Эстетик омиллар ва уларнинг шахс камолотига таъсири - Pedagogika - Referatlar

Эстетик омиллар ва уларнинг шахс камолотига таъсири

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.5 KB

Ko'chirib olish

Эстетик омиллар ва уларнинг шахс камолотига таъсири Режа: 1. Шахс камолотига таъсир етувчи омиллар. 2. Эстетик омилларнинг шахс камолотига таъсири.

Мавзуга доир илмий ишларда эстетик маданият ривожланишининг му- раккаблигига оид фикрлар билдирилади. Бунинг маъноси шуки, кишилар- нинг эстетик қадриятларни ўзлаштириши эстетик муносабат, лаёқат ва эъти- қод шаклланишига ҳал қилувчи таъсир кўрсатади, хатти-ҳаракатлари ва ба- диий фаолиятида ифодасини топади. Шу боис қадриятлар янгиланиб боради, янги моддий, шаклий кўринишлар касб этади, ўз навбатида, қобилият, мўл- жал, эътиқодларни ўзлаштиришнинг сифат жиҳатдан янги объектлари шакл- ланишида муайян шарт-шароитларни юзага келтиради. Ижтимоий муносабатлар, меҳнат ва маданий-эстетик фаолиятни юзага чиқарувчи инсон бу фаол, ижодий ҳаракатнинг тадрижий ривожланишида субъект ҳисобланади. Шунинг учун эстетик маданият шаклланиши ва ривож- ланишини ўрганишда маданият “соҳиби” бўлган субъектларнинг ҳолат ва фаолиятларини таҳлил қилиш жиддий аҳамият касб этади. Шахс ривожланишига бағишланган адабиётларнинг аксариятида маданият субъекти бўлган инсон ҳақида назарий, фалсафий фикрлар бил- дирилади ва кўпинча муаммо эстетик жараён қонуниятларини тадқиқ қи- лишга боғлаб кўриб чиқилади, қоидага кўра, унинг шарт-шароит ва сабаб- лари маданий ҳаётнинг зарурий қисми тарзида белгилаб олинади. Инсоннинг бу жараёндаги эстетик ҳолати энг ҳаракатчан ва асосий момент, ҳиссий таъсирчанлик (эстетиклик) эса унинг амалий фаолияти билан алоқадорликда ифодаланиши хусусида фикр билдирилади. Тадрижий ривожланадиган эсте- тик ҳолат, энг аввало, инсоннинг ҳиссий таъсирчанлиги, унинг шахс сифати- даги тавсифий фазилат ва қобилиятларини англатади. Шахс камолоти омилларини аниқлаш, уларнинг алоқадорлик таби- атини идрок этиш асосида бу жараён моҳиятини тўғри тушуниш мумкин. Шу нуқтаи назардан, шахс эстетик камолотини таъминловчи омиллар унга таъ- сир кўрсатиш механизмлари ва характерига кўра ранг-барангдир. Бу жараёнда, юқорида қисман тўхталиб ўтганимиз, меҳнат алоҳида ўрин тутади. Олдинги қисмда меҳнатсеварликнинг ахлоқий мазмунига асо-

сий эътибор берганлигимизни таъкидлаган ҳолда бу ерда биз меҳнатнинг эс- тетик маъноси, шахс маънавиятига таъсири асносида фикр юритамиз. Меҳнат шахс ва жамият манфаатларини уйгунлаштирадиган ижодий қобилиятлар ифодасидир. Меҳнат фаолиятига хос эстетик жиҳатларнинг умумий манбаи эркинлик меъёри томонидан белгиланади, шу боис фао- лиятнинг жисмоний ҳамда интеллектуал қобилиятлари ўзига хос равишда намоён бўлади. Фаолиятни фақат онгли хатти-ҳаракат билан моддийлашти- риб ва эгаллаб, инсон муайян маҳоратга эришиши мумкин. Меҳнат ҳар қандай турига хос бундай маҳорат фаолиятдаги ўзига хослик, миқдор ва си- фат меъёрлари билан ажралиб туради. Маҳорат инсонга техникавий му- раккабликлар билан боғлиқ меҳнат предмети, материаллар “қаршилиги”ни енгишда ўз қобилиятларини ижодий ифодалашга кўмак беради. Бу имко- ниятлар меҳнатнинг конкрет турини ҳиссий идрок этиш билан юзага чиқар экан, бу меҳнат, табиийки, эстетик хусусият касб этади. Бошқача айтганда, нисбатан ўз-ўзини тўлақонли ифодалайдиган меҳнат фаолияти “жисмоний ва интеллектуал кучларнинг муайян даражада жунбушга келиши”ни англатади. Меҳнат фаолияти туфайли инсон ўзининг ижодий куч ва қобили- ятларини гавдалантиради ва ривожлантиради, бунда инсон, биринчидан, му- айян объектив шарт-шароитлар таъсири, иккинчидан, субъектив-шахсий фа- зилатлар уйғунлигида фаолият кўрсатади. Булар орасида меҳнат кечадиган шарт-шароит, унинг ташкилланиш ҳолати, ижтимоий мавқеи ва инсоний қадрланиш даражаси муҳим роль ўйнайди. Бу жараёнда объектив шарт-шаро- итлар билан бир қаторда субъектив омил бўлмиш инсон меҳнатининг иж- тимоий аҳамияти, унинг шахсий масъуллиги, ижодкорлик фазилатлари юзага чиқади. Инсон фақат меҳнати билан тарихни яратган, табиатни мақсадга мувофиқ ўзгартирган, гўзалликни тушунган ва янгидан-янги қадриятларни вужудга келтирган. Табиийки, инсон умр кечирмоғи ва ривож топмоғи учун, авваламбор, моддий эҳтиёжларни қондирувчи неъматларга эга бўлиши, уларни етиштириши лозим бўлган. Шу маънода бир нафас ўз эҳтиёжларини

қондиришдан тўхтамаган, моддий неъматларни яратишдан толмаган, бу жараён эса чексиз давом этган. Шундай бўлсада, ”эҳтиёжларни қондиришга мутлақ эришиб бўлмайди, ҳолбуки, улар тинимсиз ва тўхтовсиз равишда янгиланиб туради: озиқ-овқат, тўйиниш, туш кўриш каби эҳтиёжларни қондиришнинг чеки йўқ, эртага яна бошдан очлик ва чарчоқ пайдо бўлаверади” 1 . Демак, меҳнат шундай жараёнки, онгли фаолияти билан инсон оқи- батда табиат предметларига мақсадга мувофиқ таъсир кўрсатади, уларни ҳаё- тий ва ижтимоий эҳтиёжлар, эстетик дид талабларига мувофиқ қайта иш- лайди. Меҳнат жараёнида эстетик ҳиссиётнинг шаклланиши сифат жиҳатдан инсоният олами билан ҳайвонот дунёси ўртасидаги тафовутларни фарқлашда муҳим омил бўлиб хизмат қилган. Бу нарса қадимги одамларнинг эстетик онги структурасида ҳам муҳим ўрин тутган. Шу маънода, эстетик онг туғмами, ёки ҳаёт жараёнида шаклланиб қарор топганми, инсон эстетик қо- билиятлари юзага келишида меҳнатнинг роли нимадан иборат, деган масала алоҳида қизиқиш уйғотиб келган. Табиийки, инсоннинг меҳнат жараёни ўта ранг-барангдир. Шу боис унинг эстетик моҳиятини бир хилда белгилаб бўлмайди. Яхшиси, меҳнат жараёни билан боғлиқ бир қатор шарт-шароитларнинг йиғиндиси ҳақида сўз юритиш маъқулроқдир. Бу биринчи галда меҳнат жараёнига хос сифатий фа- зилатлар, фаолиятнинг кечиш ҳолатлари, меҳнатнинг ижтимоий маъно-мо- ҳияти, меҳнат жараёнини ташкиллашдан иборатдир. Меҳнат жараёнидаги эстетик жиҳатлар қуйидагича ифодаланади: - маҳорат ижодий хатти-ҳаракатнинг ўзига хос турини ташкил қилади; - фаолиятнинг эстетик шакли жисмоний ва интеллектуал кучларнинг эркин ривожланишидан иборат бўлади; - моддий манфаатли жараённинг эстетик жиҳати сифатида ижодий кўтаринкилик, ўзгартиришлар амалга оширилади; 1 Қаранг: Гегель. Эстетика. В четырех томах. Т.1. –М: Искусство, 1968.-С.106.

- ишлаб чиқариш структурасининг эстетик кўриниши тартибга солин- ганлик тарзида кўзга ташланади; Меҳнатнинг инсон маънавиятини юксалтиришдаги хусусиятлари ҳақида қисқача тўхтаб ўтайлик. Меҳнат жараёни инсоннинг интилиш, хатти-ҳаракат, муайян амал- ларни адо этиш оқибатида юз беради. Ўз меҳнати натижалари дан ман- фаатдор инсон амалларни мукаммал бажаришга интилади. Пировард нати- жалар нафақат ишлаб чиқариш воситалари, шу билан бирга, инсоннинг му- айян ҳаракатлари, яъни ишлаб чиқаришдаги фаолияти хусусиятларига ҳам боғлиқ бўлади. Айни шунда эпчиллик, оддий лаёқатга тенглаштириб бўл- майдиган маҳорат гавдаланади, бинобарин, меҳнат ижодий жараёнлар жа- мулжамидир. Малакага айланган меҳнат ишни амалга оширишнинг шарти ҳисобланади. Бинобарин, меҳнат жараёни мунтазам ўзгаришлар ва жонли тарзда кечади, нафақат мукаммаллашиб боради, шу билан бирга, янги малакаларни чиниқтириб боради. Бугина эмас, маҳоратни юзага чиқариш муайян даражада меҳнат жараёнида юз беради ва инсондан ташаббускорлик, ижодий интуиция, жасорат талаб қилади. Шунинг учун маҳорат тушунчаси материалнинг хоссаларини қайта ишлашга оид мукаммал билимлар, меҳнат қуролларидан фойдаланиш маҳорати, ирода ва вазиятни тўғри тушуниш ва барқарор ташаббускорликни ҳам ўз ичига олади. Табиийки, инсон бу ҳолат ва эришилган натижалардан мамнун бўлмаслиги, шодланмаслиги, ижодий туйғуларга берилмаслиги мумкин эмас. Бу айни амалларни меҳнат таъсирида эгаллаш ва уларни юксак даражада бажариш оқибатида юзага келадиган эстетик туйғудир. Меҳнат жараёнидаги мукаммаллик меъёрини ифода этиши билан ма- ҳорат эстетик завқ манбаига айланади. Шуни унутмаслик керакки, меҳнат- нинг эстетик маъноси фаолиятнинг кечиши хусусиятларига ҳам боғлиқ бўлади. Инсон ижодий ва юксак мақсадларни кўзда тутиб жисмоний ва маънавий қобилиятларини эркин ишга солганда меҳнатидан қониқиш ҳосил

қилади, завқланади, эстетик роҳатланади. Фаолият мазмуни ва шарт-шаро- итга боғлиқлигидан қатъи назар, меҳнат эркин бўлганда, натижаларидан ин- сон бевосита манфаатдор ва баҳраманд бўлганда, ижодий қобилиятларини юксак маънавий мақсадларга йўналтирганда, эстетик хусусият касб этади. Ғафур Ғулом “Гўзаллик нимада?” шеърида ёзганидек, “гўзаллик - ишлайиш, манглайни терлатиш, гўзалдир унган иш, мақтанса ярашар!” 1 Бироқ меҳнат жараёнида туғиладиган эстетик туйғу ижрочиликнинг шунчаки кўринишидан завқланиш дегани эмас. У фаолиятда ўйиндек ижодий тус олиб, эркин, табиий йўсинда кечган тақдирда ҳам, ўзининг ижтимоий-ўз- гартирувчанлик маъносини сақлаб қолади, жиддий ва мураккаб фаолият тарзида намоён бўлади. Шунинг учун меҳнат жараёнида туғиладиган эстетик завқ унинг бу теран, ботиний моҳиятини англаш билан, ҳаётий ижодкорлик руҳи билан боғланган бўлади. Инсон меҳнат жараёнида қандайдир содда, бир қарашда оддий амалларни ишга солганда ҳам ўзини ижодкор ҳис этади, меҳнатининг қайта яратувчанлик маъносини англаб етади. Жонли меҳнат жараёни мураккаброқ тузилма - ишлаб чиқаришнинг таркибий қисмини ташкил қилади. Ишлаб чиқариш жараёнида кишилар ўз- аро бир-бирлари ҳамда ишлаб чиқариш воситаларига нисбатан муайян ижтимоий муносабатда бўлади. Табиийки, маҳсулот тайёрлашда муайян меҳ- нат қуроллари (машина, дастгоҳ, аслаҳа ва бошқалар), шунингдек, уларни мақсадга мувофиқ жойлаштириш ва ўзаро таъсирини таъминлашдек мурак- каб вазифани адо этишга тўғри келади. Буларнинг барчаси муайян суръатда кечадиган, ўз функцияси, ташкилий кўринишига эга бўлган ижтимоий ишлаб чиқаришни ташкил қилади. Бу тузилма яхши йўлга қўйилганлиги ва мукаммаллиги билан эстетик ифодавийлик касб этади. Юксак даражада ташкилланган жараён, унинг муайян суръатда гавдаланиш ва кечиш манзараси кишиларга эстетик таъсир этади, фаолиятга ижодий муносабат уйғотувчи эмоционал кўтаринкиликни вужудга келтиради. 1 Ғафур Ғулом. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн икки томлик. Биринчи том.- Тошкент: Фан, 1983. - Б. 22.

Шундай қилиб, эстетик идрок объекти бўлган меҳнат жараёнида ўзига хос фаол функционал ва динамик жиҳатлар амал қилади. Бироқ меҳнатда туғиладиган эстетик таъсирлар қайта ишланадиган бирламчи материал, иш- лаб чиқариш қуроллари, интерьерлар ва предметли-маконий муҳитни бу- тунлай қамраб олади. Эстетик фаолият тарихи кўрсатадики, деярли барча халқларда дарахт, лой, гипс, шиша каби қайта ишланиши зарур материалларнинг эстетик хосса ва хусусиятлари меҳнат жараёнида билиб олинган ва санъат асарлари яра- тишда ижодий фойдаланилган. Масалан, ўзбек поэзияси, айниқса, мумтоз адабиётимизда ўсимлик ва ҳайвонот олами билан боғлиқ эпитет ва мета- форалар кенг қўлланилганлиги маълум. Буларга қуёш, ой, сарв, оҳу ва бош- қалар образини киритиш мумкин. Тош ва ёғочни қайта ишлаш Марказий Осиё халқлари эстетикасида санъаткор меҳнати ва маҳоратини ифодаловчи предмет вазифасини ўтаган. Бундан ташқари, тасвирий санъатда ижодкор эс- тетик қобилиятини намоён этиш ва эҳтиёжларни қондириш воситаси сифати- да суяк, чий, тери, оҳак, лой каби табиий материаллар кенг қўлланилган. Тадқиқотчилар ёзганидек, “Маҳсулотдан амалий фойдаланишда унга эстетик баҳо берилади” 1 . Меҳнат фаолияти кечадиган жараёнга тегишли алоҳида жиҳатлар халқ эстетик маданиятида турли роль ўйнаб келганлиги маълум. Фольклоршунос олим Б.Саримсақовнинг тадқиқотлари кўрсатадики, меҳнат байрамига ба- ғишланган маросимлар таркибида эстетик арзигулик жиҳатлар ўзига хос ўрин тутади. Унинг ёзишича, “Байрамга хос хусусиятлар, энг аввало, унинг махсус таомлар тайёрланиши, янги либослар кийиш ҳамда ҳазил ва хурсанд- чилик билан ўтказилишида кўзга ташланади” 2 . Японларда нарсалар ва табиий олам объектларига эстетик муносабат ўзига хос анъана тусини олган. Дей- лик, сакура (гилос)нинг қийғос гуллаши ҳамма вақт гўзаллик байрами сифа- тида кутиб олинган, миллий эстетик анъана, эстетик байрам даражасига кў- 1 Қаранг: Фахретдинова Д.А.Ювелирное искусство Узбекистана.-Ташкент: Лит. и искусство, 1988. - С.8. 2 Саримсоқов Б. Ўзбек маросим фольклори.-Т о шкент: Фан,1986. – Б.14-15.

тарилган. Бундай хусусиятлар кўпгина халқлар томонидан сув манбаларини безаш анъанасида ҳам кўзга ташланади 1 . Меҳнатнинг эстетик моҳияти у кечадиган ижтимоий шарт-шароит- ларга кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади. Яқин ўтмишда коммунистик мафкура, ижтимоий мулкчилик асосларига бўйсундирилган меҳнат шахсда ижодий эркинлик, қобилият, шахсий манфаатдорликни сўндирар, уни маънавий кам- бағаллаштиришга олиб келар, энг муҳими, ўз меҳнати натижаларидан “бего- налаштирар”, боқимандалик кайфиятлари шаклланишига олиб келар эди. Мустақиллик меҳнатнинг шахсдан бегоналашувига чек қўйди ва унинг маъ- навий-ижодий кучлари тўла ва ҳар томонлама намоён бўлишига реал шарт- шароитлар яратди. Бундай имкониятлар, айниқса, республикамизда сиёсий, ижтимоий-иқтисодий эркинлик шароитида шахснинг яратувчанлик қобили- ятлари ривожланишига, хусусий мулк дахлсизлигининг ҳуқуқий кафолатла- ниши, мулкчилик ва тадбиркорликнинг ҳар томонлама қўллаб-қувватлани- ши меҳнат жараёнида инсоннинг ҳақиқий моҳияти намоён бўлишига йўл очди. Бозор иқтисодиёти муносабатлари шароитида рақобат амал қилиши моддий неъмат ишлаб чиқарувчилардан ҳар томонлама кенг ижодий фаолият кўрсатиш, сифатли маҳсулотлар яратиш, истеъмолчиларнинг бадиий-эстетик диди ва эҳтиёжларига мос товарлар етиштиришни зарурий эҳтиёжга айлантирди. Айни пайтда шахс эркинликлари (сўз эркинлиги, виждон эркинлиги, мулкдор бўлиш ва ҳ.к.)нинг таъминланиши жамият тараққиётининг зарур шарти сифатида кишиларда ўз меҳнатига юксак сиёсий онг, маънавий масъуллик, айни танқидий ва ижодий ёндашиш заруриятини келтириб чиқарди. Меҳнат жараёнлари ва маҳсулотлар тайёрлашга эстетик меъёр ҳамда талабларни оширди, бу нарса замонавий технологиялар, инновацион лойиҳаларни ишлаб чиқаришда қўллашга катта эътибор қаратди, хусусан, дизайнерлик фаолияти, ишлаб чиқариш ва саноат эстетикаси энг жозибали ҳамда сердаромад соҳага айланди. 1 Қаранг: Абдуллаев М. Национальная специфика эстктической культуры //Общественные науки в Узбекистане. 1991, № 11. С.58-59.

Шундай қилиб, меҳнат инсонга кучли ва кўп-қиррали таъсир кўрсатиб, унинг фаолиятига эстетик маъно-мазмун бахш этади, маънавий камол то- пишига кўмаклашади. Бунда ижод устувор, мукаммаллик қанча юқори бўлса, унинг эстетик моҳияти ҳам шунча барқарор, маънавий таъсирчанлиги кучли бўлади. Хуллас, меҳнат инсонда билим, тажриба, ирода ва характерни уйғун- лаштириши билан эстетик маъно касб этади. Инсон фаолияти, хусусан, меҳнатнинг ўзига хос кўриниши бўлмиш санъат, фан, дин соҳаларидаги фаолият ҳам шахс эстетик жиҳатдан камол топишига таъсир кўрсатиши ўз-ўзидан маълум. ”Шунинг учун ҳам биз, - деб ёзади Президент И.А.Каримов, - бугунги кунда таълим-тарбия соҳасидан бошлаб, матбуот, телевидение, Интернет ва бошқа омммавий ахборот воси- талари, театр, кино, адабиёт, мусиқа, рассомлик ва ҳайкалтарошлик санъ- атигача, бир сўз билан айтганда, инсоннинг қалби ва тафаккурига бевосита таъсир ўтказадиган барча соҳалардаги фаолиятимизни халқнинг маънавий эҳтиёжлари, замон талаблари асосида янада кучайтиришимиз, янги босқичга кўтаришимиз лозим” 1 . Соғлом эстетик туйғулар шахс эстетик камолоти таркибидаги энг му- ҳим жиҳат ҳисобланади. Тарихан инсоннинг эстетик туйғуси шунчаки оддий қобилият эмас,балки ижтимоий тараққиёт давомида шаклланган янги тузил- ма, сифат ўзгариши, фалсафий маънода инсоннинг табиий-биологик соҳадан юқорироқ бўлган ижтимоий-маънавий ҳаёт томон сакраши маҳсулидир. Инсон эстетик камолоти нафақат эстетик туйғу, эҳтиёж, шу билан бирга, барча шахсий фазилатлари яхлит бирлигида қарор топади ва улар билан узвий боғлангандир. Шунинг учун шахс камолотининг муҳим эстетик омиллари, бир томондан, унинг таркибий қисмлари, бошқа томондан, эстетик камолотнинг ўзига хослиги, ижодий фаолият шаклланишига таъсири билан бирга қараб чиқилмоғи лозим. Бошқача айтганда, инсоннинг қобилияти эстетик туйғу моҳияти, яъни ҳиссий аънавий завқ, мамнуният ёки жирканишнинг табиати билан биргаликда намоён бўлади. Негаки, шахс 1 Каримов И.А.Юксак маънавият-енгилмас куч. –Тошкент: Маънавият, 2008. - 129 б.

эстетик камолоти нафақат эстетик фазилат, шу билан бирга, уни шахс сифатида шакллантирадиган бошқа кўплаб омиллар билан ҳам узвий боғлангандир. Юқоридаги фазилатлар шахснинг ҳаётий фаолиятида қонуний намоён бўлади. Шунинг учун қайд этганимиз меҳнатсеварлик, меҳнатнинг эстетик моҳияти тўғрисидаги масалалар билан бир қаторда унинг инсонпарварлиги, ватанпарварлиги, миллий ва умуминсоний эстетик қадриятларни чуқур билиши, дид тарбияси, санъатни эстетик идрок этиш кўникмаси, жисмоний гўзалликни ҳис қилиш, муайян санъат тури билан шуғулланиш муҳим ўрин тутади. Бу ерда инсонпарварликнинг шахс маънавиятига эстетик омил си- фатидаги таъсири масаласига эътибор қаратайлик. Миллий мафкурамизнинг асосий ғояларидан бири ҳисобланган комил инсон тўғрисидаги қарашлар асрлар давомида халқимизда инсонпарварлик руҳини бойитишнинг ахлоқий моҳиятини ифодалаб келган. Инсон гўзаллиги унинг бошқалар тўғрисида ғамхўрлик қилиши даражаси билан белгиланган бўлиб, буюк мутафаккир Алишер Навоийнинг “Одамий эрсанг демагил одами, Оники йўқ халқ ғами- дан ғами” 1 деган ҳикматида ўз аксини топганлиги маълум. Бошқа томондан, Алишер Навоий фикрича, ўзгаларга қилинган яхшилик биринчи галда уни ўзига қайтади: “Нафъинг агар халққа бешак дурур, Балки бу наф ўзингга кўпрак дурур” 2 . Баркамолликнинг маънавий ифодаси бўлган комил инсонда ахлоқий юксаклик эстетик гўзаллик билан уйғунлашиб кетади. Президент И.А.Кари- мов инсонпарварликнинг халқимиз маънавиятининг қон томирларидан бири эканлигини таъкидлар экан, бу фазилат тарихан нафақат Нажмиддин Кубро- нинг қаҳрамонлиги, Жалолиддин Мангуберди жанговар руҳи, Амир Те- мурнинг бунёдкорлиги, шу билан бирга, бугунги кунда ҳам халқимизга хос инсонпарварлик ва ватанпарликнинг ахлоқий негизи эканлиги ҳақида ёзади: ”Нега деганда, кундалик ҳаётда жонкуяр бўлиш, ҳар куни фидойилик кўр- 1 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 7-т.- Тошкент: Фан, 1999. - 240 б. 2 Алишер Навоий. Ўша асар. - 234 б.

сатиш, руҳан ҳеч қачон букилмай, бу фазилатни ҳаёт қоидаси даражасига кўтариш, очиқ айтиш лозимки, бу ҳамманинг ҳам қўлидан келавермайди” 1 . Айрим тадқиқотчилар фикрича, фуқароларда ижтимоий-ахлоқий қад- риятларни ўзлаштириш даражасини аниқлашга оид ўтказилган сўровнома қатнашчиларининг 72,3 фоизи ўзини умуман ватанпарвар, 71 фоизи инсон- парвар деб ҳисоблайди 2 . Биз ўтказган сўровнома иштирокчи(1000)ларнинг 60 фоизи “Қатъий ватанпарварман”, 25 фоизи “Ватанпарварлик туйғум энди шаклланмоқда”, деб жавоб қайтарган. Сўралганларнинг 5 фоизга яқини “Ай- тишга қийналиши”ни ҳам қайд этган. Бундай нисбатни “Ватанга садоқатни қандай тушунасиз” деган савол жавобларида ҳам кўриш мумкин. Бу ерда ватанга садоқатни унга фидокорона меҳнат қилиш, деб тушунувчилар 20-25 ёшлилар ўртасида кўпчилик (75 фоиз)ни ташкил қилади. Жавоблар орасида халқимиз шуҳратини оламга ёйиш, юртни ҳимоя қилиш билан боғлиқ фикрлар алоҳида ўрин тутади. Улар орасида Ўзбекистоннинг Буюк Давлат бўлишига ишонувчилар 95 фоизни ташкил қилади 3 . Бу ахлоқий фазилатлар шахснинг миллий ва умуминсоний эстетик қадриятларни чуқур билиши, идрок этиши ва шу асосда дунёқарашини бо- йитиш билан узвий боғлангандир. Бу масалада халқимизнинг маънавий мероси, унинг манбаларини тиклаш ва ўрганиш, миллий маданиятнинг умум- инсоний моҳиятини бойитувчи энг муҳим маънавий ва этник жиҳатларни аниқлаш, кенг миқёсда халқаро алоқаларни ривожлантириш, умуминсоний қадриятлар билан танишишга имкониятлар яратиш, тафаккури истиқлол ру- ҳи билан суғорилган янги зиёлилар авлодини шакллантириш давлат сиёса- тига айланди. Унутилган бадиий-эстетик қадриятларни тиклаш ва маданий жараённинг муҳим таркибий қисмига айлантириш қонуний тус олди. Шун- дай қилиб, халқимиз маънавий ҳаётида қадриятли мўлжаллар ва идеалларни қайта баҳолаш, шахсий ва ижтимоий онгни дунёқараш жиҳатидан бойитишга алоҳида эътибор берилди. Тадқиқотчилар таъкидлаганидек, бу давр мадани- 1 Каримов И.А. Юксак маънавият –енгилмас куч. – Тошкент: “Маънавият”, 2008. -166 б. 2 Қаҳҳорова М. Маънавий идеал.-Тошкент: Маънавият, 2008. - 46 б. 3 Муаллифнинг тадқиқот натижаларини қайд этиш дафтари. 2-сон.

яти ривожланишида нафақат мафкуравий-эстетик, шу билан бирга, ижодий, хусусан услубий тенденцияларни топишда ҳам умумийлик юзага келди 1 . Бунинг натижасида ҳар бир шахсда миллий ва умуминсоний қадри- ятларни эгаллаш имкониятлари қарор топди, бу нарса унинг маънавиятини бойитишга хизмат қилди. Бинобарин, “ҳар бир халқнинг ўз асотирлари, эр- тагу афсоналари бор. Ҳар бир халқ алоҳида тарих йўлини босиб ўтган. Ҳар бирининг ўз урфи, ўз одати, оламни ўзгача ҳис этиши бор. Гўзаллик, бахт, муҳаббат ва бирдек риё, ғамноклик, нафрат ҳақидаги тасаввурлари ўзгача. Лекин одамзот учун миллати ва ирқи, маданий даражасидан қатъи назар ҳақиқат ва эзгуликка интилган руҳий изланишлари умумий” 2 . Бу ўринда юқо- ридаги сўровномаларда қатнашганларнинг 60 фоиздан ортиғи миллий қад- риятларни ёқлаши, 5 фоизи мусулмончиликка қатъий итоат этишини қайд этиш лозим. Миллий ва умуминсоний қадриятларни идрок этиш, авваламбор, шахсда шаклланган эстетик дид мазмуни ва даражасига боғлиқ бўлади. Бинобарин, дид эстетик ҳайрихоҳлик ва ёқтирмасликнинг муайян барқарор тизимидир. Дид ҳукми предмет, ҳодиса ва жараёнларни гўзаллик ёки хунук- лик, мукаммаллик ёки ноуйғунлик, мувофиқлик ёки номувофиқлик нуқтаи назаридан баҳолашдир. Инсон ўзига ёққан нарсалар билан атрофини тўл- диришга ҳаракат қилади. Эстетик дид мулоқотнинг муайян муҳити ва хулқ- атворни танлаб олишга таъсир кўрсатади, муайян меъёр тариқасида гавдаланади. Эстетик дид, айниқса, шахснинг табиий, ижтимоий ҳодисалар ҳамда санъат асарларини гўзаллик жиҳатидан баҳолашда муҳим роль ўйнайди, бар- камоллик кўрсаткичларидан биридир. Эстетик дид ҳақиқати субъектив ба- ҳонинг объектив эстетик ҳодисаларга мувофиқ келишига боғлиқ бўлади. Шахснинг эстетик диди унинг ҳақиқий бадиий асардан завқланиш ва хунук- ликка эмоционал-танқидий муносабати, шунингдек, меҳнат, хулқ-атвор, тур- 1 1 Қаранг: Ахмедова Э., Габидуллин Р. Культурология. Мировая культура.- Ташк ен т: Академия Художеств Узбекистана. 2001. - С.252. 2 2 Қаранг:Саидов У.Шарқ ва Ғарб: маданиятлар туташган манзиллар.-Тошкент: Янги аср авлоди.2009. -Б.4- 5.

муш, санъатдаги гўзалликни идрок этиш, кечириш ва яратиш эҳтиёжида кўзга ташланади. Ёмон эстетик дид гўзалликка лоқайдлик ёки уни бузиб идрок этиш, пасткашликдан завқланишда намоён бўлади. Бинобарин, “эс- тетик дид инсоннинг фикр мулоҳазаларида, хулқ-атворларида, хатти-ҳара- катларида, моддий ва маънавий ижоди маҳсулотларида ўз ифодасини топа- ди“ 1 , дид баҳосининг умумий йўналишини эса инсоннинг идеаллари ва дунё- қараши белгилайди. Шундай экан, дид муаммоси шахснинг камолоти билан узвий боғланган бўлиб, унинг эстетик маданияти таркибини ташкил қилади. Республикамизда ёшларнинг эстетик дидини юксалтириш орқали маънавий камолотини таъминлашга қаратилган кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Президентимиз И.А.Каримовнинг бевосита ёшларнинг бади- ий-эстетик дидини тарбиялашга оид “Юксак маънавият-енгилмас куч”, “Ада- биётга эътибор-маънавиятга, келажакка эътибор” каби асарларида фу- қаролик жамияти ва демократик давлат шароитида юксак эстетик мадани- ятни қарор топтиришнинг концептуал масалалари ўз ифодасини топган. Ўз- бекистонда театр ва мусиқа санъатини, миллий рақс ва хореография санъ- атини ривожлантириш, мусиқий таълим, маданият ва санъат ўқув юртлари фаолиятини яхшилаш, халқ бадиий ҳунармандчилик ва амалий санъатни рав- нақ топтириш, 2009-2014 йилларда болалар мусиқа ва санъат мактаблари- нинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ва фаолиятини яхшилашга мўл- жалланган кўплаб расмий ҳужжатларнинг қабул қилиниши авваламбор ёш- ларда бадиий-эстетик дидни тарбиялаш масаласига қаратилгандир. Лекин бу соҳада фундаментал илмий тадқиқотлар, социологик изланишлар етарли эмаслиги ўз-ўзидан равшан. Шахсда жисмоний гўзалликни ҳис қилиш қобилиятини тарбиялаш унинг камолотида катта ўрин тутади. Бу соҳада амалга оширилаётган ишлар охир-оқибатда соғлом ва баркамол авлоднинг жисмоний гўзаллиги, соғлом турмуш тарзини шакллантиришга қаратилгандир. Бинобарин, Ибн Сино таъкидлаганидек, “Бадантарбия – соғлиқни сақлашда улуғвор усулдир” 1 . 1 Фалсафа. Қомусий луғат.-Тошкент: Шарқ, 2004. – 464 б. 1 Абу Али Ибн Сино. Тиббий рисолалар.-Тошкент: Фан, 1987. -190 б.

Ҳақиқий жисмоний тарбия ва спорт инсонга теран эстетик кайфият, эстетик руҳ, ҳаракатчанлик, эпчиллик, чаққонлик, жисмоний фаоллик бахш этади. Т.Маҳмудов ёзганидек, ”Жисмоний маданият, кенг маънода, инсон- нинг барча табиий ва ижтимоий қобилиятларини рўёбга чиқарувчи, уни тобора инсонийлаштириб, юксалтириб борувчи жараёндир” 2 . Бу ерда гап профессионал спортчининг жисмоний маданиятига оид талаблар ҳақида эмас, балки табиий ҳаракатчанлиги, келишган қадди-қомати, жисмоний фазилати билан ажралиб турувчи соғлом инсон ҳақида бормоқда. Бинобарин, соғломлик бебаҳо бойлик, моддий ва маънавий неъматлар яра- тиш асоси, олий қадрият саналган инсон камолотининг таркибий қисми, қо- лаверса, соғлом ақлнинг моддий асосидир. Юртбошимиз таъкидлаганидек, жисмоний маданияти юксак “одамнинг кўнглида ҳаётдан норозилик, бош- қаларга нисбатан алам ва ҳасад бўлмайди, унинг юраги, руҳи тоза бўлади” 3 . Шундай қилиб, жисмоний маданиятини шакллантириш ва юксалтиришга ин- тилиб яшовчи инсонда қийинчиликни чидам билан енгиш, мақсад йўлида ма- тонатли кураш олиб бориш қобилияти шаклланадики, бу унинг шахс си- фатида камол топишининг зарурий шарти саналади. Жисмоний камолотни маънавий, руҳий бойлик билан таъминлаш эса миллий тараққиётимизнинг асосини ташкил қилади. Зеро, Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов Ўзбекистон спортчилари билан учрашувда сўзлаган нутқида айтганидек, “Ҳар бир миллат, ҳар бир халқ ўз насл-насабини, келажак авлодини асраб-авайлаб,унинг қадрини билса, ундай миллатнинг, ундай давлатнинг келажаги буюк бўлиши муқаррар. Зотан, ҳар қандай миллатнинг равнақи, умумбашарият тарихида тутган ўрни, мавқеи ва шуҳрати бевосита ўз фарзандларининг ақлий ва жисмоний етуклигига боғлиқдир” 1 . 2 Маҳмудов Т.Комиллик асрорлари.-Тошкент: Адолат, 2006. - 81 б. 3 Каримов И.А.Биз танлаган йўл-демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли.-Тошкент: Ўзбекистон, 2003. 11 т. -137 б. 1 Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби. - Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 5 т. - 50 б. 2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. – Тошкент: Маънавият, 2008. -133 б.

Маънавий ва жисмоний соғлом инсон ижодий қобилиятларини рўёбга чиқариш имкониятларига эга бўлади. Бу нарса унинг нафақат жисмоний меҳнат соҳаси, балки эстетик қадриятларни яратишдаги фаоллигида ҳам кўз- га ташланиб туради. Шу нуқтаи назардан шахс камолоти асосини нафақат санъат, балки умуман ижтимоий амалиёт, оламни сифатий ўзгартириш, эркин ва мустақил ижодий фаолиятга йўналтирилган лаёқат ва қобилиятларни ривожлантириш ташкил этади. Бу ерда сўз санъат асарларини яратиш ҳақида эмас, балки ин- соний ижодкорлик, биринчи галда ҳаёт, меҳнат ва турмушнинг янги соҳа- лари бунёдкори, ижтимоий-эстетик идеални ўзининг асосий мақсади қилиб олган шахсни тарбиялаш тўғрисида боради. Фуқаролик жамияти шароитида халқ оммасининг тарихий ижодкорлиги ва унинг шахс равнақ топишига таъсири ортиб бормоқда. Республикамиз Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, бунинг бевосита таъсирида “эркин ижод учун, миллий қадриятларимиз ва бой маънавиятимизни, халқимизнинг тарихини, унинг бугунги сермазмун ҳаётини тўлақонли ва ҳаққоний акс эттириш учун зарур шарт-шароитлар яратилди” 2 . Эстетик маданият шаклланишида моддий, шу билан бирга, таълим- тарбия соҳасидаги ижодий яратувчанликнинг аҳамияти каттадир. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурига асосан юртимизда 1140 та академик лицей ва касб-ҳунар коллежи бунёд этилди, 2004-2009 йилларга мўлжалланган мактаб таълимини ривожлантиришнинг давлат умуммиллий дастурига биноан ҳо- зирга қадар 8 миллиард сўмдан зиёд маблағ сарфланиб, замонавий мактаб бинолари қад кўтарди,энг сўнгги русумдаги компьютерлар ва ўқув- лаборатория жиҳозлари билан таъминланди. Ўтган йиллар давомида 711 та спорт иншооти қурилиб, болалар ихтиёрига топширилди, уларнинг 161 таси янгидан бунёд этилди, қурилиш-тиклаш ишларига 9,8 миллиард сўм,уларни замонавий асбоблар билан жиҳозлашга 1,7 миллион АҚШ доллари миқ-

дорида маблағ ишлатилди 1 . Биргина 2008 йилнинг ўзида касб-ҳунар ва ака- демик лицейлар қуриш учун 382,4 млрд сўм сарфланди” 2 . Талаба-ёшларнинг меҳнат тарбияси ва эстетик камолоти ўртасидаги боғлиқликни ўрганишга бағишланган социологик тадқиқот натижалари таҳ- лилига кўра, таълим-тарбия жараёни, яъни ўрганиладиган предметлар мазму- нини ёритишда эстетик жиҳатлардан фойдаланиш самаралидир. Бу нарса фикрлаш фаоллиги, тафаккур ижодийлиги, илмий ҳақиқат ва янги билим- ларни эгаллаш самарадорлигини оширишга эстетик маъно беради. Мамлакатни модернизациялашда техникавий эстетика ютуқлари, юксак техникавий-иқтисодий кўрсаткичлар билан қуролланган, бадиий- эстетик ва маънавий эҳтиёжларни қондириш, рақобатбардош маҳсулотлар етиштиришга қобил ёшларни тарбиялаш ҳар қачонгидан кўра долзарб вазифадир. Зеро, Президентимиз И.А.Каримов алоҳида таъкидлаганидек, “ишлаб чиқаришни кенгайтириш, рақобатга бардошли маҳсулотлар тайёрлаш ва экспорт қилишни рағбатлантиришга қаратилган аниқ чора-тадбирларни амалга оширишимиз керак” 3 . Инсон эстетик камолотининг ҳосиласи сифатида шаклланувчи эстетик маданият объектив ва субъектив омилларнинг диалектик қарама-қаршилиги билан боғланган мураккаб жараён сифатида намоён бўлади. Юқорида кўриб ўтганимиздек, ўзаро таъсир нафақат ўз аҳамияти, шу билан бирга, характер ва кўлами тарафидан ҳам ранг-барангдир. Ана шундай омиллар сифатида бу ерда яна маданий оммавий тадбирларда иштирок этиш, шунингдек, эстетик тарбиянинг шахс маданий тараққиётидаги ўрнини алоҳида таъкидлаш жоиздир. Миллатлараро тотувлик, бағрикенглик, комил инсон ғоялари шахс эстетик маданиятининг ижтимоий-маънавий негизларини мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда. Шундай экан, кенг кўламда амалга оширилаётган маданий 2 1 Саидов Ҳ. Ҳаёт дастури //Маънавий юксалиш йўлида. - Тошкент: Маънавият, 2008. – Б. 111-113. 2 Абдуллаева Ш. Ёшларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш-устувор мақсадимиз //Пул, бозор ва кредит, 2008, 8-сон. – Б. 20. 3 Каримов И.А.Озод ва обод Ватан,эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз. 8-т. - Тошкент: Ўзбекистон, 2000. -340 б.

тадбирларнинг халқимиз ғоявий эстетик тарбия топишидаги аҳамияти ортиб бормоқда. Бундай маданий-оммавий тадбирларнинг энг асосийларидан бири Наврўз байрами ҳисобланади. Президентимиз И.А.Каримов бу байрамнинг юксак маънавий-эстетик аҳамияти ҳақида шундай ёзади: “янгиланиш ва эзгулик тимсоли бўлган Наврўз фалсафаси халқимизга мансуб одамийлик, меҳр-оқибат, мурувват ва ҳиммат каби юксак хусусиятлардан озиқланиб келгани, аждодларимиз асрлар давомида қандай буюк умуминсоний ғоялар- дан баҳраманд бўлиб, маънавий камол топганининг яна бир тасдиғидир, де- сак, ҳеч қандай хато бўлмайди” 1 . Ана шундай улуғвор байрамларимиздан яна бири, табиийки, мус- тақиллик байрамидир. Ҳар икки байрам нафақат сиёсий-тарихий, шу билан бирга, бадиий-эстетик байрам ҳамдир. Бу тантаналарни нишонлашда халқи- мизнинг деярли барча қатлами иштирок этади, меҳнат кўргазмалари, бадиий каштачилик, зардўзлик, пичоқчилик, наққошлик, ёғоч ўймакорлиги, канда- корлик, кулолчилик, заргарлик, гиламдўзлик каби халқ амалий безак санъати кўргазмалари бадиий-эстетик маданиятнинг юксак намуналаридир. Бино- барин, санъатшунос С.Булатов ёзганидек, ”халқ амалий безак санъати киши- ларнинг маънавий оламини бойитади, бадиий дидини шакллантиради, руҳи- ятини тарбиялайди. Шунинг учун ҳам ўзбек халқ амалий санъати кишиларни бадиий, ахлоқий, умуминсоний тарбиялаб, уларнинг илмий дунёқарашла- рини шакллантиришда ҳамда маданий даражасини юксалтиришда энг зарурий манбалардан бири ҳисобланади” 2 . Мустақиллик йилларида майдон томошалари номи билан аталган янги маданий-оммавий томошалар юзага келди, улар ўзбек халқи ижодий фа- олиятининг ўзига хос соҳаси сифатида халқ театрининг оммавийликка асос- ланган анъаналарини, томоша драматургиясини янги мазмун билан, ижровий йўналишлар билан, ўзига хос эстетик тамойиллар билан бойитди. Бадиий фаолият маҳсулотлари, қадриятлар - булар маънавий фаолият, ҳаёт, инсон, табиат, гўзаллик, санъат, маданият тўғрисидаги қарашлар маж- 2 1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. – Тошкент: Маънавият , 2008.- 35 б. 2 Булатов С.Ўзбек халқ амалий безак санъати. - Тошкент: Меҳнат, 1991. – Б.8.

муи, малакалар самарасидир. Масалан, бадиий китоб, рассомлик асари, ама- лий санъат намуналари шунчаки оддий предметлар эмас, ёзувчи, рассом, халқ устаси руҳий дунёси, идеали, орзу-истак ва мақсад-муддаолари, эстетик эҳтиёжлари бадиий ифодасидир. Бу қадриятлар “мамлакатимизда ўсиб кела- ётган ёш авлоднинг маънавий олами ва маданий савиясини юксалтириш, ёшларимизни миллий ва жаҳон маданиятининг юксак намуналаридан кенг баҳраманд бўлиш” 1 да тенгсиз маънавий хазинадир. Бу соҳада бадиий ижодкорлик санъатининг ижтимоий роли ва аҳа- мияти ортиб бораётганлигини таъкидлаш зарур. Унинг иштирокчиларини ҳар томонлама тарбиялаш ва камол топтириш, фаоллиги ва масъулиятини оши- риш эса бадиий-эстетик тарбиянинг бош мақсади ҳисобланади. Фарғона вилояти талаба-ёшлари орасида ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатадики, улар мазкур фаолиятнинг кенгайишидан манфаатдор, бунга ҳисса қўшиш тарафдори, вақтни мазмунли ва қизиқарли ўтказишда бадиий ижодкорлик қадриятлари таъсири кучли. Фарғона Давлат университети иқтисодиёт факультети ижтимоий маданият, филология факультети ўзбек тили ва адабиёти йўналиши талабаларининг 15-20 фоизи ҳақиқий шоир, хонанда ёки рассом бўлиш истагида таҳсил олмоқда. Аксарият иштирокчилар (70 фоизи) эса санъат турлари билан шуғулланишни афзал кўради. Ижодий жараёнда ҳамфикр ва маслакдош дўст орттириш, мазмундор мулоқот қилиш истагини билдирувчилар эса иккинчи, эстетик фаолиятдан маънавий баҳра олиш тарафдорлари учинчи ўринда туради. Сўралганларнинг 57 фоизи бу муносабатдан маънавий завқ туйишни афзал кўради, 10 фоизга яқин ёшлар профессионал санъаткор бўлиш орзусида яшайди 1 . Ижодий фаолият билан шуғулланувчилар орасида гўзаллик қадриятларини яратишга 1 Болалар мусиқа ва санъат мактабларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва уларнинг фао- лиятини янада яхшилаш бўйича 2009-2014 йилларга мўлжалланган давлат дастурини тайёрлаш чора- тадбирлари тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармойиши //Халқ сўзи.- 2008.- 8 янв. 1 Муаллифларнинг тадқиқот натижаларини қайд этиш дафтари. 1-сон.

эҳтиёж ва фаолиятга эстетик-гедонистик муносабатда бўлувчилар биринчи ўринни эгаллайди. Юқоридагиларга асосланиб шахс эстетик камолотини таъминловчи ижтимоий-маънавий омиллар тўғрисида хулоса чиқариш мумкин: Биринчидан, меҳнатсеварлик, ахлоқийлик, жамоавийлик, миллий ғу- рур, ижтимоий фаоллик, ижодий туйғу, маънавий юксаклик, миллий ва умуминсоний эстетик қадриятлардан бохабарлик ва ҳ.к. маънавий-ижтимоий омиллар ахлоқийлик билан гўзалликнинг узвий бирлигида юзага чиқади. Иккинчидан, бу инсоний меъёрлар алоҳида-алоҳида, якка эмас, балки ўзаро уйғунликда намоён бўлади. Шу маънода юксак миллий ва умуминсо- ний маънавий меъёрлар ва мезонларга асосланган фаолият гўзаллик сана- лади. Бу тамойил ва омилларнинг уйғунлиги шахс эстетик камолотига ижти- моий мазмун беради, уни юксак ахлоқий қадриятлар билан бойитади. Учинчидан, эстетик қадриятлар шахснинг камол топишига ўзига хос таъсир кўрсатади. Бунда меҳнатсеварлик, инсонпарварлик, ватанпарварлик, меҳнатни гўзаллаштириш, дид, ахлоқ-одоб тарбияси, санъатни тушуниш, жисмоний гўзалликни ҳис қилиш, санъатнинг соҳасида фаолият кўрсатиш муҳим роль ўйнайди. Тўртинчидан, шахснинг эстетик ривож топганлиги унинг маънавий баркамоллигининг зарурий шартидир. Бунда серқиррали эстетик яратув- чанлик, борлиқни илмий билиш, муҳандис-лойиҳачилик соҳасидаги фаолият, моддий ишлаб чиқаришда ижодкорлик каби омиллар унинг маънавий дунёси, дунёқараши, ахлоқий фазилатлари гўзаллашувига таъсир кўрсатади, энг му- ҳими, эстетик фаолиятга даъват қилади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби. - Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 5 т. - 50 б. 2. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин.-Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. – Тошкент: Ўзбекистон, 1996. Т.1. -Б.84. 4. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7-т. – Тошкент:Ўзбекистон, 1999. 5. Каримов И.А.Озод ва обод Ватан,эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз. 8-т.-Тошкент: Ўзбекистон, 2000. -340 б. 6. Каримов И.А.Биз танлаган йўл-демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли.-Тошкент: Ўзбекистон, 2003. 7. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент, Маънавият, 2008. 8. Гегель. Эстетика. В четырех томах. Т.1. –М: Искусство, 1968. 9. Ғафур Ғулом. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн икки томлик. Биринчи том.- Тошкент: Фан, 1983. 10. Саримсоқов Б. Ўзбек маросим фольклори.-Т о шкент: Фан,1986. 11. Қадимги ҳикматлар. - Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1987. 12. Фахретдинова Д.А.Ювелирное искусство Узбекистана.-Ташкент: Лит. и искусство, 1988. 13. Абу Али Ибн Сино. Тиббий рисолалар.-Тошкент: Фан, 1987. 14. Абдуллаев М. Национальная специфика эстктической культуры //Общественные науки в Узбекистане. 1991. 15. Булатов С.Ўзбек халқ амалий безак санъати. -Тошкент: Меҳнат, 1991. 16. Ильин И. А. О грядущей России. Избранные статьи. – М.: 1993. 17. Пўлатов Ҳ. Мустақиллик қадриятлари.//Ўзбекистон адабиёти ва санъати.

O'xshashlar

Шахс эстетик камолотининг асосий компонентлари ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги

Шахс бадиий-эстетик фаоллигини юксалтиришнинг ижтимоий омиллари

Ахлокий ва эстетик тарбия

Мактаб ўқувчилари шахсини ҳар томонлама камол топшириш

Давлат хизматчисининг эстетик маданияти ва ташқи кўриниши