Oliy о'quv yurtlarida ta'lim-tarbiya jarayonini boshqarish asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

142.5 KB

Ko'chirib olish

Oliy о`quv yurtlarida ta`lim-tarbiya jarayonini boshqarish asoslari Reja: 1. Ta`lim-tarbiya jarayonini loyhalashtirish. 2. Ta`lim-tarbiya jarayonini boshqarish mexanizmlari. 3. Pedagogik muloqot va pedagogik rahbarlik uslubi. 4. Pedagogik texnologiyalarni ta`lim jarayoniga olib kirish.

О`quv-tarbiya jarayonini loyihalash Ta`lim oluvchilarning о`zi OTMdagi О`quv-tarbiya jarayoni ning asosiy va yakuniy natijasi hisoblanadi: uning shaxsini, qobiliyatini rivojlantirish, vakolatliligini va kasbiy bilim, о`quv va malakalarini ta`minlash. О`quv-tarbiya jarayoni (О`TJ) tashkiliy tomondan ikki aso siy bosqichga bо`linadi: - q idiruv tad q i q oti va loyi h alash; - amalga oshirish va nazorat. Qidiruv tadqiqoti tegishli mutaxassislarga talabni istiqboli, ularga oldindan bо`ladigan malakaviy talabni belgilash, mazkur talablarni raqobatbardoshlik darajasida amalga oshirish imkoniyatlarini о`rganishdan iboratdir. Tegishli mutaxassislarni tayyorlash zarurligi va imkoniyatlari haqidagi vakolatli ijobiy (yoki salbiy) xulosa mazkur tadqiqotlarning natijasi hisoblanadi. О`TJni loyihalash О`TJ meyoriy va о`quv-metodik bazasini tashkil etuvchi о`zaro bog`langan va о`zaro aloqador hujjatlar majmuini ishlab chiqishdan iboratdir. Quyidagilar shularga taalluqli: 1. DTS «Oliy ta`lim yо`nalishlari va ixtisosliklari klassifikatori». Mazkur meyoriy huquqiy hujjatda tayyorlovning yangi yо`nalishi (yoki ixtisosligi) belgilangan tartibda beriladi. Agar tayyorlov yо`nalishi (yoki ixtisosligi) klassifikatorda kо`zda tutilgan bо`lsa, unda darxol keyingi hujjatni ishlab chiqishga kirishiladi. 2. DTS «Majburiy minimum mazmuniga va yо`nalishlar bо`yicha bakalavr (yoki ixtisoslik bо`yicha magistr) tayyorlash darajasiga bо`lgan talablar». Mutaxassisga nisbatan oldinda borayotgan rejalashtirilgan malakaviy talablarni fan, texni ka va texnologiya, iqtisod, ta`lim va madaniyat zamonaviy yutuqlarini, shuningdek mamlakat va chet el tajribasini h isobga olgan xolda ta`minlash uchun muqobil ta`limiy-kasbiy programma ishlab chiqiladi. Bu - о`quv fanlarining tizimli majmui bо`lib, mazmunining kо`p mehnat talabliligi va mini mumiga tegishli hisoblanadi va tayyorlov yо`nalishi yoki ixtisoslikning «yuzini belgilaydi».

Muqobil ta`limiy-kasbiy programma malakaviy talablar bilan qо`shilib kо`rib chiqilayotgan meyoriy-huquqiy hujjat - DTSni tashkil etadi. 3. Namunaviy о`quv rejasi. Bu DTSga muvofiq ishlab chiqiladigan о`quv- tarbiya jarayonining cheklovi va quyidagilarni belgilaydi: - о`q uv jarayonining jadvali; - mutaxassis k о` p о` lchamli modelini tuzishni ta`minlovni fanlararo alo q ani xisobga olgan xolda semestr va kurslar b о` yicha DTSda k о` zda tutilgan о`q uv fanlarining tizimli joylashuvi; - auditoriya mashg ` ulotlari b о` yicha h ar bir о`q uv fanining, shuningdek talaba musta q il ta`limi va musta q il ishi sermehnatliligini ta q simlash; - h ar bir fan b о` yicha xaftalik auditoriya yuklamasi; - institusional о` ziga xosliklar, talaba bilimini nazorat q ilish va ba h olash, musta q il ta`lim olishini tashkil etishni xisobga olgan xolda ishchi о`q uv rejasini ishlab chi q ish b о` yicha tavsiyalar. 4. О`q uv fanlari namunaviy programmalari. Mazkur о`q uv metodika h ujjatlari DTS (davlat komponenti)da k о` zda tutil gan h ar bir muayyan о`q uv fanlari b о` yicha mutaxassisga b о` lgan talab va mazmun minimumiga muvofi q shuningdek fan, texnika va texnologiya, i q tisodiyot, ta`lim va madaniyat zamonaviy jaxon yutu q larini xisobga olgan xolda ishlab chiqiladi. О`quv fanlari ishchi dasturini ishlab chiqishda milliy an`analar va ilmiy pedagogik madaniyat, OTMning atrof ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy muhitlar bilan о`zaro aloqasi hisobga olinadi (institusional komponent). Fanlararo aloqalarni belgilash va hisobga olish ham namunaviy, ham о`quv fanlari ishchi dasturini ishlab chiqishda muhim о`rin tutadi. О`quv fanlari bо`yicha programmalarda auditoriya mashg`ulotlari turli xillarini, talabalar mustaqil ta`lim olishi va mustaqil ishlarini talab etilayotgan darajada о`tishi va bajarilishi uchun zarur bо`lgan asosiy va qо`shimcha adabiyotlar kо`zda tutiladi. 5. О`quv rejasidagi fanlar, malakaviy amaliyot va bitiruv malakaviy ishlarini о`quv metodik ta`minoti. Bu hujjatlar tizimli majmui bо`lib, о`tkazish va (yoki)

bajarish metodikasi mazmuni, shuningdek о`qituvchi va talabalar turli xil о`quv faoliyatining nazoratini belgilaydi. Quyidagilar shunday hujjatlar hisoblanadi: - ma`ruzalar matni; - metodik materiallar: laboratoriya ishlari, amaliy mashg ` ulotlar, seminarlar, kurs loyixalari (ishlari), uy vazifalari, musta q il ta`lim olish, malakaviy amaliyot, bitiruv malakaviy ishlar va h okazo. - k о` rgazma qо` llanmalar va tasviriy materiallar; - programmaviy va informatsiyaviy ta`minot: sistemani na zorat q iluvchi va ta`limni avtomatlashtiruvchi; - tashkiliy metodik ta`minot: talabalar bilimi, uq uvi va malakasini nazorat q ilish h amda ba h olash. 6. Auditoriya mashg ` ulotlarining jadvali. Bu ishchi о`q uv rejasi asosida ishlab chi q iladigan auditoriya mashg ` ulotlarining semestr mi q yosidagi cheklovi. An`anaviy tarzda mazkur chexlov butun semestr mobaynida bir necha fanlarni bir va q tda о` rganishni k о` zda tutadi. Mazkur xolda auditoriya yuklamasi uncha katta b о` lmagan fanlar uchun xaftasiga bir-ikki soat rejalashtiriladi, bu ularni о` rganish samarasiga salbiy ta`sir k о` rsatadi. Mazkur kamchilik о`q uv jarayonini modul asosida tashkil q ilish bilan bartaraf etiladi. Bunda u yoki bu moduldagi fanni о` rganishga semestrdan q is q aro q va q t orali g` i ajratiladi. Natijada kam о`q uv yuklamasiga ega b о` lgan fan uchun xam xaftada kamida belgilanadi, bu talabalarni faol mehnat q ilishga undaydi va ular ijodiy tashabbusi rivojlanishiga k о` maklashadi. Turli mi q yosdagi q idiruv tad q i q otlari va loyi h alash bos q ichining natijasi b о` lib, yuqorida k о` rsatilgan h ujjatlar majmui h isoblanadi: О` zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi - ta`limni-oliy ta`lim muassasasini boshqarish b о` yicha davlat vakolatli organi. Bu bos q ichda mutaxassislar tayyorlash sifatiga talablar belgilanadi (loyi h alanadi). О` TJni amalga oshirish va nazorat q ilish bos q ichiga kelsak bunda belgilangan sifat ta`minlanadi. Buni ta`minlash sezilarli darajada U TJni boshqarishga bo g` li q dir.

H ar q anday muvaffa qq iyatsizlikning boisi - boshqaruvdagi о`q uvsizlik. Rezyume. Q idiruv tad q i q otlari va О` TJni loyi h alash О` TJ tashkil etishning mu h im bos q ichlaridan biri h isoblanadi. Bun da О` TJ meyoriy- h u q u q iy va о`q uv- metodika bazasini tashkil etuvchi о` zaro bo g` li q va о` zaro taallu q li h ujjatlar majmui ishlab chi q iladi. Bunda mutaxassislar tayyorlash sifatiga b о` lgan talab belgilanadi. О` TJni boshqarish mexanizmlari 1. Pedagogik mulo q ot va pedagogik ra h barlik uslubi Pedagogik mulo q ot, bu - о`q ituvchining ta`lim oluvchilar bilan mashg ` ulot va q tida va undan tashqari paytda (ta`lim va tarbiya jarayonida) kasbiy mulo q oti. Bu kula y ru h iy mu h it yaratishda muayyan pedagogik funksiya va y о` nalishga ega... A. A. Leontyev. Talabalar bilan va ular orasidagi о`zaro munosabatlarda maqbul ruhiy muhit yaratish О`TJni amalga oshirishda о`qituvchining muhim vazifasi hisoblanadi. Guruhdagi о`zaro shaxsiy munosabatlarni о`qituvchi, jamoa shakllanishiga qadar bо`lgan bosqichda maqsadli tashkil etishi lozim. Buning uchun u yuqori darajada rivojlangan kommunikativ uquvga - munosabat va aloqalar о`rnatishga moyillik va iqtidor, ta`lim oluv chilarni tushuna bilishga ega bо`lishi kerak. S.V.Kondratyevaning ma`lumotlariga kо`ra о`qituvchining ta`lim oluvchilarni tushunish darajasi va uning ularga ta`siri qandayligi о`rtasida muayyan о`zaro bog`liqlik mavjud. Tu shunish darajasi yuqori bо`lgan о`qituvchida xarakterni shakllantiruvchi ta`sir birinchi о`rinda turadi, tushunish darajasi past bо`lgan о`qituvchida esa - intizomiy ta`sir. Agar о`qituvchi ta`lim oluvchilar faoliyatini tashkil etishga yetarli e`tibor bermasa, bunda intizomni saqlab turish uchun kо`p kuch va vaqt sarflashiga tо`g`ri keladi. Kishilar boshboshdoq va beparvoliklari tufayli tartibsizlik yuzaga kelmaydi, balki ular faoliyati yaxshi uyushtirilmaganligi tufayli shunday bо`ladi.

$Pedagogik muloqot samaradorligi, shuningdek О`TJniki ham ta`lim oluvchilarning mash\ulotlardagi shaxsiy faolliklariga bog`liq. Shuning uchun о`qituvchining tashkil etuvchi va boshqa ta`sir о`tkazishi ana shu faollikni rivojlantirishga qaratilmo\i kerak. Ta`lim oluvchilar shaxsiga ijobiy munosabat va rag`batlantirish yо`sinlarining tizimi pedagogik muloqot samarasining muxim qismi xisoblanadi. Samarali rag`batlantirish mazmuni va mezonlari (P.Massen, J.Konjer va b. bо`yicha) quyida keltirildi: 1. Rag`batlantirish muntazam amalga oshiriladi. 2. О `qituvchi ayni nima rag`batlantirishga loyiqligini tushuntirib beradi. 3. О `qituvchi ta`lim oluvchilar muvaffaqiyatiga qiziqish bi lan qaraydi. 4. О `qituvchi muayyan natijalarga erishganlikni rag`batlantiradi va ta`lim oluvchilarga buning mo h iyatini tushuntiradi. 5. Yaxshi natijalarga erishish maqsadida о `quvchilarni о `z ishlarini tashkil eta bilishlikka о `rgatadi. 6. H ar bir ta`lim oluvchining rag`batlantirish u sarflagan kuch-g`ayratga muvofiq b о `lishi kerak. 7. О `qituvchi erishilgan natijani unga sarflangan kuch-g`ayrat bilan bog`laydi va bunday muvaffaqiyatga kelgusida h am erishish mumkinligini bildiradi. 8. Oldingi topshiriq bajarilgandan s о `ng yangi ishga qiziqish uyg`onishiga xarakat qiladi. 9. Ta`lim oluvchilarning e`tiborini о `zlashtirishning yuqori b о `lishligi mazkur ta`lim oluvchilar imkoniyatlaridan t о `la foydalanishga bog`liq ekanligiga qaratadi. О `qituvchi pedagogik muloqot jarayonida О `TJni boshqarish b о `yicha lavozim majburiyatini amalga oshiradi. Shu ma`noda о `qituvchining talaba bilan munosabati boshliqning о `ziga b о `ysunuvchi bilan b о `lgan munosabatiga о `xshaydi (4.1.1-§ga qarang). О `TJni boshqarishda h am ra h bar q о `llaydigan uslubdan о `qituvchining foydalanishi mumkin.$