Harakat tizimi , anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari - Psixologiya - Referatlar

Harakat tizimi , anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Harakat tizimi , anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanish belgilari va uni tekshirish usullari Harakat 2 xil bo`ladi: 1.I x t i y o r i y h a r a k a t l a r – bu odamning xohishiga bog`liq harakatlar. 2.I x t i y o r s i z h a r a k a t l a r – odamning xohishiga bog`liq bo`lmagan harakatlar. Bu harakatlarga chaqaloqlardagi harakat kiradi. Ixtiyoriy harakat markazlari bosh miya po`stlog`ining peshana qismining oldingi markaziy egatida, alohida va teskari joylashgan. Markazdan pastga qarab harakat neyronlari boshlanadi. Ular ichki kapsulagacha gulbog`ni tashkil qiladi. Pastga tushadigan harakat yo`llari birlashib, ichki kapsula orqa sonining oldingi 2/3 qismidan o`tadi. Ichki kapsuladan o`tgandan keyin miya oyoqchalari orqali miya ustuniga tushadi. Uzunchoq miya orqa miya chegarasida harakat yo`llari, 85–90 % asab tolalari kesishadi. Kesishgandan keyin orqa miyaning, yon ustuniga tushadi, keyin har bir segment sohasida oldingi shoxga kirib, harakat hujayralarida tugaydi. Bu harakat neyroni – b i r i n c h i m a r k a z i y n e y r o n y o k i p i r a m i d a y o` l i (kortiko-spinal yo`l) deyiladi. Kesishmay qolgan harakat tolalari orqa miyaning oldingi ustuniga tushadi. Orqa miya tamom bo`lgan joyda – ikkinchi bel umurtqasi sohasida birinchi markaziy neyron tugaydi. Orqa miyaning oldingi harakat hujayralaridan kelgusi neyron boshlanib, tashqariga chiqadi va mushaklarda tugaydi (1-jadval). Bu ikkinchi periferik neyron – orqa miya mushak yo`li (spino-muskular yo`l) deyiladi (12-rasm). I k k i n c h i p e r i f e r i k n e r v q i s m l a r i: 1.Ildizlar (oldingi shoxda harakat ildizi, orqa shoxda sezgi ildizi). 2.Umurtqalararo tugunlar (bu faqat sezgiga tegishli). 3.Chigallar (aralash tolalardan iborat sezgi). 4. Periferik nervlar (qo`l, oyoq va tanadagi alohida nervlar). Har bir targ`il ko`ndalang mushak nerv bilan ta`minlangan. 26

www.arxiv.uz Periferik nerv quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. Harakat. 2. Sezgi. 3. Trofik yoki oziqlantirish. Zararlanganda. Agar ikkala neyron butunlay biror joyda zararlansa, unda harakat bo`lmaydi. Bunda plegiya – umuman harakat yo`q, parez – harakat butunlay yo`qolmagan, ammo chegaralangan. Parezlar yengil, o`rta va chuqur parezlarga bo`linadi. Parezlar joylashishiga qarab quyidagilarga bo`linadi, monoparez – bitta qo`l yoki bitta oyoqda harakat chegaralangan, paraparez – ikkala qo`l yoki ikkala oyoqda harakat chegaralangan, gemiparez – bir tomonda, o`ng yoki chap tomonda harakat chegaralangan, tetraparez – ikki qo`l va ikki oyoqda harakat chegaralangan. Parezlar xarakteriga qarab ikki xil bo`ladi: Ma r k a z i y p a r e z l a r – markaziy asab tizimi kasallanganda kuzatiladi (1-jadval). P e r i f e r i k p a r e z l a r – periferik asab tizimi kasallanganda kuzatiladi. Agar bosh miya peshana qismi, oldingi markaziy egat yoki gulbog` zararlansa, bitta qo`lda yoki bitta oyoqda faqat qarama-qarshi tomonda monoplegiya bo`ladi. Agar ichki kapsula zararlansa, bir tomondan va undan pastdagi tuzilmalar miya ustunidan, orqa miyagacha zararlanganda esa, gemiplegiya faqat markaziy xilida hamma vaqt qarama-qarshi tomonda bo`ladi. Markaziy va periferik asab tizimi kasalliklarining bir-biridan farqi. Belgilari Markaziy yoki spastic falajlik (markaziy neyron zararlanganda kuzatiladi) Periferik yoki bo`shashgan falajlik (Periferik neyron zararlanganda kuzatiladi) Periostal va pay reflekslari Oshgan (giperrefleksiya) Susaygan yoki yo`qolgan (giporefleksiya) Patologik reflekslari (Babinskiy, Rossolimo, Gordon va hokazolar) Uchraydi Uchramaydi Klonus (oyoq panjasi, tizza qopqog` i, qo`l panjasi) Uchraydi Uchramaydi Himoya reflekslari Uchraydi Uchramaydi Hamkor harakatlar Kasallikka xos hamkor harakatlar uchraydi Uchramaydi Mushaklar tonusi Oshgan (gipertoniya) Susaygan yoki yo`qolgan (gipotoniya yoki atoniya) Mushaklar trofikasi (oziqlanishi) Buzilmagan yoki biroz yengil buzilgan Buzilgan va chuqur atrofiya belgilari

www.arxiv.uz Elektr o`tkazuvchanlik Buzilmagan Buzilgan Vegetativ o`zgarishlar: paresteziya, teri quruq, ko`p terlash, tirnoqlar sinuvchan, turli xil dog`lar, qo`l va oyoqdagi tomirlar urushining pasayishi, qo`l va oyoqlarning sovuq qotishi. Orqa miyaning zararlanishi. 1.Yuqori bo`yin qismida orqa miyaning butun ko`ndalang qismi zararlansa, tetraplegiya markaziy xarakterda bo`ladi. 2. Orqa miyaning bo`yin qalinligi zararlansa, bunda ham tetraplegiya bo`ladi. Bunda faqat qo`llarda parez periferik xarakterda, oyoqlarda markaziy xarakterga ega bo`ladi. Chunki qo`llar uchun orqa miyaning oldingi shoxidagi harakat hujayralari zararlangan, oyoqlar uchun esa markaziy neyron zararlangan bo`ladi. 3. Orqa miyaning ko`krak qismi zararlanganda pastki paraplegiya oyoqchalarda markaziy xarakterda bo`ladi, chunki oyoqlar markaziy neyroni zararlangan bo`ladi. 4. Orqa miyaning bel qismi butunlay zararlansa, bunda pastki paraplegiya oyoqlarda bo`ladi, falajlanish periferik xarakterga ega. Chunki orqa miyaning oldingi shoxidagi harakat hujayralari zararlangan bo`ladi. Harakat sohasini tekshirish. 1. Faol harakatlarni tekshirishda bemor shifokor buyrug`ini bajarishi kerak, barcha bo`g`imlardagi harakatlar to`liq ko`riladi. Bemor yurganda harakatlari kuzatiladi. Qo`l yoki oyoqlarning yuqoriga, pastga va yon tomonga harakatlari tekshirib ko`riladi. Bunda bemorda parez yoki paralichlar bor yoki yo`qligi aniqlanadi. 2. Sust harakatni tekshirishda s hifokor bemorning o`ng tomonida turib, bemorning boshini, qo`l va oyoqlardagi bo`g`imlar harakatini kuzatadi. Bo`g`imlardagi harakat to`liq chegaralangan yoki chegaralanmaganligi aniqlanadi. Shu bilan birga mushak tonusi ham bir vaqtning o`zida tekshirib boriladi. Mushaklar tonusi ko`rilayotgan vaqtda bemor mushaklarini bo`sh qo`yishi kerak. Mushaklar tonusi piramid yoki ekstrapiramid xilda ekanligi, qaysi qo`l yoki oyoqlarda bo`lsa, shu mushaklar tonusi aniqlanadi. Bundan tashqari, gipotrofiya yoki atrofiya borligini aniqlash uchun sm li tasma yordamida o`ng va chap tomon o`lchanadi. O`ng tomon chap tomonga nisbatan 1,0 – 1,5 sm farq qiladi. Son,

www.arxiv.uz boldir, yelka va bilakning o`rta qismi o`lchanadi. Mushaklar kuchi bukuvchi va yozuvchi mushaklarda 5 balli tizim bilan aniqlanadi: 5 ball – qo`1-oyoqlarda faol harakatlar chegaralanmagan, mushaklar kuchi pasaymagan; 4 ball – faol harakat chegaralangan, Barre holatida qo`1-oyoqlarni bir necha daqiqa ushlab turiladi. So`ngra parez bo`lgan qo`l yoki oyoq sekin pastga tushib ketadi, bu yengil parez deyiladi; 3 ball – mushaklar kuchi pasaygan, Barre holatida qisqa vaqt tura oladi, bemor qo`l yoki oyoqni biroz ko`tarishi mumkin. Bu o`rta og`irlikdagi parez deyiladi; 2 ball – mushaklar kuchi birdan pasaygan bemor qo`l yoki oyoqlarini ko`tara olmaydi. Bemor oyoqlarini tizza bo`g`imidan buka olmaydi – bu chuqur parezlar deyiladi; 1 ball – ayrim mushaklarda qisqarish yoki uchish bo`ladi, harakat butunlay yo`qolgan, bu plegiya deb ataladi. Yashirin parezlarni aniqlashda Barre usulidan foydalaniladi. Markaziy parezlarda tizza qopqog`i va oyoq panjasi o`ynab qoladi, bu klonus deb ataladi. Klonus mushaklarning bir maromda qisqarishi natijasida paydo bo`ladi.

O'xshashlar

Reflekslar anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanishi va tekshirish usullari

Chaqaloqlarda asab tizimi kasalliklari

Nerv sistemasining fiziologiyasi

Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar

Rinolaliya nutq buzilishi va uni korreksiyalash