Inson ehtiyojlari psixologiyasi - Psixologiya - Referatlar

Inson ehtiyojlari psixologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Ehtiyoj tushunchasi 2. Absolyut va nisbiy ehtiyojlar 3. J.Gelbreytning qarashlari

www.arxiv.uz Ehtiyoj tushunchasi shunday atamaki , uning ustida tinimsiz bahs boradi , chunki unda ba`zan ahloq yoki mafkuraga asoslangan subyektiv fikrlash elementlari mavjuddir. Ehtiyoj biror narsani tanlashdan avval his qilinishi lozim. Buning ma`nosi shuki, mantiqan qaraganda, biror narsani afzal ko`rish samarali tanlash jarayonidan avval yuz beradi. Agar shaxs tafakkur jihatdan yetuk va aqlli bo`lsa, uning xulq- atvorini oldindan aytib berish mumkin bo`ladi, chunki xulq-atvor oqilona hisob- kitobning natijasi bo`ladi. Ehtiyoj – individ shaxsining madaniy darajasiga asosan spesifik shaklga kirgan muhtojlikdir. F.Kotler ehtiyojga “ hayot sharoitlari bilan bog`liq bo`lgan vahayot sharoitlari bilan bog`liq bo`lgan va his qilinadigan qoniqmaslik holatihis qilinadigan qoniqmaslik holati ” deb ta`rif bergan edi. Bu mohiyat jihatdan asliy ehtiyojga berilgan ta`rifdir. Insonlarning turmush tarzini belgilab beruvchi tendensiyalarning har biriga mos keladigan asliy ehtiyojni tasavvur qilish mumkin, bunda ushbu tendensiyalar soni cheklangandir. Shuning uchun asliy ehtiyojni inson tabiati belgilaydi, va binobarin, jam iyat yoki marketing tomonidan vujudga keltirmaydi, u talab yuzaga kelihdan avval ham yashirin yoki ifodalangan holda mavjud bo`ladi. F.Kotler ehtiyojlar, istaklar va talab o`rtasidagi tafovutlarni o`rnatadi. Istaklar chuqurroq ehtiyojlarni qondirishning maxsus vositalaridir. Asliy ehtiyojlar barqaror va kam sonli bo`ladi, istaklar esa ko`p bo`lib, o`zgarib turadi, ularga ijtimoiy kuchlar doim ta`sir qilib turadi. Istaklar sotib olish qobiliyati va xohishi bilan mustahkamlansa, maxsus tovarlarga bo`lgan potensial talablarga aylanib boradi. Kotler ning fikricha, marketing istak va talablarga ta`sir qilishga urinadi hamda tovarning o`ziga jalb qiluvchi va arzon bo`lishini ta`minlaydi. Marketing ehtiyojlarni hosil qilmaydi, sababi, ehtiyoj marketologlar paydo bo`lishidan avval ham bor edi. F.Kotler marketing iste`molchining ijtimoiy maqomdagi ehtiyojni muayyan rusumdagi avtomobil qondirishini aytib beradi. U ijtimoiy maqomdagi ehtiyojni hosil qilmaydi, balki uni qondirish vositasini taklif qiladi deb ta`kidlagan. Ehtiyoj, istak va talabni ko`pincha bir-biri bilan adashtirib yuborishadi,

www.arxiv.uz holbuki bu uch konsepsiya o`rtasida jiddiy farqlar bor. Ammo marketingning ijtimoiy roli haqidagi bahsni yopishga bu tafovutlarning o`zi kamlik qiladi. Ko`rinib turibdiki, ehtiyojlar ilgaridan mavjud bo`lsa-da, marketing ularga ta`sir ko`rsatishi mumkin. Buning ustiga, xarid qilish qobiliyatining yetarli bo`lmaganligi uchun talabga aylantirib bo`lmaydigan istaklarning hosil bo`lishi iqtisodiyotdagi uzilishlar va yemirishlarning muhim manbaidir. Marketing aynan shu narsa uchun bevosita javobgardir va aynan shu narsa uni qo`llashda cheklashlar qo`yish zarurligini izohlaydi. Ehtiyojlarni bir nechta turlarini ko`rsatish mumkin. Absolyut va nisbiy ehtiyojlar. Ehtiyoj so`zining lug`aviy ma`nosi tabiiy yoki ijtimoiy hayot taqozosidir. Ta`rifda ikki ehtiyoj ajratib ko`rsatiladi. Dastlabki azaliy ehtiyojlar (tabiy, tug`ma yoki organizmga xos bo`lgan ehtiyojlar) va orttirilgan, keyin paydo bo`lgan ehtiyojlar (madaniy va ijtimoiy ehtiyojlar) bo`lib, ular tajriba, atrof-muhit va jamiyatning taraqqiyot darajasiga bog`liqdir. J.Keynes ning absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farqi ham shunga o`xshab ketadi. Uning fikricha “absolyut ehtiyojlarning ma`nosi shuki, biz ularni boshqa kishilar bilan qanday ahvolda ekanligidan qat`iy nazar xis qilamiz, nisbiy ehtiyojlarning ma`nosi shuki, bunday ehtiyojlar qondirilganda o`zimizning boshqalardan ustundek sezamiz”. Absolyut ehtiyojlarni to`yintirish mumkin, nisbiy ehtiyojlarni esa to`yintirib bo`lmaydi. Nisbiy ehtiyojlarning to`yintirishning mumkin emasligiga sabab shuki, ularning umumiy darajasi yuksalgan sari bu darajadan ham yuqori ko`tarilish istagi kuchayib boraveradi. Bunday sharoitlarda nisbiy ehtiyojlarni qondirish maqsadidagi ishlab chiqarish ularni rivojlantirish bilan bir xildirdir. Mana shuning uchun ham turmush darajasi absolyut jihatdan yuksalgan kishilar o`zlari doim havas bilan qaragan kishilarning o`zlaridan ko`ra yaxshiroq yashay boshlaganini ko`rsalar, o`zlarini yomon his qiladilar, ya`ni Kotta ( Cotta ) yozganidek “ba`zilar uchun zeb ziynat va hasham hisoblangan narsalar birovlar uchun zaruratga aylanadi”. Voqelik bilan istak xohishlar o`rtasidagi masofa qoniqmaslik darajasi kuchaygan sari o`zgarib boradi. J.Gelbreyt ning ta`kidlashicha, ehtiyojlarni to`yintirish mumkin, reklama esa

www.arxiv.uz “ilgari mavjud bo`lmagan istaklarni yuzaga keltirish uchun” sun`iy ehtiyojlarning vujudga kelishiga javobgardir. Aslida Gelbreyt o`z tahlilida ehtiyojlar bilan talabni adashtirib yuborgan. Reklama ilgari mavjud bo`lgan va talabga aylana olmagan ehtiyojni aniqlashda yordam berishi mumkin, chunki bu talabga mo`ljallangan tovar hali yo`q edi. Albatta, bir ehtiyoj mavjud bo`lib, uni qondiradigan tovar hali mavjud bo`lmasligi ham mumkin. Reklama ehtiyoj haqida xabar berar ekan, talabni hosil qiladi, ehtiyojlarni esa hosil qilmaydi. Boshqacha qilib aytganda, reklama mavjud bo`lgan, biroq aniqlanmagan ehtiyojlar uchun talab hosil qilishi mumkin. Xuddi shu kabi, Gelbreyt foydalangan “sun`iy” ehtiyoj tushunchasi ham ehtiyojlarning chegaraviy foydalilik darajasi haqida fikr yuritishni belgilab beradi. Demak, Gelbreyt ning tahlillaridan kelib chiqadigan xulosa – bu yangi “sun`iy” ehtiyojlarning chegaraviy foydalilik darajasidir. Masalan, foydalilik kichik miqdorda bo`lsada, mavjuddir. Yangi ehtiyojlarning paydo bo`lishini har doim oqlash mumkin. Absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farq unchalik aniq ravshan emasdir. Masalan, hayot uchun zarur bo`lgan narsa iste`molning istalgan boshqa turiga qaragandan cheksiz darajada muhimroqdir, deyish mumkin. Bu fikrda noaniqlik bor. Ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarni ham oddiy ehtiyojlar kabi chuqur his qilish mumkin. Masalan, e`tiborsizlik yoki loqaydlik ba`zi hollarda o`limga, psixikaning jiddiy buzilishiga yoki ijtimoiy hayotdagi qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Absolyut va nisbiy ehtiyojlar o`rtasidagi farqning yetarlicha aniq emasligiga qaramay, bu tafovutning ikki qiziqarli jihati bor. Bir tomondan, u nisbiy ehtiyojlarning absolyut ehtiyojlarchalik qat`iy bo`lmasligi mumkinligini ko`rsatadi. Ikkinchi tomondan, u to`yintirishning mumkin emasligini belgilovchi nisbiy ehtiyojlar dialektikasini birinchi o`ringa qo`yadi. Inson o`zi maqsad qilib qo`ygan darajaga yetishgach, kamolotning yangi bosqichini ko`zlay boshlaydi. Ebbot tug`ma va hosilaviy ehtiyojlar o`rtasiga ajib bir chegara tavsiya qiladi. Hosilaviy ehtiyojlar tug`ma ehtiyojlarga nisbatan maxsus texnologik javob

www.arxiv.uz (tovar)ni va istak obyektini ifodalaydi. Bir qancha sharoitlarda tovarning iste`moli ma`lum hayotiylik siklida kutilganligi natijasida hosilaviy ehtiyojlar qondirilganligi kuzatiladi. Hosilaviy ehtiyojlarning eng yuksak foydaliligi pasayish tendensiyasiga egadir. Lekin, texnologik taraqqiyot tufayli tug`ma ehtiyojlar qondirilmaydi, yangi takomillashgan tovarlar yuzaga kelishi, shu bilan birga yangi hosilaviy ehtiyojlar paydo bo`lishi sharoitida yanada yuqoriga intiladi. Shunday qilib, tug`ma ehtiyojlarni qondirish uchun tovar ishlab chiqarish hamisha o`zining evolyusiyasi bilan rag`batlantirib boriladi. So`ng ehtiyoj bozor ta`sir qiladi, bu esa o`z navbatida yangi darajada qondiradigan yangi tovarlarning paydo bo`lishiga olib keladi. Ushbu hosilaviy ehtiyojlar o`z navbatida qondiriladi, so`ng yangi takomillashgan tovarlar vujudga kelishi natijasida o`zgaradi. Shunday qilib, tug`ma ehtiyojlar va hosilaviy ehtiyojlarning farqi shuni ko`rsatadiki, umumiy to`yinish bo`lmasligiga qaramasdan bemalol xususiy to`yinishga erishish mumkin. Shunday ekan, strategik marketingning muhim roli firmalar ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan rivojlanishni rag`batlantirishni tashkil qiladi.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning “ Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari ” kitobidagi matreiallar, qoidalar va xulosalarni o`rganish yuzasidan chora-tadbirlar kompleksi to`g`risida: O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 20 martdagi 125-F sonli Farmoyishi. 2. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, o`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari / I.A. Karimov. – T., 2009. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish / I.A. Karimov. – T., 2009. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizasiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish – davr talabi: 2008 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishtirish yakunlari va 2009 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma`ruza // Xalq so`zi gazetasi. – 14.02.2009. – № 33-34 (4696-4697). 4. Abdullayeva Sh. Pul, kredit va banklar. – T., 2000. 5. Abdurahmonov Q., Mamarasulov F. Mehnat iqtisodi. O`quv-uslubiy materiallar. –T.,1996. 6. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti (nazariya va amaliyot). Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. – T., 2004. biye. – M., 2009. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Iroda psixologiyasi

Faoliyat psixologiyasi

Muhabbat psixologiyasi

Shaxs psixologiyasi

Muloqot psixologiyasi