Bosh va orqa miya shikastlari - Psixologiya - Referatlar

Bosh va orqa miya shikastlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

36 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Bosh va orqa miya shikastlari Bosh miya shikastlarida bosh miyaning yumshoq to‘qimalari, kalla suyagi va bosh miya jarohatlanadi. Bosh va orqa miya shikastlari hozirgi vaqtda ham ko‘p uchraydi. Bu kasalliklarning kelib chiqish sabablari turli-tuman bo‘lib, bular yo‘l-transport hodisalari, avtomobil, temiryo‘llardagi avariyalar, yiqilib tushish, ishdagi va oilada bo‘ladigan jarohatlardir. Turli xildagi bosh va orqa miyaga taassurotlar natijasida ham kelib chiqadi, masalan, sportdagi shikastlar. Bosh miya shikastlari keyinchalik og‘ir oqibatlarga va nogironlikka olib kelishi mumkin. Bosh miya shikastlari ikki xil bo‘ladi. 1.Ochiq kalla bosh miya shikastlari, bunda bosh miya kalla suyagi bir butunliligi buziladi, ya’ni kalla suyagi yoriladi va bosh miya to‘qimalarida zararlanish alomatlari kuzatiladi. 2.Yopiq bosh miya shikastlarida suyak bir butunligi buzilmagan, ya’ni sinmagan, yumshoq to‘qimalar esa kesilgan, yorilgan, ko‘kargan, ezilgan bo‘ishi mumkin. Bosh miya shikastlari quyidagilarga bo‘linadi: – bosh miyaning chayqalishi – Commocio cerebri; – bosh miyaning lat yeyishi yoki ta’sirlanishi – Contuzio cerebri; – bosh miyaning ezilishi yoki bosilishi – Compressio cerebri. Bosh miya shikastlari orasida eng ko‘p uchraydigani bosh miya chayqalishi bo‘lib, 75–80 % ni tashkil etadi. Bosh miya chayqalishi. Bosh miya chayqalishi eng yengil bosh miya jarohati hisoblanib, bosh miya to‘qimalarida qon tomirlarning kengayishi, mayda-mayda qon ketish va qon tomirlarining o‘tkazuvchanligi oshib ketishi natijasida bosh miya to‘qimalarida shish bo‘lishi, bosh miya ichida bosimning oshib ketishi bilan xarakterlanadi. Bosh miya chayqalishida miya pardalarining to‘laqonligi, venalardagi to‘laqonlilik, miya to‘qimasining shishi va mayda-mayda qon quyilishlar kuzatiladi. Klinik manzarasi. Hushdan ketish 90 % bemorlarda uchraydi, 10 % bemorlarda hushi karaxt bo‘lib qoladi. Hushdan ketish bir necha daqiqagacha davom etadi. Qusish bir yoki bir necha marta ko‘ngil aynish bilan takrorlanadi. Retrograd amneziya – jarohatdan oldin bo‘lib o‘tgan voqealarni bemorlar eslay olmaydi. Bemor bir necha kun o‘z ismi, familiyasini, manzilini, oila a’zolarini hamda birga ishlaydiganlarini eslay olmaydi. Mana shu uchta belgi yosh bolalarda bir vaqtda uchramaydi. Ko‘proq ko‘ngil aynishi, bosh og‘rishi, quloqda shovqin bo‘lishi, bosh aylanishi, ko‘p terlash va teri rangining oqarish belgilari bilan davom etadi. Bemor o‘ziga kelgandan so‘ng ko‘proq bosh og‘rishi, bosh aylanishi, umumiy

www.arxiv.uz holsizlik, ko‘p terlash hamda uyqu buzilishlaridan shikoyat qiladi. Asab sohasi ko‘rilganda pay reflekslarining asimmetriyasi, nistagm, yengil Kernig va ensa mushagi tarangligi belgilari kuzatiladi. Kasallik 3 kundan 7 kungacha davom etadi. Bundan tashqari vegetative o‘zgarishlar kuzatiladi. Bularga qon bosimining o‘zgarib turishi, dastlab bradikardiya, keyin taxikardiya bilan almashib turadi, tana haroratining 37,2 – 37,8°C gacha ko‘tarilishi, kaftning ko‘p terlashi va titrashi hamda sovuq qotishi kuzatiladi. Ruhiy tomondan esa kasal karaxt, ruhiyati past, tezda muloqotda bo‘la olmaydi, ba’zan bemorlarda ko‘rish va eshitish gallutsinatsiyasi bo‘lishi mumkin. Eng asosiy o‘zgarishlardan muvozanatning buzilishi kuzatiladi. Bunda bemorlarda ataksiya, burun-barmoq sinovini bajarish qiyinlashuvi kuzatiladi va Romberg holatda chayqaladi. Bosh miyaning lat yeyishi. Bu holat bosh miya chayqalishiga nisbatan og‘irroq o‘tadi va bosh miya to‘qimasi, miya pardalari ko‘proq zararlanadi, qon tomirlari uziladi, qon pardalar orasiga chiqishi natijasida meningial belgilar paydo bo‘ladi. Bosh miyada qon va bosh miya suyuqligi aylanishi buziladi, miya to‘qimalarida nekroz paydo bo‘ladi. Bosh miya jarohatlaridan keyin hushdan ketish bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. Bunda asab tizimiga taalluqli belgilar 2 guruhga bo‘linadi: 1. Umumiy miya belgilari – bosh og‘riq, ko‘ngil aynish, qusish, bosh aylanish, bular miya ichidagi bosimning oshib ketishi natijasida sodir bo‘ladi. 2. Mahalliy miya belgilari – yengil anizokoriya, nistagm, parezlar, nutq buzilishlari va qaltirashlar bilan kechadi. Ye n g i l s h a k l i d a umumiy miya belgilari ko‘p rivojlanmagan, mahalliy miya belgilari esa miya chayqalishidagidan ko‘ra ko‘proq saqlangan bo‘ladi. Yuzda asimmetriya, nistagm yoki nistagmoid, gapirishning buzilishi, mushaklar tonusining oshishi, meningial belgilar paydo bo‘ladi, kasallik 2–3 haftagacha, hushdan ketish bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. O‘ r t a c h a o g ‘ i r s h a k l i d a hushdan ketish bir necha daqiqadan 4–6 soatgacha davom etadi. Bunda bosh og‘riq juda kuchli bo‘lib, qusish ko‘p marta takrorlanib turadi. Ruhiyatning buzilishi bir necha kungacha davom etadi, retrograd ameneziya kuzatiladi. Umumiy miya belgilari rivojlangan bo‘ladi (bosh og‘riq, qusish), mahalliy miya belgilari esa miya ustunining zararlanishidan kelib chiqadigan belgilardir. Bularga ko‘z qorachig‘i reflekslarning buzilishi, mioz yoki midrioz, korneal reflekslarning pasayishi, nistagm, qo‘l-oyoqlardagi reflekslarning anizorefleksiyasi kuzatiladi. Vegetativ o‘zgarishlarda qon bosimining ko‘tarilishi, bradikardiya yoki taxikardiya, teri rangining oqarishi, nafas olishning tezlashishi hamda tana haroratining biroz ko‘tarilishi kuzatiladi. O g ‘ i r s h a k l i d a hushning yo‘qolishi bir necha soatdan bir necha Haftagacha davom etadi. Bunda bradikardiya 1 daqiqada 40 marta, qon bosimining ko‘tarilishi, nafas olishning tezlashishi 1 daqiqada 40–50 martagacha yoki kamayishi 1 daqiqada 8–

www.arxiv.uz 10 marta, tana haroratining yuqori bo‘lishi – gipertermiya kuzatiladi. Mahalliy miya belgilarida ko‘z olmasining o‘ynab turishi, nigohning bir tomonga qarab qolishi, ikki tomonlama mioz yoki midriaz, yutinishning buzilishi, mushaklar tonusining ko‘payishi yoki kamayish belgilari kuzatiladi. Bulardan tashqari pay reflekslarining yo‘qolishi, parez, paralichlar, tonik qaltirash belgilari bo‘ladi hamda bosh miyada suyuqlik oshib ketadi. Diensefal xilida hushning yo‘qolishi bilan birga isitmaning baland bo‘lishi 40– 41°C gacha, bunda isitma markaziy xarakterda, nafas olish tez, yuzaki, yurak urishi tezlashgan, ipsimon bo‘ladi. Kasalning umumiy ahvoli juda og‘ir bo‘lib, koma holatida bo‘ladi. Bosh miyaning ezilishi. Bunda bosh miyaning to‘qimalari qisilib, ularda organik o‘zgarishlar paydo bo‘ladi. Miyaga qon quyiladi. Bu qon qattiq miya pardasi va suyak orasida bo‘ladi. Miya pardalarida qon quyilishi epidural gematoma deyiladi. Dastlab, klinik manzara bo‘lmasligi mumkin. 12– 36 soatdan so‘ng, gematoma kattalashgandan keyin, 4–5 sm bo‘lgach klinik manzara kuzatiladi. Bunda bosh og‘riq, qusish, hush karaxt bo‘lib, bemorni sovuq ter bosadi. Gematomalar joylashishiga qarab oldingi peshana – chakka qismda, o‘rtangi peshana – tepa qismda va orqa peshana – chakkaensa qismda hamda miya asosida bo‘lishi mumkin. Umumiy miya belgilaridan tashqari mahalliy miya belgilarining barchasi kasallangan tomonda qorachiqning kengayishi (midriaz) kuzatiladi. Keyinchalik gematoma kattalashgan sayin miya to‘qimalari ezilib, juda qo‘pol mahalliy miya belgilari kuzatiladi. Bular gemiparez yoki gemiplegiya, shu joylarda sezgining buzilishi, anizorefleksiya, bir tomonlama midriaz (midriaz gematoma tomonda bo‘ladi) kuzatiladi. Qarama- qarshi tomonda gemiparezning kuchayishiga Knapp belgisi deyiladi. Bundan tashqari, bradikardiya 1 daqiqa 40–50 marta, epipripadka, nistagm, rivojlangan gipotoniya, qon bosimining ko‘tarilishi, nafas olishning buzilishi, hushning yo‘qolishi, qayta qusish va ruhiyatning o‘zgarishi, anizokoriya, ko‘z tubida dimlanish, isitmaning baland bo‘lishi (39–40°C gacha) kuzatiladi. Subdural gematoma – bunda subdural bo‘shliqqa qon venalardan va qon tomirlardan quyiladi. Bu gematoma ba’zan kechroq, 4–14 kundan keyin yuzaga keladi. Gematomalar bosh miyausti qismida joylashadi. Bunda umumiy miya belgilari – qusish, bosh og‘riq bilan birga mahalliy miya belgilari – bemorda tutqanoq va keyinchalik gemiparez yoki gemiplegiya (bular hamma vaqt qarama-qarshi tomonda) kuzatiladi. Subaraxnoidal – pardalar orasiga qon quyilishi. Bemorlar qattiq bosh og‘riq, qusish, bezovtalik, umumiy qo‘zg‘alish, gallutsinatsiya, yorug‘likdan va shovqindan bezovta bo‘ladilar. Bunda hamma meningial belgilar paydo bo‘ladi. Orqa miya punksiya qilinganda suyuqlikning katta bosim bilan chiqishi, rangi qizil bo‘lishi kuzatilib, shunga qarab tashxis qo‘yiladi. Tashxis qo‘yishda: EEG, EXO, kompyuter tomografiya va kalla suyagini ikki tomondan rentgenografiya qilish tavsiya etiladi. Rentgenografiyada gipertenziya belgilari, turk egarining

www.arxiv.uz silliqlanishi, barmoq izlarini ko‘rishimiz mumkin. Bosh miyada qon quyilish bo‘lsa, lumbal punksiya tavsiya etiladi. Ko‘z tubida bir haftada qon tomirlarning kengayishi, keyinchalik dimlanishi kuzatiladi. Yopiq bosh miya shikastlari hamma vaqt o‘zidan asorat qoldiradi. Bular turli xil bo‘ladi: shikastdan keyingi ensefalopatiya, shikastdan keying leptomeningit. Astenonevrotik ko‘rinishdagi bemorlarda bosh og‘riq, bosh aylanish, sababsiz yig‘lash, tez charchash, uyqusizlik kuzatiladi. Asab sohasini tekshirganimizda qo‘llarda titrash, qo‘rqish, vahima, talvasa, bezovtalik bilan birga nistagm, anizorefleksiya, ataksiya asoratlari qolishi yoki shikastdan keyin bosh miyada talvasa xurujlari, gipertenzion alomatlar bo‘lishi mumkin. Davosi. Bemor hamma vaqt to‘shakda yotishi kerak. Bosh miya jarohatlarining asoratlariga natriy brom, gumizol, kofein, amitriptilin, sonapaks, frenalon, bioxinol, serebrolizin, nootropil, aminalon, glutamin kislota va fizioterapevtik muolajalar, elektroforez 3 % li kaliy yodid, 4 % li mumiyo eritmasi ensa sohasiga buyuriladi. Uqalash, davo mashqlari hamda iglorefleksoterapiya muolajalari tavsiya etiladi. Orqa miya shikastlari - Orqa miya shikastlari ham ochiq va yopiq shikastlarga bo‘linadi. Yopiq orqa miya shikastlarida yot jism orqa miyani jarohatlash bilan birga orqa miya kanaliga kirmaydi. Ochiq orqa miya shikastlarida esa orqa miyani hamda orqa miya kanali ichini bir vaqtning o‘zida jarohatlaydi. Orqa miya shikastlari 3 turga bo‘linadi. Orqa miyaning chayqalishi. Bunda orqa miya moddasi bilan orqa miya pardalarida shish bo‘lib, asosan, kulrang moddasining ayrim joylarida mayda-mayda qon quyilish bo‘ladi. Jarohatlangandan so‘ng bemorning oyoqlari darmonsizlanib, harakat kamayadi, kuchsizlanadi. Orqa miya chayqalishining og‘ir hollarida, qaysi joy jarohatlanishiga qarab, tetraplegiya yoki paraplegiya paydo bo‘ladi. Qisqa muddatda siydik tutilib, tizza va Axill reflekslari yo‘qoladi, sezuvchanlik unchalik buzilmaydi. Orqa miyaning lat yeyishi. Bunda orqa miyaning ayrim qismlari nekrozga uchrashi, yumshab qolishi va qon quyilishi kuzatiladi. Oqibatda orqa miya o‘z vazifasini bajarmaydi, natijada, falajlik paydo bo‘ladi. Sezuvchanlik va chanoq a’zolarining ishi buziladi. Kasallik astasekinlik bilan tuzala boshlaganida orqa miyada organik zararlanishga xos belgilar paydo bo‘ladi. Bunda mushaklar tonusi, pay reflekslarining baland bo‘lishi bilan birga patologik reflekslar ham paydo bo‘ladi. Orqa miyaning o‘z tomirlaridan qon quyilishi – gematomiyeliya, pardalar tomirlaridan qon quyilishi – gematoraxis deb ataladi. Gematomiyeliya orqa miyaning markaziy kanal va shox sohasining kulrang moddasida bo‘ladi. Bunda orqa miyaning zararlanganligiga xos belgilar birdan paydo bo‘lib, keyinchalik yo‘qolib ketishi mumkin. Orqa miyaning oldingi shoxiga o‘tish natijasida parez va plegiyaga olib keladi. Dissotsiyalashgan tipdagi sezuvchanlik buzilgan bo‘ladi, ya’ni chuqur sezuvchanlik bilan taktil sezuvchanlik saqlanib, og‘riq va harorat sezuvchanligi buzilgan bo‘ladi. Gematoraxisda qon qattiq miya pardasidan ichkariga (subdural va subaraxnoidal) va tashqariga (epidural) qon quyilishlar kuzatiladi. Gematoraxis jarohatlangan vaqtdan boshlab, klinik manzaralar paydo bo‘lguncha oradan

www.arxiv.uz sezilmaydigan muddat (kasallikning yashirin davri) o‘tishi xarakterlidir. Bu vaqt bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. Subaraxnoidal qon quyilishida miya pardasining ta’sirlanishiga xos belgilar (ensa mushagining tarangligi, Kernig, Brudzinskiy belgilari) kuzatiladi. Umurtqa pog‘onasi singanida umurtqa chiqib ketadi, natijada, orqa miya uzilib ketadi. Bunda jarohatlangan joydan pastda falajlik, to‘la anesteziya, terida dag‘al trofik o‘zgarishlar (yotoq yaralar, oyoq-qo‘llarda shishlar) paydo bo‘ladi, siydikning tutilib qolishi xarakterlidir. Natijasida bemorda piyelonefrit, urosepsis belgilari kuzatiladi. Orqa miya bir tomondan bosilib qolganda Broun-Sekar alomati paydo bo‘ladi. Bu orqa miya ko‘ndalang kesimining yarmi zararlanganda kuzatiladi. Natijada, zararlangan tomonda parez yoki paralich bilan birga chuqur sezgining buzilishi, qarama-qarshi tomonda esa og‘riq va harorat sezgisining buzilishi kuzatiladi. Orqa miya jarohatlanganda bemorning umurtqa pog‘onasini rentgenografiya qilish zarur. Bundan tashqari, orqa miyani lumbal punksiya qilib, orqa miya suyuqligini tekshirib turish kerak. Davosi. Umurtqa pog‘onasini qimirlatmaydigan qilib qo‘yish (immobilizatsiya) zarur. Bemorni taxta yoki usti qattiq zambilda qorni bilan yoki chalqancha yotgan holatda shifoxonaga olib kelish kerak. Jarrohlik usuli bilan davolash bilan birgalikda og‘riq qoldiruvchi analgin, promedol dorilar qo‘llaniladi.

O'xshashlar

Bosh va orqa miyada qon aylanishining buzilishi

Miya va psixika

Epilepsiya, bosh miya jarohatida uchraydigan ruhiy o`zgarishlar, bemorlarni parvarish qilish xususiyatlari

Nerv sistemasining fiziologiyasi

Reflekslar anatomiyasi, fiziologiyasi, zararlanishi va tekshirish usullari