Shaxs, davlat, davlat xizmatchisi tushunchalarining axloqiy mohiyati - Pedagogika - Referatlar

Shaxs, davlat, davlat xizmatchisi tushunchalarining axloqiy mohiyati

Yuklangan vaqt:

13.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

Shaxs, davlat, davlat xizmatchisi tushunchalarining axloqiy mohiyati Tayanch iboralar: Axloq, shaxs, davlat, davlat xizmatchisi, komil inson, ma’naviy kamolot, inson qadr–qimmati, fuqarolik jamiyati, siyosiy munosabatlar, davlat mohiyati, demokratik tamoyillar, hokimiyat, davlat suvereniteti, adolatli jamiyat, jamiyat, individ, inson suvereniteti, millat suvereniteti, davlatning asosiy belgilari. Inson kamoloti ko`p qirralidir. Uning buyukligi ma’naviy kamolot darajasi bilan belgilanadi. Yetuk ma’naviyatga ega bo`lgan insongina jamiyat muammolarini aqli va zakovati bilan yechishga harakat qiladi. Chunki inson o`z atrofidagi odamlar ta’sirida kamolotga erishadi. Zotan, inson jamiyatda yashar ekan, undan chetda turolmaydi. Insonlarga xos bo`lgan axloq me’yorlari jamiyat taraqqiyoti va hayotiy ehtiyojlar ta’sirida o`zgarib turadi. Ta’lim-tarbiya, ijtimoiy munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishi insonlarning xatti–harakatlarini, ular o`rtasidagi munosabatlarni ma’naviyat bilan bog`lanmagan tabiiy ehtiyojlar va imkoniyatlar chegarasidan tobora uzoqlashtirib boradi. O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, davlat boshqaruvining asosiy yo`nalishi umume’tirof etilgan tamoyillar, xalqaro huquqiy hujjatlar hamda demokratik standartlar asosida huquqiy davlat qurishni belgilab oldi. Huquqiy davlatning shakllanishi va jamiyat boshqaruvining takomillashuvi o`rtasidagi o`zaro aloqadorlik kuchayib borayotgan hamda erkin fuqaro ma’naviyati va ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizdagi muhim vazifaga aylanib borayotgan hozirgi paytda davlat boshqaruvi qat’i qonunlar asosida amalga oshishini taqozo etmoqda. Bu esa bevosita davlat xizmatidagi xodimdan yuksak fazilatlarni o`zlashtirishni talab qiladi. Axloq - ma’naviyatning amalda namoyon bo`lishi. Ilm, bilim, dunyoqarash, idrok va iymon insonning xulq-atvorida o`ziga xos tarzda aks etadi. Inson ma’naviyati esa axloqiy

fazilatlar orqali namoyon bo`ladi. Ma’naviyat - his etiladigan, anglanadigan, oqilonalikka asoslangan botiniy qudrat bo`lsa, axloq bevosita har bir shaxsning o`zgalarga nisbatan ma’naviy munosabatini anglatadi. Shu sababli axloqiy tushunchalar ayni paytda ma’naviy tushunchalar sifatida e’tirof etiladi. Zotan, axloq insof va adolat, iymoniylik va halollik, mehr va muruvvat, saxovatpeshalik va bag`rikenglik, rahmdillik va muruvvatlilik, mehribonlik va g`amxo`rlik singari ma’naviy tushunchalarni insonning hayotiy faoliyatida yuzaga chiqaradigan ma’naviy hodisadir. Zero, «Axloq ijtimoiy munosabatlar zaminida alohida shaxs sifatida mavjud bo`lgan insonlarning o`z-o`zini idora qilish shakllari va me’yori, o`zaro muloqot va munosabatlarda ularga xos bo`lgan ma’naviy kamolot darajasining namoyon bo`lishidir» Barcha davrlarda inson va jamiyat o`rtasidagi axloqiy munosabatlar siyosiy, huquqiy, iqtisodiy mezonlar asosida boshqarilgan. Ayniqsa, sharq xalqlarida, xususan, xalqimizning insoniy munosabatlar asosini axloq va axloqiylik tashkil etgan: siyosiy, huquqiy, iqtisodiy munosabatlar zaminida ham axloqiy mezonlar ustunlik qiladi. Inson shaxs bo`lib tug`ilmaydi, balki jamiyat, oila va turli munosabatlar natijasida shaxs sifatida shakllanadi. Uning barkamol darajaga ko`tarilishi ham jamiyatda amalga oshadi. Inson barkamolligining eng muhim ko`rsatkichlaridan biri o`zini o`zi anglashi hisoblanadi, chunki o`zini o`zi anglamagan inson barkamol shaxs darajasiga yetib kelmaydi. U o`zini anglagandagina o`zgalarni anglashda va turli munosabatlarda «men»ligini namoyon etadi. Shaxs, avvalo, inson, odam bolasi sifatida eng oliy qadriyat hisoblanadi. Uning ma’naviy kamoloti hozirgi kunda ko`p jihatdan umuminsoniy, milliy va shaxsiy qadriyatlarning ta’siriga, aks ta’siriga bog`liq. U - alohida kishi, ijtimoiy-ma’naviy, axloqiy mohiyatni o`zida mujassamlashtirgan inson. Bu tushuncha barcha ijtimoiy-gumanitar fanlarda o`z predmeti nuqtai nazaridan ishlatiladi. Shaxs haqida xilma -xil talqinlar bor. Shaxs — biofiziologik, ijtimoiy, ma’naviy, axloqiy va estetik fazilat va hislatlarning yaxlit bir butunlikka aylanishi hamda munosabatlar tizimi bilan qamrab olinishidir. Shaxsning shakllanishida quyidagi omillar qatnashadi: 1) biologik (nasl); 2) tabiiy muhit; 3) madaniy muhit; 4) ijtimoiy tajriba; 5) odamlar bilan munosabat. Shaxsning biofiziologik jihati — ovqatlanish, joylashish, jinsiy aloqaga kirishish, bola tug`ilishi kabi individual faoliyati

bilan bog`liq hodisalar. Shaxsning shakllanishiga tabiiy aloqador buyum va aloqalar olami fizik muhit deb ataladi. Shaxs madaniylashgan jonzot; ijtimoiy tarixiy tajribaga ega bo`lgan muayyan avlod vakili; odamlararo munosabatlar subyekti bo`lishi ham mumkin. Bu uch omil ham shaxs hayoti va faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Shaxs deganda, muayyan huquq va erkinliklarga ega bo`lgan o`ziga xos intellektual, ruhiy, irodaviy, shaxsiy belgi va sifatlarga ega bo`lgan inson tushuniladi. Falsafiy jihatdan, shaxs - bir insonning jamiyatdagi o`rnini bildiradi. Shaxs - bu jamiyatning ma’lum bir bo`lagi, uning subyektidir. U jamiyatdan tashqarida bo`lishi mumkin emas, Jamiyat va shaxs o`rtasidagi munosabatlardan davlat paydo bo`ladi, so`ng, asosan, davlat va shaxsga nisbatan aks etadi. Shaxsning davlatdagi holatini huquqiy qoidalar bilan mustahkamlash natijasida yangi tushuncha - ―shaxsning huquqiy holati tushunchasi vujudga keldi. Davlat paydo bo`lishi bilan shaxslarning huquqiy holatini belgilab beruvchi qoidalar davlatning qonuniy hujjatlarida aks eta boshlagan. Shaxs huquqiy holatga ega bo`lishi bilan davlat rivoji, uning taraqqiyotiga ulkan hissa qo`shadi. Davlatning qudratli, kuchli bo`lishida yuksak malakali, axloqan barkamol shaxslar kerak. Tajribamizda yangi davlat va jamiyat barpo etish uchun qonunga, milliy sharoitga va o`tmish ma’naviy merosiga asoslanish muhim o`rin tutadi. Bu uch muhim asos O`zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixida mutlaqo yangi g`oyalar, asoslar va yo`nalishlarni yuzaga keltirdi. Shu ma’noda davlat va jamiyat boshqaruvida boshqaruv madaniyati va rahbar shaxsning o`rni masalasi ham yangicha ahamiyat kasb eta boshladi. O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov 1990 - yillardayoq yangi madaniy munosabatlar davrida rahbar shaxsning, avvalo, ma’naviyati yuksak bo`lishi masalasini qat’i kun tartibiga qo`ygan edi. Bu bilan Birinchi Prezident mustaqil fikri, yuksak ongi va kasbining yetuk egasi bo`lgan rahbar shaxslarning yangi avlodini shakllantirishni nazarda tutgan edi. Shu sababli Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan boshqaruv madaniyati va rahbar shaxs ma’naviyatiga doir o`z konseptual qarashlarini tadrijiy ravishda, izchil bayon qilinib: ― Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbarni - bu Bosh vazir yoki uning o`rinbosarlari bo`ladimi, hukumat a’zosi yoki hududlar hokimi

bo`ladimi, ular faoliyatining kundalik qoidasi bo`lib qolishi kerak, - deb bejiz ta’kidlanmagan. Inson ruhiyati sog`lom bo`lsa, o`zligini anglasa, shaxsga aylanadi. Kishi shaxs darajasiga ko`tarilsagina, ya’ni o`z mustaqil fikriga, dunyoqarashiga, chinakam insoniy fazilatlarga ega bo`lgandagina, demokratiya ne’matlarining oddiy iste’molchisi emas, balki ularning faol yaratuvchisi va himoyachisiga aylanadi. Qonun ustuvorligi, qonun oldida barchaning tengligi - demokratik jamiyatning asosiy tamoyillaridan biri sifatida ma’naviyat bilan uyg`unlashadi. Zero, kishi ma’naviyatining ifodasi bo`lgan insof, o`zgalarga nisbatan hurmat-izzat, halollik va h.k. yemirilsa, ya’ni bir odamning huquqi chegarasini buzsa, qonun ishga tushadi va kimning haq, kimning nohaq ekanligini adolat tarozisida o`lchab beradi. Jamiyatda qonun ustuvorligiga erishish uchun qonunlarga rioya etish majburiyatga emas, fazilatga aylanmog`i lozim. Buning uchun odamlarni demokratiyaga o`rgatish zarur, toki kishi shaxsiy javobgarlik hissini tuysin, axloq me’yorlariga rioya etish uning uchun ichki zaruratga aylansin. Bu haqda nemis faylasufi Nitsshe shunday degan edi: ―Axloqiylik avval qat’i talab shaklida qo`yiladi. Unga rioya qilish shartligi uchun bo`ysuna boshlaydilar. Biroz o`tgach bu ixtiyoriy odatga aylanadi va oxiri u instinkt darajasida oddiy va tabiiy, odamga huzur beruvchi fazilatga aylanadi. Davlat bu - muayyan hududda oliy hokimiyatni amalga oshiruvchi, maxsus boshqaruv va majburlov apparatiga ega bo`lgan jamiyatdagi barcha ijtimoiy-siyosiy guruhlarning manfaatlarini ifoda etuvchi, ularni birlashtirib va muvofiqlashtirib turadigan siyosiy tashkilot. Davlat mohiyati deganda, uning maqsadi, davlat hokimiyatining qaysi ijtimoiy- siyosiy guruhlarga mansubligi va u kimning manfaatlariga xizmat qilishi tushuniladi. Davlat hokimiyati - bu davlat majburlov kuchiga tayanadigan subyektlar o`rtasida hukmronlik va tobelikka asoslanadigan ommaviy-siyosiy munosabatlardir. Davlat hokimiyatini xarakterlovchi quyidagi belgilar mavjud : - hokimiyat butun jamiyat miqyosida tatbiq etiladi. - hokimiyat ommaviy-siyosiy xarakterga ega; - davlatning majburlov kuchiga tayanadi;

- hokimiyat maxsus shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. - davlatning asosiy belgilari quyidagilar: - aholining hududiy asosga ko`ra birlashganligi; - - suverenitetga egaligi (ichki va tashqi siyosatni amalga oshirishda mustaqillik); - maxsus boshqaruv va majburlov apparatining mavjudligi; - huquq tizimining mavjudligi; - soliq tizimiga egaligi . Turli-tuman boshqaruv va tashkiliy institutlardan iborat bo`lgan davlatning eng muhim axloqiy vazifalaridan biri - tarbiya. Davlat tomonidan maktabgacha bo`lgan tashkilotlarda, maktablarda va oliy o`quv yurtlarida ta’lim bilan qo`shib olib boriladigan tarbiya alohida ahamiyatga ega. Agar mazkur tarbiyada ommabop usullarning toshi bosib ketsa, yoshlarning o`zligini anglagan shaxs bo`lib yetishuvi mushkullashadi. Shu bois, imkon boricha, tarbiyada individual yondashuvga intilish maqsadga muvofiq. Demokratik tamoyillarni amalga oshirish jarayonlarida davlat, hamma fuqaro baravariga teng, degan usulda ish ko`rmasligi lozim, hammaning huquqiy tengligini tan olgan holda, ijtimoiy tenglashtirish tamoyiliga yo`l qo`ymaslik kerak. Davlatning mavjud bo`lish sharti, eng avvalo, uning suverenitetida. Bunda xalq tashqi olamga nisbatan mustaqil bo`ladi va o`z davlatini shu mustaqillik asosida tuzadi. Shu bois suverenitet to`g`risida alohida to`xtalib o`tish joiz. Davlat suvereniteti, eng avvalo, millat suvereniteti demakdir. U shaxs mustaqilligini, huquqlarini kafolatlaydigan va millat hukmronligini to`liq ta’minlaydigan ijtimoiy-siyosiy hodisalar. Millat suvereniteti, birinchi navbatda, ularning siyosiy jihatdan o`z–o`zini boshqarishda qadimdan egallab kelgan hudud va undagi foydali qazilmalarga egalik qilishda, o`zi tanlagan davlat hokimiyatida hamda milliy fuqarolikda namoyon bo`ladi. Shuningdek, inson suvereniteti ham davlat suverenitetining muhim qismi hisoblanadi. U fuqaroning yashashga, mustaqil dunyoqarashga bo`lgan huquqi bilan belgilanadi va zulmga, adolatsizlikka, ochlikka, shaxs erkinligining buzilishiga qarshi kafolatlar majmuini o`z ichiga oladi. Respublikamiz Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning: «Inson va davlat o`rtasidagi munosabatlarda inson manfaatlari ustuvor bo`lishi kerak. Davlat hokimiyatining barcha tarmoqlari o`z faoliyatini inson huquqlarini himoya qilish va

qo`riqlash ishiga safarbar qilgandagina o`z vazifasini to`g`ri ado etgan hisoblanadi. Bu qoidani hamma tan olishi, bu qoidaga hamma itoat qilishi shart», -degan so`zlari davlat va uning fuqarosi o`rtasidagi munosabatlarni zamonaviy talqin etishda muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Shunday qilib, suveren davlat inson huquqlarini, shaxs nomusi va qadr- qimmatini himoya qilishni o`zining asosiy vazifasi deb biladi, uning yuksak axloqiy mohiyati ham ana shunda. Davlat xizmatidagi xodim deganda, davlat organlarining huquqlarini ro`yobga chiqarish bo`yicha tashkiliy-boshqaruv funksiyalarini bajaruvchi, fuqarolar uchun huquqiy oqibatlarni keltirib chiqaruvchi yuridik ahamiyatga ega bo`lgan harakatlarni amalga oshiruvchi va xizmat majburiyatlarini bajarmaganliklari uchun og`ir javobgarlikka tortilishi mumkin bo`lgan shaxslar nazarda tutiladi. Davlat xizmatidagi xodimlarning huquqiy va axloqiy madaniyati bir-biriga mutanosib bo`lishi kerak. Shu munosabat bilan mansabdor shaxslarda siyosiy hislatlar bilan bir qatorda, axloqiy fazilatlarni shakllantirish zaruriy holdir. Axloqiy barkamollik davlat xizmatidagi xodimlarning ishbilarmonlik sifatlaridan biri hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o`zining Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasida: ― Endi har birimiz, eng avvalo, davlat boshqaruvi organlari rahbarlarining vazifasi - o`zimiz mas’ul bo`lgan soha va tarmoqda ishlarning ahvolini tanqidiy baholash asosida zimmamizga yuklatilgan vazifalarni mas’uliyat bilan bajarishni ta’minlashdan iborat. Shunday davr keldi,- bejizga ta’kidlamagan. Jamiyatda mutlaq, abadiy va o`zgarmas axloq yo`q. Axloq tarixan o`zgaruvchan va nisbiy mustaqillikka ega bo`lgan ijtimoiy hodisadir. Uning bu xususiyatlari umumiy axloqning tarkibiy qismlaridan biri bo`lgan kasb axloqida ham yaqqol namoyon bo`ladi. Jamiyat rivojining tarixida ijtimoiy mehnat taqsimotining paydo bo`lishi mehnatning bir turi bilan band bo`lgan kishilar guruhining kasb - hunar jihatidan ajralib chiqishiga va shunga muvofiq ravishda turli xil mutaxassislikning vujudga kelishiga sabab bo`ldi. Bu esa har bir insonning qilayotgan mehnat tarziga, mehnatni tashkil qilish usullariga qarab, ulardan muayyan turdagi harakatlar va ruhiy quvvatlarni sarflashni talab

etadigan qaytarilmas, o`ziga xos ko`nikmalarni vujudga keltiradi. Inson voyaga yetib, bir kasbning boshini tutgach, o`z kasbi doirasida odamlar bilan muntazam munosabatda bo`ladi .

Adabiyotlar : 1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. -Т.: ―Маънавият, 2008. 2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. - Т.: ―Ўзбекистон, 2010. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. -Т.: ―Ўзбекистон, 2011. 4. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. - Т.: ―Ўзбекистон, 1996. 5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ―Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимoий-иқтисoдий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжaлланган иқтисoдий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишлари га бағишланган Вазирлар Мaҳкaмaсининг кeнгайтирилган мaжлисидаги мaърузaси. www.gov.uz 6. Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Кoнститутцияси қaбул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тaнтaнaли маросимдаги мaърузaси www . gov . uz 7. Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органлари ходимларининг одоб-ахлоқ намунавий қоидалари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 мартдаги 62-сон Қарори. www . lex . uz 8. Абдулла Шер. Ахлоқшунослик. Дарслик. -Т.: «Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти» нашриёти, 2010. 9. Арасту. Ахлоқи Кабир. Поэтика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2004. 10. Ковалёв А. Влияние личности руководителя и стиля его работы на социально - псиҳологический климат коллектива. // Социально - псиҳологичесикий климат коллектива и личность. - М.: ―Мысль, 1983.

O'xshashlar

Davlat xizmatchisi etikasining mezonlari

Davlat xizmatchisi va boshqaruv madaniyati

Sharq ijtimoiy tafakkur tarixida boshqaruv xodimi va davlat xizmatchisi ma’naviyatining axloqiy mazmuni

Davlat xizmatchisining etiketi

Davlat boshqaruvining umumiy tavsifi