Stressni bartaraf etish treninglari

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.5 KB

Ko'chirib olish

Stressni bartaraf etish treninglari Reja: 1. Stress tushunchasi. Stress holati. 2. Sressni bartaraf etish treninglarining turlari. 3. Stressni bartaraf etish treninglarida qo’laniladigan mashq va o’yinlar.

Ruhiyatdagi muammolarga doir treninglar Inson ruhiyati shunchalar ko’p qirrali va murakkabki, lining qirralarin toiiqligicha anglab yetish yoki tadqiq etishga hali hech bir olim yoki mutaxassi erishmagan. Inson mhiyatiga tegishli bo’lgan jumboqlar sirasiga unda kechadigan bir qancha psixologik muammolami ham kiritish muinkin; jumladan, stress, xavotirlanish, frustrasiya, depressiya, agressiya, egoizm va h.k. Bunday muammolaming asosiy yechim sifatida bugungi kun psixologlari taklif etayotgan usullar orasida eng samarali deb hisoblangani - bu psixologik treninglar bo'lib, ular insonlarda yuqoridagi psixologik muammolami bartaraf etish uchun zarur bo’lgan ko’nikma va malakalami shakllantirishga xizmat qiladi. Insonlardagi asab buzilishlarining sabablari va namoyon boiishi juda ko’p va turli-tumandir. Shuning uchun insonlami bevosita nevrozga olib keluvchi barcha konfliktlar va ziddiyatlaming oldini olishnigina o’rganmasdan, balki insonlaming konfiliktli vaziyatlarga to’g’ri munosabatda bo'lishga o'rgatish lozim. Buning uchun esa ulami konfliktlaming natijalarini oldindan ko’ra olishga, nizoiaming inson jismoniy holatiga ta’siri kabilami ham tahlil qilishga o’rgatish lozim. Shu bilan birgalikda ijtimoiy hayotda mavjud bo’lgan insonlaming salomatligini mustahkamlash, ulaming ish bilan ta’minlanganligmi yaxshilash, kasb tanlashi uchun zarur bo’lgan moddiy-ijtimoiy sharoitlami yaratish, mehnat gigienasi va shaxsiy hayotida sogiom turmush tarziga rioya qilishga o'rgatish, oila va jamoadagi xulq- atvor me’yorlari hamda boshqa masalalami ham e’tiborga olish lozim. Nevrotik reaksiyalar natijasi bo’lgan hissiy zo’riqishlarning rivojlanishidan saqlanish - sog'lom insonlar profilaktikas- tizimida birinchi o'rinda turishi lozim. Bunday munosabatlarda albatta psixologik savodxonlik va ziddiyatlami yechishga tayorgarlik muhim ahamiyat kasb etadi, bu nday tayyorlik ziddiyatli vaziyatlarda yuzaga keladigan hissiy kechinmalarini neytrallashtirishga imkon beradi. Bunday vaziyatga tez-tez tushib turadigan va muammoli vaziyatlarda hissiy kechinmalarni yengib o’ta olmaydigan insonlar uchun mutaxassis psixologiar quyidagi maslahatlami tavsiya etadilar.

Noxushliklar bilan yolg'iz qolmaslik. Har bir insonda quvonchli kunlar bo'lgani kabi noxush kechinmalar, ziddiyatli vaziyatlar ham bo'lishi tabiiy holdir. Bunga insonlar turlicha yondashadilar. Agar kechinmalar u darajada og'ir bo'lmasa, kayfiyatga sezilarli ta’sir ko'rsatmasa, u holda ulami mustaqil ravishda yengishga o'rganish maqsadga muvofiqdir. Bu holatda asosiy da’vo vaqtdir, u o'tkir kechinmalami silliqlaydi. Biroq, analogik va nisbatan jiddiyroq muammolar ba’zi kishilarda murakkab holatlami, masalan, turg'un depressiyalarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Bunday holda ulaming butun xayoli, fikri-zikri ulami jarohatlagan kechinmalarga qaratiladi, o'zming butun diqqatini o’ziga berilgan og'riqqa jamlaydi. Butun borliq ular uchun qorong’u bo’lib qoladi. Bilamizki, bunday holatda inson yuzaga kelgan qiyinchilikni mustaqil va ob’ektiv ravishda baholay olmaydi. Shunday holatda eng yaxshi yo’l shaxsni jarohatlagan vaziyatni u o’zi ishongan biror-bir boshqa shaxsga so’zlab berishidir. O ‘z kechinmalarini so ‘zlash va boshqa shaxsdan olingan rasional maslahat insonda hissiy zo’riqish zaryadkasiga olib keladi, muammoli masalaga boshqacha ko’z bilan qarash imkonini beradi. Shuningdek, ' nisbatan to’g’ri va aniq maslahatlami, albatta, maxsus tayorlangan mutaxassis, shifokor - psixonevrolog berishi mumkin. Tanadagi zo’riqishlarni bartaraf etish. Psixologlaming ta’kidlashlariga ko’ra, insonning ichki olami uning tana harakatlarida o’z aksini topadi, ya’ni inson tana harakatlarining qay darajada bo’lishi uning ichki hissiyotlari, fikro’ylari, dunyoqarashlariga bevosita bogiiq holda kechadi. Hayotda ba’zan shunday odamlami uchratish mumkinki, bunday odamlaming kulishi qiyin. Ular hatto gapirlashayotganlarida ham noverbal muloqot ifodalarini (yuz-ko’z mimikalarini, imo-ishoralarini) juda kam qo’llashadi, ular aksariyat hollarda - ko'pchilikning orasida, ayniqs-, ko'pchilikning diqat-e’tiborida bo'lib qolgan kezlarda erkin harakat qila olmaydilar, o’zlarini ramkaga solingandek sezadilar va odamlar orasida ham o’zini haddan tashqari yolg’iz his qiladilar.

Aytish mumkinki, bunday kishilar odamlar orasida bo’lganida "Noo’rin harakat qilib yoki gap aytib kulguga qolmay yoki atrofdagilarda o'zim haqimda salbiy fikr uyg'otib qo’ymay", degan hadik bilan biror-bir harakat qilishga, fikr aytishga ham qo'rqishadi. Buning sababi — uning ichki dunyosida qandaydir muammoning mavjudligi bo’lishi mumkin. Masalan, kishi o’zini baxtlilar ichida baxtsizligini (otasi, onasi, eri, farzandi yo’qligi) ni bildirib qo’ymaslik uchun nihoyatda ehtiyotkor boiib qolishi mumkin. Chunki u o’z muammosini boshqalar bilib qolishidan va bu uning jamiyatdagi statusiga, obro’siga putur yetkazishidan cho’chiydi, xuddi shu sabab bilan o’z muammosini boshqalardan yashirib yuradi. Mana shu muammolar uning tana harakatlarida namoyon bo’ladi. Trening jarayonida uning tanasi bilan ishlash, turli usullar orqali lining muammosini ayttirish, muammoning ob’ektiv va sub’ektiv jihatlarini tahlil qilish orqali uning yechimini ko'rsatishga erishiladi. Alohida ta’kidlash lozim, bunday vo’nalishdagi treninglar juda kam sonli (3-5 nafar) ishtirokchilar bilan o'tkazilishi maqsadga muvofiq. Aks holda, trening ishtirokchilarida o’z qobig'idan chiqa olmaslik, muammosini gapirmaslik va muammoning hal etilmay qolishiga sabab boiish mumkin. Shuningdek, bu sohadagi treninglarda ishtirokchilar o'rtasida jda kuchli ishonch mhitining yaratilishiga va “sir saqlash normasi” ning kuchli darajada amal qilinishiga erishish lozim bo'ladi. Emotsional sohadagi treninglar Ma’lumki inson ruhiyati juda nozik va unda kechadigan his-tuyg’ular barqaror yoki beqarorligiga muvofiq o’ta murakkabdir. Shaxsning hissiy olamida sodir bo'layotgan o’zgarishlar albatta uning ruhiyatiga yoki ijobiy yoki salbiy ta’sir ko’rsatishi aniq. Shaxsning aynan mana shu sohasiga tegishli muammolar bilan ishlashga yo'naltirilgan treninglar emotsional sohani barqarorlashtirishga yo'naltirilgan treninglar sifatida yuzaga chiqadi. Bunday treninglaming mijozlari kimlar bo`ladi? Ayrim odamlar o’z hayoti davomida kuchli emotsional-ruhiy kechinmalami boshidan kechirishiga to’g’ri keladi. Masalan, kutilmagan halokatlarga uchrash,

hayotda eng yaqin kishisi yo’qotish kabi holatlar kishida kuchli emotsional zo’riqishlami keltirib chiqaradi. Bunday voqea hodisalarni boshidan kechirganlarning hammasi ham ulami unutib yubora olmaydilar. Kechinmalami unuta olmaslikdan qiynalish natijasida ulaming emotsional sohasida zo'riqishlar kelib chiqadi. Ayrim kishilar nizolashib qolgan yoki hatto yoqtirmagan odamini uchratib qolsa ham, ularda noxush hislar paydo bo’ladi va bilamizki, bunday noxush hislarga berilish ham shaxs psixikasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Yoki yana bir holat: shaxs kimgadir nohaq yomonlik qilgan va endilikda bundan uning vijdoni azoblanmoqda, o’zi esa qiynalmokda. Lekin uning o’zi bu noxush hissyotni yengish yo’Uarini bilmaydi. Bu esa kishiga juda katta ichki ruhiy zo'riqish beradi va bunday salbiy hissiyotlami chiqarib yubora olmaganligi natijasida uning rhiyatida ham salbiy o’zgarishlar (nevroz, stress, depressiya kabilar) kelib chiqadi. Kuzatilishicha, bunday kishilar o’sha paytda nimani his qilganlarini gapirib bera olmaydilar. Emotsional hissiy zo’riqishlami bartaraf etuvchi treninglarda bunday kishilar bilan ishlash yo’llaridan biri — birovga nohaq ozor bergan holatini eslashga, uning ich-ichidan shu holatni his qilishiga va shu jarayonda nimani his qilganligini o’z- o’ziga gapirib berishga, tasvirlab berishga harakat qildirishdan iborat. Emotsional hissiy zo'riqishlami bartaraf etuvchi treninglar natijasida ishtirokchi quyidagilarga erishadi: • Shaxsni o’z hayotida sodir bo'lgan noxush, ko'ngilsiz voqealami unutishga yoki buni to’g’ri qabul qilishga o’rgatiladi; • Shaxsni ichki ruhiy azoblanish jarayonini har bir nuqtasigacha gapira olishga o’rgatiladi, bunda shaxs hujayrasining har bir joyidagi kechinmani, holatni gapirtirishga O’rgatiladi; • Shaxsni o’z hissiyotlarini tasvirlab, gapirishga o’rgatish orqali undagi salbiy hissiyotlami psixikasidan chiqarib yuborishga o’rgatiladi.

Insonlarda stressga berilish sabablari Bugungi kunda juda ko’p insonlar stress muammosidan, to’g’rirog’i uni kechirish va undan chiqib ketish yoilarini bilmaslikdan azob chekmoqdalar Ma’lumki, inson o’z hayoti davomida turli xil favqulodda vaziyatlarga muammolarga, g’am-tashvishlarga duch keladi. Har qanday inson ham bunday vaziyatlardan tezroq xalos bo’lishni istaydi, albatta. Yana bir toifa kishilar mavjudki, ular hayotiy muammolarga duch kelmaslaridan turib undan qo’rquv va xavotirga tushadilar. Bunday kishilar mutaxassilaming ta’kidlashlariga ko’ra, stress holatlariga tezroq tushadilar va undan chiqib ketishi ham qiyin kechadi. Aksariyat kishilar esa muammoli vaziyatlardan hal etishning turli xil usullarini qo'llashga harakat qiladilar. Mutaxassislaming qayd etishlaricha, individning bunday reaksiyasi ma’lum muddatga qadar davom etadi. Ya’ni shaxsning muammo bilan to’qnashuv jarayoni o'ziga xos holatlarda kechsa, u holda istalgan kishida stress yuzaga kelish ehtimoli ortadi. Bunday holatlar quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: 1. Agar muammoli vaziyat inson hayoti yoki shaxsiyati uchun haddan ortiq xavfli bolsa yoki shaxs tomonidan shunday deb qabul qilinsa; 2. Agarda inson hayoti va shaxsi uchun muhim bo’lgan muammoli vaziyat kutilganidan ko’ra ancha uzoqroq muddatga cbo'zilsa; 3. Individ bir vaqtning o ’ zida hayoti uchun jiddiy ahamiyatga ega bo ’ lgan bir nechta muammoga duch kelsa . Stress holati — aksariyat kishilaming nazarida, insonning ruhiy olamida kechadigan tushkunlik holatidir. Lekin mutaxassislar stressning ijobiy jihatlari ham mavjudligini ta kidlashgan. Shuningdek, G. Selening ta’biri bilan aytganda “inson faqat о limdan keyingina stressni his qilmasligi mumkin”. Ya’ni inson organizmi, aqli va uning ruhiyati tizimida stress holati bo'lmasligi mumkin emas. Stressning fiziologik va psixologik turlari mavjudligini bilamiz. Fiziologik stress - bu о ta kuchli jismoniy zo’riq-sh, biror og’riq, qo’rquv, kasalliklar natijasida vujudga keladi. Fiziologik stress organizm o’ta zo’riqishi,

temperaturaning baland yoki past bo’lishi, nafas olishning qiyinlashishi bilan bog’liq bo’ladi. Masalan, ba zida odam organizmida qattiq og'riq bo’lganda, og’riq nimadan kelib chiqqanligini tushunib yeta olmaslik oqibatida odamda qo'rquv, xavotirlanish paydo bo'ladi va bu stress holatiga olib keladi. Psixologik stress - kishining ruhiy holatiga tashq- muhitdagi voqea- hodisalaming ta’siri tufayli paydo bo'ladigan stressdir. Psixologik stress informasion stress va emotsional stress turlariga ajratiladi. Informasion stress axborotlami haddan tashqari ko’p qabul qilish, faoliyat jarayonida bajariladigan muhim vazifalar nihoyatda ko'payib ketganda ulardan aniq qay birini (anlashda qiynalish, juda tez fiirsatda mas’uliyatli qaror qabul qilish kerak bo'lganda ikkilanishlar natijasida kelib chiqishi mumkin. Emotsional stress - ta’hdid, falokat, hayotiy o’zg-rishlar (oilaviy nizo va janjallar, to’satdan ishdan bo’shatish, yaqin kishisini yo'qotish, uzoq muddatli sevgidan qutila olmaslik) sababli inson shaxsi, to’g’rirog’i uning shaxsiyati xavf ostida qolganda, atrofdagilar tomonidan noto’g’ri munosabat bildirilganda va hokazolarda namoyon bo’ladi. Olimlarning o’tkazgan tadqiqotlari natijalari shuni ko'rsatadiki, inson hayotidagi kutilmagan falokat va halokatlar ulaming hayotiy o’zgarishlari va kundalik tashvishlariga nisbatan kuchliroq stressogen hisoblanar ekan. Falokatlarga yurtdagi turli xil notinchliklar, urushlar, yer qimirlashi, suv toshqinlari, avto va aviahalokat kabilar hodislar kiradi. Bularning hammasi inson ruhiy holatiga juda katta salbiy ta’sir ko'rsatadi. Olimlar shuni ta’kidlashadiki, qattiq yer qimirlashi, suv toshqinlari, yong'in bo’lishi kabi falokatlaming natijasida xavotirlanish darajasi yuqori bo’lganligi uchun ulaming inson ruhiyatiga katta ta’sir ko’rsatishi kuzatiladi. -Kuzatishlaming ko'rsatishicha, stressning kechishi ayrim odamlarda yengilroq va ayrim odamlarda jiddiyroq, qiyinroq o’tadi. Buning asosiy sabablari sifatida quyidagilami qayd etish mumkin: A) Stressli vaziyatga qanday munosabatda bo’lish; B) Stressli vaziyat yoki holatni baholash;

V) Stress bilan kurashish darajalariga bog'liqdir. -Masalan, optimist odamlar stress holatini taqdiming bir sinovi deb qabul qilsa, pessimist odamlar uning hayotiga xavf-xatar tug'ildi deb qabul qilar ekanlar. Pessimistlarda xavotirlanish darajasi yuqori bo’ladi va ular vaqtida ovqatlanmasalar ham stress holatiga tushib qolaveradilar. Stressni bartaraf etishga mo'ljallangan trening ishtirokchilari boshqa trening ishtirokchilariga nisbatan emotsional jihatdan juda nozik bo’lishadi, shuning uchun ular bilan ishlash jarayonida trener ham o’ta ehtiyotkorlik bilan ish olib borishi lozim. Shuning uchun mashg'lot boshida umumiy normalarga qo’shimcha ravishda quyidag nimalami ishlab chiqishga e’tibor qaratish lozim bo’ladi: • Sirlilik - treningda bo’lib o'tayotgan ho—isa va aytilayotgan gaplar tashqariga chiqmasligi uchun; • Tuyg'ular bilan bo'lishish - faqat o’z kechinmalari haqida -apirish; • Xatolar yo’q - treningda to’g’ri yoki xato de-an tushunchaning boimasligi; • Javobgarlik - mashg'ulotni qoldirish kerak. Stressni bartarf etuvchi treninglar va ulaming turlari “Stressni bartaraf etishga qaratilgan treninglar yoki stress-menedjment” hozirgi kunda eng mashhur treninglardan biridir. N. Vodopyanova va Ye. Starchenkovaning fikriga ko’ra, stressmenedjmentni menedjmenlning bir boiimi sifatida qarash mumkin hamda uni tashkilotdagi stresslarni boshqarash nazariyasi va amaliyotiga qaratilgan qism sifatida o’rganish maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari ular stressmenedjmentning kasbiy stress profilaktikasi va ishchilaming stressga chidamliligini oshirishga qaratilganligini ham alohida qayd etib o’tishgan. Stress tushunchasining ko'plab ta’riflari bo’lgani kabi u bilan bogMiq treninglami ham turlicha nomlash mumkin. Treningning asosiy maqsad va vazifalariga muvofiq stressni bartarf etuvchi treninglami umumiy qilib antistressli treninglar deb ham atash mumkin. Antistressli treninglar - amaliy psixologiyaning alohida-sohasi bo’lib, interaktiv, autoaktiv, psixokorreksion metodlarga yondashgan holda shaxsning stressga chidamliligini rivojiantirishga qaratilgan treninglardan iboratdir.

Stressni bartaraf etishga qaratilgan treninglaming turli ko’rinishlari mavjud bo’lib, ular awalo, auditoriyasining maqsadiga ko’ra quyidagilarga bo'linadi: • Rahbarlar uchun tashkil etiladigan treninglar. Bu treninglarda tashkilotning bar qanday omadi va omadsizliklariga juda ham emotsional tarzda javob qaytaruvchi, o’z ishchilari bilan muloqotda ‘4ez yonib ketuvchi” , ko’pincha jamoa a’zolari hurmat qilmaydigan, lekin qo’rqadigan barcha rahbarlar qatnashishlari kerak. Sress- menedjment treninglari rahbarlarga jamoada sog’lom muhitni tashkil etishga va ish bilan bogiiq har qanday muammolami sovuqqonlik bilan hal etishga o’rgatadi. • Ishchilar uchun tashkil etiladigan treninglar. Bu treninglami doimo ishchilari o’rtasida paydo bo’ladigan nizolar mavjud boTgan tashqilotlarda o'tkazish maqsadga muvofiq, chunki ishchilar o’rtasidagi nizolar tashkilotning umumiy samaraciga putur yetkazadi. Bunday jamoalarda o'tkaziladigan treninglar xodimlarda nizoli vaziyatlaming oldini olish yo'llarini hamda barcha ishchilaming o’z kasbiy burchlariga diqqatlarini qaratishga o’rgatadi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, odatiy hollarda treningga murojaat etuvchilar mashg’ulotlarga maxsus trening markazlariga borib qatnashishadi. Lekin biron bir tashkilot rahbari o’z xodimlari uchun trening tashkil qilayotgan bo’lsa uning oldida turgan vazifalardan biri treningni qaerda o’tkazish bilan bog'liq masaladir. Tashkilot rahbari trenemi tashkilot binosiga taklif qilishni yoki xodimlami markazga yuborishni o’ylaydi. Mutaxasslar stressni bartaraf etishga qaratilgan treninglarni ofislarda o’tkazish tavsiya qilinmasligini ta’kidlashadi. Treningga xodimlarini yuborayotgan rahbar o’z xodimlari haqida, ulaming xarakteri, kim ko'proq agressivligini, trening nima sababdan tashkil qilayotganini trenerga batafsil gapirib berishi lozim, shu bilan birga xodimlaming yoshi va jinsi ham inobatga olinadi. • Maktab bitiruvchilari va talabalar uchun tashkil etiladigan treninglar: Bunday treninglarda yoshlarga imtihonlardan qo’rqmaslik o'rgatiladi, tinglovchilarda imtihonlarga tayyorlanish chog'ida zo’riqishlarini paydo boTish darajasini susaytirish uchun ekstremal topshiriqlar beriladi va ulami bajarishda

nimalarga e’tibor qaratish o’rgatiladi. Shu bilan birga imtihonlar paytida o’z-o’zini nazorat qilish, shiddatli (haddan ortiq) o'qishning sogTiqqa negativ ta’sirini profilaktika qilish va yengish usullariga oid ko’nikmalar shakllantiriladi. • Ayollar uchun tashkil etiladigan treninglar. Bunday treninglarda asosan oilaviy ichki stressli vaziyatlarini yengishga, o'ziga bo`lgan ishonchni shakllantirishga, o’z hissiyotlarini boshqara olish ko'nikmalarini egallashga qaratilgan boTadi. Istalgan trening turida psixoterapevtik effekt kutiladi. Biroq stressni bartaraf etishga qaratilgan treninglarda psixoterapiyadan ko’proq foydalaniladi, chunki ishtirokchilar tashkiliy, metodik savollardan tashqari shaxsiy muammolarini ham yechishadi. Ba’zida ayrim ishtirokchilar o’z bayotlarida yuz bcrayotgan stressli vaziyatlardan ma’lum yechimni topmaguncha guruhiy ishga butunlay qo'shila olmaydilar. O‘z navbatida bu qaysidir mashqda ishtirokchiga qattiq ta ’sir qilgan kuchli emotsiyalami paydo qilishi mumkin. Agar trener bunday vaziyatlarda ishtirokchilarga psixologik yordam koTsatish uchun o’zida yetarli kuch va mahorat borligiga shubhalansa, yaxshisi o’z reja va dasturiga kuchli emotsional holatlarga olib keluvchi mashqlami kiritmagani ma’qul. Ammo ko'pincha neytrai mashqlar ham alohida ishtirokchilarda kuchli emotsiyalami yuzaga keltirishi mumkin va trener bunga tayyor bo'lishi lozim. Bunday muammodan chiqishning yo’llaridan biri bu ko-treneriikdir, ya’ni treningni ikki mutaxassis tomonidan olib borilishidir. Bu trenerlardan birini mashqlarm O’tkazishiga, ikkinchi trenerga esa ishtirokchilaming reaksiyasini kuzatishga va kerakli vaqtda ularga yordam berish imkonini beradi. Shunday qilib stressni bartaraf etishga qaratilgan treninglaming boshqaruvchisiga talablar alohida ahamiyatlidir. Avvalo u mutaxassis bo’ishi, maxsus psixologik ma’umotga ega bo’ishi va o’garuvchan sharoitga tez javob qaytaruvchi qobiliyatga ega bo’lib gumhlar bilan ishlashda tajribaga ega bo’ishi lozim.

Stressni bartaraf etuvchi treninglarda eng muhim ahamiyat kasb etadigan usullardan bin - bu psixogimnastik mashqlar hisoblanadi. Chunki psixogimnastik mashqlarda ishtirokchilaming o'zaro jismomy harakatlar qilishiga imkon yaratiladi va ulardan yurish, yugurish va tananing turli a’zolarining harakati talab etiladi. Bunday harakatlar esa tanada stress tufayli yuzaga kelgan stress gormonlarini chiqarib yuborishda eng muhim omillardan biri sanaladi. Bunday o'yinlarda ishtirokchilar nafaqat muammolarini hatto o'zlarini ham unutib faqat o'yinga beriladilar, bu holat ham ulaming stress gormonlarini tanadan chiqarib yuborish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun aksariyat ishtirokchilar bunday psixogimnastik mashqlardan so’ng o’zlarini nihoyatda yengil his qiladilar va muamolariga yechim topgandek xush kayfiyatda bo'ladilar. Stressni bartaraf etishga oid treninglarda qo’llaniladigan o’yin va mashqlar Tanishuv: “Ism va xususiyat” o’yini Qatnashuvchilar doira boiib o'tiradilar va bir-biriga koptok uzatishadi. Koptokm olgan ishtirokchi o’z ismini aytadi va o'zining ismi, familiyasi, sharifidagi bosh harridan boshlanadigan o'zining yaxshi xususiyatini aytadi. Har bir qatnashuvchi undan oldingi aytilganlami takrorlab, o ‘z ismi va xususiyatini qo 'sh ib aytadi. O ‘ym shu zayilda so’nggi ishtirokchiga qadar davom etadi. Trener ushbu jarayonda natijalami sinchkovlik bilan kuzatib, qatnashchilaming har xil xususiyatli ekanligini va ular bir-biri bilan qanday ishlashi kerakligini tushunishga harakat qilishi kerak. “Vizitka to’ldirish” mashqi Har bir ishtirokchi o’ziga bcrilgan vizitkani quyidagicha to'ldiradi: Boshqa qatnashchilar unga qanday murojaat etishlarini istasa, har bir ishtirokchi qo liga berilgan vizitkaga shunday ismni yozadi.

Psixogimnastik mashq: “Oynadagi salomlashish” Qatnashchilar doira shaklida turib olishadi, bir-birlari bilan so zlar va harakatlar yordamida salomlashadi. Qarshisidagi ishtirokchi o'zini oyna deb faraz qilib harakatlami takrorlaydi. Asosiy qism. “Daraxt” o’yini Maqsad: Hayotdagi o’z o’rnini anglashga yordam berish Qatnashchilar tezlik bilan o'zlariga berilgan daraxt nomlari, parodiyalarini aytishadi, ulardagi bir-biriga o'xshashlik (yaprog’i, ildizi), bir-biridan farqi haqida gapiradi. Har bir ishtirokchi “Agar men daraxt bo'lganimda, uning (ildizi, bargi, tanasi) bo’lar edim” jumlasini davom ettiradi. Ishtirokchilar tanloviga qarab (ildizi, yaprog’i, bargi) 3 guruhga bo'linadi. Qog ozga daraxt rasmini chizishadi. Bu rasmga umumiy yoki shaxsiy ta’rif beriladi. Rasmlar doira o'rtasiga qo’yilib, ulaming metaforik ma’nosini tushunishga harakat qilinadi. Qiyinchilik tug’ilsa, trener yordam berishi mumkin: daraxtni hayotdagi о mim deb qarasa bo'ladi (ildiz-daraxtga ozuqa yetkazadi, tanadaraxtni ushlab turadi, yaproqlar unga nafas olishga imkon beradi). “Muhim bekat” o’yini Maqsad: Hayotda o’z o’rnini topish yoilarini izlashga va anglashga o’rgatish Stullar yordamida xonaning bir cheti avtobus ko’rinishiga keltiriiadi. Qatnashchilar tiqilinch paytdagi kabi salonga joylashadilar. Boshqaruvchi о rtaroqdagi yo'lovchiga qarab bekatga kelganini va tezda avtobusdan tushishi kerakligini ma lum qiladi. Shunday yo'nalishda 3-4 kishi qolguncha yoMovchilar avtobusni talk etishadi. Keyin salon yana yo’lovchilarga to*ladi. 2-etap. Qiziqishni kuchaytirish uchun bekatning nomini qiziqarli nomlash zarur (oldndan kelishib olish lozim): kim hayotda nimaga erishishni istaydi (sevgi, boylik, Ivozim, go’zallik...). Javoblar qog’ozga yozib olinib, yoniga qo'shimchalar kiritish m-n (vafoli sevgi, katta lavozim.) Ishtirokchilar har bir bekatda faqat bir yo'lovchi tushishi mumkinligi, oldindan qaysi bekat kelishi noma’lumligi, chiqish vaqti cheklanganligi haqida ogohlantiriladi.

$Yakuniy qism: “Chiroyli ta’rif’ o’yini Maqsad: Ishtirokchilar bir- birlariga pozitiv emotsional ta’riflar berishga o’rganishadi Boshlovchi inson о ziga nisbatan chiroyli so'zlami, ta’riflami eshitish qanchalik yoqimli ekanini aytib o’tadi. Keyin har bir ishtirokchi o'zidan keyingi ishtirokchiga chiroyli so’zlar va ta’riflar aytadi. Har bir ishtirokchi o’zi haqida birorta’rif yoki pozitiv so'z eshitishi lozim. “Emotsional holatimnlng rangi” o’yini Maqsad: o’zining emotsional holatini tushunishga o’rgatish lshtirokchilar doira shaklida otirib bir-bir\ariga koptok uzatishadi. Koptokni olgan ishtirokchi hozirgi holatining qaysi ra n g b ila n b o g ‘liqligini aytadi. O ‘yin tugagach, boshlovchi umumiy xulosa chiqarib, yorqin va ochiq turdagi ranglar pozitiv xush kayfiyatni bildirishini aytib o’tadi. “Gapni davom ettiring” o’yini Maqsad: Guruhning hamjihatligini oshirish Boshqaruvchi ishtirokchilardan “Men ham xuddi qolganlar singari ... jumlasini davom ettirishini so'raydi. Qayta aloqa bosqichida “Bizni nima birlashtirib turadi?” degan savol muhokama etiladi.$

Adabiyotlar: 1. Baratov Sh., Olimov L. Sotsial trening va amaliyot . Toshkent, 20 07 2. Ismoilova N., Abdullaeva D. Trening o’tkazish metodikasi . Toshkent, 2009 3. Ismoilova N . Sotsial psixologik trening Toshkent, 2019 4. Цзен Н., Пахомов Н. Психотренинг: игры и упражнения . Москва, 1999 5. Рудестам К. Групповая психотерапия . Москва, 2013 6. Вебер В. Важные шаги к помогающему диалогу. Введение. Спб .: РАТЭПП, 1998 7. Гиппиус С.В. Тренинг развития креативности . Спб., 2001 8. Анн Л.Ф. Психологический тренинг с подростками. - СПб.: Питер, 2007 9. Марковская И. М. Тренинг взаимодействия родителей с детми. — СПб.: Речь, 2005 10. Стишенок И.В. Сказка в тренинге: коррекция, развитие, личностный рост. СПб.: Речь, 2006 11. Умумий ўрта ва ўрта махсус давлат таълим муассасаларида психологик хизмат фаолиятини ташкил этиш тўғрисида НИЗОМ . Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 12 июлдаги 577-сон қарорининг 1- иловаси. https://lex.uz/docs/4417140

O'xshashlar

Stressni bartaraf etish treninglari

Shaxsni rivojlantirish treninglari

O’smirlar bilan o’tiladigan treninglar. Guruhiy faoliyatning turli ko’rinishlari

Amaliyotchi psixologning faoliyat sohalar

Psixologik treninglarning tarixi