Metodikalarni yaratish texnologiyasi va ularni mahalliy sharoitga moslashtirish - Psixologiya - Referatlar

Metodikalarni yaratish texnologiyasi va ularni mahalliy sharoitga moslashtirish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

Metodikalarni yaratish texnologiyasi va ularni mahalliy sharoitga moslashtirish Reja: 1. Psixodiagnostikada testlashtirish muammosi. 2. Frensis Galton va individual farqlanishni aniqlash. 3. Guruhiy testlar haqida tushuncha. Artur Otis va uning “Alfa” va “Beta” testlari. 4. Bine-Simonning ikki o’lchovi. A.Bine va uning bu boradagi qarashlari. 5. Psixodiagnostika va psixologik baholash. Xorijiy testlarning mahalliy sharoitga moslanish darajasi.

1. Psixodiagnostikada testlashtirish muammosi estlashtirish individual farqlarni tahlil qilishning obyektiv metodi sifatida XX asrning boshlarida vujudga kelgan.T “Test” tushunchasini fanga birinchi bo’lib, u yoki bu psixik jarayonlar va xususiyatlarning rivojlanganlik darajasini obyektiv o’lchashga qaratilgan qisqa standartlashtirilgan vazifalar (savollar) hamda topshiriqlar tizimi sifatida ingliz psixologi F.Galton tomonidan kiritilgan. U insonning psixik xususiyatlarini aniqlashda, sinaluvchilarning turli xil sezuvchanlik xislatlarini o’lchashga harakat qilgan. Galtonning g’oyalari keyinchalik amerikalik psixolog D.Kettell tadqiqotlarida rivojlantirildi. Testlashtirish jarayonida diagnostik normalar muhim ahamiyat kasb etadi. Har qanday norma vaqt o’tishi bilan insonlarning psixologik shakllanishi ta’sirida ro’y beradigan tabiiy almashinishlar qatorida o’zgarib boradi. Jumladan, XX asrning birinchi choragida o’rnatilgan intellektual rivojlanish normasi so’ngi chorakka to’g’ri kelmay qoldi buning sababi o’tgan vaqt oralig’ida kishilarning fikrlash jarayonidagi rivojlanish darajasi ancha oshib ketgan. O’rnatilgan qoida tartibiga ko’ra, test normalari, ayniqsa, ularning intellektga aloqadorlari har besh yilda bir marotaba qayta ko’rib chiqilishi lozim. Mavjud normalarni qayta ko’rib chiqish va yangilarni o’rnatish tipik shaklga ega bo’lib, quyidagi ko’rinish kasb etadi. Avval, test yordamida amalga oshirilishi lozim bo’lgan tadqiqot uchun sinaluvchi guruhi tanlanadi. So’ngra, ushbu sinaluvchi guruhi ijtimoiy-demografik tasnifi jihatdan kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir kichik guruhdagi tanlangan sinaluvchi tadqiqot maqsadi yuzasidan ishlab chiqilgan test yordamida o’rganiladi. Olingan ko’rsatkichlarning o’rtacha qiymatlari asosida, mazkur sinaluvchilar auditoriyasi uchun test normasi vujudga keladi. Testda kiritilgan barcha normalarni yoritilishi uchun, albatta, uning qayerda, qanday, qachon va kim

tomonidan o’rnatilganligi etilishi lozim. Testlashtirishni o’tkazish uchun test normalariga qo’yiladigan talablardan tashqari olingan natijalarni qayta ishlash va tahlil qilish qoidalari ham mavjud. Bu toifa qoidalarning eng muhimlari quyidagilardir: Mutaxassis biror testni qo’llashdan oldin, u bilan tanishib chiqishi va kerak bo’lsa o’zida qo’llab ko’rishi lozim. Bu testlashtirish jarayonida uchraydigan kamchiliklarning oldini olish imkonini beradi. Test topshiriqlarini bajarishdan oldin sinaluvchilar uning barcha ko’rsatmalarini yaxshi tushunganliklariga e’tiborni qaratish kerak. Testlashtirish jarayonida barcha sinaluvchilarning mustaqil va erkin ishlashlariga, bir-birlariga xalaqit bermasliklariga imkon yaratish va nazorat qilib turish zarur. Testlashtirish bosqichida yuzaga keladigan xatolarni chetlab o’tish maqsadida, barcha testlar uchun asoslangan va tekshirilgan qayta ishlash hamda tahlil qilish jarayonlari bo’lishi kerak. Bu birlamchi ma’lumotlarning matematik-statistik qayta ishlanish usullariga daxldor bo’lib, oldindan jiddiy ko’rib chiqilgan bo’lishi lozim. Amaliy testlashtirishga o’tishdan oldin, unga nisbatan tayyorgarlik ishlarini bajarish kerak. U quyidagilardan iborat: Sinaluvchilarga test taqdim etilib, uni qanday o’tkazilishi maqsadi, olingan natijalarining kelajagi va uni hayotda qay tarzda qo’llash mumkinligi tushuntiriladi. So’ngra barcha sinaluvchilarga tushunarli holda test ko’rsatmalari beriladi. Sinaluvchilar hamma ko’rsatmalarni yaxshi tushunganliklariga ishonch hosil qilingandan so’ng, psixolog hamma talablarga rioya qilgan holda testlashtirish jarayonini amalga oshirishi mumkin. 2. Frensis Galton va individual farqlanishni aniqlash

ndividual farqlanishni ilmiy jihatdan o’rganishni birinchi bor angliyalik Frensis Galton test-o’lchovi yordamida amalga oshirgan. Uning bundan asosiy maqsadi inson qobiliyatini o’rganishdan iborat bo’lgan. Shu bois, olimning oldida qobiliyatning irsiyligi muammosi turgan. Uning fikriga ko’ra, insoniyatning ijobiy hulqlilarini shakllantirish uchun, ba’zi qobiliyatlarga ko’ra tanlash jarayonini o’tkazish kerak. Shuning uchun u kishilar seleksiyasi sharoitida qobiliyatlarni o’lchash metodini yaratishga intildi.I J.Lokkning falsafiy qarashlariga va o’zining shaxsiy kuzatishlarga asoslangan holda F. Galton, sensor farqlanish qobiliyatlariga ko’ra, inson aqlini (intellekt) o’lchash mumkin ekanligini aniqlaydi. U sezgirlik chegaralarini, reaksiya vaqti va tezligini aniqlashning mavjud eksperimental-psixologik usullarini yanada rivojlantirib boradi. Shu sababli, F.Galton psixologiyada individual farqlanish bo’yicha olingan ma’lumotlarni tahlil qilishga asoslanadigan statistik amallar sohasida ixtirochi sifatida tanildi. 1888 yili u korrelyasion koeffisiyentni ishlab chiqish metodini taklif etadi. F.Galton o’z faoliyati davomida qobiliyatli matematik va uning biografi bo’lgan Karl Pirson (1857-1936), bilan hamkorlik qiladi. Pirson korrelyasiyani hisoblashda matematik usulni mukammallashtirib beradi. Natijada, hozirgi davrda ham mashhur bo’lgan Pirson bo’yicha korrelyasiya koeffisiyenti yuzaga keladi. Aqliy testlarning yaratuvchisi hisoblanadigan F.Galton, birinchilardan bo’lib shaxs (xarakterologik) xususiyatlarini ham o’lchash zaruratini dolzabr maummo sifatida o’rtaga qo’yadi. U xarakterni aniq o’lchash uchun “har bir kishining kichik kundalik ishlardagi xulq-atvorini statistikasi“ orqaligini xulosa qilish mumkin, degan fikrni oldinga suradi. Bundan tashqari, F.Galton “fikrlar assosiasiyasi”sini o’rganish jarayonida shaxs diagnostikasining proyektiv texnikasi masalalariga ham juda yaqinlashgan edi. U assosiativ tajribalarini e’lon qila turib: ”Mening metodim qisqa vaqt oralig’ida ongning erkin o’yinini ta’minlashni, undan o’tayotgan biror fikrlarning izi sekinlashib borayotganida diqqatni ularga qaratishni, darrov ilg’ab olishni,

ongda ushlab turgan holda o’rganishni va xotirada aniq qayd qilib borishdan iboratdir”- deb aytadi. Olimning birinchi tajribasi sayr qilish jarayonida o’tkazildi. Mazkur vaqt oralig’ida uning diqqatini 300 xil turli obyektlar jalb qilganligi aniqladi. Natijada, “noaniq“ yo’llar bilan ongga kirib kelgan ko’p ”fikr”larni to’play oldi. Ko’z o’ngida o’z hayotining ayrim voqyealari o’tmish xotiralari namoyon bo’ldi. Bir necha kundan keyin yana bir bor tajriba jarayoni qaytariladi. Unda talaygina turli fikrlar mavjud bo’lsa-da, ulardan aksariyat qismi qaytargan edi. Assosiasiyaning tabiatini va uning qaytarilish chastotasini tekshirish maqsadida hal qiluvchi tajriba o’tkaziladi. Buning uchun 75 ta so’zdan iborat ro’yxat tuziladi. F.Galton ularni birma-bir o’qir edi. So’ngra so’z bilan assosiasiyalashgan ikki fikrni yuzaga kelishini kutib turib, xronometr yordamida vaqtni qayd qilib borgan. Ikkinchi assosiasiya doimo eksperimental so’z o’qilgandan kelib chiqqan. Bu tajriba to’rt marotaba bir oy vaqt oralig’i bilan takrorlangan. Tadqiqotchi unda 505 ta “assosiyasiyalashgan fikrlar”ni yozib olgan. Ularni yuzaga kelishida 560 sekund vaqt sarflangan. Natijada, F.Galton, o’z tajrabilariga suyangan holda quyidagi xulosalarga keladi:  qaytariladigan assosiasiyalar chastotasi kutilgandan ancha yuqoriroq; ya’ni “ruh doimo tanish bo’lgan yo’llardan sayohat qiladi, ammo xotira ushbu sayohatdagi taassurotni esda olib qolmaydi”;  assosiasiyalar individualdir; ya’ni ”ikki katta yoshli kishining aqlini bir- biriga,nisbatan murosaga kelish darajasigacha yaqinlashtirishmaguncha, o’lchash imkoniyati mavjud emas”;  bolalik bilan bog’langan ilk assosiasiyalar ancha muqarrardir;  assosiasiyalar-bevosita ongsizlik jarayonlari bilan uzviy bog’liqdir. 3. Guruhiy testlar haqida tushuncha

sixologik testlashtirishning rivojlanishidagi ahamiyatli bosqichlaridan biri, test tadqiqotlarini o’tkazish shakllarining o’zgarganligi bilan xarakterlanadi. Chunki, barcha testlar XX asrning birinchi o’n yilliklarida yaratilgan bo’lib, individual ko’rinish kasb etar va bir kishi uchun qo’llanilar edi. Ulardan faqat yuqori malakaga ega, maxsus tayyorlangan mutaxassislar, psixologlar foydalanishlari mumkin bo’lgan.P Dastlabgi, testlarning bunday xususiyatlari, ularni keng miqyosdatarqalishini cheklar edi. Amaliyot esa, (jamiyat) katta guruhdagi kishilarni biror faoliyat turiga nisbatan psixik tayyorlarini tanlab olish hamda kishilarning individual xususiyatlariga ko’ra, yo’naltirish maqsadida psixologik diagnostika qilishni talab qilar edi. Shuning uchun ham AQShda ikkinchi jahon urushi davrida test ustida yangi tadqiqotlar olib borilib – guruhiy testlar paydo bo’ldi. Bir yarim million kishilik armiyaga turli xizmatlar uchun odamlarni tanlab olish va taqsimlash zaruratini maxsus tuzilgan qumita Artur Otis oldiga yangi testlarni yaratish vazifasini qo’yadi. Shu tarzda armiyaviy testlarning ikki xil shakli – “Alfa” va “Beta” paydo bo’lgan. “Alfa” testi ingliz tilini yaxshi biladigan kishilarga mo’ljallangan bo’lsa, “Beta” testi ma’lumotsiz va ajnabiylar uchun edi. Urush tugagan bo’lsa-da, ushbu testlar va ularning modifikasiyasi hozirgi vaqtda ham keng qo’llanishda davom etmoqdi. Mutaxassislar guruhiy (kollektiv) testlardan katta guruhlarda haqiqiy tadqiqotlarni o’tkazish bilan bir qatorda, ularga o’zgartirish kiritish orqali ko’rsatmalarni, o’tkazish jarayonlarini va natija baholarini yengillashtirishga harakat qilganlar. Testlashtirish jarayonlariga, avval, psixologik ma’lumotga ega bo’lmagan, ammo test tadqiqotlarini o’tkazishga o’rgatilgan kishilar jalb etilgandi. Usha davrlarda guruhiy testlar xalq ta’limida, ishlab chiqarishda hamda harbiy sohada qo’llanilar edi. XX asrning 20-yillari haqiqiy testli “portlash” bilan alohida tavsiflanadi. Testologiyaning keng va tez tarqalishi, uning amaliy vazifalarni jadal hal qilishga

yo’naltirilganligi bilan izohlanadi. Testlar yordamida intellektni o’lchash ta’lim olish profotbor hamda muvaffaqiyatga erishish masalalariga ilmiy yondoshish usuli sifatida qaralar edi. XX asrning birinchi yarmida psixo diagnostika sohasidagi mutaxassislar ko’plab turli xildagi testlarni yaratdilar. Natijada, testlarning metodik jihatlarini ishlab chiqish yo’li bilan, ularni yuqori shakllangan darajagacha olib bordilar. Barcha testlar mukammal tarzda katta hajmli tanlovlarda standartlashtirilgan bo’lib testologlar ularni yuqori darajadagi ishonchlilik va validlik bilan ajralib turishini ta’minlashga harakat qilganlar. Shunga qaramay bular ham Bine testlariga xos kamchiliklar uchraydi. Testlar yordamida intellektning umumiy bosqichini aniqlash jarayonida inson psixikasiga xos ayrim xususiyatlar haqidagi qo’shimcha ma’lumotlar kerak edi. Natijada testologiyada yangi yo’nalish – “maxsus qobiliyatlarni testlashtirish” vujudga keldi. 4. Bine-Simon ning ikki o’lchovi adbiqiy psixologiyaning asoschilaridan biri Alfred Bine o’z qarashlarida, ushbu fanning diqqat markazida shakllangan psixik jarayonlar katta o’rinni egallashi lozim,deb ta’kidlaydi. Intellektni o’lchashning ilk bosqichida Bine, u bilan xiromantiya va frenologiyada ko’rib chiqiladigan “o’zgaruvchilar” o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni o’rganishga intildi. Bundan tashqari u Galton va Kettell foydalangan testlar yordamida ayrim tajribalarni ham o’tkazgan edi. Ammo 1890 yillarda Bine intellektdagi individual farqlanishni o’rganish uchun murakkab psixik jarayonlarga murojaat qilish kerakligini angladi. Natijada, Bine Anri bilan hamkorlikda 1896 yil diqqat, xotira, tushunish, tasavvur, fazoni estetik baholash, axloqiy fikrlash va vizual sezgini o’lchashga mo’ljallangan testlar seriyasini yaratdi. So’ngi yillar davomida A.Bine sifatli aqliy o’zgaruvchilarga, jumladan, shaxsning aqliy faoliyatga ta’siri ahamiyatli ekanligiga o’z diqqatini qaratgan edi. BineningT

mashhur ishlari sirasiga 1902 yilda yaratilgan “Eksperimentalnoye isledovaniye intellekta” nomli kitobi bo’ldi. Bine birinchi o’rinda hukm va xulosa qilish qobiliyatini o’rganishga xotira hamda tasavvurni aniqlovchi psixologik testlarni qo’llash kerakligini tavsiya etadi. Shuningdek, u birinchilardan bo’lib, siyoh dog’lari yordamida tasavvurni baholashni ham taklif etgan. Bine o’z qarashlari asosida fanda norma va undan chetlanishni individual psixologiyaning asosiy tushunchalari sifatida kiritgan. 1905 yili A.Bine Teodor Simon bilan birgalikda bolalar intellektini o’lchashga mo’ljallangan birinchi shkalani yaratadi. U birin-ketin murakkablashib boradigan 30 ta vazifani o’z ichiga qamrab olgan edi. 1908 yilda esa Bine-Simonlarning shakllantirilgan shkalasi e’lon qilinadi. Bu shkala 3 yoshdan 13 yoshgacha bo’lgan yosh davrlari xususiyatiga ko’ra guruhlashtirilgan 59 ta testdan iborat edi. Mazkur shkalani belgilovchi foizli diapazon 67% dan 75% gacha. Agar foizga nisbatan bolalarning ko’p qismi ushbu testdan o’tgan bo’lsa, bu test ushbu yosh uchun yengil hisoblanadi; agar mazkur testni bolalarning kam foizi yechgan bo’lsalar, u bu yosh uchun murakkab hisoblanadi. Diagnostikaning intellektual bosqichi muammosini genial darajada hal etgan A.Bine fikricha, bolalarga shunday murakkab vazifalar (test) topshirilish kerakki, natijada normadagi bolalar qaysi yoshda ularni to’g’ri hal eta olishlari mumkinligini aniqlashning imkoniyat bo’lsin. Qachonki bola vazifani guruhdagi o’z tengdoshlari qatori muvaffaqiyatli hal eta olsa, normada deb tan olinish lozim. Shuningdek, Bine bu vazifalar orqali bolaning xronologik yoshi bilan oson taqqoslanadigan aqliy yoshni ham aniqlash mumkin, degan taklifni kiritgan. 5. Psixodiagnostika va psixologik baholash 970 yillarda individual farqlar sohasida eng ko’p qo’llaniladigan atama – bu “psixologik baholash” (psychologocal assesment) bo’ldi. Hozirgi1

paytga kelib u aksariyat G’arbiy Yevropa davlatlari va AQShda butunlay “psixologik testlash” atamasini siqib chiqardi. “Psixologik baholash” atamasini II chi Jaxon urushi davrida bir guruh amerikalik psixolog va psixiatrlar tomonidan ishlatilgan (“Plash va xanjar risarlari”ini tanlab olish yuzasidan. Psixologik adabiyotlarda bu atamaning birinchi bor qo’llanishi, alohida dasturni tanlab olishni tasvirlovchi kitobning nomi – The Assessment of Men (Office of Strategic Services; 1942) – bilan bog’liqdir. 1953 yili “Yillik psixologik holat” (AQSh) markazida “Nazariya va baholash texnikasi”, degan bo’lim paydo bo’ldi. Shu bois, u psixologlar tomonidan borgan sari ko’proq foydalanila boshlandi. Bu atama oxirgi paytda psixodiagnostika sohasida keng tarqalib rasmiy miqyosda maqomni oldi. Bunga psixologik baholashning muammolariga qator bag’ishlangan qo’llanmalar va har xil jurnallar tasdiq bo’la oladi. “Qisqa psixologik ensiklopediya” bu tushunchaning mazmunini quyidagi maqsad orqali ochadi: Individuallilikni o’rganish uning hayotiy faoliyatida kelib chiqadigan muammolar (psixik sihat-salomatlik, yon atrofdagilar bilan murakkab o’zaro kelishuv, o’qishga qobiliyatsizlik va hokazo). Yuqorida eslatib o’tilgan ensiklopediyada ko’rsatilishicha psixologik baholash bilan testlash orasidagi farqlarni o’tkazish kerak. Baho – turli yo’llar bilan olingan, masalan intervyu yordamida; psixologik testlar, fiziologik yoki psixofiziologik o’lchovlar, apparaturalarning holatini kuzatish va boshqalar. Test qilish – psixologik xarakteristikani o’lchashdir. Psixologik baho uzoq davrdagi tarixga ega. (Qadimgi Xitoyda chinovniklarni tanlab olish sistemasi). Shunday qilib psixologik baho – psixologik testlashga qaraganda yanada kengroq tushunchadir. Baholash faqatgina test orqali o’tkazilmaydi. Ayni paytda psixologik baholash jurnali va boshqarish mazmunini tahlil qilinadigan bo’lsa, unda osongina ishonch hosil qilish mumkinligi bu tushuncha ko’p holda psixologik testlashning sinonimi sifatida chiqib, psixologik o’lchovlarning hamma spektrlarini qamrab

oladi: psixik funksiyadan tortib to shaxsgacha. Testlar (standartlashgan muolajalar)dan tashqari testdan tashqari tashxis rivojlanadi. Bu ma’noda psixologik baho tushunchasi oldin biz kiritgan psixologik diagnostika predmetiga yaqindir. Xorijiy testlarning mahalliy sharoitga moslanish darajasi sixodiagnostika fani yangi zamon fanlaridan biri bo’lganligi sababli ham g’arb mamlakatlaridan Rossiya, MDH va qo’shni davlatlarga sekin-astalik bilan kirib kelgan. Psixodiagnostika fanining kirib kelishi testlar bilan bog’langan bo’lib, ushbu davrda qo’llaniladigan testlar faqat aqliy taraqqiyotni diagnostika qilish bilan cheklanib qolgan edi. Vaholanki, sog’liqni saqlash, ishlab chiqarish, xalq ta’limi va nihoyat psixologik amaliyot turli yunalishdagi metodikalarga muhtoj edilar. Shu sababli ham mutaxassislarning ko’pgina xorijiy testlarga bo’lgan intilishlarini, qiziqishlarini tushunish mumkin edi. Ular o’z tadqiqotlarini tarjima qilingan testlar yordamida amalga oshiradilar. Test tarjimalari qanchalik professional darajada bajarilmasin metodika – uzoq muddatli va mehnatni talab etuvchi moslanish jarayonining boshlanishini anglatar edi. O’sha davrlarda testlarga “ocharchilik” shunchalik kuchli ediki, oddiygina tarjima qilingan materiallar, tijorat nashriyotlarida “eng yaxshi testlar” to’planmasi sifatida yaratila boshladi. Ammo bunday psixologik testlar ma’lum bir tartibga keltirilmagan edi. Ma’lumki, ayrim vazifalarni hal etishda qo’llaniladigan psixodiagnostik test bo’yicha ma’lumotlar minimum darajada quyidagilardan iborat bulishi kerak:P o’lchov vositasining mohiyatini birma-bir izoh etilganligi; olingan natijalarni qayta ishlash va o’tkazish jarayoni haqida ma’lumot; normalarni yoritilishi; ishonchlilik haqida ma’lumot; validlik haqida ma’lumot.

Moslashtirish jarayonida proyektiv testlar murakkablik bilan amalga oshiriladi. Shuningdek, noverbal testlar haqida ham so’zlash mumkin. Moslashtirishdagi qiyinchiliklar hatto shaxsiy so’rovnomalarda uchraydi. Ularning moslashtirish jarayoni quyidagi bosqichlar bilan ifodalanadilar: originaldan mahalliy tilga tarjima qilingan variantni tayyorlash; tayyorlangan tarjimaga lingvist va professional mutaxassisni jalb qilish bilan uning ekspert bahosi, xulosani chiqarish; original va shkalaning eksperimental tarjimasining ekvivalentligini tekshirish; mahalliy tanlovga mos keluvchi normalarni to’plash va yangi shkalalarni o’rnatish. D.Kempbell tarjimaning ikki xil ko’rinishini – simmetrik va assimetrik belgilar ekan, oddiy standartlashtirilgan so’rovnomalarni tarjima qilishda ularning originalligini saqlab qolish maqsadi bilan amalga oshirish natijasida testning beo’xshov, ekzotik varianti paydo bo’ladi. Shaxsiy so’rovnomalarni moslashtirishning lingvistik jihati mo’ljallangan ommaning yoshi va ma’lumot darajasi asosidagi leksik va garammatik moslanishni bildiradi. Shuni yodda tutish kerakki, har kanday so’rovnoma tarjimasi murakkab lingvistik vazifadir. Bunday so’rovnomalarda ular yaratilgan jamiyatdagi o’ziga xos madaniyat ham aks etadi. Bir jamiyatning norma va qadriyatlari boshqa madaniyatga mos kelmasligi va ayni paytda uning ekvivalentligini topish qiyinligni unutmaslik kerak. Tarjima jarayonida lingvistik va ijtimoiy madaniyat to’siqlar yengib o’tilgandan so’ngina yangi moslashtirilgan so’rovnoma vujudga keladi. Yuqorida qayd qilinganlarga binoan so’rovnomalarning tugallangan moslashtirilish jarayoni o’z hajmiga ko’ra original metodikaning yaratishdan qolishmaydi. Asosiy tushuncha va atamalar

ADABIYOTLAR 1. Anastazi A. Psixologicheskoye testirovaniye / Per. s angl. T.1,2. – M.: 1982. 2. Bolotova A.K. Prikladnaya psixologiya: Uchebnik dlya vuzov / A.K. Bolotova. – M.: Gardariki, 200 – 382 s. 3. Dukarevich M.Z. Praktikum po psixodiagnostike. Motivasiya i samoregulyasiya. – M.: 1989. 4. Karimova V.M. Ijtimoiy psixologiya va ijtimoiy amaliyot: Universitetlar va pedagogika institutlari uchun o’quv qo’llanma. – T.: “Universitet”, 1999. – 96 b. 5. Karimova V.M., Xayitov O.E., Ergasheva D.D., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. Sbornik situasionnix zadach, delovix i psixologicheskix igr, testov, kontrolnix zadaniy, keys-stadi, voprosov dlya samoproverki po kursu “Ekonomicheskaya psixologiya”. – T., TGEU. 2005. 6. Psixologicheskaya diagnostika: Uchebnoye posobiye / Pod red. K.M.Gurevicha, Ye.M.Borisovoy . 2-ye izd., ispr. – M.: 2000. 7. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya. Ma’ruzalar matni. – T., 2005. 8. Hayitov O.E. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya: Elektron darslik. – T., TDIU. 2005. 9. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Psixodiagnostika va amaliy psixologiya” kursi bo’yicha ijtimoiy-psixologik tryeninglar, psixologik masalalar, topshiriqlar va testlar to’plami. – T., TDIU. 2005. 10. Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X., Xaydarova X.R. “Pedagogik psixologiya” kursi bo’yicha vaziyatli va ishchi o’yinlar to’plami. – T., TDIU. 2005.

O'xshashlar

Umumiy o`rta ta`lim maktablarida psixologik maslahatning asosiy

Laboratoriya ekspеrimеntlari va ularni o`tkаzish

Sotsial psixologiyada tadqiqotlar metodologiyasi tushunchasi. Sotsial psixologiyaning asosiy metodlari

Tadbirkorlik faoliyati va uning ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini mahalliy sharoitda o’rganilishi

Mehnat psixologiyasi