Шахс эстетик камолотининг асосий компонентлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги - Pedagogika - Referatlar

Шахс эстетик камолотининг асосий компонентлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111.5 KB

Ko'chirib olish

Шахс эстетик камолотининг асосий компонентлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги Режа: 1. Шахс эстетик камолоти. 2. Шахс эстетик камолоти компонентлари. 3. Шахс компонентларининг ўзаро алоқадорлиги

Юксак маънавий фазилатлар соҳиби бўлган инсон нафс хуружи, лаз-затларга мойил ожизликни енга оладиган зотдир; одамни комиллик ва мукар-рамлик мартабасига кўтариш унинг маънавиятини юксалтириш демакдир. Ҳар қандай жамият таянувчи маънавий қадриятлар умуминсонийлик руҳи билан қанчалик суғорилса, шунча умрбоқий бўлади. Одам қандай хулқ, ах-лоқий, маданий фазилатга эга бўлса, шундай фаолият тарзини намоён этса, унинг қадр-қиммати шунча юксак бўлади. Зеро, “маънавият - инсонни руҳан покланиш, қалбан улғайишга чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бақувват, иймон-эътиқодини бутун қиладиган, виждонини уйғотадиган бе- қиёс куч, унинг барча қарашларининг мезонидир” 1 . Президент И.А.Каримовнинг бу сўзлари мустақиллик шароитида баркамол инсон шахсига эътибор ҳам, талаб ҳам кучайганлигини кўрсатади. Зеро, комиллик анъаналари ва улар тўғрисидаги ғоялар қадимдан юртимизда ривожланиб келган, “бу анъана турли авлодлар ўртасида руҳий яқинликни мустаҳкамлайди, ёшлар қалбида ворислик туйғусини уйғотади. Демак, ко - миллик, энг аввало, инсонийлик шарти ва буюк аждодларимизга ворислик та - қозоси ” 2 ҳисобланади . Модомики, камолотнинг энг юксак мезонлари одоб ва маънавият дан иборат экан , бунда ақл ий , ахлоқий, эстетик, маданий, жисмоний фаолият унинг муҳим жиҳатлари бўлиб , ўз ичига бир қ атор соҳаларни қамраб олади. Дейлик, жисмоний фаолият , авваламбор касб-ҳунар билан шуғулланишни тақозо этади, ҳунар ҳам, илм ҳам одамни нг мартабасини кўтаради, обрў кел - тиради. Илм соҳиблари тўғрисида ҳам шундай дейиш мумкин. Ёшларимиз- нинг чуқур илмий дунёқараш, замонавий билим, муайян касб эгаси бўли- шида уйғунликка эришиш кадрлар тайёрлаш Миллий дастури руҳига сингди- рилганлигининг боиси шунда. Юқоридаги фикрлар комил инсонни тарбиялашнинг ижтимоий зару- риятини кўрсатади. Бинобарин, комил инсон тарбияси мустақилликка эриш- 1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент, Маънавият, 2008. – Б.19. 2 Йўлдошев Қ. Комилликнинг тўрт шарти // Тафаккур. - Тошкент, 1997. 2-сон. – Б.14.

ган мамлакатимизда давлат сиёсатининг устувор соҳаси саналади. Шу маъно- да Президент И.А.Каримов қуйидагиларни ёзади: “Комил инсон деганда, биз, аввало, онги юксак, мустақил фикрлай оладиган, хулқ-атвори ўзгаларга ибрат бўладиган билимли, маърифатли кишиларни тушунамиз” 1 Комил инсон шахси замирида миллий фазилатларга содиқлик, умум- инсоний қадриятларни эъзозлаш, бегона, ёт ғоялар таъсирига берилмаслик, мафкуравий иммунитетга эга бўлиш, мустақилликка садоқат, эзгу ғоялар манфаатига хизмат қилиш, жисмоний ва маънавий баркамоллик, ақлий те- ранлик ва шу билан бирга, нафосат ва гўзалликка интилиш каби фазилатлар ётади. Шундай экан, шахснинг эстетик камолотга эришиши, бир томондан, унинг умуммаънавиятини қарор топтириш, бошқа томондан, эстетик мада- ниятини шакллантириш билан боғлангандир. Юқоридаги ҳар икки жиҳат ўзаро алоқадорликда олиб қаралса, улар шахс эстетик камолотини қарор топтириш билан бевосита алоқадор жиҳатлар - меҳнатсеварлик, ахлоқийлик, жамоавийлик, миллий ғурур, юксак дид ва идеал, адабиёт ва санъатни ҳис қилиш, англаш, ижтимоий фаоллик, фаол ижодий туйғу, маънавийлик, миллий ва умуминсоний эстетик қадриятлардан бохабарлик кабилардан ташкил топишини кўрамиз. Табиийки, ўзаро алоқадорлик ва ўзига хослик жиҳатидан бу омиллар шахс камолотида турлича роль ўйнайди, бир хиллари шахс(меҳнатсеварлик, жамоавийлик, ижтимоий фаоллик, маънавий юксаклик)нинг ижтимоий мо- ҳияти, бошқалари миллий ва умуминсоний фазилатлар (миллий ғурур, юксак идеал, миллийлик ва умуминсонийлик), учинчилари шахс эстетик мадани- ятини бевосита шакллантирадиган (адабиёт ва санъатни ҳис қилиш, англаш, фаол ижодий туйғу, нафосат туйғуси каби) қадриятларни гавдалантиради. Кўринадики, ижтимоий, иқтисодий ва маънавий омиллар бевосита шахснинг эстетик камол топишида иштирок этади, бироқ умумий мақсадни амалга оширишда бир-биридан фарқ қиладиган функцияларни адо этади, энг му- 1 Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7-т. –Тошкент:Ўзбекистон, 1999. - 134 б.

ҳими, яхлит ҳолда эстетик жиҳатдан баркамол шахсни қарор топтиришга хизмат қилади. Шахс эстетик камолотининг энг асосий компонентларидан бири- меҳнатсеварли к дир. Меҳнатсеварлик нафақат инсоннинг ижтимоий, ахлоқий моҳияти, шу билан бирга, эстетик маданияти асосини ҳам ташкил қилади, эзгулик билан гўзаллик ғояларини конкрет ифодасидир. Бошқача айтганда, ахлоқий, эзгу ғоялар билан суғорилмаган эстетик қадрият, умуман гўзаллик моҳиятини тўла гавдалантира олмайди. Бу мухтасар ғоя қадимги манбала- римиздан то бугунги бадиий-эстетик қадриятларимизгача ўз аксини топган- лиги маълум. Жумладан, “Қутадғу билиг” асарида “Йигитларни ишлатиб, Боғ мевасин ташлатиб, Кулон, кийик овлатиб, Байрам қилиб яйрайлик” 1 , деб қайд қилинган. Шахснинг меҳнатсеварлиги, авваламбор, унинг жамоавийлиги, ижти- моий фаоллиги, маънавий юксаклиги билан боғланган, комиллик сифатла- ридан энг асосийсидир. Меҳнатсеварлик фаолият тури ва натижаларидан қатъи назар, инсоннинг бу жараёнга мақсадга мувофиқ ва онгли қўшилиши, жон-жаҳди билан киришиши, ахлоқан қониқиши демакдир. Бинобарин, меҳ- нат фалсафий маънода индивиднинг мақсадга мувофиқ ижтимоий фойдали фаолияти 2 дир, ахлоқий ҳодиса сифатида эса унга ўзини маънавий бахшида этиши, куч-қувватини сарфлашидир 3 . Шундай қилиб, инсон меҳнат жараён- ларини ўзлаштириб, жисмоний ва маънавий кучларини моддийлаштиришга интилади. Таъкидлаш лозимки, ўз олдига қандай мақсадлар қўйишдан қатъи назар, меҳнат муайян ахлоқий маънога эга бўлади. Шу боис меҳнат этикаси деган тушунча қўлланилади. Бу тушунча меҳнатнинг ижтимоий функцияси таъсирида унинг маъносига путур етиш хавфи туғилганда алоҳида аҳамият касб этади. Ақлий ва эстетик меҳнат жамиятда ўз қадрини топмаганда уларни ҳимоялашда меҳнат этикасининг аҳамияти юксалиб боради. 1 Қадимги ҳикматлар. - Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1987. - 68 б. 2 Қаранг: Большой энциклопедический словарь.: философия,социология,религия,эзотеризм,политэкономия / Главн.-науч.ред. и сост. С.Ю.Солодовников.-Мн: МФЦП, 2002. -С. 848; Ўлмасов А., Абдураҳмонов Қ. Меҳнат //Ўзбекистон миллий энциклопедияси.-Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси “Давлат илмий нашриёти”, 2003. 5 том. -630 б.; 3 Қаранг: Философский энциклопедический словарь.-М.: ИНФРА-М., 1999. - С.463.

Инсоннинг муайян моддий ва маънавий эҳтиёжларни қондириб яшаши қонуний жараён. Инсон муайян мақсадларни белгилаш билан чекланиб қолмайди, уларни рўёбга чиқариш учун жисмоний ва ақлий қобилиятларини ишга солади. Дейлик, инсон моддий қадриятлар яратишда муайян билим, тажриба, қунт-чидам, хатти-ҳаракат сарфлаши зарур. Билим олиш йўлидаги хатти-ҳаракатлар ҳам инсон меҳнатсеварлигининг ўзига хос кўриниши сана- лади. Ҳолбуки, “кўпчилик, билим олиш жараёни машаққатларини билмай туриб, китоб ўқиш, билим эгаллаш ҳам меҳнатми, деб ўйлайди” 1 . Меҳнат фаолияти ўта мураккаб ва осон кечмаслиги боис меҳнат- севарлик фазилатлари ўз-ўзидан инсонда шунчаки шаклланиб қолмайди, шу боис меҳнат туридан қатъи назар, меҳнат қобилиятларини шакллантиришга, якуний натижаларни аниқ тасаввур қилишга, уларга ижобий муносабатни тарбиялашга эҳтиёж туғилади. Бу, ўз навбатида, инсон характерига хос иллат саналган дангасалик ва боқимандаликдан қутилишни тақозо қилади. Шундай қилиб, инсонийлик маънавияти билан суғорилган меҳнат ижтимоий маъно- моҳият ва фаоллик касб этиб, меҳнатсеварликка айланади. Меҳнатсеварлик шахс хатти-ҳаракатидаги фаол субъектив ҳолат бў- либ, ижтимоий фойда келтириш натижалари миқдори ва сифатини англата- ди. Меҳнатсеварлик инсоннинг моддий ва маънавий бойликлар яратишдаги ҳалоллиги, иштиёқи, қунт-ғайрати ифодасидир. Шахснинг ижтимоий фази- лати бўлган меҳнатсеварлик меҳнатга ижобий муносабат, меҳнат қилишга эҳтиёж сезиш ва одатланиш, меҳнат жараёнларидан маънавий қониқишлик, натижаларидан манфаатдорлик демакдир. Меҳнатсеварликнинг ижобий томони унда ҳаётий мақсадларнинг эстетик жиҳат билан ўзаро уйғунлашувида кўзга ташланади. Шунинг учун шахсда нафақат меҳнатсеварликни тарбиялаш, шу билан бирга, олижаноб мақсадларга ижодий уйғунликни қарор топтириш ҳам муҳимдир. Шундай қилиб, инсоннинг меҳнатсеварлиги унинг моҳияти ва мазмунига боғлиқ ҳолда эстетик маъно касб этади. Мазмуни, гуманистик моҳияти ва йўналиши 1 Иброҳимов А. Ёруғлик.-Тошкент: TURON-IGBOL, 2006. – 253 б.

билан меҳнат фаолияти инсонни ўзига жалб қилиши, ахлоқий-эстетик қониқиш бериши, ижодий салоҳиятини ривожлантириши мумкин. ”Ўз ишини ақл билан тушуниб бажарадиган кишида меҳнатидан фахрланиш, ҳаётидан завқланиш туйғуси кучли бўлади, - дейди Юртбошимиз. – Ана шундай одам- ларни тарбиялашимиз, мамлакатимизнинг ҳар бир фуқароси ана шундай туй- ғу билан яшашига эришишимиз керак” 1 . Бу фикрларда меҳнатсеварликнинг эстетик жиҳатларига алоҳида урғу берилган. Шундай қилиб, меҳнатсеварлик шахснинг меҳнат жараёнига ижобий муносабати, фаоллиги, ҳалоллиги, қониқиш ва машғуллигидан мамнунлигида намоён бўлади, инсоннинг меҳнатдан асосий мақсади, меҳнатга эҳтиёжи ва одатланишини тушуниб етиши туфайли уни ҳаётий фаолияти асосига қўяди. Меҳнатсеварлик жамоавийлик билан узвий боғлангандир. Шахснинг индивидуал меҳнати ижтимоий маънога эгалиги учун унинг фаолияти кеча- диган маконда муайян жамоа, кишилар тоифаси ва гуруҳи билан алоқа боғлашга эҳтиёж туғилади. Жамоавийлик халқимизга хос одат бўлиб, асрлар давомида ўзаро ёрдам ва ҳамкорликда ижтимоий фаолият амалга оширил- ган. Президентимиз И.А.Каримов халқимизнинг жамоавийлик руҳи ўзагини ташкил этган тамойиллар ҳақида тўхталар экан, уларни миллий ментали- тетимиз моҳиятини ифодаловчи “меҳр-оқибат, меҳр-муҳаббат, меҳр-шафқат, қадр-қиммат деган, бир-бирини чуқур маъно билан бойитадиган ва тўл- дирадиган иборалар” орқали тавсифлайди. Дарҳақиқат, “Эзгу одатимизга айланиб кетган меҳр-оқибат тушунчасини оладиган бўлсак, унинг жуда теран тарихий, миллий, диний илдизлари борлигини кўриш мумкин. Бу аввало инсоннинг инсон билан, қўшнининг қўшни билан, қариндошнинг қариндош, оиланинг оила билан, энг муҳими, шахснинг жамият билан уйғун бўлиб яшашини, етим-есир, бева-бечора ва ногиронларга, мусофирларга саҳоват кўрсатиш, сидқидилдан, беғараз ёрдам беришни англатади ва бундай хусусият халқимизнинг маънавий оламига сингиб кетганини ҳеч ким инкор 1 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. - Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 2 т. - 261 б.

эта олмайди” 1 . Шундай экан, жамоавийликка шахс фаолиятининг ахлоқий- ғоявий тамойили сифатида эстетик баҳо берилганда, унинг акси шахсиятпарастлик, худбинлик, манфаатпарастлик, бошқаларни менсимаслик, ҳасад каби иллатлар хунуклик ва пасткашлик деб баҳоланади. Жамоавийликнинг шахс камолотидаги амалий тамойиллари мамлака- тимизда олиб борилаётган шахсий ва ижтимоий манфаатлар уйғунлигига асосланган сиёсатда ўз аксини топгандир. Бу муаммонинг ечимини топишда “инсон-ислоҳот учун эмас, ислоҳот-инсон учун хизмат қилиши керак” деган концепция методологик асос бўлиб хизмат қилади. Бу концепция жамият фа- ровонлиги йўлида фаолият кўрсатаётган алоҳида шахс ўз тараққиётида қан- дай истиқболга эга бўлади, у индивидуал мақсадларини рўёбга чиқариши билан ижтимоий эҳтиёжларни қондира оладими ёки, аксинча, ижтимоий мақсадларнинг шахсий-индивидуал эҳтиёжларга муносабати қандай кечади, деган саволларга тўла жавоб беради. Шундай қилиб, миллий ғоя тамойилларига асосланадиган жамоавий- лик инсоннинг ижтимоий манфаатлар йўлидаги шахсий масъулиятини оши- ради, ҳар бир киши нафақат ўзи, шу билан бирга, бошқалар, жамоа, охир- оқибатда жамият турмуш тарзига дахлдорликни ҳам англатади, ватанпар- варлик туйғулари шаклланишига таъсир кўрсатади. Шу билан бирга, ҳар бир шахс жамоа олдида, ўз атрофидагилар олдида хатти-ҳаракати учун жавоб- гарликни ҳис этади. Бунда шахс билан жамоа, шахс билан жамият ўртаси- даги муносабатлар ҳамкорлик, ўзаро ёрдам, ўзаро талабчанлик, ҳалоллик, принципиаллик, ишонч ва ҳурматга асосланади. Шахсда жамоавийлик қобилиятини шакллантириш ва мустаҳкамлашда маҳалла институти алоҳида ўрин тутади. Маҳалланинг эстетик камолотни таъминлашдаги вазифалари жамоа орасида маданий маросимларни ташкил қилиш, ёшларни ижтимоий руҳда тарбиялаш, тарихий ва замонавий маданий анъаналарни ривожлантириш, ҳалол меҳнатдан бўйин товлаганларни назорат остига олиш, энг муҳими, аҳоли орасида маънавиятни тарғиб қилиш, шахс- 1 Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч.-Тошкент: Маънавият, 2008. - Б.8-9.

ларда жамоавийлик ҳиссини тарбиялашдан иборатдир. Маҳалла ҳаётида фаол иштироки билан шахс жамоавийлик масъулиятини чуқур ҳис этади ва маҳал- ланинг ижтимоий-сиёсий ҳамда маънавий муҳитига мос фаолият кўрсатишга ҳаракат қилади. Юртбошимиз таъкидлайдики,“азалдан ўзбек маҳаллалари чинакам миллий қадриятлар маскани бўлиб келади” 1 . Бу фикрларда чуқур маъно му- жассамлашган бўлиб, жамоавийлик туйғуси йўқ жойда, шахсда мукаммал юксак ахлоқий-эстетик фазилатлар қарор топмайди, жамоавийлик туйғуси- нинг ифодаси бўлмиш саҳийликка ўрин бўлмайди. Бинобарин, саҳоватлилик жамоа туйғусига асосланади, айни инсоний бағрикенгликни шакллантиради, турли халқ, миллат маданияти, диний қадриятларга ҳурмат билан муноса- батда бўлиш одатларини таркиб топтиради. Нафақат ўз халқи, ўз юрти, бош- қа миллат ва элатларга ҳам саҳоватли муносабатда бўлишни ахлоқий қоидага айлантиради. Ҳозир республикамизда фаолият кўрсатаётган 130 ортиқ ижти- моий-ихтиёрий ташкилот бўлган миллий маданий марказлар фаолияти билан олиб борилаётган дўстона муносабатлар, ўзаро ҳамкорлик, тотувлик, саҳо- ватпешалик халқимиз жамоавийлик одоби ва ахлоқининг ёрқин ифодасидир. Дарҳақиқат, олим ва ижодкорлар таъкидлаганларидек, бугунги кунда саҳоватпешалик ахлоқий меъёрлар орасида биринчи ўринда турмоғи керак. Нега деганда, бозор муносабатлари қарор топаётган ҳозирги шароитда мулк- дорлар, тадбиркор ва бой-бадавлат кишиларнинг сони кўпайиб бормоқда, би- нобарин, уларда жамоавийлик маданиятини шакллантириш ва ривожлан- тириш ҳаётимизнинг турли соҳаларида саҳоватпешалик хатти-ҳаракатлари- ни моддий қўллаб-қувватлашга таъсир кўрсатиши мумкин. Табиийки, бу юк- сак ахлоқийликнинг ифодаси, нафақат ижтимоий-маънавий, шу билан бирга, маданий-эстетик маънога ҳам эгадир, ҳозирги пайтда ҳомийлик кўплаб санъ- ат асарларини яратиш, халқ ўртасида тарғиб қилиш ишига салмоқли ҳисса қўшмоқда, бадиий-эстетик қадриятлар яратишда алоҳида соҳага айланиб бормоқда. 1 Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч.-Тошкент: Маънавият, 2008.- 58 б.

Демак, жамоавийлик шахснинг юксак ахлоқий фазилати сифатида ижтимоий фаолликка туртки берадиган маънавий омилдир, инсон маданий ва эстетик қадриятлар яратар, ёки уларни халқ орасида тарқатиш ишига ҳисса қўшар экан, албатта, жамоа манфаатларининг дид ва эҳтиёжларини қонди- ришга хизмат қилади. Шундай экан, инсон маънавий камолоти, ижтимоий қиёфаси фаоллик орқали юзага чиқади. Ижтимоий фаоллик тушунчасида индивидлар билан ижтимоий қатламлар функцияларининг ўзига хос хусусиятлари акс этади. Ижтимоий фаоллик, бир томондан, шахс манфаатларини ҳаракатлантирувчи омиллар билан боғланган бўлади, мавжуд шарт-шароитлар билан унинг объектив эҳтиёжлари ўртасидаги зиддиятларни бартараф этиш мақсадида воқеликни ўзининг табиий фаоллиги асосида билиш, мақсадга мувофиқ- лаштириш ва ўзгартиришга, бошқа томондан, субъект эҳтиёжлари билан турмуш шароити ўртасида мавжуд номувофиқликни бартараф этишга қара- тилади. Ижтимоий фаоллик қандайдир ўз-ўзича эмас, балки субъектнинг янги ижтимоий меъёрлари билан турмуш шароитларини мақсадга мувофиқ тарихий зарурияти сифатида юзага чиқаради. Адабиётларда ижтимоий фаолликнинг асосан иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва маънавий жиҳатлари тадқиқ этилади. Бунда жамиятнинг сиёсий тизими ижтимоий фаолликни таъминлашда муҳим роль ўйнайди. Ижтимоий муносабатлар соҳасидаги ўзгаришлар, демократик жараёнларнинг чуқурла- шуви халқнинг демократик ислоҳотлар жараёнидаги иштирокини мустаҳкам- лашга хизмат қилади. Бу жараённинг муҳим шартини ишлаб чиқаришни интенсификациялаш, илмий-техникани ривожлантириш, ижтимоий муноса- батларни мукаммаллаштириш ва инсонни баркамоллаштириш ташкил қила- ди. Шахс ижтимоий фаоллигининг ортиши ҳақиқий инсоний фазилат ва қо- билиятларни қўллаб-қувватлаш ва ривож топтиришни назарда тутади. Би- нобарин, шахснинг ижтимоий фаоллиги индивид хулқининг ботиний мўл- жаллари, интилишлари, эҳтиёж ва манфаатлари билан боғлангандир.

Бунга биз томонимиздан ўтказилган социологик тадқиқотларнинг натижалари ва улардан келиб чиқадиган хулосалар мисол бўла олади. Мазкур тадқиқотимизда асосан шахснинг ижтимоий-сиёсий фаоллигига таъсир кўрсатадиган омилларни аниқлашга алоҳида эътибор қаратилган бўлиб, Фарғона вилояти аҳолиси, айниқса ёшларнинг ватанпарварлик, муста- қилликни мустаҳкамлаш, миллий мафкура, анъанавий ва замонавий нуфузли касбларни эгаллаш, республикамизнинг келажагига ишонч каби тушун- чаларни қандай тушуниши борасидаги муносабатлари акс этган. Ватанпарварлик тўғрисидаги саволга респондентларнинг қарийб 90 фоизи ижобий жавоб қайтарган. Жамоавийликни ватанга садоқат руҳида 59 фоиз, халқ урф-одатларига боғлаб 58 фоиз, тарихни билиш асосида 47,7 фоиз, ислом динига мансублик асосида тушунишни 20,1 фоиз респондент якдиллик билан эътироф этади. Жавоблар орасида миллий ғоя ва мафкурага содиқлик ёшларда жамоавийлик тасаввурларини шакллантиришга жиддий таъсир эти- шини маъқулловчи жавоблар кўпчиликни ташкил қилади. Бунда Респуб- ликамиз Президенти И.А.Каримов асарларини ўрганиш (59,1 фоиз), олий ва ўрта-махсус таълим муассасалари, оилалар ва маҳаллаларда амалга оши- рилаётган маънавий тадбирларнинг аҳамияти(45 фоиз) масаласида фақат ижобий фикрлар билдирилган 1 . Шу нуқтаи назардан шахс камолотида унинг ахлоқий-эстетик қад- риятларини яратишга бўлган фаоллиги алоҳида соҳани ташкил қилади. Мус- тақиллик шароитида ижтимоий фаоллик кўрсатиш миллий ғоя асосида ри- вожланмоқда, бунда кишиларимизнинг бадиий-эстетик ижодкорлиги муҳим омил бўлиб хизмат қилмоқда. Шахснинг ижтимоий фаоллиги масаласида адабиётларда турли фикр- лар илгари сурилади. Уларга асосланиб “шахснинг ижтимоий фаоллиги” де- ган тушунчанинг мазмун-моҳиятини белгилаб олишимиз мумкин. 1 Муаллифларнинг тадқиқот натижаларини қайд этиш дафтари. 1-сон.

Биринчидан, ижтимоий фаоллик – бу жамият тараққиётининг субъек- ти, янги ижтимоий муносабатлар ижодкори сифатидаги инсоннинг муҳим фазилат ва белгиларидир; Иккинчидан, ижтимоий фаоллик – омма, ижтимоий қатлам, профес- сионал гуруҳ, меҳнат жамоаси, шахс фазилатларини ўзида мужассамлаш- тирувчи фаолиятнинг юксак мезони; Учинчидан, шахснинг ижтимоий фаоллиги нафақат ташқи шарт-ша- роит, шу билан бирга, унинг ижтимоий онглилиги меъёри, умумий манфа- атни маънавий жиҳатдан англаши ифодасидир; Тўртинчидан, ижтимоий фаоллик ижодий, танқидий характерга эга бўлиб, янгини яратиш, эски, умрини яшаб бўлган нарса-ҳодисаларни диалек- тик инкор этиш демакдир; Бешинчидан, шахс ижтимоий фаоллигининг асосий мазмун ва йў- налиши жамият, синф, гуруҳ, меҳнат жамоасининг ижтимоий мақсадлари би- лан белгиланади, жамият, жамоа ва шахс манфаатлари бирлигига асосланади. Шахснинг ижтимоий фаоллигида унинг ижодий, танқидий жиҳатлари алоҳида ўрин тутади. Шахс ижодий салоҳиятини кўрсатадиган ижтимоий фаоллик ўзига хос эстетик жиҳатларга эгадир. Ижод жараёни кенг маънода янгиликни, ҳозирча мавжуд бўлмаган нарсани яратишни англатади. Бу нарса фаолиятнинг нафақат маънавий, айни моддий неъматлар ишлаб чиқариш, ижтимоий-сиёсий ва бошқа турларига ҳам тўла тааллуқлидир. Шу билан бирга, ижод тўғри маънода нафақат яра- тувчанлик, айни эски, умри тугаган нарсани бартараф қилиш, инкор этиш, ҳар эҳтимолга қарши муайян вазиятга қайта баҳо бериш, фаолият йўналиши- ни кўриб чиқишни ҳам назарда тутади. Шу маънода ижодий фаоллик ижо- дий-танқидий хусусиятга эга бўлиши мумкин. Мустақиллик шароитида бу икки жиҳат омма билан шахснинг ижодий фаоллигида ўзаро уйғунлашади, зеро, бу икки томоннинг умуман жамият, ижтимоий ҳаётнинг турли соҳалари ва шахснинг юксалишидаги уй- ғунлигини таъминлаш реал ижтимоий шарт-шароитлар таъсирида юз беради.

Бу жараёнда янги билан эскини фарқлаш, қурилаётган янги фуқа- ролик жамияти эҳтиёжларидан келиб чиқиб турли вазиятларга танқидий баҳо беришнинг ижтимоий ва индивидуал мезонлари амал қилади. Табиийки, ҳар томонлама барқарор мезонлар иқтисодий, сиёсий, ахлоқий-тарбиявий, эсте- тик ва бошқа жиҳатлардан ташкил топади. Булар орасида эстетик жиҳатлар жамият ривожи, турмуш фаровонлиги, омма билимдонлиги ва маданияти- нинг ўсишида янада муҳимроқ роль ўйнай бошлайди. Инсоннинг эстетик камолоти унинг ўзи мансуб халқ ва миллатдан фахрланиш туйғуси билан узвий боғлангандир. Бу фазилат миллий ғурур ту- шунчасида ўз аксини топади. Табиийки, миллий ғурур инсоннинг миллий ўзлигини чуқур англаб етиши билан боғлангандир. Президентимиз И.А.Каримов истиқлолнинг би- ринчи кунларидан бошлаб, халқимизнинг миллий ўзлигини тиклаш, уни мил- лий ва умуминсоний тамойиллар асосида мазмунан бойитишга алоҳида эъти- бор бериб келади. Бунда, айниқса, тарихий хотирани тиклаш ва тарихий қадриятларни эгаллашнинг аҳамияти катта эканлиги алоҳида қайд этилади. Бу ўринда ёшларнинг ўз халқига муносабати ва у билан бирдамлик, она- ватан ҳамда халқ маданиятига муҳаббат ҳиссига асосланган қарашлари му- ҳим омил бўлиб хизмат қилади. 1998-2006 йилларда “Ижтимоий фикр” журналида чоп этилган илмий мақолаларга кўра, турли тадқиқотларда иштирок этган ёшларнинг 76,4 фоизи ўзларини юртга содиқ ватанпарвар деб ҳисоблаши қайд этилган 1 . Дарҳақиқат, миллий ўзлигининг маънавий негизларидан бехабар ёки ундан ажраб қолган инсонда миллий ғурур бўлмайди. Бинобарин, миллат- нинг ўз-ўзини англаши таъсирида туғиладиган ботиний-руҳий кўтаринки- ликнинг ифодаси бўлган миллий ғурур “она замин, авлод-аждодлари томо- нидан қолдирилган оддий, маънавий меросдан, ўз миллатининг жаҳон циви- 1 Пардаева Г. Ёшларда миллий-ахлоқий хусусиятларни ривожлантиришнинг эмпирик жиҳатлари // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. 2007, № 3. - Б.158.

лизациясига қўшган улушларидан, ўзга миллатлар олдидаги қадр-қиммати, обрў-эътиборидан фахрланиш ҳиссиётидан иборат” 1 . Президентимиз И.А.Каримов “Халқнинг маънавий руҳини мустаҳ- камлаш ва ривожлантириш – Ўзбекистонда давлат ва жамиятнинг энг муҳим вазифа” 2 си эканлигини таъкидлар экан, бу соҳадаги барча ишлар миллий ғурурни шакллантириш ва бойитишга қаратилиши кераклигини таъкидлаган эди. Юксак маънавиятли инсон ҳақиқий миллий ғурурли инсондир, модомики, шундай экан, у “Ер, оила,ота-она, болалар, қариндош-уруғлар, қўни-қўшнилар, халқ, мустақил давлатимизга садоқат, инсонларга ҳурмат, ишонч, хотира, виждон, эркинлик” 3 ка бутун руҳияти, борлиғи, ҳаёти ва хат- ти-ҳаракати билан садоқатли инсондир. “Миллий туйғу инсон учун табиийдир, - деб ёзади И.А.Каримов, - чунки у ота-оналардан мерос қилиб олинган ва бола ўз ота-онасига, бутун дунёга айтган биринчи сўзида ифодаланади. Ўз халқига, унинг анъаналарига, тили ва маданиятига муҳаббат ва ҳурматни тарбияламасдан туриб, ўз хал- қини, ўз Ватанининг жонкуярини тарбиялаш мумкин эмас” 4 . Шу маънода ҳақиқий миллий ғурур шахс камолотининг маънавий омилларидан бири сифатида миллий онг, миллий маънавият, миллий ман- фаат, миллий мафкура, миллий менталитет, миллий руҳият, миллий сало- ҳият, миллий тил, миллий ўзликни англаш, миллий қадрият, миллийлик каби кўплаб тушунчалар негизида қарор топади ва шахснинг инсоний моҳиятини ифодалайди. Маънавий-ахлоқий қадриятларга асосланадиган миллий ғурур- сиз комилликни инсонда шакллантириб бўлмайди, унинг “миллий такаббур- лик, миллий манманлик, миллий кеккайиш каби ғайриинсонийлик” 5 ни анг- латувчи миллий калондимоғлик билан ҳеч қандай алоқаси йўқдир. 1 Мустақиллик: изоҳли илмий-оммабоп луғат. – Тошкент: Шарқ, 2006. – Б.235-236. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. –Тошкент: Ўзбекистон, 1996. Т.1. - Б. 84. 3 Ўша ерда. 85 б. 4 Ўша ерда. 85 б. 5 Фалсафа. Қомусий луғат.-Тошкент: Шарқ, 2004. - 267 б.

Биз юқорида инсон эстетик камолотининг ижтимоий моҳияти билан узвий боғланган меҳнатсеварлик, жамоавийлик, ижтимоий фаоллик, миллий ғурур ҳақида қисқача тўхтаб ўтдик. Бу омиллар энг асосий тушунча ва ин- сонни инсон қилиб турган юксак маънавийликсиз қарор топмайди. Бино- барин, инсон ҳаёти ва фаолиятига хос бу фазилатлар юксак маънавийликни қарор топтиради, зеро, маънавиятсиз инсоннинг эстетик камолоти ўз моҳи- ятини йўқотади. Ҳозирги даврда илмий тадқиқотларда “маънавият”, “маънавийлик” ту- шунчалари энг кўп таҳлил ва талқин қилинаётган феномендир. Зеро, Пре- зидентимиз И.А.Каримов таъкидлаганидек, “умуман, ўзида жуда чуқур ва кенг қамровли маъно-мазмунни мужассам этган бу тушунчага ҳар қайси маърифатли инсон ўзининг фалсафий ёндашуви, сиёсий қарашлари ва эъти- қоди, онгу тафаккуридан келиб чиққан ҳолда турлича таъриф ва тавсифлар бериши табиий” 1 дир. Зеро, ниҳоятда кенг тушунча бўлган маънавийлик инсо-нийликни қарор топтиради. Шахсда маънавийлик асосини унинг иймон-эътиқоди ташкил этади. Иймон-эътиқод инсон маънавий камолотининг маҳсули ва айни пайтда уни шакллантирувчи омил ҳамдир. Инсон ўзининг яратувчан қобилияти,куч ва имкониятларига сидқидилдан ишонса, ўз касб-кори (фан, санъат, сиёсат, дин ва бошқалар)га эътиқод қўйса, жиддий ютуқларга эришиши ва шахс си- фатида камол топиши мумкин. Бинобарин, ҳақиқий шахс мустаҳкам иймон- эътиқод, инсоний фазилат соҳиби, гўзаллик қонунлари асосида оламни қайта яратувчи инсондир. Ижтимоий-фалсафий фикрлар тарихида маънавийлик яхшилик ва меҳрибонлик, улуғворлик ва кўркамлик, покдомонлик ва маърифатлилик, табиатга инсоний муносабат каби жуда кўп эзгу тушунчаларни ифодалаб келган. Инсоннинг ўзлигини англашга интилиши унинг камолотининг ботиний асосидир. Модомики, шундай экан, инсоният тарихини айни маънавий комилликка интилиш тарихи, деб баҳолаш мумкин. 1 Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч.-Тошкент: Маънавият, 2008. – Б.18-19

Бу анъанавий ва замонавий муаммо ҳозирги замон яқин ва узоқ хо- рижлик олимларнинг асарларида турлича талқин қилиб келинади. Рус дин- шунос файласуфи Н.А.Бердяев фикрича, маънавийлик турли даража ва сифат муайянликлари билан инсоннинг ахлоқий, бадиий-эстетик, билиш фаолия- тини акс эттиради. 1 Бошқа файласуф А.Н.Ильин шундай ёзади: “ҳар бир инсонда ғайришуурий кучлар ва руҳ қувватларидан иборат ўзаро терс қутб- лар мавжуд. Табиий майл-инстинкт ўз-ўзича ва руҳ орқали жиловланмаса, инсондаги ваҳшийликни юзага чиқаради, оқибатда инсон ўзининг бўридек айёрлиги, маккорлиги, шафқатсизлигини намоён қилади. Бундай қуруқ майлларга берилган инсон на эътиқодни, на иймонни, на раҳм-шафқатни, на шарм-ҳаёни тан олади; ҳалоллик устидан кулади, эзгуликдан нафратланади, эътиқоднинг ҳеч бир тамойилига ишонмайди, унинг учун фақат фойда келтирувчи нарса эзгулик, муносиб, гўзал. Модомики, шундай экан, фақат инсон руҳияти, ботиний маънавияти, оқилона идроки, масъулияти ва иймони бу ҳайвоний инстинктга қарши тура олиши мумкин” 2 . Шундай қилиб, тадқиқотчи И.А.Ильин фикрича, инсоний руҳият ҳар бир масалани эркин танлаш, ҳал қилиш, мустақил ҳаракатланиш салоҳиятига эга фаол, жонли куч-қудрат асосидир. Айни пайтда инсонга хос “ирода эркинлиги” ҳам нарса-ҳодисага мустақил муносабат билдиради, ўзлигини кўрсатиш ва ботиний қарама-қаршиликларини бартараф этишга қодир бўлади. Инсоннинг руҳияти ҳар қандай эмас, балки фақат шахсга хос оқилона ботиний кучдир. Айтиш мумкинки, маънавийлик фақат онг, фақат тафаккур маҳсули эмас, сўз ва мулоҳазалар билан чекланмайди. Инсондаги маънавийлик буларнинг барчасидан чуқур, теран, улкан, бой ва айни пайтда илоҳий. А.Ильин таъкидлашича, ҳар қандай давлат миллий ўзлигини таъминлаш, фуқаролари ҳуқуқий онгини ҳимоялаш, бурч ҳиссини шакллантиришда ижобий маънодаги ватанпарварлик инстинктига суяниши лозим. 1 Қаранг: Бердяев Н.А. Философия св ободного духа. – М.: 1994. - С. 48 . 2 Қаранг: Ильин И. А. О грядущей России. Избранные статьи. – М.: 1993. - С. 31.

Л.П.Буева маънавийликдаги асосий нарса билимларни эгаллашдан ибо- рат эмас, балки уларнинг маъноси ва мақсадини эътиқодга айлантиришдир, деган муҳим фикрни илгари суради. Маънавийлик қадриятларнинг муайян даражаси, мақсаднинг ифодавий кўрсаткичи, гносеологик жиҳатдан оламни олий даражада ўзлаштириш демакдир. Ишонч, умид, муҳаббат маънавий- ликнинг инсонпарварлик, гуманистик маъноларини англатади. Л.П.Буева фикрича, маънавийлик маданий-антропологик маънода дунёвий ва диний йўналишларга эга бўлиб, уларнинг ўзаро алоқадорлиги инсон камолотини таъмин этади. Сир эмаски, маънавийлик фақат дин, руҳониятга айнан тенг эмас, албатта. Акс ҳолда фан-техника ривожланаётган ҳозирги шароитда ин- сониятнинг дунёвий қадриятлар билан қуролланган муайян қисмини маъна- вий тараққиётдан четда қолдириш, “маънавийлик” тушунчасини мазмунан торайтириш ва камбағаллаштиришга йўл қўйилган бўлурди 1 . Бу ерда ”Онг - тананинг маҳсули” мавзусида Чингиз Айтматов билан баҳслашган файласуф О.Файзуллаевнинг сўзлари эътиборга молик.”Билим соҳалари–космос, космонавтика, геофизика ва география, тиббиёт ва гене- тика, психология ва руҳият, моддийлик ва илоҳийлик бир-бири билан мужас- самлашиб кетган. Бу соҳаларни бир пирамидага жойлаштирсак, унинг чўққисида, шубҳасиз, маънавият, ахлоқ туради”. “Маънавият деганингиз онг бўлса керак, - дейди баҳсга киришган Ч.Айтматов. - Гап шундан-да, онг ҳам икки хил бўлади: яхши онг ва ёмон онг, аниқроғи: тўғри фикрлаш ва нотўғри фикрлаш. Яна ўша гап: яхшилик билан ёмонлик ўртасидаги кураш” 2 . Бу ўринда В.С.Барулиннинг маънавийликни ижтимоий-фалсафий ан- тропологик муаммоларга боғлаб тушунтириши эътиборга лойиқдир. Унинг тавсифича, маънавийлик инсоннинг етакчи ва асосий фазилати, субъектив олами, ўз-ўзини билиш шакли, идеаллиги, ижтимоий тажриба ва ижодий юк- саклиги, ички даъвати, менталитети ва моҳиятидир. Шунга асосланиб, маъ- навийлик таркибини инсоннинг интеллектуал-фикрий, ҳиссий-эмоционал ва 1 Қаранг: Буева Л.П. Духовность и проблемы духовной культуры. //Вопросы философии. - 1996. - № 2 .- С.45. 2 Онг-тананинг маҳсули.Ч.Айтматов билан О.Файзуллаев ўртасида суҳбат//Ўзбекистон адабиёти ва санъати. - 2008, -12 дек.

иродавий фаолияти, қобилияти, бошқача айтганда, руҳий, ахлоқий-эстетик ва диний эътиқод ҳамда кечинмалар, фан, санъатдан иборатлигини кўрсатади 1 . Бу, албатта, маънавийликнинг кенг тавсифий ифодаси. Ўзбек файласуф олимларининг маънавиятга оид қарашлари ҳам ранг- баранг бўлиб, уларда бу тушунчанинг яхлит мазмуни ва таркибини талқин қилишга эътибор қаратилади. “Маънавият–инсоннинг маълум даражадаги жисмоний, ақлий, ахлоқий ва руҳий балоғати ва дунёқарашини ифодалайдиган тушунчадир, - деб ёзади Т.Маҳмудов 2 . Бу тавсифий баҳо маънавиятни яхлит ва бир бутун ижтимоий ҳодиса сифатида ифода этиши билан муҳимдир. Профессор Иброҳим Каримов маънавиятни “имон” тушунчасига боғлаб тушунтиради 3 . А.Эркаев талқини бўйича “маънавият- инсоннинг маданий мавжудот сифатидаги моҳияти, яъни унинг меҳр- мурувват, адолат, тўғрилик, софдиллик, виждон, ор-номус, ватанпарварлик, гўзалликни севиш, завқланиш, ёвузликка нафрат, ирода, матонат ва шу каби кўплаб асл инсоний хислатлари ва фазилатларининг узвий бирлик, муштараклик мажмуидир” 4 Маънавият ўта мураккаб ва серқиррали бўлганлиги боис унга берилган таърифлар ҳам, ёндашувлар ҳам ранг- барангдир: маънавият-шахсий онг; ки-шиларнинг руҳий фаолияти; ахлоқ, нафосат ва назарий қадриятлар йиғин-диси; ҳақиқат ва ҳиммат ҳамда гўзалликнинг қиёми; инсонннинг ҳис-туйғу-лари; инсоннинг жамики ахлоқий қадриятлари йиғиндиси ва х.к. Шунинг учун маънавият умуман бепоён, чексиз борлиқнинг инсон руҳида акс эти-шини билдиради 5 .Илмий адабиётларда маънавийликнинг таркиби ҳақида турли фикрлар билдирилади. Бизга маълум тадқиқотларда уларнинг таркибий қисми учдан бештагача белгиланади ва турли ибора остида берилади 6 . Чунончи, А. Шер 1 Қаранг: Барулин В.С. Социальная философия. – М.: Гранд. 1999. - С. 460. 2 Эркаев А. Маънавият-миллат нишони.-Тошкент: Маънавият. 1997. - 27 б. 3 Каримов Иброҳим. Маънавият, фалсафа ва ҳаёт. –Тошкент: Фан. 2007. - 37 б. 4 5 4 Пўлатов Ҳ. Мустақиллик қадриятлари.//Ўзбекистон адабиёти ва санъати. 1993. 7 май. 6 5 Имомназаров М. Миллий маънавиятимиз назариясига чизгилар. – Тошкент: Шарқ, 1998. - 58 б; 6 Эркаев А. Маънавият-миллат нишони.-Тошкент: Маънавият, 1997. - 47 б.; Зиёмуҳамедов Б.Комилликка элтувчи китоб.-Тошкент: TURON-IGBOL, 2006. - 71 б.

маънавийликнинг шоҳтомирини учта, яъни “эзгулик, гўзаллик; эътиқод, яъни ана шу эзгулик ва гўзалликнинг том маънодаги тимсоли бўлмиш Яратганга эътиқод” 1 ташкил қилади, деб ёзади. Россиялик олим В.Н.Шердаков фикрича, маънавийлик гносеологик (илмий билиш ва фалсафа); ахлоқий (ахлоқ); эстетик (санъат) каби қатламлардан ташкил топган, шунга кўра, маънавийлик уч қадрият, яъни ҳақиқат, эзгулик, гўзалликнинг моҳиятини англатади. Маънавий ҳаётни ташкил қилувчи бу яхлит “учлик” - фан, дин, санъатдан иборатдир, бироқ маънавийлик асосининг негизини ахлоқ ташкил этади 2 . Бизнингча, шахс эстетик камолотининг таркибий қисмлари тўғрисида сўз борганда, А.Шер, В.Н.Шердаковнинг юқоридаги фикрларига асосланиш тўғри бўлади. Дарҳақиқат, муаммога доир концепция ва қарашларни умум- лаштириб, биз маънавийлик таркибида ахлоқийлик устуворлиги, эстетик фазилатлар иккинчи поғона, интеллектуал ва экологик қисмлар навбатдаги қатламни ташкил этишини таъкидлашни лозим топамиз. Лекин маънавият юқоридагиларнинг механик йиғиндисидан иборат эмаслиги ўз-ўзидан аён. Тадқиқотчи З. Собирова таъкидлаганидек, соф ахлоқий, соф эстетик, соф ин- теллектуал, соф экологик маънода олинганда улардан ҳеч бири алоҳида ҳол- да маънавийлик моҳиятини тўла ифодалай олмайди 3 . Шундай қилиб, маъ- навийлик инсоннинг юксак ахлоқий, эстетик, ақлий, руҳий, жисмоний бар- камоллигини англатувчи умумий тушунчадир. Демак, шахс маънавийлиги таркибида эстетик баркамолликнинг ўз ўрни бордир. Фуқаролик жамиятини ривожлантиришда кишиларнинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини янада тўлақонли қондириш соҳасида юзага келаётган шарт-шароитларнинг ўрни каттадир. Жамият иқтисодиётининг ривожланиши, маънавиятга асосланган ижтимоий муносабатлар ва турмуш тарзининг барқарорлашуви асосида халқимизнинг маънавий маданияти ри- вожланиб бормоқда. Кишиларнинг эстетик камолоти бозорнинг объектив 1 Шер А . Ахлоқшунослик. Маърузалар матни. – Т ошкент : 2000. - 132 б. 2 Қаранг: Шердаков В.Н. О познавательном, нравственном и эстетическом отношении человека к действительности //Вопросы философии. 1996. № 2. - С. 27-29 . 3 Собирова З. Жамият янгиланиши ва бадиий-эстетик омиллар.-Тошкент: Фалсафа ва ҳуқуқ институти нашриёти, 2007. - 43 б.

ижтимоий муносабатлари, уларнинг ишлаб чиқариш жараёнларига таъсир этишларига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Ижтимоий субъект - шахснинг моддий неъматлар ишлаб чиқаришдаги ўрни, унинг меҳнат, ижтимоий-сиёсий фаолияти характери маънавий қадриятларни тақсимлаш, тарқатиш ва ривожлантиришдаги фаол иштироки билан белгиланади. Маълумки, миллий маданий қадриятлар кишиларнинг табиатга таъ- сирида, уларнинг моҳияти ва бошқалар билан ўзаро муносабатлари ривож топиши орқали вужудга келтирилади. Миллий маданиятнинг бутун халқ бойлиги эканлигида унинг ўзига хослиги намоён бўлади, шунинг учун маданий қадриятлар ижтимоий ҳаётнинг барча соҳалари тараққиётига хизмат қилади. Ижтимоий ҳодисалар, нарсалар, фан-техника ютуқлари, санъат асар- лари кишиларнинг нафақат жисмоний ва маънавий имкониятлари ифодаси, шу билан бирга, камол топишларида муҳим омил ҳамдир. Шунинг учун жамият маданияти реал воқеликда, бир томондан, маданий ютуқлар, қадрият ҳамда тажрибалар йиғиндиси, уларни яратиш ва тарқатиш усуллари, бошқа томондан, неъмат яратувчилар ва кишилар тарафидан ўзлаштириладиган жараён ҳамдир. Шундай қилиб, биринчидан, шахс эстетик камолотини тарбиялашда унинг ижтимоий қиёфасини шакллантирадиган, инсонийлик моҳиятини бел- гилайдиган омиллар уйғунлиги, авваламбор, унинг маънавий қиёфасида гав- даланади. Иккинчидан, бу фазилатлар ўз-ўзича юзага чиқмайди, шахсдан юксак онг, дунёқараш, масъулият, амалий фаоллик талаб қилади. Учинчидан, шахс камолотининг таркибий қисмлари ўзаро алоқадор- лик, яхлитлик, бир бутунлик орқали юз кўрсатади, инсон омили орқали иж- тимоий тараққиётга таъсир кўрсатади. Тўртинчидан, бу қисмларнинг мазмуни, уларнинг ўзаро алоқадорлик муносабатлари ҳаракатдаги узлуксиз жараён бўлиб, шахсни ахлоқий-эстетик

жиҳатдан тарбиялашда янгидан-янги муаммоларни келтириб чиқаради, уларнинг ечимини топишни долзарблаштиради.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби. - Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 5 т. - 50 б. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин.-Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. – Тошкент: Ўзбекистон, 1996. Т.1. -Б.84. 4. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7-т. – Тошкент:Ўзбекистон, 1999. 5. Каримов И.А.Озод ва обод Ватан,эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз. 8-т.-Тошкент: Ўзбекистон, 2000. -340 б. 6. Каримов И.А.Биз танлаган йўл-демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли.-Тошкент: Ўзбекистон, 2003. 7. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент, Маънавият, 2008. 8. Гегель. Эстетика. В четырех томах. Т.1. –М: Искусство, 1968. 9. Ғафур Ғулом. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн икки томлик. Биринчи том.- Тошкент: Фан, 1983. 10. Саримсоқов Б. Ўзбек маросим фольклори.-Т о шкент: Фан,1986. 11. Қадимги ҳикматлар. - Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1987. 12. Фахретдинова Д.А.Ювелирное искусство Узбекистана.-Ташкент: Лит. и искусство, 1988. 13. Абу Али Ибн Сино. Тиббий рисолалар.-Тошкент: Фан, 1987. 14. Абдуллаев М. Национальная специфика эстктической культуры //Общественные науки в Узбекистане. 1991. 15. Булатов С.Ўзбек халқ амалий безак санъати. -Тошкент: Меҳнат, 1991. 16. Ильин И. А. О грядущей России. Избранные статьи. – М.: 1993. 17. Пўлатов Ҳ. Мустақиллик қадриятлари.//Ўзбекистон адабиёти ва санъати.

O'xshashlar

Эстетик омиллар ва уларнинг шахс камолотига таъсири

Шахс бадиий-эстетик фаоллигини юксалтиришнинг ижтимоий омиллари

Ахлокий ва эстетик тарбия

Умумий ўрта таълим ўқув юртларида биологик таълим мазмуни

Ислом дини ва ҳадисларнинг инсон маънавий камолотининг таркиб топишидаги ўрни