Yordamchi maktablar, ularning maqsad va vazifalari, ta`lim-tarbiya berish qoidalari - Pedagogika - Referatlar

Yordamchi maktablar, ularning maqsad va vazifalari, ta`lim-tarbiya berish qoidalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Yordamchi maktablarning maqsad va vazifa lar i. 2. Yordamchi maktablarda o`qitishni tashkil qilish. 3. Yordamchi maktablarda ta`lim qoidalar i ning qo`llanishi.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar va tushunchalar : m axsus maktablar, aqli zaif bola, k o` zi ojiz bola, kar bolalar, majruh bola, defektologiya, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tiflopedagogika, maxsus pedagogika. Hozir da respublikamiz mi q iyosida jamiyatimiz ehtiyojlarini imkoniyat darajasida qondirib, samara l i faoliyat yuritayotgan bir q ancha yordamchi maktablarimiz mavjudki, ular h am “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ” dagi, “T a`lim to`g`risida ” gi Q onun i dagi pirovard maqsadlarga o`z ulushlarini q o`shib kelmo q da. Shuningdek, jamiyatimizda ushbu sohaga yondosh bir qancha masalalar hal etilmoqdaki, bu respublikamizning ko`plab oliy o`quv yurtlarida difektologiya bo`limlari ochilmoq va ular nuqsonli bolalar ta`lim-tarbiyasi bilan shug`ullanuvchi malakali kadrlarni еtkazib chiqarish, bugungi kunda va kelajakda jamiyatimiz uchun foydali ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etuvchi insonlarni tarbiyalashda muhim vazifaning hal etilishini ko`zda tutadi. Har bir bola o`rganilmagan va ochilmagan boylikdir, uni o`rganish muayyan bir yo`lga solsa, u ham o`z hayotini to`g`ri yo`lga qo`yib olishi, o`z imkoniyatini namoyon etishi jamiyatning rivojlanishiga o`z hissasini qo`shishi, hayotda yashash istagi bo`lmagan majruh bir qalbga yo`lini yorituvchi chiroq orqali qalbiga “yorug`lik” va “baxt” olib kirish, adolatli fuqaroni, komil insonni tarbiyalovchi har bir jamiyatning mezoni bo`lishi tabiiydir. Yordamchi maktablarda ta`lim jarayoni ta`lim prinsiplari asosida amalga oshirilar ekan, ta`lim qoidalari, avvalo o`qitishning mohiyatini, ta`limning barcha tomonlari: mazmuni, metodlari, tashkiliy shakllarini belgilab beruvchi asosiy manbalardan biridir. Pedagogikada ta`lim qoidalari tarbiya bilan uzviy dialektik bog`liqlikda bo`ladi, chunki tarbiyasiz ta`limni, ta`limsiz tarbiyani amalga oshirish qiyindir. Ta`lim qoidalari o`quvchilarning o`quv faoliyatlari xususiyatlarini psixologiya va sotsiologiya ma`lumotlariga asoslanib hisobga oladi. Pedagogikada ishlab chiqilgan didaktik prinsiplar yordamchi maktablarda aqli zaif o`quvchilarning psixofizik (ya`ni yunoncha physis – tabiat insonning psixik xususiyati va qonuniyatlarining fiziologik asoslarini o`rgandi) rivojlanish

www.arxiv.uz xususiyatlarini nazarda tutib amalga oshiriladi. Yordamchi maktablar o`qitish didaktikasida asosan quyidagi qoidalar qo`llaniladi: ta`limning tarbiyaviy xarakterdaligi, faollik va onglilik ilmiylik, tushunarlilik, tizimlilik va muntazamlilik, ko`rgazmalilik, o`quvchilarga differensial munosabat, nazariyaning hayot bilan bog`liqligi. Umumta`lim prinsiplari aqli zaif bolalarni o`qitish masalasiga tadbiq qilingan holda amalga oshirildi, aqli zaif bolalarning bilim, ko`nikma, malakalarni o`zlashtirish jarayoni qonuniyatlardan kelib chiqadi. Aqli zaif bolalarni o`qitish prinsiplarini maxsus didaktika belgilaydi. U esa yordamchi maktabda umumiy didaktik prinsiplarni amalga oshirishning xususiyatini asoslab beradi. Didaktik prinsiplar ta`limning maqsadlaridan kelib chiqadi va o`quv materialini o`zlashtirishning muayyan qonunlarini aks ettiradi. Shuni ta`kidlab o`tish zarurki, pedagogik-korreksion xususiyatni o`zida aks ettirgan har bir qoida aqliy jihatdan qoloq o`quvchilardagi har bir jarayonni aqliy jihatdan normal tengdoshlaridagi jarayonlar sodir bo`lishi bilan qiyoslagan holda yondashiladi. Eng muhimi barcha prinsiplar kamol toptirishni maqsad qilar ekan, anomal va normal bolalarning kamol topishi uchun xarakterli bo`lgan umumiy qonuniyatlarni, shuningdek aqliy jihatdan qoloq bolalarning turli kategoriyalari uchun xos va tipik xususiyatlarni aniqlash imkonini beradi. Faoliyat va psixika orasida murakkab o`zaro aloqalar mavjud. Bir tomondan, psixika xilma-xil, tobora murakkab shakllarga ega bo`lgan faoliyat turlarida namoyon bo`ladi va shakllanadi, ikkinchi tomondan faoliyat psixik aks ettirishning turli darajalarida uni tartibga solib turadi. Jumladan, sezish va idrok etish darajasida kuchning muskul dozirovkasi (qismlarga ajralish) va harakat belgisining dozirovkasi sodir bo`ladi. Umuman olganda yordamchi maktablarda ta`lim prinsiplari aqliy jihatdan qoloq bolalarning anomal kamol topishi jarayonida sifat jihatdan o`ziga xos psixik jarayonlar, shaxsiy sifatlargina emas, balki faoliyatning o`ziga xos tuzilishi ham shakllanadi. Har bir psixik hodisa yaxlitlikda qaralmog`i lozim. Shaxsning xususiyatlari uning yo`nalganligi (faoliyatning motivasiyasini taqozo etadi),

www.arxiv.uz hayotiy tajribasi, psixik jarayonlarga o`ziga xos xususiyat bag`ishlaydi. Shaxsning hamma jihati o`zaro aloqada. Diqqatning rivojlanishi xarakterning irodaviy xislatlari shakllanishiga, tafakkurning rivojlanishi esa nutqning rivojlanishiga bog`liq. Anomal bolalarda yuqorida aytib o`tilgan sifatlarni rivojlantirishda tarbiyalovchi ta`lim prinsipi katta ahamiyatga ega. Barcha ta`lim prinsiplari tarbiyalovchi ta`lim prisipida bir butun sistemali tarzda amalga oshiriladi. Bunda o`quvchilarni mehnatga to`g`ri munosabatda bo`lishi o`quv va mehnat jamoasida fe`l-atvor malakasini tarbiyalash va shuning asosida vatan oldidagi o`z burchining zaruriy tasavvurlarini vujudga keltiradi. Ularni jamoatchilik ishlariga jalb etish, hosilni yig`ishga, chorva mollarini boqishga zo`r qiziqish bilan ishtirok etishini ko`rishimiz mumkin. Ularni turli xil kechalar, yig`inlar, ertaliklar va shunga o`xshash turli xil tadbirlarni amalga oshirish, ularning qiziqish mayllariga qarab turli xil raqs dastasi, ansambllar, teatr, qo`g`irchoq teatr to`garaklari, san`atsevarlar to`garagi, texnikaga oid to`garaklarga jalb etish, ular o`z yo`nalganligini belgilab olish, o`zini sinab ko`rishi, o`z imkoniyatini shu asosda rivojlantirishga intilishi kelajakka zamin hozirlaydi. Ayniqsa ularni axloqiy jihatdan, jismoniy jihatdan tarbiyalanishida mehnat ta`limi muhim omil hisoblanadi. O`quv ustaxonalarida o`qish jarayonida ularda mehnatga jamoat mulkiga nisbatan to`g`ri munosabat shakllanadi. Kuzatishlarga qaraganda, o`quvchilarning ko`pchiligi maktabni tugatib fabrika, zavod, ishlab chiqarish korxonalariga ishga joylashib, mehnatga nisbatan halol, jamoat mulkiga nisbatan ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo`ladilar. O`qishda bilimlarni puxta o`zlashtirish prinsipida o`quvchilarning qanchalik bilimlarni puxta o`rganganligi nazarda tutiladi. Yordamchi maktab o`quvchilarining bilimlarni mustahkam o`zlashtirishga erishishning muhim sharti o`quv materialni ular tomonidan tushunishini ta`minlash lozim. Bu prinsip o`quvchilar bilimlarni ongli, tushungan holda, tizimlashtirilgan bilim, ko`nikma, malakalarni uzoq muddat esda saqlashni talab etadi. Ular ta`riflar, ifoda, she`r va shunga o`xshash materiallarni mexanik yod olishi mumkin, katta qismli materiallarni esa qisqacha ma`nosini aytib berishni o`rgatish zarur. Anomal bolalar

www.arxiv.uz ko`p hollarda o`quv materialning muhimligini ajrata olmaydi, bunday hollarda ularga o`qituvchi yordam berishi zarur. Bilimlarni puxta o`zlashtirishda, o`qituvchi materialni mustahkamlashga katta o`rin ajratishi zarur. Bu haqda Ushinskiy shunday degan: “Materialni o`z vaqtida mustahkamlamagan o`qituvchi, yukni omonat bog`lab, aravani quvgan aravakashga o`xshaydi. Orqasiga qaramay, aravani quvib manziliga еtib kelgach, aravada hech narsa qolmagan bo`ladi. U esa uzo q masofani bosib o`tganlig i dan xursand bo`ladi. O`qituvchi ham o`z vaqtida materialni mustahkamlab bormasa, fan o`qib tugatilgach, bolaning ongida hech narsa qolmasligi mumkin”. Mustahkamlashning zaruriy sharti mashq qilish bo`lib, u quyidagi shartlarni qanoatlantirishi lozim: 1. Mashqning maqsadini, qanday natijalarga erishish kerakligini aniq bilish zarur. 2. Bajarishning aniqligini maxsus kuzatish, agar xatolar paydo bo`lsa, ular mustahkamlanib qolmasligi uchun mashqlarning natijalarini kuzatish, o`z harakatlarini namuna bilan taqqoslash qanday muvoffaqiyatlarga erishib bo`linganini anglash, kamchiliklariga barham berish uchun ulardan qaysilariga diqqatni qaratish kerakligini bilib olish zarur. 3. O`quvchilarning individual-psixologik xususiyatlariga oid bilimlari malaka hosil bo`lishi uchun еtarli bo`lishi lozim. 4. M ashq l ar bir xildagi h arakatlarning tasodifiy yig`indisidan iborat bo`lmasligi lozim. 5. Mashqlar bir qadar uzoq muddatga uzilib qolmasligi lozim. Shuningdek, mashqlar, bilimlar takrorlanib turishi va mavzular bir-biriga bog`liq tarzda amalga oshirilishi kerak. Bilim va malakalarni ongli o`zlashtirish o`quvchilarning o`zida ma`lum darajada mustaqillikka nisbatan qiziqish paydo bo`lmaydi. Bu narsa ko`pincha ommaviy maktab sharoitida o`qishga muvaffaqiyatsizlikka uchrashi natijasida bo`ladi. Buning ustiga o`qishga nisbatan salbiy munosabat ozmi-ko`pmi yangi sharoitda ham birmuncha vaqtgacha saqlanishi mumkin.

www.arxiv.uz Aqli zaif bolalarda o`qishning ahamiyatini tushunish, birmuncha qiyin bo`lib, bu ancha kech hosil bo`ladi, shuning uchun o`qituvchi aqti zaif bolalarda o`qishga to`g`ri munosabatni shakllantirish kerak. Aqli zaif bola еngilroq ta`limni o`zlashtirib, tushunib borishi, shubhasiz uning faoliyatida muvaffaqiyatini ta`minlaydi. Shuningdek, aqli zaif o`quvchilarga taqqoslash, qiyoslash, tasniflash orqali o`quv materialini tushunish orqali, tafakkurning rolini oshirish, ta`limni ongli o`zlashtirib olishga zamin yaratadi. O`quvchilarning materiallarni o`zlashtirish, o`zida mavjud imkoniyatlarga ishonch hissini o`yg`otish va uni yanada rivojlantirish va muvaffaqiyatlari unda ichki intilishni rivojlantiradi va o`quvchining o`z ustida mustaqil ishlashiga o`rgatib boradi. Endi o`quvchi o`qituvchi ko`rsatmalaridan chetga chiqa boshlaydi, unda ichki bir faollik o`yg`ona boshlaydi. U ta`limni tushunib esda qoldirib, ya`ni ongli faol harakat qila boshlaydi. Bu esa pedagog tomonidan qanchalik onglilik va faollik prinsipini tushunishi va amalga oshirilishiga bog`liq. Yordamchi maktabda o`quv materialining tushunarliligi, o`quvchilarning individual imkoniyatlari bilan ham belgilanadi va faollikni talab qiladi. O`quvchi ustida haddan tashqari uzoq va doimiy homiylik qilish, o`ziga ishonmaslik, jur`atsizlik hissini mustahkamlashi mumkin. Buning uchun ularga mustaqil ishlashga elementar mashqlarni berib borishdan boshlash zarur. Muayyan xatoliklarga yo`l qo`yilayotgan xatoning oldini olish, ularga og`zaki tez-tez ko`rsatma berib turish zarur. Anomal bolalar mustaqil ishlashi uchun o`qituvchi mustaqil ish haqida avval bilimlarini tekshirib ko`rish zarur. Bu prinsipning mohiyati ta`limning mazmuni, hajmi, usullari bolalarning yoshi va aqliy rivojlanishiga, ularning bilim saviyasiga to`g`ri kelishi kerak. Bunda bola mexanik tarzda yodlab olishi, materialni tushunmasligiga, fanga nisbatan qiziqishlarining susayishiga, o`qishga nisbatan salbiy munosabatda bo`lishga olib keladi. O`qitishning tushunarli bo`lishida bolaning imkoniyatiga qarab, ya`ni tipologik xususiyatlariga, individual xususiyatlariga, yoshiga e`tibor berish zarur.

www.arxiv.uz O`qitishda onglilik va faollik prinsipi materialni o`quvchilarning to`liq tushunishini ta`minlash kerak, o`quvchilarda o`qishga nisbatan ongli munosabatni tarbiyalash kerak, fikrlashda ijod va mustaqillikni hamda o`zlashtirilgan bilim, malakalarni amaliy faoliyatda faol ishlatish ko`nikmasini rivojlantirmog`i kerak. Yordamchi maktab sharoitida bu prinsipni amalga oshirishda o`qituvchi bir qator qiyinchiliklarga duch keladi. Aqli zaif o`quvchilar bilan tegishli tarbiyaviy ish olib borilmasa, ularda o`qish jarayonida, bir sinfning o`zida bir-biridan keskin farq qiluvchi o`quvchilar uchraydi. Ba`zilarni psixofizik kamchiliklar (ular ham turli xil) jismoniy kamchiliklar, hissiy irodaviy kamchiliklar, oson va qiyin o`zlashtirishi ularga individual munosabatda bo`lishini talab etadi. Pedagog o`quvchilarga individual yondashuv olib borgan holda, ularni frontal ishga, o`qishga jalb eta olishi zarur. Guruhda ta`limni yuqori, o`rtacha, passiv darajada differensiallashtirib, o`quvchilarning yutuq tomonlariga tayanib, kamchiliklarini bartaraf etishga va ularni aqliy rivojlantirishga hissa qo`shishi zarur. Yordamchi maktablarda o`quvchilarning tushuncha va narsalar haqidagi tasavvurlarini shakllantirish bilan birga, ularda tushunchalarning bir-biriga tizimli bog`lagan holda izchillik bilan ilmiy tushunchalarni rivojlantirish, ya`ni dunyoqarashni tarkib toptirish zarurdir. Bunda biror bir murakkab tushunchani o`rganishida, uni tashkil etgan oddiy tushunchalarni bilishi, darsliklarning bir- biriga izchil bog`lanishi uchun tushunarli bo`ladi va bir tizimda o`zlashtiriladi va darsni ilmiy o`rganishga zamin yaratadi. Darsning tizimli izchilligini ta`minlashda ma`lumdan noma`lumga, konkretdan abstraktga, oddiydan murakkabga tomon borishi bilan amalga oshiriladi. Yordamchi maktablarda bilimlarni bir tekisda o`zlashtirish uchun material o`quv yiliga qat`iy taqsimlangan. Bunda material tushuntirishda o`quvchilar ko`rgan, eshitgan, bilganlari asosida tashkil qilinadi. Ta`limda ko`rgazmalilik prinsipidan to`g`ri bilim va malakalarni mustahkam va ongli o`zlashtirish shartlari hisoblanadi. Mantiqiy abstrakt umumlashtirish, haqiqatni hissiy idrok qilishdan

www.arxiv.uz boshlanadi. Oligofren bolalarda dunyo haqidagi tasavvurlari zahirasining torligi, idrok etish xususiyatlarining to`liq emasligi bilan xarakterlanadi. Ko`rgazmalilik asosida ularda atrofni to`g`ri idrok etishni, to`g`ri tasavvur hosil qilishni, narsalarni analiz qilish orqali, ularning qismlarini bir-biriga taqqoslash orqali, til vositalaridan foydalanish tafakkurning rivojlanishga, so`zning mantiqiyligini ta`minlaydi. Ko`rgazmali qurolarning har birining o`z qo`llanishi vaziyatlari mavjud. Yordamchi maktablarda ko`rgazmalilik amaliy faoliyat bilan bog`lab olib borilsa, yana ham maqsadga muvofiq bo`lmadi. Zeroki, “Ko`rgan narsalarni tasavvur qilishga odatlangan, asta-sekin fikrlashga o`tish osonlashadi” deya ta`kidlaydi mutafakkirimiz Beruniy. Yordamchi maktablarda ta`lim prisiplari ommaviy maktablardagi ta`lim prinsiplarining qo`llanish xususiyatlaridan tubdan farq qiladi. Yordamchi maktablardagi ta`lim prinsiplarining qo`llanish xususiyatlari anomal bolalar xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ularning hududiy imkoniyat doiralariga, yaqin taraqqiyot zonalariga qarab amalga oshiriladi. Anomal bolalarda mavjud kamchiliklarni imkon doirasida korreksiyalash, ularda o`zlarini anglash sferalarini, irodaviy-emotsional sferalarni shakllantirish, ya`ni tarbiyalash, ularni ijtimoiy foydali tadbirlarga jalb qilish ularda muayyan sohada bilim, ko`nikma, malaka, ma`lumotni shakllantirish – berish, ularda mustaqil o`z ustida ishlashga o`rgatish, mavjud qobiliyatlarni shakllantirish, faoliyatlarini izchillikda amalga oshirishni o`rgatish, ularni faoliyat jarayonida ongli va faollikka o`rgatish, muayyan kasbga qiziqtirish va (shu kasbga nisbatan) kasb mahoratini shakllantirish, ularni normal taraqqiy etayotgan tengdoshlari singari intilishini shakllantirish va rag`batlantirish, jamiyat uchun foydali insonlarni еtishtirib berish kabi og`ir va mas`uliyatli ishni yordamchi maktab prinsiplari hal eta olishi zarur.

O'xshashlar

Ta`lim tarbiya ishlari gigienasi

Qadimgi Yunoniston va Rimda tarbiya, ta`lim

O`quvchi shaxsiga qaratilgan ta`lim qoidalari

Tarbiya qoidalari

Maktabgacha yoshdagi ta`lim-tarbiya berishning zamonaviy usullari