Талабаларнинг касбий тайёрлигининг психологик муаммолари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

Талабаларнинг касбий тайёрлигининг психологик муаммолари Режа: 1. Олий ўқув юрти битирувчисига зарур сифатларни шакллантиришнинг психологик асослари2. Талабаларда олий ҳисларнинг ва иродавий хислатларнинг шаклланиши

Аспираитлар бириктирилган кафедра олдида юқори малакали олимларни, уқитувчиларни тайёрлаш вазифаси туради. Кафедра иши маҳсулдорлигшш кўрсаткичларини икки гуруҳга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳ талабалар жамоасида, шахсидаги ўзгаришларни акс эттиради: талабаларнинг фанни эгаллаганлари, фанлар бўйича мустақил ишлаш малакаларини эгаллаганликлари; ўқув фаолияти шароитида, фанлар буйича билимларни оҳиста қуллаш куникмаси. Кафедра иши маҳсулдорлигининг кўрсаткичининг иккинчи гуруҳи муҳим педагогик вазифаларни ҳал қилишда жамоа ва раҳбарнинг маҳорати билан боглиқ, яъни зарур уқув тарбиявий натижаларга олиб келадиган ҳаракатлар кетма- кетлиги ва тизими: кафедра илмий ишларининг муваффақияти; ўқув ишларининг натижалилигига, таълимни янги методларни эгаллаш интенсивлиги, талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишлар сифати билан боғлиқ. Кафедра жамоаси учун ҳар бир уқитувчининг мажбурият- ларини ва меҳнатини аниқ белгилаш керак. Ўқитувчилар кафедра жамоаси олдида маълум вазифаларни бажариш учун жавобгардир. Олий мактаб кафедралардаги уқитувчилар жамоаси юқори тайёргарлик даражасига эга. Улар орасида знг қуйи даража олий маълумот, юқори даража эса академик илмий даражага эгалар ҳам бор. Кафедра аъзоларининг ёши 22-23 ёшдан бошлаб, инсоннинг ўқитувчилик фаолиятига жисмоний имкониятлари тугдгунча давом этади. Агар ҳаетий тажриба ешга тўғри боғлик булса, педагогик тажриба эса олий уқув юртида ишлаш стажи билан боғлиқ. Уқитувчилар жамоаси фаолиятининг хусусиятларига фаннинг энг янги ютуқларидан хабардор булиш, илмий тадқиқот ишларини

ўқитувчилик билан қушиб олиб бориш лозим. Кафедранинг ҳар бир жамоаси уқитувчиларнинг фикрлари, ҳис^гуйгулари, кайфиятлари, қизиқишларини ўз ичига олган психологик муҳитни характерлайди. Психологик муҳит кафедра фаолияти маҳсулдорлигига, жипслашганлик даражасига, интизомга, ишчанликка ва ҳар бир ўқитувчи шахси шаклланишига таъсир кўрсатади. Ўзаро муносабат бу кафедра аъзоларнинг ўқитувчилик, жамоат ва илмий тадқиқот фаолиятлари жараёнида узаро алоқалари, ўзо.ро боглиқлякларидир. Ўзаро ҳаракат ва узаро муносабатлар ўқитувчиларнинг жамоадаги ўрни, обрўси, бажарадиган вазифалари, стажи, ишбилармонлик ва ахлоқий сифатларига боғлиқ булади. Кафедра жамоасининг ижтимоий фикри - бу кафедра фаолияти ва ҳаётининг турли томонларига ўқитувчилар, аспирантлар, лаборантларнинг муносабати ифодаланадиган баҳолар, истаклар, талабалар мажмуидир. Жамоа кайфияти бу умумий узоқ давом этувчи ҳиссий ҳолат бўлиб, умумий ва индивидуал фаолият махсуддорлигига таъсирқилади. Ҳақиқий жипслашган кафедралар учун икки хил даражада бирлашиш хос: хизмат соҳасида ҳамда ички, руҳий, ҳиссий узаро муносабатлар соҳасида бирлашиш, Одамлар қанчалик кўп бир- бирини ёқтиришса, уларнинг дсихологик жипслашганлиги шунчалик юқори булади, уларнинг жипслашганлиги жамоани ташкил этиши шунчалик юқори бўлади. Инсоннинг дунёқараши бу теварак атрофдаги борлиқ, табиат ҳақидаги, онгнинг борлиққа муносабати, боятқа одамлар ва узи ҳақидаги билимлар, қарашлар, маслаклар системасидир. Шахс дунеқараши мураккаб психологик тузилма булиб, унинг фаолияти

мақсадлари, мотивлари ва барча сифатлари ривожланишига таъсир кўрсатади. Дунёқараш ўзининг психологик тузилишига кўра билимлар, қарашлар ва маслакларни ўз ичига олади. Билимлар бу инсоннинг борли^даги воқеа-ҳодисаларни билиши натижасидир. Билимлар илмий, ҳаётий, англанган, ва формал бўлиши мумкин. Қарашлар фақатгина билимларгина эмас, шахснинг борлиққа муносабатининг маълум даражада ифодаланганлигидир. Қарашлар бу билимларни ўзлашгириш, баҳо тушунишдир. Улар материалистик, идеалистик, тўгри ва хато бўлиши мумкин. Маслаклар бу билиш, ҳиссий, иродавий ва мотивацион таркибий қисмларнинг биршшаси бўлиб, ҳиссий ва иродавий интилишлар билан сугорилган билнмлардир. Маслак инсоннинг хатти- ҳаракатларини белгилайдиган ички асосидир. Маслакнинг мустаҳкамлиги инсонга ҳар қандай шароитда ҳам ўз фикрида қолишга имкон беради. Талабаларда дунёқарашни шакллантириш учун уларни илмий билимлар билан қуроллантириш, уларда ғоявий эътиқодни ривожлантириш жамиятга, табиатга, шахсга меҳнат фаолиятига илмий қарашларяи шакллантириш, жамиятнинг ривожланиш қонуниятларини тушуниш, давлат сиёсатини амалга оширишда ўз ролини англаш, | келажакка ишонч, дунёқараш билан тарбиялаш зарур, Илмий дунёқарашни шакллантириш - бу инсоннинг хулосалари фан асосларидаги билимларга таяниши, замонавий таълим нуқтаи назаридан асосланган шахсий хулосаларга айланиши зарур. Бир гуруҳдаги талабаларнинг » дунёқараши ҳар хил бўлади. Баъзиларда улар қарама-қарши ^ бўлиб мақсадга йўналтирилгандир. Уларнинг илмий қарашлари » ҳаётий тушунчалар ва теварак атроф ҳақидаги тасаввурлар билан қўшилиб кетган бўлади. Баъзан диний ақидапарастликлар шахснинг

$ривожланишига салбий таъсир кўрсатади. Эътиқоднинг мезонлари қуйидагилар: қатъийлик, маслакни ўз ичига оладиган билимларнинг чуқур англанганлиги ва, умумлашганлиги, уларнинг тўғрилигига ишониш,ўз фикрини, эътиқодини ҳимоялаш зарур бўлганда кучли ҳисларни намоен қилиш, ҳар қандай ҳолатда уларни ўзгартирмаслик, эътиқодни ҳаётда мустақил қўллаш кўникмаси, иш ва сўз бирлиги. Талабаларнинг дунёқараши ҳақидаги би/\имларни мустақил ] ўрганиши ва фойдаланиш эътиқодни шакллантиришнинг муҳим . шартидир. Шундай қилиб, дунёқараш талабалар фаолияти ва [ руҳиятида муҳим ўрин эгаллайди. | Ўқитувчидан билимларни беришда /мазмунлилик, мантиқийлик, ҳиссийлик, ҳаёт билан боғлиқлик,/ гоявий Р эътиқод, шахсий намуна кўрсатиш, иш ва сўз бирлиги талабалар ; фаолиятига моҳирона раҳбарлик талаб этилади. Талабаларда дунёқарашни шакллантиришнинг муҳим шарти дунёқараш ҳақидаги билимлар, ғояларнинг шахсий қарашлар ва маслакларга айланиши ҳисобланади. 2. Талабалар шахсида касбий йўналганликни шакллантириш, Талаба олий ўқув юртида турли фанларни ўрганиш натижасида унда касбий йуналланганлик шаклланади, яъни ўз билим, тажриба ва қобилиятини танлаган касби соҳасида қўллаш учун шахсий интилиш пайдо бўлади. Шахснинг касбий йўналганлигини такомиллаштириш истаги, ўз касби соҳасида меҳнат қилиб, моддий ва маънавий эҳтиёжларни қондириш истагини ўз ичига олади. Касбий йўналганлик - касбий фаолият мақсад ва вазифаларини тушунишни ва қабул қилишни ўз ичига$ $олади. Касбий йўналганлик мазмунидаги ижобий узгаришлар бўлгуси касб билан боглик, бўлиб, мотивлар мустаҳкамланишнда кўринади: иш буйича ўз мажбуриятларини яхши бажаришга ИЕ -ТИЛИШ , бшшмдон мутахассис сифатида узини кўрсатиш, мураккаб уқув вазифаларини муваффақиятли бажаришга интилиш кучаяди, ишда муваффақиятга эришиш истаги кучаяди. Талабаларда касбий йўналганликни шакллантириш учун касбни эгаллаш имкониятларига ишхштириш, бўлгуси ишнинг келажагига ишонч ҳосил қилиш, меҳнат анъаналарини тартаб қилиш, касбнинг ишлаб чиқариш ва эстетик томонларини, унинг кжодий характерини кўрсатиш зарур.Талабаларда олий ҳисларнинг ва иродавий з^ислатларнинг шаклланиши: Талабаларнинг олий ҳислари илмий дунёқараш асосида маънавий эҳтиёжларнинг қондиршшши ёки қондирилмаслигига боғлиқ равишда, узлаштирилган ҳаёт нормаларининг бузилиши ёки,- бажарилишига боғлиқ равишда юзага келади. Олий ҳислар орасида ахлоқий-сиёсий, интеллектуал, ва эстетик ҳислар муҳим '?рин тугади. Ватанни севиш, уқишни, уз ўқув юртини, уз касбини севиш, байналминаллик ҳисси ва бошқалар та.\абаларнинг ахлоқий, сиёсий ҳисларига киради. Улар талабанинг дунёқараши, ахлоқий маслаклари, қарашлари ва бкл-вмлари билан чамбарчас боғлиқ. Талабаларнинг ақлий ҳислари, ақлий билиш фаолияти, айнкқса янги қийин вазифаларни ҳал қилиш жараёнида яққол кўринади. Интеллектуал ҳисларга: янгиликни ҳис қилиш, қизиқувчанлик, ҳайрон қолиш, ҳайратга тушиш, топилган ечимдан қониқиш, шубҳаланиш киради. Интеллектуал ҳислар билишлрни ўзлаштириш жараёнида, талабаларнинг барча уқув игаларида$

муҳим урин эгаллайди, улар фикрлашга ундайди, предмет ва ҳодисаларнинг фаолиятини англашга ёрдам беради. Зстетик ҳислар борлиққа эстетик муносабатнинг кўринишидир. Эстетик ҳислар турлича: қониқиш, завқланиш, қаҳрамонликни ҳис қилиш нафратланишни ҳис қилиш ва бошқалар киради. Бу ҳислар талабалар фаолиятини фаоллаштиради, таълимнинг зарурлигини тушуниш имконини беради, ўртоқларининг ножўя ҳаракатларини муҳокама қилиш, иунктуал булишга чорлайди ва хонанинг тозалигига эътибор бериягга, уқув ва бошқа вазифаларни аниқ ва тугри бажариш имконини беради. Талабаларда олий ҳисларни қандай қилиб ривожлантириш мумкин деган савол туғилади? Биринчи навбатда чуқур билим олиш орқаля ривожлантириш мумкин. Талабалар орасида ўртоқлик ва дўстлик муносабатларини шакллантириш ҳам муҳим ахамиятга эга. Уртоқлик ва дўстлик ҳислари уларнинг кайфиятини кўтаради, қийинчиликларни енгишга ва яхши интилишни кучайтиради. Ахлоқий ва эстетик ҳисларнинг ривожланишига аудиториянинг безатилиши, ётоқхонадаги тозалик ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Талабаларнинг ирода ва иродавий ҳислатлари доимо фаолиятда, ўқишдаги қийинчиликларни енгишда, имтиҳон топшириш, диплом ишларини ҳимоя қилиш каби қийин вазиятларда кўринади. Талабаларнинг иродавий хислатларида шахсининг фаоллиги, ўз- ўзини бошқариш қобилияти, ўз хулқ-атворини бошқаришда кўринади. Талабаларни иродавий тайёрлашда иродани намоен қилишга ижобий мотивларнинг ортиши, иродавий хулқ-атвор тажрибасини эгаллаш, ўз-ўзини тарбиялашда мақсадга интилувчанлик муҳим роль ўйнайди. Ахдоқий ~ маънавий жиҳатдан баркамол инсон сифатида шаклланишнинг мухим шартларидан бири бу ахлоқий ўз-ўзини

англашдир. Э.Г.Гозиев, В.А.Токарева раҳбарлигида Б.Т.Гаппиров «Талабаларда ахлоқий ўз-ўзини англашнинг ўқув жараёнидаги динамик тараққиёти» мавзуидаги номзодлик диссертациясида бу муаммони ҳар томонлама ўрганган. (8) Муаллифнинг таъкидлашича, ахлоқий ўз-ўзини англаш тараққиётининг курслараро динамикаси талабанинг субъект сифатида ўзгариш билан белгиланади. Худди мана шу субъектлиликнинг ўзгариши шахснинг ўз-ўзига нисбатан муносабатини кескин ўзгартиради. Ахлоқий ўз^ўзини англашнинг тараққиёти субъектлилик, ўзлик ва Менлик ўртасидаги ўзаро боглиқнинг динамикасида акс этади.

O'xshashlar

Касб оламининг психологик муаммолари

Оила муаммолари психологик диагностикаси ва коррекцияси

Судья, давлат прокурор (айбловчиси) ва адвокатнинг касбий-психологик хусусиятлари

Талабаларда касбий хусусиятларни

Иктисодий психологиянинг предмети, долзарб муаммолари ва иктисодий психологик назарияларнинг қискача тахлили