logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Pedagogika
  4. Qadimgi Yunoniston va Rimda tarbiya, ta`lim

Qadimgi Yunoniston va Rimda tarbiya, ta`lim

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41 KB
Ko'chirib olish
Qadimgi Yunoniston va Rimda tarbiya, ta`lim Rеjа: 1. Sparta, Afina davlatlarida tarbiya, maktablar tizimi. 2. Su q rot, Aflotun, Arastu va Demokratlarning pedagogik g'oyalari. 3. Qadimgi Rimda tarbiya va maktablar. 4. Kvintilianning notiqni tarbiyalash: o'qituvchi va tarbiya metodlariga doir qarashlari. 5. Xrestianlikning vujudga kelishi, ta`lim tarbiyaga ta`siri . Qadimgi Yunoniston unchalik katta bo'lmagan mamlakat edi. Lakzoniya (Sparta) va Attika (Afina) Gresiyadagi davlatlarning eng mo'`tabarlisi edi. Bu davlatlarning har qaysisida tarbiyaning alohida sistemasi vujudga keldi, shunga ko'ra Sparta usulidagi, Afina usulidagi tarbiya deb ataladigan bo'lgan. Bu davlatlarning iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotidagi xususiyatlar turlicha bo'lgan. Shu sababli har ikkala sistema bir-biridan farq qilgan. Gresiyada qo'llarni “gapiradigan ish quroli” deb hisoblangan.Spartada dehqonchilik mehnati rivojlangan. Spartaliklar juda uyushqoq bo'lib yashashgan.Tarbiya ishlari davlat qo'lida bo'lgan. Spartaliklarning bolalari 7 yoshgacha uyda tarbiyalanganlar, so'ng “Agella” maktablariga 18 yoshga etguncha tarbiyalanganlar.O'smirlarning jismoniy jihatdan tarbiyalashga alohida e`tibor berilgan, ularni chiniqtirar sovuqqa, ochiqlikka va chanqoqlikka, chidamga bardosh berishga o'rgatilgan. Harbiy gimnastika mashqlariga ko'p e`tibor berilgan. Yosh spartaliklar yugurishni, sakrashni, disk va nayza ota bilishni, kurashish, qo'l bilan jang qilish usullarini, harbiy ashulalar aytishni o'rganar edilar. Bolalarga jismoniy-tarbiya berish bilan birga muzika, ashula va raqslar ham o'rgatilgan. Yoshlarni qo'llarga nisbatan shavqatsiz qilib, ularni mensimaydigan qilib tarbiyalash alohida vazifa qo'yilgan.Davlat rahbarlari yoshlar bilan maxsus suhbatlar o'tkazib, shu yo'l bilan ularga axloqiy va siyosiy tarbiya berar edilar, bunday suhbatlarda ular bolalarga vatan dushmanlari bilan kurashda ota- bobolarining ko'rsatgan mardligi va jasorati haqida gapirib berar, qahramonlar haqida hikoya qilar edilar. Bolalar aniq va qisqa javob berishga o'rgatilar edi. 18-20 yoshda etgan yigitlar alohida “efeblar” gruppasiga o'tkazilar va harbiy xizmat o'tar edilar. Spartada qizlarga ham harbiy jismoniy-tarbiya berishga katta e`tibor berilgan. Afinada tarbiya boshqacha yo'lga qo'yilgan. Afinada eramizdan oldingi V-IV asrlarda madaniyat gurkirab o'sdi. Yunonistonda tabiat ilmi, matematika, tarix, san`at, grek me`morchiligi va haykaltaroshligi taraqqiyot qildi.Afinada ham jismoniy, ham ma`naviy ko'rkam bo'lgan kishini barkamol odam deb hisoblaganlar, axloqiy, estalik va jismoniy tarbiyani birga qo'shib olib borishga intilganlar. Afinada jismoniy mehnat qo'llarning qismati deb hisoblanadi.Afinada bolalar 7 yoshgacha uyda tarbiyalanganlar. 7 yoshdan boshlab maktabga qatnashganlar. Qiz bolalar oilada tarbiyalanar edilar, uy-ro'zg'or ishlarini o'rganar edilar.Dastlab bolalar (7 yoshdan 13-14yoshgacha) grammatist va kifaristlar maktablariga o'qitilar edilar.Grammatist-gramatika mutaxasisligi, kifarist- muzikachi demakdir. Bu maktablar xususiy bo'lgan. Maktablarda “didaskal” deb atalgan o'qituvchi mashg'ulot olib borgan. “Didasko” so'zidan keyinroq “didaktika”-ta`lim nazariyasi kelib chiqqan. O'g'il bolalarni maktabga qo'llardan biri boshlab borgan, bunday qo'l pedagog deb atalgan. Grammatist maktabida o'qish, yozish va hisoblash o'rgatilar edi. Bunday maktabda harflarni g'ijjalab o'qitish metodi qo'llanilgan: bolalar tovushlarni yodlab olar, so'ng qo'shib so'zlar yasar edilar. Yozuvga o'rgatish uchun mum surtilgan taxtachalardan foydalanilgan. O'g'il bolalar 13-14 yoshdan so'ng polestra (kurash) maktabiga qatnaganlar va jismoniy mashqlar bilan shug'ullanganlar. Polestrada o'qish tekin bo'lgan, shuning uchun ham yoshlarning ko'pchiligi polestrada o'qish bilan cheklanib qolardi. O'ziga to'q oila bolalari polestra maktabini tugallagandan so'ng “gimnaziy” ga kirib o'qirdi. Gimnaziyda falsafa, siyosat va adabiyot fanlari o'rgatilgan.Afinada ham 18 dan 20 yoshgacha bo'lgan yoshlar efeblar qatoriga o'tib,harbiy xizmatga tayyorlanar va o'zlarining siyosiy bilimlarini oshirishni davom ettirar edilar.Bechora hol tabaqaga mansub ota-onalar o'z bolalariga biror kasbni o'rgatishga majbur edilar. Yunоn оlimi vа fаylаsuflаri Sokrat, Platon, Aristotel` va Demokritlar o'z asarlarida tarbiya va ta`lim to'g'risidagi fikrlarini ravshan ifoda etganlar. Sokrat (eramizdan oldingi 469-399 y) o'zining demokratik ijtimoiy chiqishiga qaramay aristokratlarning idealogi edi. Sоkrаtning fikricha tarbiyadan qutilgan maqsad buyumlar tabiatini o'rganish bo'lmay, balki kishining o'z-o'zini bilib olishi axloqini kamol topshirishi bo'lmog'i lozim.Sokrat jamoa to'planadigan joylarda axloqqa doir masalalar yuzasidan suhbatlar o'tkazar edi, tinglovchilarni savol va javoblar yo'li bilan “haqiqat” ni o'zlari fikr yuritib topishga undar, ularga hech vaqt qoida va xulosalar aytmas edi. Suhbatning bu metodi “Sokrat metodi” deb atalgan. “Sokrat metodi” dan keyingi davrlar metodikasida suhbatni “fikr qo'zg'ovchi savollar metodi” yo'li bilan o'tkazish kelib chiqdi.Yunonistonning mashhur faylasufi Platon eramizdan oldingi (427-347 y) yashadi. Sokratinning shogirdi. Plаtоn olamni hodisalari dunyosi va ideyalar dunyosi deb bo'ldi. U aristokartiyaning abadiy hukmronligi haqidagi nazariyani olg'a so'rdi. Uning fikricha, davlat uch xil ijtimoiy gruppa: faylasuflar, jangchilar, hunarmandlar va dehqonlar gruppasidan iborat bo'lishi lozim. Faylasuflar davlatni boshqaradilar, jangchilar himoya qiladilar, uchinchi gruppa mehnat qilib o'zini va shu ikki gruppani boqadi. Uning fikricha tarbiya-davlat tomonidan tashkil etilmog'i va hukmron gruppalarning faylasuflar va jangchilarning manfaatlarini ko'zlamog'i lozim.Platonning fikricha bolalar 3 yoshdan 6 yoshgacha davlat muassasalarida tarbiyalanishi kerak. 7 yoshdan 10 yoshgacha davlat maktablarida o'qitish va ularga o'qish, yozish, hisob, muzika va ashula ilmini o'rganishi kerak.12 yoshdan 16 yoshgacha “palestra” jismoniy-tarbiya maktablarida ta`lim olishlari kerak.16 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan o'spirinlar arifmetika, geometriya, astronomiya fanlarini o'rganganlar.18 yoshdan 20 yoshgacha efebiya maktabida o'qib harbiy jismoniy tayyorgarlikka ega bo'lganlar.20 yoshdan so'ng aqliy qobiliyatga ega bo'lganlar. 30 yoshgacha o'qib falsafa, arifmetika, geometriya, astranomiya va muzika nazariyasini o'rganganlar. Iste`dodli yoshlarning oz qismi 35 yoshgacha falsafa ilmini mukammal o'rganganlar va 35 yoshdan 50 yoshgacha davlatni boshqarish ishiga qatnashganlar.Platon xotin-qizlar tarbiyasida sparta tarbiya sistemasini lozim topgan. Tarbiya jarayonida ota-ona, o'qituvchi va tarbiyachining namunasini birinchi o'rinda qo'ydi. Аristоtеl` erаmizdаn оldingi 384-322 yillarda yashagan U. Plotonning shogirdi, makedoniyalik iskandarning tarbiyachisi.Aristotel` olamni yaxlit bir butun deb bildi.U odamda tana bilan jon bor materiya bilan forma singari bir- biridan ajralmagan holda mavjuddir, deb bildi. Uning fikricha uch xil jon bor: 1. o'simlikdan tarkib topgan jon oziqlanishda va o'rchib ko'payish namoyon bo'ladi; 2. hayvonotdan tarkib topgan jon, bu sezgilar va istaklarda namoyon bo'ladi; 3. aqlning ifodasi bo'lgan jon. Insondagi jonning hayvoniy qismi aqlga tobe bo'lganligi uchun uni iroda deyish mumkin. Uning fikricha, uch xil jonga muvofiq uch xil tarbiya jismoniy, axloqiy va aqliy tarbiya bo'lishi kerak. Tarbiyaning maqsadi jonning oliy tomonlarini aql va irodani kamol toptirishdan iboratdir. Har bir moddada rivojlanish bo'lganidek, insonga ham tabiat faqat qobiliyatlarning boshlang'ichnigina beradi, insonda kamol topish imkoniyati tabiatda mavjuddir va imkoniyat tarbiya vositasi bilan ro'yobga chiqariladi, shu sababli jismoniy, axloqiy va aqliy tarbiyani bir-biri bilan bog'lab olib borish maqsadga muvofiq. Tarbiya davlat tomonidan bir xil tashkil etilishi kerak.Aristotel` pedagogika tarixida birinchi bo'lib bola yoshini davrlarga bo'ldi, insonning yoshlik yillarini 3 yilga bo'ldi. 1) 7 yoshgacha, 2)7-14 yoshgacha, 3) 14-21 yoshgacha bo'lgan davr.Uningcha bolalar 7 yoshgacha oilada tarbiyalanishi kerak.O'g'il bolalar 7 yoshdan boshlab davlat maktablarida o'qishlari kerak.Bolalarga aqliy tarbiyadan oldin jismoniy tarbiya berilishi kerak.Boshlang'ich ta`lim vaqtida gimnastikadan tashqari uqish yozish, grammatika, rasm va muziqa urgatilishi kerak. Uning xotin-qizlar tarbiyasi erkaklar tarbiyasidan farq qilishi kerak.Hamma narsada ortiqchallika ham, kamchillika ham yo'l qo'ymaydigan xatti- harakat yaxshilikning nishonasidir, harakatni hosil qilish uchun ko'proq mashq qilish kerak. Dеmоkritning fаlsаfiy qarashlari (eramizdan oldingi 460-370 yillar) qadimgi gresiya falsafasining cho'qqkisidir. O'z asarlarida tarbiya masalalariga ko'p e`tibor beradi. Demokrit tarbiyani tabiatga muvofiqlashtirish masalalarini birinchi bo'lib ilgari surdi. “Tabiat bilan tarbiya bir-biriga o'xshaydi” deb yozadi. U “ta`lim mehnat asosidagina go'zal narsalarni hosil qiladi” deb ko'rsatib o'tadi va tarbiya ishida mehnatning roli katta ekanligini ta`kidlaydi va “doimo mehnat qilib turishni” talab qiladi. Demokrit yomon o'rganishdan ehtiyot bo'lish kerak va yaxshi xulq hosil qilishda mashqning ahamiyati katta deb hisoblaydi. III. Qadimgi rimda aholining mulkiga va asl-zotiga qarab tabaqalanishi natijasida maktablar ham boshlang'ich maktablarda va undan yuqoriroq bosqichdagi maktablar grammatika maktablariga bo'linadi. Yuqori tabaqa bolalari o'z bolalariga boshlang'ich ma`lumotni uyda berar, uyda o'qitganlar. Grammatika maktablarida imtiyozli kishilarning bolalari o'qitilgan. Bu maktablarda lotin tili, grek tili, riterika, falsafa va huquqshunoslik grek tili, matematika, muzika urganar edilar. Gresiya isteloasidan so'ng Rimda grea madaniyati tez tarqaldi va grek tili avlodlar tili bo'lib qoldi.Rim impеriyasi pаydо bўlgаndаn bоshlаb impеrаtоrlаr grаmmаtikа vа rеtоrikа mаktаblаrini dаvlаt mаktаblаrigа аylаntirdilаr. IV. Mаrk Fаbеy Kvintiliаn (eramizdan142-113 yil) Rim pedagoglarining eng mashhuri edi. Uning “Notiq tarbiyalash to'g'risida” gi asari diqqatga sazovordir. Kvantilian Grek va Rim faylasuvi va pedagogika adabiyoti bilan yaxshi tanish bo'lgan. Kvantilian bolalarning tarbiya qobiliyatlariga yuksak baho beradi. Uning fikricha bafahimlik, va qobiliyatsizlik ham uchraydigan hodisadir. O'qituvchi o'zi tarbilayotgan har bir bolaga extiyotlik bilan e`tibor berib muomala qilishi lozim. O'qituvchining o'zi uqimishli kishi bo'lishi, bolalarni tsevishi, o'zini yaxshi tuta bilishi, bolalarni har doim mukofatlashi yoki jazolay bermasligi, o'z shogirdlari uchun namuna bo'lishi va ularni sinchiklab o'rganish zarur. Har bir o'qituvchi hamma bosqichlardan o'tishi lozim. Yuqori tipdagi maktab o'qituvchisi avvalo boshlang'ich maktabda o'qituvchilik qilishi lozim.Kvantilian bolaning nutqini juda yoshligidan o'stira boshlash kerakligiga katta e`tibor berdi.U, bolalarning nutqi yoshlik chog'idanoq sof bo'lishi uchun kurashda va shu sababli bolalarni uyda tarbiyalamoq uchun olinadigan enagalar va murabbiylarning talaffuzi yaxshi bo'lishi kera, deb tavsiya qildi. U ibratning tarbiyaviy roli katta deb hisobladi va bolani yomon ulfatlardan chetlatish kerak deb bildi. Musiqa ilmini urganish talaffuzning yaxshilashiga yordam beradi, nutqning uslubini yaxshilashga yordam beradi, nutqning uslubini yaxshilaydi ifodali nutqqa aylantiradi. Bolani mantiqiy taffakur qiladigan, muntazam va izchil fikr yuritadigan qilib tarbiyalash maqsadida matematika (arifmetika geometriya) urganish nazariy nasixatlar, taqlid va mashqlar uqitish ishida katta rol` uynaydi. V. Xristiаn dinni humron din deb e`lon qilinib, imperatorlar tayanchiga aylandi va imperatorlar xristian ruxoniylarning vakillari o'qituvchilik vazifasiga tayinlaydigan bo'ldi, maktablardagi barcha ta`lim-tarbiya ish ochiqchasiga dinniy tus oldi. Adabiyotlar 1. Karimov I. A. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Tosh. 1999. 2. K.Hoshimov va boshqalar. Ped. Tarixi. 1996-2005 y. 3. O'zbek pedagogikasi antologiyasi.II-j.

O'xshashlar

Ta`lim tarbiya ishlari gigienasi
Maktabgacha yoshdagi ta`lim-tarbiya berishning zamonaviy usullari
Sharq uyg`onish davri va unda ta`lim-tarbiya masalalari
Ta`lim psixologiyasi
Yordamchi maktablar, ularning maqsad va vazifalari, ta`lim-tarbiya berish qoidalari