Psixologiya tarixi faniga kirish - Psixologiya - Referatlar

Psixologiya tarixi faniga kirish

Yuklangan vaqt:

20.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81 KB

Ko'chirib olish

Psixologiya tarixi faniga kirish Reja: 1. Psixologiya tarixi fanining predmeti. 2. Psixologiya tarixi fanining vazifasi. 3. Psixologiya tarixi fanining rivojlanish bosqichi.

Ma’lumki, psixologiya tarixi fani inson psixikasi va psixik hodisalar haqidagi fikrlarning paydo bo’lishi va uning rivoji haqida fikr yuritib, u ruhiy olam to’g’risidagi qiziqarli va bahsbop bilimlar, mumtoz ma’lumotlar tizimidan iborat. Tarixiy rivojlanish har bir fan uchun xos bo’lib, u fandagi yangi g’oyalarning ildizi hisoblanadi. Bir so’z bilan aytganda nnsonning o’zi xaqidagi bilimlarini yig’ilib hamda chuqurlashtirib borishidir. Psixologiya fani tarixiga nazar solar ekanmiz, psixik hayotni o’rganishga bo’lgan qiziqish turli tarixiy davrlarda nazariy rang- baranglik bilan kechganligini va psixikaning moddiy asoslari qanday tadqiqotlarda aniqlanganligini bilish imkoniga ega bo’lamiz. Psixologiya tarixi fan sifatida hayotning turli bosqichlarida, fan va madaniyat taraqqiyoti munosabati bilan psixologik bilimlar sohasi qanday kengayib borganligi, dastlabki psixologiya fani qay tarzda taraqqiy etib, fanlar tizimi darajasiga ko’tarilganligiga doir ma’lumotlarni qamrab oladi. SHuningdek, psixologiya tarixi inson psixikasi va uning hozirga qadar taraqqiyoti haqida chuqurroq, aniq ilmiy ma’lumot olish imkoniyatini beradi. Ilmiy jihatdan esa bu fan, nazariy malumotlarni o’rganishda foydali bo’lgan ilmiy metodlarni yaratishda ahamiyatli hisoblanadi. Inson psixikasi haqidagi bilimlarning rivojlanish tarixi davomida ikki ilmiy falsafiy oqim, ya’ni idealizm va materializm o’rtasidagi kurashni ko’rish mumkin. Bu kurash psixologiya fanining mohiyatini turlicha tushunadi, undagi farqlar insondagi psixik va fiziologik hodisalarni o’zaro munosabatlarini aniqlashda hamda psixologiya fani predmetini turlicha talqin qilishda namoyon bo’ladi. Fan tarixida turlicha qarashlar va yo’nalishlar bo’lishiga qaramasdan, fanning predmeti, ya’ni inson va hayvonga xos bo’lgan psixika, psixik hayot shundayligicha qolaveradi. Ilmiy jihatdan psixologiya tarixi fani, psixologiya fanining predmet va vazifalaridan farqli ravishda, miya mahsullarini emas, balki psixologik fikrlarning paydo bo’lishi hamda rivojlanishi, ilmiy tadqiqotchilarning turli davrlardagi faoliyati, psixologiyaning fan sifatida tan olishini kabilarni o’rganadi. Bir tarafdan

inson ruhiy olamini dastlab psixika, so’ng ong, oxir-oqibat xulq-atvor sifatida tahlil etishdir. Hozirga kelib fanda, psixologiya tarixining avvalgi davrlarda e’tiborga olinmagan “psixika va xulq-atvor” haqidagi faoliyat birligi tamoyili yana qaytadan tiklandi. Bizningcha, haqiqiy ilmiy psixologiya XIX-asr oxiri, XX-asr boshlarida tan olingan bo’lsa-da, antik davr va mumtoz qarashlar fan tarixi uchun ilk metodologik manbalar sanalishi ehtimoldan holi emas. Chunki nemis psixologi V.Vundning psixologiya tarixida amalga oshirgan tajribalari shunchaki falsafiy g’oya emas, aksincha sof psixologik eksperimental tadqiqot edi. Bu tadqiqot psixologiya fanining amaliy jihatdan tan olinishi hamda keyingi tadqiqotlar uchun zaruriyatning ortishiga xizmat qildi. Hozirga kelib psixologiya fani ham metodologik jihatdan, ham metodik jihatdan etuk fan sifatida jamiyatdagi fanlar tizimida o’z o’rniga egadir. Olib borilayotgan amaliy tadqiqotlar, fan yutuqlari ba’zi mumtoz nazariy qarashlarni inkor etib, uning zamonaviy tahlilini amalga oshirmoqda. Psixologiya fani ilmiy jihatdan tubdan yangilanmoqda. SHunday ekan, psixologiya fani tarixini bilish har bir bo’lg’usi psixolog, sportchi psixologlar shuningdek, oliy o’quv yurtlarida faoliyat olib boruvchi psixolog o’qituvchilar uchun ilmiylikning nazariy sharti sanaladi, u haqda bilmay turib psixologiya fani haqida fikr–mulohaza yuritish, ta’lim berish, shaxs haqida tadqiqotlar olib borish ehtimoldan holi sanadi. Asrlar mobaynida ruh, ong, xulq haqidagi tasavvurlar yuzaga kelgan va bir- biri bilan o’rin almashib kelgan. Psixologiya tarixi ana shu o’rin almashish manzarasini ifodalab beradi. Psixologiya tarixi vazifalari: 1. Psixika haqidagi bilimlar rivojlanish qonuniyatlarini o’rganish, qanday qilib bir kategoriya va tushunchalar boshqasiga aylanadi, har bir iqtisodiy formatsiya mazukr davrga xos bo’lgan psixik hayot manzarasini qanday aniqlab beradi, ana shu masalalarni hal etish. 2. Psixologiyaning boshqa fanlar bilan aloqadorligini ochib berish.

3. bilimlarning vujudga kelishi va idrok qilinishining jamiyat talablariga bog’liqligini aniqlash. 4. Fanning vujudga kelishida shaxs va uning individual hayotiy yo’lining tutgan rolini o’rganish. Qisqacha qilib aytganda, psixologiya tarixi – bu fanning mantiqiy xotirasidir. Jamiyat taraqqiyoti natijasida kishilarning hayotiy faoliyatlari kengayib, aqliy zakovati ham boyib boradi. Binobarin, ularning falsafiy dunyoqarashi ham tarixiy davrning in’ikosi sifatida jamiyat taraqqiyotining muhim omiliga aylanadi. SHu sabab insoniyat taraqqiyotining turli davrlari falsafaning turli shakllari paydo bo’lishiga olib keladi. Ilk falsafiy fikrlar qadimgi Hindiston, Xitoy va Yunonistonda kelib chiqqan. Qadimgi Hindistondagi falsafiy maktablar asosan ikki turkumga bo’linadi (1- rasm). Biri Vedalardan kelib chiqqan va unga suyanuvchi maktablar, ikkinchisi Vedalarni tan olmaydigan, ularni rad etuvchi maktablar. Vedalarni tan oluvchi va ularga suyanuvchi maktablarga vedanta, mimansa, sankxya, nyaya va vaysheshika maktablari kiradi. Vedalarni tan olmaydigan falsafiy maktablarga jaynizm, buddizm va chorvak maktablari kiradi. Ularning ayrimlari bilan tanishib chiqaylik. Vedalar ta’limotini talqin etuvchi diniy-falsafiy maktablardan biri mimansa va vedanta hisoblanadi. Bu ikkala maktab ham Vedalarni muqaddas kitoblar deb biladi va kishilardan hayotda ularga to’la amal qilishni talab qiladi. Biroq ularda diniy qarashlar bilan bir qatorda sof falsafiy masalalar ham ko’tariladi. Masalan, mimansa maktabi bilish masalalariga katta e’tibor qaratgan. Unda hissiy bilish va uning manbai, mantiq masalalari ko’tariladi. Vedanta maktabi namoyondalari jon bilan xudoni o’zaro munosabati masalasiga e’tibor qaratadilar. Vedanta maktabining falsafiy ta’limotini ishlab chiqishda Badarayana degan faylasuf katta xizmat qilgan. Jon va xudoning o’zaro munosabati masalasida bu maktab vakillari ikkiga bo’lingan. Madhva tarafdorlari xudo va jon tamoman mustaqil narsalardir deb o’rgatsa, SHarkata tarafdorlari bunga teskari fikrni, ya’ni xudo va jon birdir degan qarashni ilgari surganlar. Vedalarni sharhlash va undagi aqidalarni falsafiy jihatdan asoslashda sankxya maktabi alohida o’rin tutadi. Bu

maktabning asoschisi Kapila hisoblanadi. U taxminan miloddan avvalgi 600 yillarda yashagan. Sankxya maktabi ikki boshlang’ichni moddiy va ruhiy boshlang’ichni e’tirof etadi. Sankxya maktabining ta’limotiga ko’ra, biz yashab turgan dunyodagi hamma narsalar moddiydir. Biroq moddiylik bilan bir qatorda dunyoning ruhiy asosi ham bor. Sankxya maktabi bu ruhiy asosni Prakhriti deb ataydi. Prakhriti dunyodagi hamma narsaning asosi. U abadiydir. Bilish masalasiga kelganda sankxya maktabi kishining sezgi a’zolarini va aqlning rolini inkor etmasa ham Vedalar ta’limotiga katta ahamiyat beradi. Sankxya maktabining vakillari Veda aqidalari dunyoning mohiyatini ochib berishga yordam beradi deb uqdiradilar. Ikkinchi turkumga kiruvchi maktablar ichida jaynizm va chorvak falsafasi diqqatga sazovordir. Jaynizm falsafiy maktabining asoschisi Vardxamana hisoblanadi. U miloddan avvalgi VI asrda yashagan bo’lib, G’olib Jina degan taxallus bilan mashhur bo’lgan (2-rasm). Uning izdoshlari jaynichilar deb atalganlar. Jaynichilar borliqni ikkiga tirik va notirik dunyoga bo’ladilar. Notirik tabiatga ular moddiylikni kiritadilar. Moddiy narsalarning hammasi bo’linmas mayda zarrachalardan tashkil topgan. Notirik tabiatga jaynichilar yana makon, vaqt, harakat kabilarni ham kiritadilar. Tirik tabiatga, jaynichilar fikricha, jon kiradi. Jonning asosiy xususiyati onglilikdir. Onglilik, jaynichilar ta’limoticha, turli jonlarda turlicha darajada bo’ladi. Jon o’z tabiatiga ko’ra mukammal narsa bo’lib, uning Jonning asosiy xususiyati onglilikdir. Onglilik1, jaynichilar ta’limoticha, turli jonlarda turlicha darajada bo’ladi. Jon o’z tabiatiga ko’ra mukammal narsa bo’lib, uning 33 imkoniyatlari cheksizdir. Biroq jon tana bilan bog’langandir. U ehtiroslar, xohish-istaklar doirasiga tushib qolgan. Bu esa, uning imkoniyatlarini cheklab qo’ygan. SHuning uchun haqiqiy bilim, jaynichilar ta’limoticha, jonni tanadan halos bo’lishiga yordam qilishi kerak. Qadimgi hind falsafasida chorvak maktabi alohida o’rin tutadi. Chorvak falsafasi miloddan avvalgi VI asrlarda kelib chiqqan. Chorvak falsafasi namoyondalarining ta’limoticha, olam moddiydir. Moddiy dunyo esa to’rt unsur -

suv, havo, tuproq va o’tdan tashkil topgan. Organik tabiat va shu jumladan inson ham ana shu moddiy unsurlarning birikmasidan iborat. Insonning o’ziga xos xususiyati shundaki, u avvalo aqlli mavjudotdir. Chorvak ta’limoticha, inson o’z aqli va sezgi a’zolari yordamida tashqi dunyodagi narsa va hodisalarni bilishga qodir. Chorvak maktabi ko’pgina falsafiy muammolarni o’rtaga tashladi va ularni hal qilishga urindi. Bu qadimgi Hindistonda falsafiy fikr ancha rivojlanib kelganligidan dalolat beradi. Qadimgi Xitoy ham ijtimoiy-falsafiy fikr dastlab vujudga kelgan va taraqqiy etgan mamlakatlardan biri edi. Qadimgi Xitoyda ijtimoiy-falsafiy fikr miloddan avvalgi VII asrlarda vujudga kela boshlagan. Qadimgi Xitoydagi ijtimoiy-falsafiy fikr tarixida Konfutsiyning (551-479) qarashlari alohida o’rin tutadi (3-rasm). U qadimgi Xitoydagi ijtimoiy-falsafiy fikrning rivojiga katta hissa qo’shgan. U qadimiy yodgorliklardan hisoblangan «Qo’shiqlar kitobi», «Bahor va kuz» kabi kitoblarni tuzishda qatnashgan. Konfutsiyning o’zi «Aforizmlar»i bilan mashhurdir. Yaratuvchi ilohiy kuchni tan olgan Konfutsiy «kishilarning hayoti taqdirga bog’liq, boylik va ulug’lik esa Iloh tomonidan beriladi» deb uqdiradi. Konfutsiyning falsafiy qarashlarida axloqiy masalalar markaziy o’rin tutadi. «Hamma odamlar o’z tabiatiga ko’ra bir-birlariga o’xshaydilar, tarbiyaga qarab ular bir-birlaridan farqlanadilar», «yangini bilish uchun eskini o’rganish kerak», «mulohazasiz ta’limot foydasizdir, ta’limotsiz mulohaza bo’lmaydi», degan fikrlar Konfutsiyning axloq haqidagi ta’limotida asosiy o’rin olgan. Konfutsiy qarashlarida Li degan tushuncha alohida ahamiyat kasb etadi. Li tartib, qoida degan ma’noni anglatadi. Li bo’lmasa jamiyat ravnaq topmaydi. Tartib, qonun-qoida har qanday jamiyat rivojining omilidir. Konfutsiy Li tushunchasini hatto ilohiylashtirishga borib etadi. Keyinchalik qadimgi Xitoyda konfutsiychilar ta’limotiga qo’shilmagan moistlar maktabi vujudga keladi. Bu maktabning asoschisi Mo-szi (Mo Di) hisoblanadi. U miloddan avvalgi 479-400 yillarda yashagan. Uning fikricha inson o’z hayoti davomida ilohiy kuch belgilagan qoidalarga mos holda yashashi kerak. Ularga amal qilgan kishini Iloh baxtiyor qiladi, amal qilmaganlarni jazolaydi. SHunisi diqqatga sazovorki, Mo-szi urushlarni qoralaydi, davlatlar o’rtasidagi tinch-totuvlikni

qo’llab quvvatlaydi. Moistlarning falsafiy qarashlarida bilish bilan bog’liq masalalar ham ko’tariladi. Ular insonning butun bilimlari sezgi a’zolari bilan tafakkurning o’zaro birligi natijasida vujudga kelishini ta’kidlaydilar. Qadimgi dunyoda falsafiy fikr taraqqiy etgan mamlakatlardan biri Yunoniston edi. Qadimgi yunon falsafasi miloddan oldingi Vl asrda, ibtidoiy jamoa tuzumi quldorlik jamiyati bilan almashgan davrda vujudga keldi. Quldorlikning vujudga kelishi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivoji YUnonistonda shahar-davlatlarning paydo bo’lishiga olib keldi. Yunon shahar-davlatlari savdo va sanoat markazi hamda madaniy taraqqiyotning muhim omillaridan biri bo’ldi. Markaziy Osiyo xalqlari qadimiy falsafiy qarashlarini o’rganishda eramizning 5-asri oxiri va 6-asr boshlarida Eronda zardushtiylik ta’limotining yangi ko’rinishi sifatida paydo bo’lib, so’ng markaziy Osiyo, Kavkaz va SHimoliy Hindistonda keng yoyilgan mazdakizm yoki mazdakiylik diniy-falsafiy ta’limoti bilan tanishish ham muhim o’rin tutadi Mazdakiylik ta’limoti, aslida, moniylik diniy-falsafiy ta’limotni to’ldiruvchi diniy-falsafiy ta’limot bo’lib, uning ildizlari zardushtiylikka borib taqaladi. Bu ta’limot Mazdak (470-529 yillar) nomi bilan bog’liq bo’lib, u shimoliy Eronning Nishopur shahrida zodagon oilasida tug’iladi. Mazdan dastlab zardushtiylik dini otashgohlaridan birida kohin bo’lib, keyinchalik butun Eron bo’yicha bosh kohin vazifasida ishlaydi. U bunda zardushtiylikka asoslanib o’zining yangi ta’limotini ishlab chiqadi. Mazdakiylik ta’limotiga ko’ra, dunyoda bo’ladigan hodisalar va voqealar ongli va biror maqsadni ko’zlab harakat qiluvchi ezgulik va yorug’lik manbai bilan ko’r-ko’rona va tasodifiy harakatlanuvchi qorong’ulik manbai o’rtasidagi kurashdan iborat. Bu kurash ezgulik (yaxshilik)ning, yorug’likning qorong’ulik (johillik) ustidan muqarrar g’alabasi bilan tugallanadi. Shu bilan birga, Mazdakiylik jamiyatdagi ijtimoiy da’vat etgan Mazdakiylar harakatining mafkurasi sifatida ham xizmat qiladi. Mazdakiylik ta’limotiga ko’ra, jamiyatda ijtimoiy notenglik yuzaga kelsa, yovuzlik va zulmat hukmronlik qiladi. Bu esa kishilar o’rtasida hasad, g’arazgo’ylik, ziqnalik, o’g’irlik, makkorlik,

shafqatsizlik, urushlar, turli-tuman baxtsizlikni keltirib chiqaradi. SHu sababli bu illatlarni jamiyatdan bartaraf etish uchun shu notenglikni paydo qiluvchi asoslarning o’zini yo’qotish, zarur, deb hisoblaydi.Mazdakning aytishicha, xudo kishilarga o’zaro teng taqsimlab olsin, deb, noz-ne’matlarni yaratgan. Biroq, ba’zi xudbin kishilar o’z manfaatini ko’proq o’ylab ish qilishgani uchun bu noz- ne’matlani taqsimlashda adolat buzilgan. Shu asosda ba’zilar mol-mulkka ega badavlat bo’lishib, boshqalar kambaqal bo’lib qolishgan. SHu bois, badavlat kishilardan mol-mulkning bir qimini tortib olib, uni kambaqallarga taqsimlab berish adolatli ish bo’ladi, chunki kambaqallar ham mol-mulkka ega bo’lishlari zarur. Mazdakning bu ta’limotini oddiy xalq ommasi keng qo’llab-quvvatlaydi. Shu sababli u ko’p joylarga juda tez yoyiladi. Bu davrda ko’pchilik joylarda dehqon jamoalari va shahar mehnatkashlari ahvoli og’irligi tufayli mazdakiylikning bu g’oyalari ular manfaatdorlariga mos bo’lib tushadi. Mazdakiylikning bu g’oyalari Eron, Ozarbayjon va Markaziy Osiyo xalq ommasi qo’zg’olonlarining g’oyaviy bayrog’i bo’lib xizmat qiladi. O’sha davr feodal zodagonlar mazdakiylik ta’limotining feodal jamiyati negizlariga putur etkaza boshlaganligini ko’rishib, mazdakiylik ta’limoti tarafdorlarini shafqatsiz jazolaydilar. Mazdakni esa Sosoniylar davlatining podshosi Anushervon tomondan 529 yili qatl qilinadi. Umuman olganda, mazdakiylik moniylikdan farq qilib, bu ta’limot faqat falsafiy qarashlar majmuasi bo’lib qolmay, balki amaliy xarakterga ham ega bo’lgan, o’z g’oyalarini amalga oshirishga qaratilgan ta’limotdir. Bu ta’limotning hur fikrlilik g’oyalari o’zidan keyin SHarq mamlakatlarida, Markaziy Osiyoda, hatto G’arb mamlakatlarida ham yuzaga kelgan ozodlik harakatlari bilan bog’liq falsafiy oqimlarga o’z ta’sirini ko’rsatgan. Psixologiya tarixi boshqa fanlar singari qiziqarli va mazmundor bilimlar sohasidan iborat. Psixologiya tarixi insoniyat tomonidan hayvonlarga va insonlarga xos bo’lgan psixik hayot hodisalari haqidagi bilimlarning asta-sekin to’planib borishi tarixidir. Insonning o’zi xaqidagi bilimlarni to’plab hamda chuqurlashtirib borishidir. Biz psixologiya tarixi bilan tanishar ekanmiz inson va hayvonlar psixik hayotini o’rganishga bo’lgan inshtilish

kishilar hayotini har-xil tarixiy bosqichlarda ularning qanday nazariy va amaliy ehtiyojlar bilan toqazo qilinganligini, ba’zi qonuniyatlari qanday ochilganligini bilib olamiz. Psixologiya tarixi tarixiy hayotning bosqichlarida, fan va madaniyatning umumiy taraqqiyoti munosabati bilan psixologik bilimlar sohasi qanday kengayib borganligi hamda dastlabki yakkayu-yagona bo’lgan psixologiya qay tarzda taraqqiy etib, butun bir psixologiya fanlar sistemasi darajasiga ko’tarilganligi haqida ham ma’lumot beriladi. Psixologiya tarixi psixikaning yanada chuqur va aniq bilish imkoniyatini beradi. Psixologiya fani taraqqiyotga ko’maklashadigan foydali ilmiy tekshirish metodlarini izlanish va yaratishda katta o’rin tutadi. Psixologiyaning butun tarixi davomida idealizm va materializm o’rtasida kurash kechgan. Bu kurash psixologiya mohiyatini turlicha tushunadi, insondagi psixik va fiziologik xodisalarni o’zaro munosabatlarini tushunishda hamda psixologiya predmetini tushunishda ifodalangan. Albatta, psixologiya tarixida turlicha qarashlar va yo’nalishlar bo’lishiga qaramasdan bu fanning predmeti, ya’ni inson va hayvonga xos bo’lgan psixika, psixik hayot birdayligicha qolaveradi. «Biz o’zimizni o’tmish bilan birga ko’rishimiz kerak», chunki biz unga tayanamiz. Umumiy psixologiyaning predmet va metodlaridan farqli ravishda psixik voqyelikni emas, uning rivojlanish tarixi haqidagi fikrlar turli davrlarda qanday bo’lganligini o’rganadi. Psixologik fikrning o’zi o’z tarixiga ega. Bu tarixning vazifasi psixika haqidagi ilmiy bilimlarning paydo bo’lishi va rivojlanishini analiz qilish psixologik fikrlar taraqqiyoti davomida psixologiya fanning predmeti bo’lib, avval ruh, keyin ong, keyin xulq-atvor hisoblanadi. Oxirgi fan hozirgi turgan bosqichda, avvalgi bosqichlarda ajratib tashlagan psixika va xulq-atvor /faoliyat/ birligi tiklandi. Umuman psixologiyada fikrlar taraqqiyoti hyech qachon bir tekisda kechmagan. Ba’zi davrlarda u zigzaklar bilan xarakterlangan bo’lsa, ba’zida ortga qaytgan yoki bir joyda turib qol-gan. Har bir bosqich o’z yutuq va kamchiliklariga ega bo’lgan. EBENGAUZ aytganidek «Psixologiya uzoq o’tmishga va qisqa tarixga ega».

Psixologiyaga oid bilimlarni rivojlanishini har xil davrlashtirish mumkin. Davrlashtirish ishiga xronologik jihatdan yondoshilsa, XVII asr psixologiyasiga hududiy territorial jihatdan yondoshilsa, Meksika psixologiyasining tarixi, Amerika psixologiyasining tarixi kabilarga ajratish mumkin. Demak, har qanday davrlashtirish nisbiydir. Shuni hisobga olib quyidagi davrlashtirish sxemasini ham navbatdagi variantlardan biri deb hisoblash kerak. Psixologiya tarixi 2 ta davrga ajratiladi. Ular o’z navbatida kichikroq davrlarga bo’linish prinsipiga asosan tuzilgan. 1-davr. Psixologiya fanining falsafa tarkibida rivojlangan davri. Bu davrda Er.av. VI asrdan XIX asr o’rtasigacha 2,5 ming yil davom etgan davrdir. 2-davr. Psixologiya fanining mustaqil fan sifatida rivojlangan davri. Bu davr XIX asr o’rtasidan hozirgi kungacha davom etib kelayotgan davrdir. Psixologiyaning falsafa tarkibida rivojlanishi Xronologiya Bosqichning mazmuni Natija Er.av. V-VI asrlar Psixika haqidagi dastlabki ilmiy fikrlarning paydo bo’lishi va rivojlanishi Ruh haqidagi fanning paydo bo’lishi va unda 2 yunalish. Materialistik va idealistik yo’nalishlarning paydo bo’lishi. Psixik prosesslar sezgi idrok, xotira, tafakkur, affekt, iroda haqidagi ilk empirik bilimlarning paydo bo’lishi. Tana va ruh munosabatiga har xil yondoshish. V-VIII asr Ruh xaqidagi fanning falsafiy ta’limoti doirasida tibbiy bilimlar asosida rivojlanishi Tomistik psixologiyaning paydo bo’lishi. XV-XVI asr Ruh haqida fanning anatomik fiziologik bilimlar asosida rivojlanishini davom ettirish. Tadqiqot obyekti sifatida ruhni inkor etish «Psixologiya» terminini kiritilishi. Psixologiyaning mustaqil fan bo’lib rivojlanishi Xronologiya Bosqichning mazmuni NATIJA XIX asr boshidan XIX asrning 60 - yillarigacha Psixologiya mustaqil fan ekanligini ta’kidlovchi ilk bilimlarning paydo bo’lishi. Nerv sistemasi va sezgi organi faoliyatini eksperemental metod bilan o’rganila boshlashi psixofizika va psixogeomet-riyaning paydo bo’lishi, sezish va idrok etish teoriyalarining kashf etilishi XIX asrning 60 - yillaridan XIX asrning oxirigacha Psixologiyaning bevosita mustaqil fan sifatida rivojlanishi Eksperemental metodlar psixologiyadan mustaqil o’rin egallashi psixologiyada amaliy

tadqiqotlarni paydo bo’lishi fanda yangi tarmoqlarni vujudga kelishi 20 asrning 10 - 30 - yillari Psixologiyada ochiq krizis /inqiroz/ Chet el psixologiya maktablari Bixeviorizm 30 - 50 - yillar Inqirozning tugallanishi Yangi tarmoqlar: genetik psixologiya, shaxs psixologiyasining paydo bo’lishi, yangi maktablar, neobixeviorizm, neofreydizmning vujudga kelishi 60 - yillar Yangi nazariy va amaliy qidirish Yangi yo’nalish: gumanistik psixologiya, logopediya, kognitiv psixologiyaning paydo bo’lishi, psixologiya predmetini tahlil qilinshi, ongsizlik masalasiga katta e’tibor, sosial psixologiya masalalarini chuqurlashtirish Psixologiya tarixining manbalari bo’lib psixologik bilimlarni to’plashni aks ettiruvchi barcha materiallar eng avvalo o’tmish-psixologlarning faylasuflarning asarlari. Tibbiyotga ayniksa, psixatriya sohasiga oid bilimlar. Shuningdek boshka fanlar tabiatshunoslik, jumladan fizika, ximiya, astronomiya, tilshunoslik, etnografiya, antrapologiya kabi fanlarning ma’lumotlari ham psixologiya tarixining manbai hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Karimova V. M. «Psixologiya» T.Sharq 2002y. 2. G’oziyev E. G’. «Umumiy psixologiya» 1-2 tom. Toshkent-2002y. 3. Ivanov P.I., Zufarova M. «Umumiy psixologiya» T.: O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati, 2008 yil 4. Xaydarov F.I., Xalilova N.I. «Umumiy psixologiya» T.: Fan va texnologiyalar 2010 yil 5. Davletshin M.G. «Umumiy psixologiya» T.: TDPU 2002 6. Klimov Ye.A «Psixologiya» Spb.: Rech 2000. 7. Shakirova G.M. “Obщaya psixologiya” T.: TGPU 2000. 8. Psychology as the Behaviorist Views it John B. Watson (1913) First published in Psychological Review, 20, 158-177

O'xshashlar

Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya faniga kirish

Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya tarixi

Psixologik trening asoslari faniga kirish. Psixologik trening haqida umumiy tushuncha

Psixologiya fanidan savolnoma

Psixologiya fanidan Test savollari