0,40 Havoning o’rtacha harorati, °S 16,8 18,8 17,3 16,5 19,2 Yog’ingarchilik bo’lgan kunlar 4 5 6 5 7 № t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 0,40 0,42 0,45 0,73 0,75 Havoning o’rtacha harorati, °S 18,1 17,1 18,2 18,0 17,3

Yog’ingarchili k bo’lgan kunlar 6 8 7 9 6 7 8 9 5-variant. Kaliforniya qalqondori diapauzada yashovchanligi bilan havo harorati va kun yorug’ qismining davomiyligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 Tirik 99,0 95,5 94,0 92,0 79, 2 qalqondor miqdori, % Kameradagi havoning o’rtacha harorati, ° S -18 -20 -22 -24 -26 Reaktivatsiya davridagi kun yorug’ qismining davomiyligi, soat 17 16 16 15 14 №t/r 6 7 8 9 10 11 Tirik qalqondor miqdori, % 58,5 44,9 26,6 14,4 7,9 1,4

Kameradagi havoning o’rtacha harorati, ° S -28 -29 -30 -31 -32 -33 Reaktivatsiya davridagi kun yorug’ qismining davomiyligi, soat 14 13 12 12 10 10 6-variant. Olma daraxti shtambi balandligi bilan olma yashil shirasi va havoning nisbiy namligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Shtamb balandligi, sm 52,1 50,0 46,2 42,0 40,5 10 sm oraliqdagi shiralar o’rtacha soni 0,5 2,0 6,6 4,2 18,4 Havoning nisbiy namligi 85 90 86 80 75 № t/r 6 7 8 9 10 Shtamb balandligi, sm 36,7 36,0 30,5 21,2 15,4

10 sm oraliqdagi shiralar o’rtacha soni 16,1 19,0 28,1 42,0 64,8 Havoning nisbiy namligi 75 78 68 64 65 7-variant. Bug’doy un shudring kasalligi rivojlanishi bilan avvalgi ekin zararlanganligi va aprel oyidagi 5 mm dan ko’proq yog’ingarchilik bo’lgan kunlar o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi Bu yilgi 0,03 0,05 0,06 0,18 0,19 O’tgan yilgi 0,13 0,06 0,32 0,42 0,25 5 mm dan ko’proq yog’ingarchilik bo’lgan kunlar 1,3 2,3 3,0 2,0 3,0 № t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi darajasi Bu yilgi 0,25 0,31 0,32 0,42 0,56 O’tgan yilgi 0,3 0,56 0,53 0,39 0,48

5 mm dan ko’proq yog’ingarchilik bo’lgan kunlar 3,6 4,3 3,3 4,6 4,8 8-variant. Kuzgi bug’doy urug’i infeksiyalanishining havo haroratiga bog’liqligini aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Zararlangan o’simliklar miqdori, % 53,2 52,1 43,8 43,8 41,0 Havoning o’rtacha harorati, 0S Aprel 15,2 15,4 15,6 15,4 16,8 Aprel-may 27,3 28,7 28,1 28,9 30,4 № t/r 6 7 8 9 10 Zararlangan o’simliklar miqdori, % Havoning o’rtacha harorati, 0S 40,3 37,3 36,0 34,2 30,5 Aprel 16,9 16,8 16,2 16,6 18,0 Aprel-may 30,4 29,8 30,1 30,6 30,8 Variant 9. Bodring hosildorligining shiralarga qarshi oltinko’z chiqarish me'yori va fosforli o’g’itlar miqdoriga bog’liqligini aniqlang №t/r 1 2 3 4 5

1 m2 ga to’g’ri keluvchi hosildorlik, kg 16,2 16,5 17,0 18,9 19,2 Oltinko’z chiqarish me'yori, dona/m2 50 50 60 60 70 R205 dozasi, 30 30 45 45 50 g/m2 №t/r 6 7 8 9 10 1 m 2 ga to’g’ri keluvchi hosildorlik, kg 23,1 24,0 26,3 28,5 30,1 Oltinko’z chiqarish me'yori, dona/ m2 70 80 80 90 100 R205 dozasi, g/m 2 55 55 50 55 60 10-variant. Olma daraxti bargi yuzasining olma yashil shirasi va azotli o’g’itlar miqdoriga bog’liqligini aniqlang. №t/r 1 2 3 4 5 Barg yuzasi, mm 2 100,0 85,1 82,0 66,5 63,2

10 sm novda dagi o’rtacha shiralar soni 0,2 1,8 1,5 1,9 4,9 Azotli o’g’itlar dozasi, kg/ga 45 45 40 40 35 №t/r 6 7 8 9 10 Barg yuzasi, mm 2 60,0 52,1 28,8 20,5 16,3 10 sm novda dagi o’rtacha shiralar soni 8,8 17,4 15,6 33,8 46,1 Azotli o’g’itlar dozasi, kg/ga 35 30 30 28 30 11-variant. Kuzgi bug’doyda urug’ infeksiyalanishi va yoqqan qor qalinligi o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 53,2 52,1 48,8 43,8 41,0 Dekabr oyida yoqqan qor qalinligi, mm: dekada 9 3 9 4 10 5 10 5 12 8

№ t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi darajasi, 40,3 37,5 36,0 34,1 32,0 Dekabr oyida yoqqan qor qalinligi, mm: dekada dekada 14 10 12 9 15 12 13 13 15 12 12-variant. Kuzgi bug’doyda uru g’ infeksiyalanishi va issiq kunlar miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 55,2 54,0 46,2 41,4 39,0 Issiq kunlar miqdori: dekabr—mart 60 58 59 57 46 Fevral 14 13 13 12 10 № t/r 6 7 8 9 10 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 35,5 34,0 33,2 32,0 30,8 Issiq kunlar miqdori: 47 47 45 40 42 dekabr—mart 8 7 7 7 6 Fevral

13-variant. Ko’sak qurti rivojlanishi davomiyligining harorat va havoning nisbiy namligiga bog’liqligini aniqlang. № t/r 1 2 3 4 5 Qurtlarning rivojlanishi davomiyligi,sut ka 80 78 72 65 60 O’rtacha oylik harorat, ° S 13,5 15,6 16,4 16,0 16,8 Havoning nisbiy namligi, % 86,2 84,0 75,2 75,0 78,5 № t/r 6 7 8 9 10 Qurtlarning rivojlanishi davomiyligi,sutka 54 51 46 42 36 O’rtacha oylik harorat, ° S 17,1 18,4 19,8 20,2 23,0 Havoning nisbiy namligi, % 70,4 68,2 74,0 66,0 58,2 14-variant. Oltinko’z rivojlanishi davomiyligining harorat va havoning nisbiy namligiga bog’liqligini aniqlang № t/r 1 2 3 4 5 Qurtlarning rivojlanishi davomiyligi,sutka 46 44 41 40 39 O’rtacha oylik harorat, ° S 17,9 18,5 20,0 20,5 20,1 Havoning nisbiy namligi, % 58,2 50,1 45,0 60,4 55,0

№ t/r 6 7 8 9 10 Qurtlarning rivojlanishi davomiyligi,sutka 37 35 32 ' 31 30 O’rtacha oylik harorat, ° S 23,0 25,1 28,2 29,0 29,5 Havoning nisbiy namligi, % 73,4 48,5 72,0 65,8 75,0 15-variant. Bug’doy un-shudring kasalligi rivojlanishi davomiyligining harorat va havoning nisbiy namligiga bog’liqligini aniqlang № t/r 1 2 3 4 5 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 0,12 0,15 0,20 0,30 0,33 Havoning nisbiy namligi, % 45,4 61,6 69,1 63,5 66,1 O’rtacha oylik harorat, 0S 17,9 18,4 16,4 16,8 16,5 № t/r 6 7 8 9 10 11 Kasallikning rivojlanishi darajasi, % 0,36 0,40 0,40 0,58 0,83 1,1 Havoning nisbiy namligi, % 71,9 67,0 77,5 71,1 87,9 80,5 O’rtacha oylik harorat, 0S 15,8 15,9 16,1 15,3 15,6 14,7

Tajriba varianti Ta'sir qiluvchi modda bo’yicha azot dozasi, kg/ga Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha 1 sm2 barg yuzasidagi kanalar soni I II III IV 1 60 U 7,5 6,0 6,1 6,0 u 10,0 9,9 9,8 9,8 2 70 X 6,0 5,6 5,9 5,8 U 9,6 9,6 9,6 9,5 3 80 x 5,6 5,7 5,4 5,3 U 9,4 9,4 9,3 9,2 4 90 x 5,5 5,4 5,4 5,0 U 9,3 9,2 9,1 7,0 2-variant. Issiqxonada bodringdagi poliz shirasiga qarshi kurashda oltinko’z chiqarishning turli me'yorlari samaradorligini baholang (* – chiqarilguncha 1 ta bargdagi shiralar soni; u – yirtqich qo’yib yuborilganidan 7 kun o’tgach shiralar sonining kamayishi, %). Tajriba varianti 1 m2 ga chiqarish me'yori, dona ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 1 15 X 404 38,5 33,0 56,0 U 62,6 60,1 56,5 71,1 2 25 X 28,3 43,4 59,1 58,5 U 61,0 69,0 87,4 80,7 3 35 X 38,8 49,2 66,0 68,0 U 70,1 PA 93,0 97,4 4 45 X 44,1 31,0 50,2 59,2 U 87,0 71,5 87,1 97,0

5 55 X 30,0 30,6 30,0 56,0 U 80,9 85,9 89,2 92,2 3-variant. Nok kasalliklariga qarshi kurashda turli fungitsidlarning samaradorligini baholang (x va u mos holda tajriba qo’yilgunicha va tajribadagi 1 ta daraxtdagi mevalar hosili, kg). Tajriba varianti Preparat ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 1 Topsin-M X 47,0 40,8 45,1 49,2 U 90,3 86,9 99,9 99,9 2 Sineb X 52,3 62,6 60,0 51,3 U 98,1 95,8 93,2 79,6 3 Mis xloroksidi X 50,8 54,6 53,3 46,2 U 98,0 87,5 94,3 82,7 4-variant. Issiqxonada bodringdagi o’rgimchakkanaga qarshi kurashda brakon chiqarishning turli me'yorlari samaradorligini baholang (* – chiqarilguncha 1 ta bargdagi kanalar soni; u – yirtqich qo’yib yuborilganidan 10 kun o’tgach kanalar sonining kamayishi, %). Tajriba varianti 1 m2 ga chiqarish me'yori ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I 11 III IV V 1 60 X 41,2 28,5 35,5 24,3 37,5 U 90 81,4 72,4 65 66,6 2 70 X 28 27 45,2 39,2 35 u 74,5 89,4 82,5 73 63,6 3 80 x 37 26 62 55 29 u 91,2 93 97 91 60,6 4 90 x 56 52 65 54 50

u 99 96 99 85 77 5-variant. Don tunlamiga qarshi kurashish uchun tuproqni qayta ishlashning turli usullari samaradorliklarini taqqoslang (x va u – mos holda 1 m2 dagi tajribadan oldingi va keyingi qurtlar soni). Tajriba varianti Qayta ishlash usuli ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 1 bahorgi shudgor X 30,3 34,0 31,3 42,0 U 24,7 27,3 21,7 34,7 2 Kuzgi shudgor X 37,3 34,7 49,3 47,3 U 29,7 19,7 38,0 37,3 3 Erta bahorgi kulti vatsiya X 44,7 38,3 52,7 55,7 U 32,6 26,7 42,0 44,7 4 Kech bahorgi X 40,7 49,3 48,0 55,3 kultivatsiya U 21,6 28,3 33,0 39,3 5 Erni ag’darish X 48,3 44,6 49,3 51,3 U 21,0 22,7 20,6 36,7 6-variant. Olma daraxtini zararkunandalardan kimyoviy va biologik himoya qilish usullarining iqtisodiy samaradorliklarini taqqoslang (x va u – mos holda 1 ta daraxtdagi tajriba qo’yilgunicha va keyingi meva hosili, kg). Tajriba varianti Himoya usuli ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV

1 Trixogrammani chiqarish: 100 mingta/ga X U 99 144 85 148 65 122 118 166 2 150 mingta/ga X 62 68 63 110 U 148 134 145 154 3 Fozalon X 114 59 89 112 U 148 104 112 142 4 Xlorofos X 126 80 98 134 U 158 115 134 167 7-variant. Olma daraxti kasalliklariga qarshi kurashda turli fungitsidlarning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x va u - mos holda 1 ta daraxtdagi tajriba qo’yilgunicha va keyingi meva hosili, kg). Tajriba varianti Preparat ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 1 Bordo suyuqligi X 80 71 75 92 U 94 102 91 126 2 Bayleton X 114 59 89 112 U 148 104 112 142 3 Kuprozan X 99 85 65 118 U 144 148 122 166 8-variant. Karam tunlamiga qarshi kurashda trixogrammani qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – trixogramma chiqarilgunicha 1 m 2 maydondagi tuxumlar soni va u - tuxumlarning parazit bilan egallanganligi, %). Tajriba varianti Chiqarish me'yori, mingta/ga Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar

I II III IV 1 30 X 57,7 36,1 45,5 41,1 U 70,0 52,2 56,6 55,5 2 40 X 62,2 63,3 32,7 49,4 U 78,8 82,2 57,7 62,2 3 50 X 74,4 70,0 44,4 54,4 U 92,7 87,7 63,8 74,4 4 60 X 65,5 55,0 47,2 36,1 U 92,2 80,0 82,2 67,7 5 70 X 61,1 34,4 37,7 35,0 U 85,5 82,2 74,4 80,5 9-variant. G’alla tunlamiga qarshi kurashda kimyoviy preparatlarni qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – tajriba qo’yilgunicha 1 m 2 maydondagi qurtlar soni va u - o’lishi darajasi, %). Tajriba varianti Preparat Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 1 Metafos X 48,7 46,5 51,2 52,5 U 99,8 82,2 96,1 89,5 2 Xlorofos X 48J 47,3 50,3 53,0 U 89,6 76,9 93,8 96,6 3 Metation X 54,2 51,2 57,1 59,8 U 96,0 79,5 95,9 97,6 4 Volaton X 47,1 49,2 47,5 43,7 U 90,0 99,7 97,3 83,7 10-variant. Qo’ng’izlarga qarshi kurashda turli insektitsidlarni qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – tajriba qo’yilgunicha 1 m2 maydondagi qo’ng’izlar soni va u - o’lishi darajasi, %).

Tajriba varianti Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II Sh IV GXSG X 48,8 46,6 51,3 52,6 U 100,0 82,3 96,3 89,6 Metafos X 48,2 47,4 50,4 53,1 U 89,7 77,1 93,9 96,8 Xlorofos X 54,3 51,3 57,2 59,6 u 96.1 79.6 96.0 97-8 Aktellik X 47,2 49,3 47,6 43,8 U 90,1 99,8 97,4 83,8 11-variant. Olma mevaxo’riga qarshi kurashda turli usullarni qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – tajriba qo’yilgunicha 1 ta daraxtdagi va u - keyingi meva hosili, kg). Tajriba Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar varianti I II III IV Trixogramma chiqarish: 150 mingta/ga X 102 60 83 72 U 128 99 100 93 200 mingta/ga X 108 115 60 90 U 146 147 102 111 Gardona X 130 125 81 96 U 171 158 114 136 Fosfamid X 115 99 85 65 U 170 145 146 121

Xlorofos X 110 60 65 62 U 154 150 137 145 12-variant. Olma kasalliklariga qarshi kurashda turli fungitsidlarni qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – tajriba qo’yilgunicha 1 ta daraxtdagi va u - keyingi meva hosili, kg). Tajriba varianti Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV Kaptan X 60 90 112 110 y 103 110 150 144 Polikarbatsin X 80 90 125 134 y 115 136 159 167 Bordo X 68 60 64 112 suyuqligi y 134 148 146 152 Bayleton X 70 89 80 89 y 99 90 110 116 Akreks X 85 60 98 120 y 148 122 144 164 13-variant. Kuzgi tunlamga qarshi kurashda trixogrammani qo’llashning iqtisodiy samaradorligini baholang (x – 1 m2 dagi tuxumlar o’rtacha soni, va u - parazit bilan egallanganlik tuxumlar salmog’i, %). Qo’llash me'yori, mingta/ga Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar I II III IV 30 X 28 52 36 33 u 61 75 66 65 40 X 55 54 24 39

u 91 84 65 74 50 X 62 65 34 45 u 97 99 74 82 60 X 46 56 40 26 u 91 99 91 75 70 X 24 51 25 25 u 94 95 85 90 14-variant. Kolorado qo’ng’iziga qarshi kurashda turli preparatlarni qo’llashning iqtisodiy samaradorligini taqqoslang (x – tajriba qo’yilgunicha 1 m 2 dagi zararkunanda soni va u - o’lishi darajasi, %). Tajriba Ko’rsatkich Takrorlanishlar bo’yicha ma'lumotlar varianti I II III IV Dilor X 44 49 38 62 u 54 61 56 75 Xlorofos X 53 35 68 67 u 67 62 88 85 Korrelyasiya va regressiya. Oddiy chiziqli korrelyasiya. Bir va ko’p chiziqli korrelyasiya. Egri chiziqli korrelyasiya. Kovariatsiya. Mashg’ulot maqsadi. Tajriba ma'lumotlarini korrelyasion va regrission tahlil qilish va ulardan o’simliklarni himoya qilish sohasidagi vazifalarni hal qilishda foydalanish. Har bir tajriba uslubiy nuqtai nazardan asosan uchta asosiy vazifani bajarishga qaratilgan bo’ladi: 1) kuzatilayotgan ob'ektlar o’rtasidagi sifat va miqdoriy o’zgarishlarni aniqlash; 2) bu farqlarni keltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash;

3) ularning bu aloqalaridan yo’nalishli foydalanish; Uslubiy ko’rsatmalar. Ko’pincha tajriba ishlarida turli miqdoriy va sifat belgilari orasidagi munosabatlarni o’rganishga to’g’ri keladi. Belgilar orasida ikki turdagi bog’lanish – funksional va korrelyasion (yoki statistik) bog’lanishlar mavjuddir. Funksional bog’lanishlarda bir o’zgaruvchi miqdorning har qaysi qiymatiga boshqa o’zgaruvchi miqdorning aniq bitta qiymati mos keladi. Bunday bog’lanishlar aniq fanlar – matematika, fizika va ximiyada ayniqsa yaqqol kuzatiladi. Masalan: gazning bir qancha namunalari olinib, ularning temperaturasi 20°S gacha o’zgartirilsa, u vaqtda bir xil sharoitda bo’lgan barcha gaz namunalarining hajmlari bir xil aniq miqdorga kengayadi; termometrdagi simob ustunining balandligi havo yoki suvning harorati haqida aniq va bir qiymatli ma'lumot beradi; 3) aylana radiusi R va uning uzunligi S orasida geometriyadan ma'lum bo’lgan S=2 π R formula bo’yicha aniqlangan funksional bog’lanishmavjud. Boshqacha qilib aytganda, Rning har bir qiymatiga S ning ham aniq bitta qiymati mos keladi. Biologik hodisalarda ham ma'lum bir organizmning ayrim sifat yoki miqdoriy belgilari, yoki belgilar va ba'zi bir tashqi shart-sharoitlar orasida bog’lanishlar kuzatiladi. Biologik belgilar orasida mavjud bo’lgan munosabatlar shunisi bilan harakterliki, ularda bir belgining aniq qiymatiga boshqa belgining bir emas, balki bir qancha turli qiymatlari to’g’ri kelishi mumkin, ba'zan esa bu qiymatlar noaniq bo’lib qolishi ham mumkin. Masalan: hosil solingan o’g’itning miqdoriga bog’liq, lekin bu bog’lanishda aniq moslik yo’q; bir xil sifatli, bir xil miqdorda o’g’it berilganda ham hosil turlicha bo’lishi mumkin, chunki hosilning miqdori o’g’itdan tashqari boshqa ko’p faktorlarga ham bog’liq bo’ladi; agar ko’rinishi, zoti, jinsi va yoshi bo’yicha bir jinsli bo’lgan bir guruh hayvonlar joylashtirilgan joydagi havoning haroratini o’zgartirsak, u vaqtda har qaysi hayvonning o’zgartirilgan haroratdagi sharoitlarga reaksiyasi turlicha

bo’ladi; ko’pchilik hayvonlarda haroratning ko’tarilishi bilan ularning nafas olishi tezlashadi; bunda bir qism hayvonlarning nafas olish ko’proq, bir qisminiki esa kamroq tezlashadi, hayvonlarning bir qanchasini nafas olishi esa juda oz o’zgaradi. Shunday qilib, hayvonlarni o’rab turgan havoning harorati bilan ularning nafas olish tezligi orasidagi munosabat ko’rsatkichi juda ko’p tasodifiy sabablarga ko’ra o’zgaruvchan bo’ladi. Agar ikki X va Ytasodifiy miqdorlar orasida shunday munosabat mavjud bo’lsaki, X miqdorning har bir qiymatiga X o’zgarishi bilan qonuniy ravishda o’zgaradigan Ymiqdorning aniq taqsimoti mos kelsa, u holda X va Ylar orasidagi bunday munosabat statistik yoki korrelyasion munosabat deyiladi. Xva Y miqdorlar orasidagi bu munosabat oddiy jadval ko’rinishidagi berilishi ham mumkin. O’simliklarni himoya qilish sohasida korrelyasion bog’lanishlarning bir qancha turlari mavjud bo’lib, ular turli-tumandir. Ular to’g’ri yoki qaytariluvchi, kuchli yoki kuchsiz, to’g’ri yoki egri chiziqli, oddiy yoki ko’p tarmoqli bo’lishi mumkin. Oddiy chiziqli korrelyasiya – bu korrelyasiyaning oddiy shaklidir. Ko’p chiziqli korrelyasiya – bunda vazifalar o’lchamiga bir vaqtning o’zida bir qancha o’zgaruvchan kattaliklar ta'sir qilishi mumkin. Egri chiziqli korrelyasiya– bunda asosan korrelyasion aloqalar o’rganiladi. Kovariatsiya. O’simliklarni himoya qilish sohasida ko’pincha tajriba sharoitlarning bir xil bo’lmasligi holatlari bilan to’qnash kelinadi. Bir xil bo’lmaslik, masalan bir o’simlikdagi hasharotlarning zichligi, o’simlikning turli kattalikda va zichlikda bo’lishi, o’simlikning mevaga kirishi va hokazolar. Bu esa tajriba ma'lumotlarining turlicha bo’lishiga sabab bo’lishi mumkin. Buning oldini olish uchun tajribaning boshlang’ich va oxirgi ko’rsatkichlariga muayyan tuzatishlar kiritiladi. Kovariatsion tahlil o’z ichiga dispersion, korrelyasion va regrission tahlillarni oladi.

Bir faktorlik statistik kompleks dispersion analizi-Biologik hodisalar va protsesslarning kechishiga juda ko’p ko’pincha, ta'siri qarama-karshi bo’lgan faktorlar sababchi bo’ladi. Bizni qiziqtiruvchi ko’rsatkich yoki jarayonga ta'sir etuvchi faktorlarning har birini ta'sir ulushini aniqlash, belgining o’zgaruvchanligiga ularning kompleks ta'sirini aniqlash –dispersiontahlil masalasini tashkil etadi. Bu tahlil jarayonida belgining hisobga olingan va olinmagan xilma-xil faktorlar ta'siridan kelib chiqadigan umumiy dispersiyasini (o’zgaruvchanligini), xususiy (yoki faktorial) dispersiyasini, ya'ni tadqiqotchi hisobga olgan turli faktorlar ta'siridan kelib chiqadigan o’zgaruvchanlik ulushini va qoldiq dispersiyani, ya'ni tadqiqotchiga noma'lum bo’lgan sabablarga ko’ra kelib chiqadigan o’zgaruvchanlikni tavsiflovchi ma'lumotlar hosil bo’ladi. Faraz qilaylik, G’1, G’2,... G’R Faktorlarning X miqdor bilan o’lchanadigan biror belgiga ta'sirini tekshirish lozim bo’lsin. Masalan, turli o’g’itlarning guruch hosiliga yoki turli nav paxta hosiliga ta'sirini tekshirish kerak bo’lsin. Faraz qilaylik, har bir faktor ustida tajriba qmarta takrorlansin. Bu holda biz hammasi bo’lib, X ning ??ta qiymatiga ega bo’lamiz. Biz X ning kuzatilgan hamma qiymatlarining S2 umumiy dispersiyasidagifaktorlar ta'siridan kelib chiqadigan S2fbilan S2eni taqqoslab, biz faktorlarning X belgiga ko’rsatgan ta'sirini tasodifiy sabablar ta'siridan ahamiyatli farq qilishini yoki qilmasligini aniqlashimiz va shunday qilib, umuman, faktorlarniig butun to’plamini X ga qilgan ta'sirini baholashimiz mumkin. Ko’p faktorlik statistik kompleks dispersiontahlili. Endi S2ƒ va S2e dispersiyalarni qanday topishni ko’ramiz. Dastlab, X ning hamma kuzatilgan qiymatlari yig’indisinipq ga bo’lib, x umumiy o’rtacha qiymatni topamiz. So’ngra har bir faktor uchun o’zining o’rtacha qiymatini hisoblab, faktorlar bilan bo’lgan sinashlardan olingan X ning qiymatlari uchun o’rtacha qiymatlarni topamiz. Bu o’rtacha qiymatlarii a1,a2,…..ar, bilan belgilaymiz, masalan, a1faktor G’1uchun o’rtacha qiymatniko’rsatadi. Bu o’rtacha qiymatni G’1faktor bilan bo’lgan

sinovlarda kuzatilgan X ning qta qiymatlari yig’indisini q ga bo’lishdan hosil qilamiz. x a1,a2,…..ar,o’rtacha qiymatlarni aniqlab bo’lgandan so’ng, umumiy va faktorlar bo’yicha hamda qoldiq ayrimlari kvadratlarining yig’indilari topiladi. Umumiy ayrim kvadratlar yig’indisi X ning rd ta qiymatlarining harbiri bilan õ umumiy o’rtacha qiymatlari orasidagi ayrimlar kvadratlari yig’indisiga teng, uni S bilan belgilaymiz: faktorlar bo’yicha kvadratlari yig’indisini SF bilan belgilasak, u orqali aniqlanadi. Nihoyat, qoldiq ayirmalar kvadratlari yig’indisiniSebilan belgilasak, u quyidagi tenglikdan topiladi: Se =S-Sf Uni boshqacha X ning kuzatilgan qiymatlari bilan faktorlar bo’yicha o’rtacha qiymatlari ayrimlari kvadratlari yig’indisi kabi aniqlash mumkin: X ning G’1bilan bo’lgan sinovlarda kuzatilgan qiymatlari bilan ularning a1o’rtacha qiymati orasidagi ayrimlar kvadratlari yig’indisi, so’ngra X ning G’2bilan sinovlarda kuzatilgan qiymatlari bilan ularning a2o’rtacha qiymati orasidagi ayrimlar kvadratlari yig’indisi va x.k.lar hamma faktorlar bo’yicha topiladi. Hosil qilingan hamma kvadratlar jamlanganda bu yig’indi Se bo’ladi. S, Sfva Se topilgandan so’ng S2Sf va S2e dispersiyalar ushbu tengliklardan topiladi: Bu formulalarning maxrajlaridagi sonlar mos dispersiyalarning erkinlik darajalari sonidir. Ularni e'tiborga olish zarur, chunki dispersiyalarni taqqoslashda ular g’oyat muhim rol o’ynaydi. Probit-tahlil

Mashg’ulotning maqsadi. Hasharot, kana, shilliqurt va hokazolarga zararlovchi faktor (pestitsid, mikrobiologik preparat) lar ta'siri kuchini o’rganishdan olingan eksperimental ma'lumotlarni statistik qayta ishlash usulini o’zlashtirish. Uslubiy ko’rsatmalar. Probit-tahlil o’rganilayotgan hodisalar o’rtasida S shaklidagi regressiya egri chizig’i orqali ifodalanadigan kollelyasion tahlilning xususiy holi hisoblanadi. Bunday egri chiziq turli xil ekologik faktorlar, xususan pestitsidlar ta'sirida turlar miqdorining dinamikasini o’rganishdan olinadi. Preparatlarning shu kabi egri chiziqlar ko’rinishida tasvirlangan turli xil dozalaridan zararkunandalarning o’lishi foizining bog’liqlik ma'lumotlarini matematik jihatdan qayta ishlash hamda ulardan amalda foydalanish murakkab va noqulaydir. Masalani soddalashtirish uchun S shaklidagi egri chiziq unga maksimal darajada yaqinlashtirilgan to’g’ri chiziqqa almashtiriladi. Bu maqsadda dozalar yoki preparat konsentratsiyalarining boshlang’ich ma'lumotlari va ularga mos zararkunandalar o’lishi foizlari ko’rsatkichlari shartli birliklarga o’tkaziladi. O’lish foizi ko’rsatkichlarini almashtirish uchun probitlar deb ataluvchi shartli belgilar ishlatiladi. Eksperiment ma'lumotlarini probitlarga o’tkazish maxsus jadvallar yordamida amalga oshiriladi. Preparatlar doza va konsentratsiyalarini turli usullarda almashtirish mumkin. Ulardan eng soddasi ularning qiymatlarini o’nli logarifmlarga o’tkazishdir. Bu holda regressiya chizig’ini tuzishda u – o’lish foizi probiti, x bo’lsa – preparat dozasi yoki konsentratsiyasi logarifmi bo’lib, to’g’ri chiziq olinadi. Lekin logarifm mantissalari 4 xonali bo’ladi va bunday kattaliklarni grafikda tasvirlash uchun millimetrli qog’oz talab etiladi. Aksincha natijalar unchalik aniq bo’lmay qoladi. Grafik aniq tuzilganida u orqali kerakli uchish dozirovka (UD) yoki uchish konsentratsiya (UK)larini aniqlash mumkin bo’ladi. jadval Probitlarning vazn koeffitsienti (Prozorovskiy usulida)

Probit 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 3 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,3 2,6 2,9 3,2 4 3,5 3,7 3,9 4,1 4,3 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5 5,0 4,9 4,8 4,7 4,6 4,5 4,3 4,1 3,9 3,7 6 3,5 3,2 2,9 2,6 2,3 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 jadval Hasharot o’lishi chastotasi foizini probitlarga almashtirish o’lishi, % 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 - 2,67 2,95 3,12 3,25 3,36 3,45 3,52 3,59 3,66 10 3,72 3,77 3,82 3,87 3,92 3,96 4,01 4,05 4,08 4,12 20 4,16 4,19 4,23 4,26 4,29 4,33 4,36 4,39 4,42 4,45 30 4,48 4,50 4,53 4,56 4,59 4,61 4,64 4,67 4,69 4,72 40 4,75 4,77 4,80 4,82 4,85 4,87 4,90 4,92 4,95 4,97 50 5,00 5,03 5,05 5,08 5,10 5,13 5,15 5,18 5,20 5,23 60 5,25 5,28 5,31 5,33 '5,36 5,39 5,41 5,44 5,47 5,50 70 5,52 5,55 5,58 5,61 5,64 5,67 5,71 5,74 5,77 5,81 80 5,84 5,88 5,92 5,95 5,99 6,04 6,08 6,13 6,18 6,23 90 6,28 6,34 6,41 6,48 6,55 6,64 6,75 6,88 7,05 7,33 Yana boshqa bir qulay usuli bo’lib preparatlar doza yoki konsentratsiyalarini ―doza o’rni‖ deb ataluvchi shartli birliklarga almashtiriladigan eng kichik kvadratlar usuli hisoblanadi. Doza o’rni yoki konsentratsiyasini aniqlash uchun eng kichik ko’rsatkich 1 ga teng deb qabul qilinadi; qolganlarining o’rinlari berilgan ko’rsatkichni minimal qiymatga nisbati bilan hisoblanadi. Masalan, agar mabodo 0,05; 0,1; 0,15; 0,2 dozalar qatori mavjud bo’lsa, u holda ularga mos o’rinlar 1, 2, 3, 4 ga teng bo’ladi. Bunday almashtirishda doza o’rni va o’lish probiti o’rtasidagi aloqa u =A0 + A1x chiziqli tenglama orqali ifodalanadi, bunda u – o’lish foizining probiti, x – doza o’rni. A0 va A1 koeffitsientlar qiymatlarini

aniqlash uchun jadvaldan aniqlanuvchi yana bir shartli ko’rsatkich – ―probitlarning vazn koeffitsienti‖ V kiritiladi (jadvalga qarang). Probit tahlil o’tkazish uchun quyidagi variant va ma'lumotlar taklif qilinadi. 1-variant Qulupnay uzunburuni qo’ng’iziga qarshi no’xatni korbofos bilan qayta ishlash Ishchi aralashma konsentratsiyasi, % 0,01 0,02 0,04 0,08 0,1 0,2 O’lish 5,0 7,0 34,0 45,0 95,0 99,8 ko’rsatkichi, % 2-variant. Trixogrammani urg’ochisiz DDVF bilan qayta ishlash Konsentratsiya, % 0,0031 0,0062 0,0125 0,025 0,05 O’lish ko’rsatkichi, % 3U 65,0 81,0 97,0 99,9 3-variant. Karam tunlami qurtlarini ambush bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0062 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 23,0 42,5 50,0 69,1 79,6 98,3 4-variant. G’o’za tunlami qurtlarini dendrobatsillin bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0063 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 25,0 35,0 47,5 75,0 85,0 98,3 5-variant. Ekishdan avval g’o’zaning urug’larini gommoz kasalligiga qarshi bronotok bilan qayta ishlash

Sarf me'yori, kg/t 8,5 9,0 9,5 10i0 10,5 Kasallikning rivojlanishi, % 32,0 24,6 14,5 12,5 113 6-variant. Zlatoguzka qurtlarini ambush bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,15 O’lish ko’rsatkichi, % 43,3 <a 56,6 83,3 96,6 99,8 7-variant. Yosh kanalarni pestitsid bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 15,4 35,0 55,1 85,0 98,5 8-variant. Arpa ekinida rinxosporioz kasalligiga qarshi kuprozanning samaradorligi Doza, mg/g 0,5 0,1 0,01 0,001 0,0001 O’lish ko’rsatkichi, % 0 0 0,2 24,0 83,1 9-variant. Karam oq kapalagini volaton bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0007 0,003 0,006 0,0125 0,25 0,05 0,1 O’lish ko’rsatkichi, % 10,2 33,1 48,4 73,5 80,0 89,0 99,7

10-variant. Shirani fosfamid bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0063 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 12,3 37,5 45,9 72,1 72,8 99,9 11-variant. Ipak qurtini fosfamid bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 28,1 52,6 71,0 80,5 99,6 12-variant. Bug’doy septorioz kasalligiga qarshi kurashda sinebning zaharliligi Doza, mg/g 0,5 0,1 0,01 0,001 0,0001 O’lish ko’rsatkichi, % 0 0,8 13,4 41,0 86,7 13-variant. Qulupnay uzunburuni qo’ng’izlarini polixlorkamfen bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,0063 0,0125 0,025 0,05 0,1 0,2 O’lish ko’rsatkichi, % 10,0 20,0 40,0 57,5 72,5 98,6 14-variant. Daraxt po’stlog’i qo’ng’izi qurtlarini dendrobatsillin bilan qayta ishlash Doza, mg/g 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 O’lish ko’rsatkichi, % 1.6 8,3 26,6 41,6 93,5 15-variant. Don tunlamini metafos bilan qayta ishlash

Doza, mg/g 0,05 0,1 0,2 0,4 0,8 O’lish ko’rsatkichi, % 21,6 45,0 78,3 83,0 98,9

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

O'xshashlar

Vegetatsion va lizimetrik tajribalar

Dala tajribasiga qo’yiladigan talablar va dala tajribalarining turlari

Sifat o’zgaruvchanligi va uning statistik harakteristikasi

Miqdoriy va sifat o’zgaruvchanliklari, bosh mutanosiblik, ularning statistik ko’rsatkichlari va grafik usulda tasvirlanishi

Dala tajribalarining statistik tahlilini B.A.Dospexov uslubi bo’yicha hisoblash