Оиланинг турмуш тарзи олимлар талқинида - Psixologiya - Referatlar

Оиланинг турмуш тарзи олимлар талқинида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.5 KB

Ko'chirib olish

Оиланинг турмуш тарзи олимлар талқинида Режа :  Оила энергетикаси  Оилавий муносабатлар тизими  Оиланинг функционал хусусиятлари  Оиланинг чегараси ва ҳудуди  Эр-хотин тизими  Ота-оналар тузилмаси  Ака-опа-укалар тузилмаси  Муаммоли оилалар  Кўп фарзандли оила  Дистант оила ёки “аккордеон”  Нотўлиқ оила

О илавий ҳаётни тизимли тарзда тасаввур этиб, унинг психологик хусусиятларини ўрганишга жазм этган олимлардан бири америкалик тадқиқотчи Виржиния Сатир (1992, 2000) ҳисобланади. У оилавий ҳаётни тавсифлаш учун қуйидаги тушунчаларни ишлатади: оила энергетикаси, оила тизими, чегараси ва функционал хусусиятлари. Бу билан у келиб чиқиши нуқтаи назаридан биологик ҳисобланган ижтимоий институтга технологик методологияни тадбиқ этишга уринади. Бундай ёндошув ХХ аср ўрталарига хос бўлиб, у туфайли олим оилани тушуниш борасида нафақат янги йўналишга асос солди, балки уни даволаш, бу борадаги тиббий муаммоларни ҳам ўрганишни бошлаб берди. Оила энергетикаси тушунчаси ўз ичига кўплаб жабҳаларни хусусан, оиланинг тиббий-биологик хусусиятларидан тортиб, унинг психологик мавжудлигини белгиловчи омиллар, экологик шарт-шароитлардан бошлаб, тирикликнинг мезонлари бўлмиш овқатланиш ҳамда ҳар бир оила аъзосининг хатти-ҳаракатларининг намоён бўлишигача қамраб олди. Оилавий ҳаётнинг психологик энергетикасини тавсифлаш учун Сатир “оиланинг эмоционал қозони” тушунчасини ишлатади, яъни, оила аъзоларининг кундалик мулоқот, муомала жараёнларини у гўёки “бир қозонда қайновчиларнинг биргаликда яшашида намоён бўладиган ҳиссиётлар кўзгусидай” тасаввур этади. Бу “қозонда”ги ҳис-кечинмалар ҳаётнинг муайян даврларида ўта жўшқин ва бой бўлса, бошқа бир даврда мазмунан тор ёки таранг ҳам бўлиши мумкин. Оила аъзоларининг бир бирларига меҳр- муҳаббати, яқинлиги, ҳамкорлиги маълум даврларда кучли ижобий бўлса, бошқа даврда кимнидир кимдандир тобелиги боис ёки кимнингдир қаттиққўллиги боис торроқ, мазмунсизроқ бўлиши ҳам кўзатилади. Оилавий муносабатлар тизими – Сатир таърифида оила аъзоларининг муайян роллар доирасида у ёки бу ҳолатларда ўзлигини намоён этиши ёки ижроси эмас, балки, бу ҳар бир оилага хос бўлган ўзаро муносабатлар “харитаси”дир. Масалан, бирор оилага ёрдам бермоқчи бўлган терапевтга айни шу харита керак, чунки у реал аъзоларнинг реал ўзаро муносабатларини

бошқачасига тасаввур этиши мушкул. Бу харитага айни шу оила аъзоларидан ташқари, уларнинг яқинларининг таъсири ҳам киради. Масалан, агар эркак киши оилада қандайдир ажраб қолган бўлиб, хотини ва фарзандлари билан яшаган тақдирда ҳам унинг хотинига бўлган реал муносабатларига бошқа уйда яшайдиган онасининг таъсири бўлса, демак, оилавий муносабатлар харитасида қайнонанинг таъсири ҳам албатта назарда тутилиши шарт. Ёки биринчи никоҳидан ажралган аёл собиқ эрининг фарзанди билан бирга яшаётганлиги боис, ҳамиша уни эслаб туриши, боласининг истагига кўра, собиқ эри билан кўришиб туриши, ҳаттоки, молиявий жиҳатдан унга тобе ҳам бўлиши мумкин. Бу, табиий, айни пайтда реал оилавий муносабатларга таъсир этмай қолмайди. Оиланинг функционал хусусиятлари – бу оила аъзолари ўртасидаги муносабатларнинг сифатий тарафларини тавсифлайди. Масалан,  мулоқот услублари;  ҳар бир оилага хос бўлган тартиб-қоидалар;  ўзаро мулоқот жараёнида коммуникатив тўсиқларнинг мавжудлари (йўқлиги). Сатир ўзининг психотерапевтик тажрибасидан келиб чиққан ҳолда оилавий муносабатлар жараёнида кўзга ташланадиган мулоқотнинг 5 хил услубини ажратадики, улардан тўрттасини у самарасиз деб атайди, биттаси етарли даражада тажриба ва билимга эга бўлган етук мулоқот услубига киради. Дастлабки тўрттаси одатда муомала жараёнида бирор муаммо ёки тўсиқни енгишга, ўзини атайлаб яхши кўрсатишга, кимгадир ёқишга ёки аксинча, кимнидир нимагадир айблашга, танқид қилишга хизмат қилувчи услублардир. Масалан,  Хушомадгўйлик услуби кимларгадир атайлаб ёқиш мақсадида барча оила аъзоларининг хатти-ҳаракатларидан андоза олиш, ўзини ерга уриб бўлса-да, ўзгалар билан келишиб яшаш, бу билан ўзини ҳамиша ерга уришни назарда тутади.

 Айбловчи услуб доимо кимнидир нимагадир ўргатавериш, танқид ва назорат қилиш, фақат ўзидан кучли одам олдидагина бироз ўзини тортиш билан боғлиқ коммуникатив ҳаракатларни ўз ичига олади. Биринчи ва иккинчи услублар гўёки бир бирини тўлдиради.  Ҳисоб-китобли муомала услуби шундайки, унга кўра одам ҳамиша ва ҳар қандай вазиятда аниқ, бехато ҳаракатлар қилишга интилади, чунки бундай одам адашмай, доимо “тўғри, бенуқсон” бўлишга интилади, шунинг учун бундай инсоннинг ҳаракатлари доимо сунъийдай, ҳис-туйғулари эса мазмунсиз, доимо тазйиқ остига олингандай бўлади.  Четлаштирилган муомала услуби ўзини нима қилиб бўлса- да ўзгалардан узоқда, муайян масофада тутишга қаратилган, одамовидай бошқаларнинг назаридан ҳам, уларнинг таъсиридан ҳам ўзини тортади (масалан, бизда одатда янги келинчак ўзини ана шундай тутади).  Етук, адаптив муомала услубида эса инсон ҳамиша ўз оиладошлари билан тўғри, самимий, очиқ муносабатларга тайёр бўлади. Бундай одам ўзининг барча фазилатларини билгани ва сақлагани ҳолда бошқаларнинг ҳам шахс эканлигини, индивидуаллигини унутмаган тарзда мулоқотга киришади. У гапиришни ҳам маромида эплайди, ўзгаларни тинглашни ҳам билади, шу сабабли, унга қандайдир коммуникатив тўсиқлар хатарли эмас. Психотерапевтик амалиётда Сатир ҳам Карл Рожерс каби барча муомала услубларини таҳлил қилар экан, бир инсоннинг бошқа бир инсонни тинглай олишига алоҳида эътибор қаратади. Асосий мақсад шундан иборатки, ҳар бир оила аъзосини ўз тартиб-қоидаларини бузмаган ҳолда муомала маданиятига ўргатишдир. Масалан, оиланинг муайян тартиб қоидаларига қуйидагилар кириши мумкин: “Якшанба кунлари ҳамма тўпланиб, бирга тушлик қилишади”, “Отамиз ухлаган пайтда унга ҳеч ким халақит бермайди”, “Мактаб харажатлари учун болаларга муайян миқдорда пул берилади” ва ҳоказо.

Очиқ тартиб-қоидалардан ташқари, ҳар бир оиланинг яширин қоидалари ҳам мавжудки, улар ҳам оилавий муносабатларнинг яхши бўлишида катта рол ўйнайди. Одатда бундай қоидалар муайян мавзуларнинг оила даврасида кўтарилмаслиги ёки маълум тарзда ҳис-кечинмаларнинг намоён этимаслигида кўринади. Масалан, отасининг олдинги никоҳдан фарзандлари борлиги мавзуси, оилада ногирон борлиги, боланинг қандайдир фалокат туфайли руҳан ёки жисмонан дардман бўлиб қолгани, кимнидир қамалиб кетганлиги, ота ва онанинг бирга ётмаётганлиги, отанинг спиртли ичимликларга ружу қўйганлиги кабилар одатда оила аъзолари тўпланган пайтда очиқ муҳокама қилинмайди. Чунки расман таомил бўйича бундай ҳолатларга бевосита болаларнинг алоқаси ҳам, айби ҳам бўлмайди, шунинг учун уларда шу каби салбий тажриба пайдо бўлишидан сақлаган тарзда бу каби ҳолатлар муҳокама қилинмайди. Оиланинг чегараси ва ҳудуди дейилганда, одатда оиланинг бошқа социомаданий муҳит вакиллари билан алоқаси, уларга боғлиқлиги даражаси назарда тутилади. Сатирнинг фикрича, шундай оилалар ҳам бўладики, улар бошқалар билан деярли мулоқотга кирмайди, бу оилага дарвозадан ҳам, деворидан ошиб ҳам кириб бўлмайди, у гўёки ўз қобиғига ўралиб олгандай, ўз навбатида у бошқа оилаларга ҳам қизиқмайди, оилавий тантаналарга яқин қўшниларни ҳам чақирмайди, ўқиши ёки ишхонасини ҳисобга олмаганда, бошқа ижтимоий муассасаларга, масалан, театр, кино, клубларга ҳам бормайди. Одатда бундай “ёпиқ” турдаги оилалар унчалик иноқ-иттифоқ ҳам яшамайди. Бизнинг шароитимизда маҳалла-куйнинг тадбирлари ҳам уларсиз ўтади. Шунинг учун очиқ турдаги, кенг мулоқотларга асосланган оила бахтли ва мустаҳкам ҳисобланади. Бу оилаларнинг даҳлсизлигига ҳам зарар етказмайди. Таниқли америкалик оилавий психотерапевт Сальвадор Минухин ҳам ўзига хос концепциянинг асосчисидир. ( Минухин С., Фишман Ч., 1998). Унинг фикрича, оила – мураккаб тузилишга эга бўлиб, таркибига айрим алоҳида индивидларни, бир қатор тизимларни қамраб олади. Ички

тузилмалар коалицияларга бирлашиб, оила доирасида турли ҳодиса ва жараёнларни келтириб чиқаради. Бундан ташқари, ҳар қандай оила бошқа ўзига ўхшаш тузилмалар билан мураккаб муносабатларни ўрнатадики, бу ташқи тизимлар баъзан оилани қўллаб-қувватлаш вазифасини ҳам бажаради. Оила – энг аввало ривожланувчи тузилма бўлиб, унга ёшга оид қонуниятлар хосдир. Чунки оила аъзолари йиллар ўтгани сари ривожланади, етукликка эришади, қарийди, шу боис ҳам оила доимий ўзгариш ва ривожланишларни бошидан кечиради. Оиланинг таркибий тузилмаси ҳам илмий жиҳатдан муҳим бўлиб, уни энг аввало алоҳида индивидлар ташкил этади. Алоҳида индивид ўз хоҳиш- истаклари, эҳтиёжлари, мотивацияси, ҳаётий мақсад-муддаоларига эга дастлабки автоном бирликдир. Оила аъзолари эса оилага киришиб, қўшилиб кетганлиги нуқтаи назаридан бир-биридан фарқ қилади. Оиланинг айрим аъзолари бутун вужуди, борлиғи билан оилавий ҳаётга уйғунлашга кетган бўлса, бошқалари унинг таркибига бошқа ташқи тузилмалар ҳисобидан қўшилади. Масалан, уй бекаси оиланинг биринчиси бўлса, янги тушган келинчак иккинчи хил оила аъзосини ташкил этади. Лекин барча оила аъзолари унинг психологик муҳитини, ундаги самимиятни барқарор этишга ўз ҳиссасини қўшади, фақат биринчиси оила манфаатларини ичкаридан туриб, фақат яхшиликни, барқарорликни ўйлаб иш тутса, бошқалари ташқаридан турли маълумотлар, “ўзига хос ҳаво” олиб кириш йўли билан оила муҳитини мувофиқлаштиради. Эр-хотин тизими оиладаги эр ва хотиндан иборат бўлади. Эркак ва аёл қовишувидан бошланадиган бу тузилма аслида бутунлай бир-биридан фарқ қилувчи қадриятлар, қарашлар, кутишлар ва эътиқодлардан таркиб топадики, агар уларнинг ҳар бири ўзаро мулоқот жараёнида бир-бирларини билгани сари ўз қарашлари, хатти-ҳаракат меъёрлари, одат ва қилиқларидан қисман бўлса-да, воз кечмас экан, оилавий бирлик рўй бермайди. Бу жуда катта психологик жараён ҳисобланиб, унинг натижаси ўлароқ оилада эр-хотиннинг бир-бирига адаптацияси, мослашуви рўй бериши мумкин. Янгича “қовишув”,

бир-бирини идентификация қилиш, ўхшашликлар жараёни адаптациянинг муҳим натижаси ўлароқ, бундай бир-бирига яқинлашиш, “ўхшашлик ва уйғунликнинг” пайдо бўлиши йиллар давомида сайқал топиб боради. Лазарев ва Раге деган олимларнинг қайд этишларича, одам бошидан кечириши мумкин бўлган стрессор ғамлардан энг кучлиси турмуш ўртоғидан жудо бўлиш ҳисобланади, чунки улар йиллар мобайнида бир-бирларига жуда кўникиб, киришиб кетган бўлади. Айни шу тузилмадаги ҳар қандай эврилишлар, низолар ва қийинчиликлар яхлит оиланинг барча аъзоларига бирдай таъсир этади. Ота-оналар тузилмаси ҳар доим ҳам эр-хотинликни назарда тутмайди, зеро, уни ёлғиз момо, хола ёки тўнғич фарзанд ҳам ташкил этиши мумкин. Шунинг учун терапевтик муолажаларда ёки маслаҳатларда ота-оналар тузилмасини айнан ким ташкил этишини билиш аҳамиятлидир. Ота-оналар энг аввало оиланинг хавфсизлиги, унда самимият муҳитининг бўлиши, тарбия жараёнларининг қандай кечишига жавобгардир. Улар шу оиладаги барча фарзандларнинг келажагини, керак бўлса, жуда яхши камол топиши учун ўз билим ва тажрибасини сафарбар этадиган инсонлардир. Ака-опа-укалар тузилмаси – оилада фарзандларнинг ҳаётни ўрганишлари, бир-бирларини тушунишлари баъзан тортишиб, баъзан дўстона муомалани йўлга қўйишлари жуда муҳимдир. Одатда оилада шаклланган ва сайқал топган ака-ука, опа-сингилчилик муносабатлари кейинчалик дўстлар, ҳамкасблар, рақиблар билан бўладиган мураккаб ўзаро муносабатларни йўлга қўйиш учун зарур бўлади. Муаммоли оилалар деб, Минухин оила ичидаги мавжуд тузилмалар ўртасидаги муносабатларнинг бузилишини тушунади. Масалан, “pa-de-de” типидаги оила (французча pas de deux – икки киши рақси маъносини билдиради) одатда фақат икки кишидан иборат бўлиб, бундай оилада фарзанд бўлмайди. Ёки фарзандлари аллақачон “учирма” қилинган бўлиб, ота-она хонадонини тарк этган бўлади. Бу каби оилалардаги ўзаро муносабатлар анчагина таранг бўлиб, аксарият ҳолатларда бундай

кечинмалар вақтинча характерга эгадир. Унда наслни давом эттириш, бола тарбияси каби муаммоларнинг мавжудлиги эр-хотин муносабатларига раҳна солади. Кўп фарзандли оила (“чориқ” типли оила) муносабатлар тизими серқирра бўлган оиладир, унда баъзан, фарзандларнинг тўнғичи ота- оналардай юқори поғонага ҳам кўтарилиб қолади. Бундай оиладаги муносабатларнинг яхши бўлиши учун ота-она ҳар бир оила аъзосининг вазифалари ва оиладаги мақомларини аниқ тасаввур қилиб, бўлиб бериши, тўнғич бола билан кичиклар ўртасидаги муомала қоидаларини болаликдан бир маромда йўлга қўйилган бўлиши талаб этилади. Бу ерда ота-она тузилмаси, яъни, ота-онанинг мавқеи, обрўси кучли ва етакчи бўлиши шарт. Дистант оила ёки “аккордеон” типидаги оилада аъзолардан кимдир, бу кўп ҳолларда ота – у ёки бу сабабга кўра оила аъзолари билан кам кўришади (узоқ муддатли сафардаги денгизчи, ҳарбий хизматчи, геолог, нефт қазувчи каби). Ота бундай ҳолатларда ўзаро муомала жараёнларида ё жисмонан мавжуд шахс сифатида ёки рамзий тарздаги ота сифатида иштирок этади. Оилада эр-хотинлик алоқалари ҳам, ота ва бола муносабатлари ҳам болалар ўртасидаги ўзаро муносабатлар ҳам азият чекиб туради. Гоҳида оилада гўёки яширин қолипда ажрим тургандай бўлади. Лекин айни шу ҳолат кўпинча дистант оиланинг ажрим бўлган оиладан афзал эканлигини кўрсатади. Беқарор оила таркибан ҳам, турар-жой, яшаш жойи масаласида ҳам ўзгарувчан бўлади. Масалан, айрим аёллар биринчи никоҳидан ажралганидан сўнг тез-тез эркакларни алмаштиради, токи кўнглига маъқул бўлган инсонни топмагунича турлича муносабатлар тизимида бўлади. Бу фарзандлар томонидан яхши қабул қилинмайди, она билан болалар муносабатлари ҳамиша таран туради. Шунга ўхшаш ҳолатлар тез-тез турар жойини алмаштиришга мойил оилага ҳам хосдир. Муносабатлар таранглиги нафақат шу оиланинг ичида, балки янги турар жойга келиб янги тенгдош ўртоқлар ва синфдошлар орттирадиган болаларга ҳам салбий таъсир кўрсатиши

табиийдир Нотўлиқ оила – баъзан турмуш ўртоғидан бирининг ўлими туфайли жудоликка маҳкум этиганлар оиласида ҳам ўзига хос муносабатлар шаклланган бўлиб, уларда гўёки “арвоҳ” оилавий жараёнларнинг барчасида иштирок этаётганга ўхшайди. Айниқса, шарқ халқларида марҳумнинг руҳини ҳурмат қилиб, барча оилавий тадбир ва маросимларда уларнинг руҳларини шод этувчи дуолар ўқилади, улар яхши гаплар билан эсланади, дуолар мавжуд бўлади. Бу фарзандлар тарбиясида ҳам ижобий, ҳам салбий рол ўйнайди. Шундай қилиб, Минухин чизмасида оилавий ўзаро алоқалар турлича муносабатлар тизими шаклида тасаввур этилади. Америкалик тадқиқотчи Мюррей Боуэн (1913-1990) – АҚШда ХХ асрнинг бошларида бошланган оилани ҳимоя қилиш ҳаракатининг асосчиларидан бўлган, ушбу ҳаракатдан кўзланган мақсад – оилани алоҳида тадқиқотлар объектига айлантириш, шу орқали унинг инсон саломатлигидаги беназир ролидан фойдаланиш, ҳаттоки, руҳан бемор бўлганларни даволашда оиланинг имкониятларидан фойдаланиш ғоясини тарғиб этишдан иборатдир. Боуэн фикрича, инсон ўз умрини ўтказадиган ижтимоий гуруҳлардан энг муҳими – бу оиладир. Шу боис ҳам ҳар бир шахсни ўрганиш унинг оиласини ўрганишдан бошланмоғи лозим. Аммо, таъкидлайди, муаллиф, инсон қанчалик биологик тузилмали, ҳиссиётларга бой эмоционал тизимга эга бўлмасин, у секин-аста ўз оиласи қобиғидан ажралиб, шахсий хусусиятларда бошқалардан ўзгача, ажралиб, дифференциаллашиб бораведи. Ана шундай тафовутланиш, яъни, ҳаёти мобайнида ўзига хос хислатлар эгаси бўлиш, ота- онаси ва яқинларидан фарқланувчи сифатларга эга бўлиб бориш даражаси ҳар бир инсонда турлича содир бўлади. Ҳар бир шахснинг ҳаётдаги инсоний бурчларидан бири ҳам айни шу “алоҳидаликка, бошқачаликка” интилиш ва ўзгалар билан ҳамжиҳатликда яшаш кўникмаларини орттириб боришдир. Боуэн турли одамларда тестлар ўтказиб, ана шу фарқлиликнинг шкаласини яратди. Унга кўра, шкаланинг пастида жойлашганлар (0 дан 25 баллгача

олганлар) одатда хавотирли ҳаёт кечиради ва кўпинча ўзгаларга тобе бўлмасликка интилади, турли вазиятлардан чиқиб кетиш йўлларини яхши билмайди, нисбатан сокин ва турғун турмуш тарзини бошдан кечиради, бирор хавф ёки мушкулотни сезиб қолса, ёлғизликни, ҳеч кимга кўринмасликни афзал кўради. Бундай мижозлар билан ишлаш техникаси шунга боғлиқки, уларни энг аввало турли вазиятларда турлича ҳаракат қилиш моделларига, онги ва ақли билан бўлиб ўтган воқеа ва ҳодисаларни таҳлил қилишга ўргатишдан иборатдир. Унинг акси бўлган, фарқлар шкаласида юқори балларга эга бўлганлар ҳамиша кўпчилик ичида юради, улар билан ҳамкорлик даражаси юқори бўлиб, ҳар қандай мушкул вазиятларда ҳам ўзини қўлга олиб, муаммони ечишнинг йўлларини муваффақият билан топади. Унинг муносабатлардаги эгилувчанлиги шу қадар самаралики, у керак бўлса, одамлар билан тил топишиш учун ўз индивидуаллигидан ҳам воз кечиб, одамларга киришиб кета олади, турли стресс ҳолатларда ирода кучини ишга солиб, вазиятни енгиб чиқа олади. Боуэн оиладаги ўзаро муносабатлар тизимини тасаввур қилиш учун фанга “эмоционал учбурчаклик” тушунчасини киритди. Унга кўра, оила тизимини, унинг пойдеворини ташкил этувчи асосан уч инсон ёки субъект бўладики, бошқа муносабатлар уларнинг вазиятни назорат қилишлари, у ёки бу вазиятларда ўзларини қандай тутишларига бевосита боғлиқдир. Агар оила фақат диада типли ўзаро муносабатларгагина таянган бўлса, хавфли, таранг вазиятларда улар ўртасидаги муносабатларнинг салбий томонга ўтиб кетиш эҳтимоли юқори бўлади, яъни, масалан, эри билан урушиб қолган хотин учинчи ҳимоячини излайди. Мободо оилада яна учинчи шахс, масалан, фарзанд бўлса, бу тарангликнинг кучи у қадар сезилмайди. Агар оилада битта эмас, бир неча фарзанд бўлса, улардан бири ота-онага қўшилиб, ўша эмоционал учбурчакни ташкил этади, айниқса, ўсмирлик даври қийинчиликларини бошидан кечираётган бошқа оила аъзосини тарбиялашда улар уч киши бўлиб, унга ёрдам қўлини чўзишлари мумкин бўлади.

Боуэн турли тоифали муаммоли оилаларни таҳлил этиб, улардаги зиддиятларнинг асл сабаби – ана шу каби эмоционал учбурчакликнинг ҳосил бўла олмаганлигида, деб хулоса қилади ва шу нуқтаи назардан оилалар типини қуйидагиларга ажратади:  Эр ва хотин узоқ вақт мобайнида ҳам бир-бирига кўника олмаётган, муносабатларини ойдинлаштира олмаган оила тури . Улар эмоционал учбурчак доирасида ўзаро муносабатларда бир-бирларини айблаш, камчиликларини топиш билан овора бўлади, лекин муносабатларига сира болаларни аралаштирмайди. Боуэн ннинг фикрича, агар шундай таранг муносабатларга фарзанд аралашса, учаласи ўртасида яхши, илиқ муносабатлар вужудга келса, бундай оила мустаҳкам бўлиши мумкин. Акс ҳолда, ота-онадан айри равишда бола яшаши, ривожланиши мумкин, ҳаттоки, унинг психикасига бундай кемтиклик унчалик зарар етмаслиги ҳам мумкин, лекин оила оиладай бўлмайди.  Иккинчи тоифа оилада аъзолардан бири тўлалигича бошқасига тобе бўлиб олади, ўзидаги автономиядан атайлаб воз кечади. Натижада бундай оилада иккита “ёлғон, яширин “Мен”лар пайдо бўлади, бир шахс иккинчиси устидан тўла ҳукмронлик қила бошлайди. Бундай никоҳлар одатда мустаҳкам бўлишига қарамай, уни ташкил этувчилардан бири – тобе “Мен” турли психосоматик ва руҳий касалликларга чалиниб боради, фарзандлар ҳам шу муносабатларга кўникиб бораверади. Айтиш жоизки, ўзбек оилалари орасида айни мана шу тоифа оилалар кўп.  Учинчи тоифали оилада ўзаро муносабатлар бир маромда кечаверади, лекин оиланинг мутъе, тобе аъзоси тобора болаларга боғланиб, ўзидаги камчиликларни, хавотир ва қўрқувни бора-бора болаларга юклайдиган, уларни керак бўлса, айблашга ўрганиб қолади. Бу баъзан оилавий низоларга сабаб бўлишим мумкин. Масалан, агар бола ё ногирон, ёки ягона, эрка фарзанд бўлса, барча нуқсонлар унинг шу мақомига боғлиқ тарзда намоён этилаверади, онанинг камчилиги

боланинг ночорлиги ёки эркалатиб юборганлик ниқоби остида яширилади. Бошқа болаларга хос бўлган у ёки бу муаммо ҳам айни шу бир бола туфайли пайдо бўлгандай тасаввур этилади. Боуэн амалга оширган таҳлиллар Америка муҳитидан олингандай туюлса-да, оила универсал ижтимоий институт сифатида барча ҳудудларда ҳам умумий, ҳам ҳудудий қонуниятларга бўйсунгани сабабли, юқорида қайд этилган ҳолатлар ва оила типлари бизда ҳам мавжуд. Шунинг учун ҳам биз мисол тариқасида бир нечта назарий ҳамда амалий ёндошувларни кўриб чиқдик. Ўзбекистондаги оилаларнинг миллий ўзига хослиги бўлишига қарамай, инсоният тараққиёти мобайнида шаклланган ижтимоий институт сифатида унда ҳам универсал, умуммиллий жиҳатлар ва улар бўйсунадиган қонуниятларнинг мавжудлиги ҳеч кимга сир эмас.

O'xshashlar

Оиланинг ҳаётий тарзи ва зиддиятлари

Оиланинг миллий хусусиятлари

Оиланинг ижтимоий функциялари. Оиланинг жамият тараққиётида тутган ўрни

Ёш оилаларнинг ижтимоий ва психологик муаммолари. Ёш оила. Ёш оила ва соғлом турмуш тарзини барқарорлаштириш

Оилавий муноcабатлар психологиясининг предмети. Оиланинг асосий функциялари