O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni. Kadrlar tayyorlash milliy modeli - Pedagogika - Referatlar

O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni. Kadrlar tayyorlash milliy modeli

Yuklangan vaqt:

07.12.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108.03125 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni. Kadrlar tayyorlash milliy modeli Reja: 1. “Ta`lim to`g`risida”gi Qonunning tuzilishi. 2. Ta`lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari. 3. Ta`lim tizimi va turlari 4. Kadrlar tayyorlash milliy modeli: shaxs, davlat va jamiyat, o’zluksiz ta`lim, fan va ishlab chiqarish

1. “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunning tuzilishi. Tayanch iboralar: O’zbekiston Respublikasi, Ta’lim to’g’risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, ta’limning o’rni, huquqiy kafolatlar, qonunning asosiy vazifalari, qonunning umumiy qoidalari, ijtimoiy himoya qilish, ta’lim tizimini boshqarish. 1. «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunning qabul qilinishi davr talabi. O’zbekiston Respublikasining ta’lim tizimini mustaqil yo’llaridagi taraqqiyoti bosqichlariga qarab uni shartli ravishda 2 ga bo’lish mumkin. I- bosqich-Respublika ta’limining yangi «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunini «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilingunga qadar bosib o’tilgan yo’li. II- bosqich-Respublika ta’lim taraqqiyotida muhim o’rin tutgan yuqoridagi ikki hujjat qabul qilingandan so’ngi davrdagi taraqqiyot bosqichidir. Respublika ta’limida ro’y berayotgan o’zgarishlarni baholash, qiyoslash uchun eski mustabit tizimdan qanday ta’limiy meros qolganini yana bir bor esga olish lozim. Zotan, qiyoslash, nisbatlar ko’lamini hisobga olish pedagogikada muhim ahamiyatga ega. Aynan Shu mavzudan boshlashning boshqa sababi ham bor. «O’zbekiston ta’limining bugungi nufuzi, sobiq tuzumdan takomillashgan ta’lim tizimini meros qilib olganligidadir» deguvchilar ham uchrab turibdi. Ular milliy istiqlol ta’limni barpo etish o’z o’zidan bo’lmayotganini anglashlari kerak, bu jarayonni oson kechmayotganligini chuqur his qilishlari zarur. Mamlakat mustaqilligini eng dastlabgi kunlaridanoq buyuk milliy ma’naviyatni tiklash qadryatlarni qadrlash va yanada yuksaltirish milliy ta’lim tarbiya tizimini shakllantirish zaminini mustaxkamlash, uni davr talablari bilan uyg’unlashtirish asosida jahon andozalari va ko’nikmalari darajasiga olib chiqish maqsadlariga favqulotda katta ahamiyat berildi. Bu o’rinda istiqlolning ilk yillari ta’limida amalga oshirilgan ayrim ishlarni ko’rsatib o’tish o’rinlidir. Mustaqil Respublika ta’limining o’rni, vazifasi, huquqiy kafolatlarni

belgilab bergan 1992 yil 2 iyul kuni birinchi «Ta’lim to’g’risidagi qonun» qabul qilindi. Bu qonunni asosiy vazifalari quyidagilar edi: - respublikada ta’lim mustaqilligini ta’minlash; - uning milliylashtirilishini ta’minlash; - ta’lim yo’liga to’siq bo’ladigan vositalarni olib tashlash; - ta’limda demokratik va insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirish; - ta’lim boshqaruviga to’liq huquqiy kafolatlar berish; - mustaqil tarzda chet el ta’limi bilan hamkorlik; - o’quv dasturlari va rejalarini tanlab olishda erkinliklar berish; - sinov tajriba o’tkazishni rag’batlantirish; - ta’limni noan’anaviy turlarini yaratish va rivojlantirish; - tashabbuskor va ijodkorlikka keng sharoit yaratish; Milliy ta’lim-tarbiya tarixida birinchi marta «Ta’lim to’g’risida» gi Qonun qabul qilingan davrdan to yangi tahrirdagi ana shunda y Qonun qabul qilingunga qadar oradan o’tgan vaqt ichida ta’lim taraqqiyotini ta’minlay oladigan darajada ko’pgina ijobiy ishlar amalga oshirildi. Milliy ta’lim tizimi ham mustaqillikka erishdi. U shakllandi va takomillashib bordi. Jumladan maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasida ish shakli keskin o’zgardi. U bolalarni ilk yoshligidan ta’lim-tarbiya beradigan darajadagi uzluksiz ta’limning boshlang’ich bo’g’iniga aynaldi. «Oila bog’chasi», «bog’cha-maktab» majmualari barpo etildi. Bolalarni maktabdagi ta’lim jarayoniga puxta tayyorlab beradigan maskanga ham aylandi. Umum ta’lim yo’nalishida erkin demokratik tamoyillar asosida tanlab olinadigan ko’p variantli o’quv rejalari tavsiya etildi. Maktablar tarkibida ham katta o’zgarishlar amalga oshirildi. Gimnaziya, litsey, kollej kabi yangi tipdagi o’quv muassasalari, komplekslari barpo etildi. Yangi tahrirda «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» qabul qilingunga qadar respublikada 140 ming iqtidorli o’quvchilarni qamrab olgan 300 ga yaqin litsey, gimnaziyalar faoliyat ko’rsatdi. Yangi tipdagi o’quv muassasalari Oliy o’quv yurtlari bazasida ham

tashkil etila boshladi. Ta’lim muassasalarining rivojlangan mamlakatlar bilan hamkorlik aloqalarini yo’lga qo’yish bo’yicha ham imkoniyatlar ochildi. BMT, YUNESKO kabi xalqaro tashkilotlar bu borada bizni keng tarzda qo’llab- quvvatladilar. Ta’lim bo’yicha AQSH, Turkiya, Germaniya, Yaponiya, Angliya, Fransiya, Gollandiya davlatlari elchixonalari, davlat va nodavlat tashkilotlari bilan ta’lim sohasida hamkorlik aloqalari o’rnatildi. Natijada keyingi yillarda 3000 ga yaqin o’quvchilar xorijda ta’lim oldilar, 1000 dan ortiq o’qituvchilar xorijiy davlatlarda malaka oshirib qaytdilar. 1996 yildan boshlab Yangi lotin imlosiga asoslangan o’zbek alifbosi joriy etildi va Shu yildan boshlab dastur, darsliklar yaratishga kirisxildi. Shu yili 100 ming o’qituvchi Yangi alifbo bo’yicha qayta tayyorlashdan o’tkazildi. Xalq ta’limi xodimlarini ijtimoiy himoyalash, turmush tarzini yaxsxilash maqsadida Prezidentimizning o’ndan ortiq farmonlari qabul qilindi. Biznes maktablari ochildi va fermer, soliq, bojxona xodimi singari yangi kasblarni o’zlashtirish yo’lga qo’yildi. Ta’lim tizimi YUNESKO maktablari, bank sinflari ishlay boshladi. Pedagogika institutlari universitetlarga, pedagogika bilim yurtlari kollejlarga aylantirildi. Yoshlar iste’dodini aniqlash va rag’batlantirish maqsadida «Maxalla», «Kamolot», «Sog’lom avlod uchun», «Nuroniy», «Ulug’bek», «Umid» jamg’armalari tashkil etildi. Biroq, e’tirof etish kerakki, 1992 yilda qabul qilingan «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunda belgilangan tartib-qoidalar, jadal sur’atlar bilan taraqqiy etayotgan jamiyatni talab va ehtiyojlaridan orqada qolayotgani sezila boshladi. Xullas, jamiyat ijtimoiy taraqqiyotida muhim o’rin tutgan ta’lim tizimini tubdan isloh qilishning Yangi huquqiy asosi, yangi dasturi bo’lishi muqarrarligini hayotning o’zi ko’rsatib turar edi. «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunning umumiy qoidalari. Tegishli vazirlar va idoralar, olimlar, amaliyotchilarning izlanishlari, aql- zakovatlari hosilasi sifatida yangi tahrirda «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» loyihalari ishlab chiqildi va ular 1997 yil 29 avgust kuni Oliy Majlis IX sessiyasida tasdiqlandi. Qonun mazmuni 5ta bob, 34 moddada o’z aksini topgan. 1. modda. Qonunning maqsadi. Fuqarolarga ta’lim-tarbiya berish,

kasb-hunar o’rgatishning huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim olish huquqini ta’minlaydi. 2. modda. Qonunning hujjatlari. Ushbu Qonundan hamda boshqa qonun hujjatlaridan iborat. 3. modda. Davlat siyosatining asosiy prinsiplari. Ta’lim Respublikaning ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustuvor deb e’lon qilindi va quyidagi asosiy prinsiplariga ega: - insonparvar ustuvor deb e’lon qilindi; - uzluksizligi va izchilligi; - umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini majburiyligi; - akademik litseyda, yoki kasb-hunar kollejda o’qishni tanlashi ixtiyoriyligi; - ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; - ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; - dasturlarni tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; - bilimli bo’lishni va iste’dodni rag’batlantirish; - davlat va jamoat boshqaruvini uyg’unlashtirish. 4. modda. Bilim olish huquqi. Jinsi, tili, yoshi, irqiy milliy mansubligi, e’tiqodi, dinga munosabati, kelib chiqishi, xizmat turi ijtimoiy mavqei, turar joyi bilim olishda keng huquqlar kafolatlanadi. 5. modda. Ta’lim muassasining huquqiy maqomi. Ta’lim muassasasini akkreditsiyalash vakolatli davlat organi tomonidan attestatsiyaga asosan amalga oshiriladi. Ta’lim muassasasi yuridik shaxs bo’lib, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda barpo etiladi. Ustav asosida faoliyat ko’rsatadi. Tadbirkorlik va pullik xizmat bilan Shug’ullanishi mumkin. 6. modda. Pedagogik faoliyat bilan Shug’ullanish huquqi. Tegishli ma’lumoti kasb tayyorgarligi va yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo’lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan Shug’ullanishlari mumkin. 7. modda. Ta’lim standartlari. Umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb- hunar, oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi.

Buni bajarish barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. 8. modda. Ta’lim berish tilidan qanday foydalanish tartibi. «Davlat tili haqida»gi Qonuni bilan tartibga solinadi. 9. modda. Ta’lim tizimi va turlari. a) DTSga mos ta’lim dasturlarini bajaruvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalari. b) ta’lim tizimining faoliyat ko’rsatishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan tadqiqotlarini bajaruvchi ilmiy pedagogik muassasalar. v) Davlat boshqaruv organlari va ularga qarashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir. 10. modda. Ta’lim turlari . Maktabgacha ta’lim; Umumiy o’rta ta’lim; O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; Oliy ta’lim; Oliy o’quv yurtlaridan keyingi ta’lim; Malaka oshirish va qayta tayyorlash; Maktabdan tashqari ta’lim; 19- modda Ta’lim to’g’risidagi hujjatlar Akkreditatsiya qilingan ta’lim muassasalarining bitiruvchilarga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to’g’risidagi hujjat (shaxodatnoma, diplom, sertifikat, guvohnoma) berildi. Diplomga o’zlashtirilgan fanlar ro’yxati, hajmlari va fanlarga qo’yilgan baholar yozilgan varaqa ilova qilinadi. Ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy himoya qilish . 20- modda Ta’lim oluvchilarni ijtimoiy himoya qilish. Ta’lim oluvchi qonun va normativ hujjatlarga muvofiq imtiyozlar, stipendiya va yotoqxona bilan ta’minlanadilar. 21- modda. Xalq ta’limi xodimlarini ijtimoiy himoya qilish. Ish vaqtining qisqartirilgan muddati belgilanadi haq to’lanadigan yillik ta’tillar, qonunda nazarda tutilgan imtiyozlar beriladi. 22- modda. Yetim bolalarni yoki qonuniy vakillarining vasiyligisiz qolgan bolalarni o’qitish . Qonunda belgilangan tartibda ularni

o’qitish va boqish davlatning to’liq ta’minotida bo’ladi. 23- modda. Jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalarni o’qitish. Jismoniy yoki ruxiy rivojlanishda nuqsoni bo’lgan va uzoq vaqt rivojlanishga muxtoj bolalar uchun maxsus maktab internatlar tashkil etiladi. Bunday bolalar bu maktablarga o’qishga yuborish ota-onalar, yoki vasiylarning roziligi bilan pisixo- tibbiy pedagogik komissiyaning xulosasiga ko’ra amalga oshiriladi. Bu maktab o’quvchilari to’liq, yoki qisman davlat ta’minotida bo’ladi. 24-modda. Ijtimoiy yordamga va shakllanishga muhtoj bo’lgan shaxslar uchun o’quv tarbiya muassasalari . Alohida sharoitda tarbiyalanish va o’qishga muxtoj bolalar uchun ularning bilim olishi va kasbga tayyorgarligi va ijtimoiy tiklanishini ta’minlaydigan maxsus maktab internatlar tashkil etiladi. Ozodlikdan mahrum etilib jazo muddatini o’tashda bolani ta’lim olishi qonunda belgilangan tartibda sharoitlar yaratiladi. Ta’lim tizimini boshqarish. 25- modda. Vazirlar Mahkamasining ta’lim sohasida vakolatlari. - yagona davlat siyosatini amalga oshirish: - davlat boshqaruv organlariga raxbarlik qilish: - dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish: - muassasalarni tashkil etish va tugatish tartibini belgilash: - ta’lim bilan Shug’ullanish uchun ruxsatnomalar berish: -muassasalarni akkreditatsiyadan, pedagog, ilmiy kadrlarni attestatsiyadan o’tish tartibini belgilash: - ta’lim bilan Shug’ullanish uchun ruxsatnomalar berish: - davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash: -ma’lumot haqida hujjatlarni tasdiqlash va berish tartibini belgilash:

- davlat grantlari miqdorini va ta’lim muassasalariga qabul qilish tartibini belgilash: - oliy o’quv yurtlariga rahbarlarni ta’minlash: - ta’lim oluvchilarni boshqa oliy o’quv yurtlariga o’tish tartibini belgilash. 26- modda. Ta’limni boshqarish bo’yicha davlat organlarining huquqlari : - yagona davlat siyosatini ro’yobga chiqarish; - ta’limga rahbarlik qilish; (faoliyat nazorati va uslubi) - DTS talablarini bajarilishini ta’minlash; -o’quv jarayonida ilg’or shakllarni, yangi pedagogogik texnologiyalarni, texnik va axborot vositalari bilan ta’minlash; -o’quv va uslubiy adabiyotlarni yaratish va nashr etilishini tashkil etish; -ta’lim oluvchilar uchun davlat attestatsiyasi va eksternat to’g’risidagi nizomlarni tasdiqlash; -Rektorlarni ta’minlash takliflarini Vazirlar Mahkamasiga kiritish; -pedagoglar tayyorlash va qayta tayyorlash hamda malakasini oshirishni tashkil etish. 27- modda. Mahalliy davlat organlarining vakolatlari: - ta’lim muassasalarini tashkil etadilar va tugatadilar, hamda ustavlarni ro’yxatga oladilar;

- moliyalash miqdorlarini va imtiyozlarini belgilaydilar; -ta’lim sifati va darajasiga Shuningdek xodimlarni davlat talablariga rioya (kasb faoliyati bo’yicha) qilishlarini ta minlaydilar. 28- modda. Ta’lim muassasasini boshqarish. - ta’lim muassasasini uning rahbari boshqaradi; - Qonunga ko’ra jamoat boshqaruv organlarini tashkil etish mumkin. 29- modda. Ta’lim sohasidagi boshqaruv organlari bilan nodavlat ta’lim muassasalari o’rtasidagi o’zaro munosabatlar. - ta’lim sohasidagi davlat organlari ta’lim qonuniga asosan nodavlat ta’lim muassasasi faoliyatini nazorat qiladi; - nodavlat tashkiloti amaldagi qonunni buzgan taqdirda akkreditatsiya qilgan organ uning faoliyatini to’xtatadi; - nodavlat o’quv yurtlariga qabul umumiy tartibda amalga oshiriladi. Yakunlovchi qoidalar. 30- modda. Ota - onalar yoki vasiylarning vazifalari. - Voyaga yetmagan bolalarning huquq va manfaatlarini himoya qilishlari shart. - Ularning tarbiyasi va ta’lim olishiga javobgardirlar. 31- modda. Ta’limni moliyalash. Moliyalash Respublika va mahalliy byudjetlar hamda byudjetdan tashqari mablag’lar hisobida amalga oshiriladi. 32- modda. Ta’limni rivojlantirish fondlari. Qonunda belgilangan tartibda yuridik va jismoniy shaxslarning, Shuningdek, chet ellik jismoniy va yuridik shaxslarning ixtiyoriy badallari hisobidan amalga oshirish mumkin. 33 modda. Xalqaro hamkorlik Xalqaro hamkorlikda ishtirok etadilar, chet el bilan aloqa o’rnatish, qonunga

asosan ular bilan qo’shimcha o’quv yurtlari tashkil etish huquqiga ega. 34 modda. Qonun hujjatlarini buzganliklari uchun javobgarlik Ta’lim to’g’risidagi qonunni buzishda aybdor bo’lgan shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar. «Ta’lim to’g’risida» gi qonunning olamShumul ahamiyati. Bu qonunning qabul qilinishi mamlakat salohiyatining beqiyos rivojlanishi, Mustaqil respublikaning jahon hamjamiyatiga keng qamrov bilan chiqishi va nufuzli o’rin egallashiga ulkan omil bo’ldi. Ta’lim-tarbiya tizimini tubdan o’zgartirib yubordi. Jahon andozalariga javob bera oladigan uzluksiz ta’lim tizimiga aylandi. «Uzluksiz ta’limni joriy etishda uning jahon talablari darajasida bo’lishi hamda u yuksak ma’naviyat zaminida qurilishiga katta ahamiyat berish kerak » degan edi Birinchi Prezidentimiz I.Karimov. Bu qonun ijtimoiy hayotda ustuvorligi bilan juda ahamiyatlidir. Yana bu qonun «O’zbek modeli» nomi bilan jahon hamjamiyatida nufuzli o’rin egalladi. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari. Tayanch iboralar: davlat siyosatining prinsiplari, ijtimoiy taraqqiyot, ta’lim tizimi, ta’lim muassasalari, ijtimoiy-tarixiy jarayon, ta’lim standarti. O’zbekiston Respublikasi siyosiy mustaqillikni qo’lga kiritgan dastlabki kunlardanoq Respublika ta’limni tashkil etish sohasida tub islohotlarni amalga oshirish, uni yuksak darajada takomillashtirish va jahon ta’limi darajasiga ko’tarish kabi masalalarga alohida e’tibor qaratildi. Ana Shu e’tiborning yorqin isboti ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari hamda ta’limning O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyoti sohasidagi ustuvor yo’nalishi deb e’lon qilinganligi bilan belgilanadi. Ta’lim sohasida davlat siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat: 1. Ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik tavsifda ekanligi. Davlatimizda tashkil etilayotgan ta’lim va tarbiya jarayonida Shaxs, or-

nomusi, qadr-qimmati, ma’naviy hamda ma’rifiy huquqlarini hurmat qilish, uning iqtidori va qobiliyatini namoyish etish uchun imkoniyat yaratish, Shuningdek, xohish-istagi va ehtiyojlarini inobatga olish masalalari nazarda tutiladi. 2. Ta’limning uzluksizligi va izchilligi. Ta’lim jarayonida didaktik xarakter kasb etib, o’quvchilarga berilayotgan bilim va shakllantirilayotgan ko’nikma va malakalarning uzluksiz, doimiy ravishda shaklanishini ta’minlaydi. Uzluksiz va izchillik ma’lumotlar, hodisalar va fan asoslarini o’rganishning tartibga solinishini, avvalgi va keyingi materiallar o’rtasida ketma-ketlikni ta’minlashni anglatadi. Har bir o’quvfani muayan mantiqiy izchillikda o’qitilishi lozim. Mazkur prinsip Shu holatni ifoda etishga xizmat qiladi. 3. Umumiy o’rta, Shuningdek, o’rta maxsus kasb-hunar ta’limining majburiyligi. Mazkur prinsip O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta, o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limini olishning respublika fuqarolari uchun shartligini ifodalaydi. Respublika hududida umumiy o’rta, Shuningdek, o’rta maxsus kasb- hunar ta’limi bepul bo’lib, ularning faoliyatini tashkil etish respublika va mahalliy byudjet mablag’lari hamda byudjetdan tashqari mablag’lar hisobidan amalga oshiriladi. O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalariga o’quvchilar tanlov asosida qabul qilinadilar. 4. O’rta maxsus , kasb-hunar ta’limi yo’nalishini akademik litsey yoki kasb –hunar kollejida o’qishni tanlashning ixtiyoriyligi. Ushbu prinsip o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo’nalishini o’quvchining o’z qiziqishi, ehtiyoji hamda layoqatiga mosini (muayyan mutaxassislikda ixtisoslashtirilgan akademik litsey yoki ma’lum kasb-hunar kollejida tahsil olishni), erkin tanlash huquqiga egaligini ifoda etadi. 5. Ta’lim tizimining dunyoviy tavsifda ekanligi. Ushbu prinsip respublika hududidagi mavjud ta’lim muassasalarida yoshlarga dunyoviy tavsifdagi ilmiy bilimlarni berishni nazarda tutadi. Ta’lim muassasalarida jangari, buzg’unchilik Shuningdek, milliy nizolar hamda diniy adovatlarni keltirib chiqarishga xizmat qiluvchi g’oyalarning targ’ib etilishi, ular yoshlar ongiga

singdirilishi qonun yo’li bilan ta’qiqlanadi. Yoshlarga diniy bilimlarni berish davlat akkreditatsiyasidan o’tgan (respublika Adliya vazirligi tomonidan ro’yxatga olingan) hamda diniy ta’lim-tarbiya berish huquqiga ega ta’lim muassasalari, Shuningdek, maxsus diniy ma’lumotlarga ega ushbu faoliyat bilan Shug’ullanish huquqini qo’lga kiritigan Shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. 6. Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi. Respublika fuqarolari istalgan ta’lim muassasalari (ta’lim muassasasi Nizomida ko’zda tutilgan talablarga muvofiq)da O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1999 yil 16 avgustda qabul qilingan “Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida”gi Qarori, Shuningdek, bu borada o’rta maxsus , kasb-hunar va oliy ta’limning davlat ta’lim standartlari to’g’risidagi RN asosida O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi hamda oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirliklari tomonidan ishlab chiqilgan DTS talablariga muvofiq ta’lim olish huquqiga egadirlar. 7. Ta’lim dasturini tanlashga yaqona tabaqalashtirilgan yondashuv. Ular ta’lim bo’yicha yaratilgan dasturlar orasidan o’quv dasturini yaratishga qo’yiladigan talablarga muvofiq yaratilgan hamda eng maqbul deb topilgan dasturni tanlab olish asosida ta’lim muassasalarida ta’limni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, mutaxassislik, kasb - hunar ta’limi xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, muayyan ta’lim muassasalari ma’lum mutaxassislik va kasb - hunar ta’limining o’ziga xos jihatlarini inobatga olish asosida yaratilgan dasturlar ta’lim jarayonini tashkil etishlari mumkin. 8. Bilimli bo’lish va iste’dodni rag’batlantirish. Ta’limni tashkil etishdan ko’zlangan maqsad yosh avlodga chuqur bilim berish, ulardagi mavjud layoqat va istedodlarni rivojlantirishda iboratdir. Bugungi kunda jamiyatimizda yoshlar orasidan bilimli, iqtidorli o’quvchilar (tinglovchilarni) ni aniqlash va ularni qo’llab - quvvatlashga alohida e’tibor berilmoqda. Ushbu maqsad yo’lida faoliyat olib boruvchi qator jamg’armalar, chunonchi, iste’dodli yoshlarni qo’llab - quvvatlovchi “Umid” va “Ulug’bek” jamg’armalari tashkil etildi. Mazkur jamg’armalarning homiyligida yuzlab ta’lim beruvchi va tinglovchilar yetakchi

xorijiy mamlakatlarda ta’lim olish huquqiga ega bo’ldilar. 9. Ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg’unlashtirish. Samarali ta’limni tashkil etish jamiyat taraqqiyotini, milliy va Xalqning porloq kelajagini ta’minlaydi. Shu bois, ta’limni tashkil etish nafaqat davlatning, balki, umumxalq ishidir. Ta’lim muassasalarida tashkil etilgan ota - onalar qo’mitasi, o’quvchilar o’z - o’zini boshqarish organlarining kuchi va imkoniyatlaridan, Shuningdek, otaliq (homiy) tashkilotlarning moliyaviy, ma’naviy qo’llab - quvvatlashlari evaziga ta’lim samaradorligini oshirish mumkin. Ushbu prinsip manaShu g’oyani ochib berishga harakat qiladi. 10. Ta’lim tizimi muayyan jamiyatda ijtimoiy - tarixiy jarayonda tarkib topgan ma’lum talablar asosida boshqariladigan hamda bir-biri bilan bog’langan barcha tipdagi o’quv - tarbiya muassasalarining yig’indisidan iborat ekanligi. Ta’lim muassasasi yuridik Shaxs bo’lib, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda faoliyat olib boradi. Ta’lim tizimi ijtimoiy-tarixiy xarakterga ega muayyan jamiyatning ijtimoiy- iqtisodiy, madaniy taraqqiyoti darajasida hamda siyosati mazmuni bilan bog’liq holda tarkib topadi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida (1997 yil 29 avgust) qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunda ko’rsatib o’tilganidek, respublika ta’lim tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi. a) davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini; b) ta’lim tizimining faoliyat ko’rsatishi va rivojlanishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan ilmiy-tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalarni; c) ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, Shuningdek, ularga qarashli korxonalar, muassasalarni va tashkilotlarni. O’zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi yagona va uzluksiz bo’lib, mazkur tizim doirasida faoliyat yurutuvchi muassasalar ta’limni bosqichma-bosqich amalga oshirish uchun xizmat qiladilar.

1.1. Ta’lim tizimi va turlari. Tayanch iboralar: ta’lim islohiyati, uzluksiz ta’lim, ta’limni isloh qilish, ta’lim tizimi, ta’lim turlari, pedagoglar sifati, malaka oshirish turlari. 1. Uzluksiz ta’lim tizimini tashkil etish va rivojlantirish prinsiplari. O’zbekiston Respublikasida ta’lim jamiyatning ijtimoiy- iqtisodiy, ma’naviy-madaniy rivojlantirishning ustuvor sohasi ekanligi ta’lim islohiyatini pedagogik ta’lim mazmunini o’zgartirishdan boshlashni taqazo etadi. Soxani har tomonlama rivojlantirishning asosiy shartlaridan biri Respublika bo’yicha ta’limning zamonaviy mushtarak tizimini yaratish va uni takomillashtirishdir. Respublikada yagona ta’lim tizimi yaratilgan bo’lib, u maktabgacha tarbiya, umumiy ta’lim, maktabdan tashqari ta’lim, hunar-texnika ta’limi, o’rta-maxsus ta’lim, oliy ta’lim, ilmiy va ilmiy pedagogik xodimlar tayyorlash, xodimlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlash, oiladagi ta’lim hamda mustaqil ta’limni o’z ichiga oladi. Ushbu tizim xalq ta’limi tarmoqlaridagi turli qarashlar, yo’nalishlarni bartaraf qilib ta’limni takomillashtirish va rivojlantirishga yo’naltirilgan bo’lib, ishlab chiqarish usullari asosida qurilgan. Tizim quyidagi qoidalarga asosan amalga oshiriladi: - Uzluksiz ta’lim tizimining yangiligi, uning barcha qismlari bilan o’zaro aloqada bo’lishi; - Shaxs va jamiyatning talabidan kelib chiqib, ta’limning har tomonlama maqbul yo’llarini tanlash, fan va ishlab chiqarishning, shuningdek ta’lim va tarbiyaning mexnat bilan aloqasini mustahkamlash; - Mutaxassislar tayyorlaydigan va malakasini oshiradigan o’quv dargohlarida o’qitishning maqbul uslub va shakllarini qo’llash; - Ta’limning davlat standartlarini (DTS) joriy etish; - Uzluksiz ta’limda ruhiy-pedagogik uslublarni qo’llash, shaxsning qobiliyatini, iqtidorini test yo’li bilan aniqlash; - xodimlar tayyorlashning ilmiy va milliy asoslarini ishlab chiqish; - ishlab chiqilgan keng qamrovli o’quv tarbiya tizimining aniq

dasturini barcha tarmoqlarda amalga oshirishini nazorat qilish, uning ichki bog’liqligini ta’minlash; - bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida ta’limni har tamonlama himoyalash chora-tadbirlarini izlash, boshqarishning zamonaviy, iqtisodiy negizlarini tashkil qilish; - Xalq ta’limi sohasida xalqaro aloqalarni yo’lga qo’yish, dunyoviy bilim berish texnologiyasini qo’llash, dunyoviy ta’lim standartlarining o’ziga xos usullarini tanlash. Uzluksiz ta’lim tizimining hayotga tadbiq etilishi xalq ta’limi faoliyatni tubdan o’zgartiradi hamda malakasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojiga muhim hissa qo’shadi. Uzluksiz pedagogik ta’lim tizimida pedagog xodimlar tayyorlash bosqichli amalga oshiriladi. 2. Uzluksiz ta’limni isloh qilish yo’llari. Uzluksiz ta’lim sohasida islohotlar quyidagilarni nazarda tutadi: - ta’lim tizimining kadrlar salohiyatini tubdan yaxsxilash, tarbiyachi, o’qituvchi, muallim va ilmiy xodimning kasbiy nufuzini oshirish; - davlat va nodavlat ta’lim muassasalarining har xil turlarini rivojlantirish; - majburiy umumiy o’rta ta’limdan o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limiga o’tilishini ta’minlash; - o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limning markazlari sifatida fan va ishlab chiqarish integratsiyalashgan yangi tipdagi o’quv muassasalarini vujudga keltirish; - xalqni boy milliy merosiga asoslangan holda ta’lim oluvchilarning ma’naviy va axloqiy fazilatlarini rivojlantirish; - ta’limni boshqarish tizimini takomillashtirish, jamoat boshqaruvi shakllarini rivojlantirish, ta’lim muassasalarini mintaqalashtirish; - ta’lim olishda ota-onalar, oila, jamoat tashkilotlari, mahallalar, xayriya va xalqaro fondlarning rolini kuchaytirish;

- ta’lim jarayoni va kadrlar tayyorlashga xolis baho beradigan tizimini yaratish va joriy etish; - ta’lim tizimini moliyaviy, moddiy-texnika bilan ta’minlash mexanizmlarini shakllantirish; - ta’lim va ilm-fan bilan bog’liq chet el hamda xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni yanada kengaytirish; - tub yerli millatga mansub bo’lmagan shaxslar zich yashaydigan joylarda ular o’z ona tillarida ta’lim olishlari uchun tashkiliy va pedagogik shart- sharoitlari yaratish; - ta’lim oluvchilarning huquqiy, iqtisodiy, ekologik va sanitariya- gigiyena ta’limi hamda tarbiyasini takomillashtirish. 3. Uzluksiz ta’lim tizimi va turlari. Uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat olib borishi davlat ta’lim standartlari DTS asosida, turli darajadagi ta’lim dasturlarining izchilligi asosida ta’minlanadi. U quyidagi ta’lim turlarini o’z ichiga oladi: - Maktabgacha ta’lim; - Umumiy o’rta ta’lim; - O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; - Oliy ta’lim; - Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim; - Kadarlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash; - Maktabdan tashqari ta’lim; - Oilada va mustaqil ta’lim. Kadrlar tayyorlash milliy modelni o’ziga xos xususiyati mustaqil ravishdagi to’qqiz yillik umumiy o’rta hamda uch yillik o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini joriy etishdan iboratdir. Bu esa umumiy ta’lim dasturlaridan o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi dasturlariga izchil o’tilishni ta’minlaydi. Umumiy ta’lim dasturlari: a) Maktabgacha ta’lim. b) Boshlang’ich ta’lim (I-IV sinflar)

v) Umumiy o’rta ta’lim (I –XI sinflar) g) O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini qamrab oladi. Maktabgacha ta’lim. Maktabgacha ta’lim bola sog’lom, har tamonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o’qishga intilish hissini uyg’otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Bu ta’lim bola 6-7 yoshga yetguncha davlat, nodavlat tashkilotlarida va oilada amalga oshiriladi. Bu ta’limni maqsad va vazifalarini ro’yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. 1. Bu sohani rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim. 2. Malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash. 3. Maktabgacha ta’limni samarali psixo-pedagogik uslublarini izlash va joriy etish. 4. Bolalarni oilada tarbiyalanishni tashkiliy, psixo-pedagogik va uslubiy jihatdan ta’minlash. 5. Zamonaviy o’quv-uslubiy qo’llanmalar, texnik vositalar, o’yinchoqlar va o’yinlar yaratish, ularni ishlab chiqish. 6. Bolalarni xalqning boy madaniy-tarixiy merosi va qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash uchun shart-sharoitlar yaratish 7. Dasturlarni o’ziga mosini tanlab olish, malakali maslahatlar berish xizmatini yaratish. 8. Maktabgacha tarbiya va sog’lomlashtirish tarmog’ini qo’llab- quvvatlash va rivojlantirish mexanizmini ishlab chiqish Umumiy o’rta ta’lim. To’qqiz yillik (I-IX sinflar) o’qishdan iborat umumiy o’rta ta’lim majburiydir. Ta’limning bu turi boshlang’ich (I-IV sinflar) ta’limni qamrab oladi, o’quvchining fanlar asosida muntazam bilim olishlari, ularda bilim o’zlashtirish extiyoji, asosiy o’quv-ilmiy va umummadaniy bilimlarni, milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy-axloqiy fazilatlarni, mehnat ko’nikmalarini, ijodiy fikrlash va atrof-muhitga ongli munosbatda bo’lishini va kasb tanlashni shakllantiradi. Umumiy o’rta ta’lim tugallangandan keyin ta’lim fanlari va

ular bo’yicha olgan baholar ko’rsatilgan xolda davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi attestat beriladi. Umumiy o’rta ta’limning yangicha tizim va mazmunini shakllantirish uchun quyidagilar zarur: 1. Maktabning I–IX sinflari doirasida sifatli umumiy o’rta ta’lim olishni ta’minlovchi DTS ishlab chiqish va joriy etish, bunda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlaridan keyin olinadigan ta’lim dasturlari bilan mantiqiy bog’liqlik xisobga olinishi lozim. 2. Yuqori malakali kadrlar tayyorlash. 3. Hududlarning jo’g’rofiy va demografik xususiyatlariga, shaxs, jamiyat va davlatning ehtiyojlariga muvofiq ravishda ta’lim muassasasi tarmoqlarini rivojlantirish. 4. O’quvchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga muvofiq ravishda ta’limga tabaqalashtirilgan yondashuvini joriy etish. 5. Ta’lim berishning ilg’or pedagogik texnologiyalarini, zamonaviy o’quv-uslubiy majmualarini yaratish va o’quv-tarbiya jarayonini didaktik jihatdan ta’minlash. 6. O’quvchilar kasb-hunar tanlaydigan va psixologik-pedagogik jihatdan maslahatlar oladigan markazlar tashkil etish. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi. Umumiy o’rta ta’lim negizida o’qish muddati 3 yil bo’lgan majburiy o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi uzluksiz ta’lim tizimidagi mustaqil turdir. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo’nalishi akademik litsey yoki kasb-hunar kolleji o’quvchilar tomonidan ixtiyoriy tanlanadi. Akademik litsey DTSga muvofiq o’rta maxsus ta’lim beradi. O’quvchilarning imkoniyatlari va qiziqishlariga qarab jadal intellektual rivojlanishi, chuqur, soxalashtirilgan, tabaqalashtirilgan, kasbga yo’naltirilgan ta’lim olishni ta’minlaydi. Bola o’zi tanlab olgan soha bo’yicha (gumanitar, texnika, agrar) bilim va ko’nikmalarni o’qishni muayyan oliy dargohlarda davom ettirish, yoki mehnat faoliyatida ro’yobga chiqarishlari mumkin.

Kasb-hunar kollejiga tegishli DTS doirasida o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi beradi. Bolani kasb-hunar moyilligi, bilim va ko’nikmalarni chuqur rivojlantirish, tanlab olingan kasb-hunar bo’yicha bir va bir necha ixtisosni egallash imkonini beradi. Kasb- hunar kollejlarining jixozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibni tanlanganligi, o’quv jarayonining tashkil etish bo’yicha yangi tipdan o’quv muassasa hisoblanadi. Ular bir yoki bir necha zamonaviy kasb- hunarni egallash tegishli o’quv fanlaridan chuqur nazariy bilim olish imkonini beradi. Bitiruvchilarga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom beriladi. Bu diplomlar yoshlarga o’qishni keyingi bosqichda davom ettirish yoki egallagan ixtisos bo’yicha mehnat faoliyatini davom ettirish huquqini beradi. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish va rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur. 1. Har ikki muassasalar faoliyat ko’rsatishning normativ bazalarini ishlab chiqish va joriy etish. 2. Oliy ta’lim, ishlab chiqarish, fan va madaniyat mutaxassislarining jalb etgan holda yuqori malakali kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlashning Shu jumladan chet elda tayyorlash va qayta tayyorlashni tashkil etish. 3. O’rta maxsus kasb-hunar ta’limi DTSni ishlab chiqish va joriy etish. 4. Har ikkala muassasa uchun ta’lim va o’quv-uslubiy majmualar, kasb-hunar dasturlari ishlab chiqish. 5. Mehnat faoliyati ko’nikmalarini egallashlari uchun ixtisoslashtirilgan dasturlar ishlab chiqish va joriy etish. 6. Kollejlar bitiruvchilariga nisbatan ixtisos va kasb-hunar, malaka talablarining ro’yxatini ishlab chiqish. 7. Har ikki muassasalarning moddiy-texnik va axborot bazalarini mustahkamlash. Oliy ta’lim. Oliy ta’lim va o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi negiziga asoslanadi hamda (bakalavriat va magistratura) bosqichiga ega. Oliy ta’lim muassasalariga tinglovchi qabul qilish. a) davlat grantlari

b) pullik-shartnomaviy asosda amalga oshiriladi. Bakalavriat -Mutaxassisliklar bo’yicha fundamental va amaliy bilim beradi va ta’lim muddati kamida to’rt yil davom etadigan tayanch oliy ta’limdir. Bakalavrlik dasturi tugagandan so’ng bitiruvchilarga davlat attestatsiyasi yakunlariga binoan kasb bo’yicha «bakalavr» darajasi beriladi va davlat tomonidan kasb-hunar bilan Shug’ullanish huquqini beradigan diplom topshiriladi. Magistratura - aniq mutaxassislik bo’yicha fundamental va amaliy bilim beradigan, baklavriyat negizida ta’lim muddati kamida ikki yil davom etadigan oliy ta’limdir. «Magistr» darajasini beradigan davlat malakasi attestatsiyasi magistrlik dasturining intixosidir. Magistrlarga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi, kasb-hunar faoliyati bilan Shug’ullanish huquqini beradigan diplom topshiriladi. Ikki bosqichli oliy ta’lim tizimini tashkil etish va rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur. 1. Ikki bosqichli DTSni ishlab chiqish va joriy etish. 2. Oliy ta’limga professor o’qituvchi kadrlar tayyorlash, chet ellardagi yetakchi o’quv va ilmiy markazlarda tayyorlash. 3. Oliy ta’lim muassasalarida tarkibiy o’zgarishlar o’tkazish . 4. Oliy ta’lim muassasalarida boshqaruvni shakllantirish, mustaqilligini kuchaytirish, jamoat nazorat boshqaruvini joriy etish. 5. Oliy ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasi ta’sirchan mexanizmini ishlab chiqish va joriy etish. 6. O’qishni, mustaqil bilim olishni kuchaytirish hamda masofadan o’qitish ta’lim tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish va to’liq o’zlashtirish. 7. Yangi pedagogik va axborot texnologiyalari, tayyorgarlikning model tizimidan foydalangan holda tinglovchilarni o’qitishni jadallashtirish. 8. Ta’limning Xalq boy merosiga, umumbashariy qadriyatlarga asoslangan holda insonparvarlik yo’nalishlarini ta’minlash. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim. Bu ta’lim jamiyatning oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishga, shaxsning

ijodiy ta’lim kasb-hunar manfatlarini qanoatlantirishga qaratilgan. Bu ta’lim: a) ad’yunktura b) doktorantura c) mustaqil tadqiqotchiliklar mujassamlashgan. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim bosqichlari dissertatsiya himoyasi bilan yakunlanadi. Yakuniy davlat attestatsiyasi natijasiga ko’ra tegishli ravishda fan nomzodi va fan doktori ilmiy darajasi berilib, davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom topshiriladi. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limni rivojlantirish tadbirlari quyidagilarni o’z ichiga oladi. 1. Oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash va attestatsiyadan o’tkazish tizimini takomillashtirish. 2. Kasb ta’limi tizimi uchun oliy malakali ilmiy-pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlaydi. 3. Rivojlangan davlatlarning ilmiy markazlarida ustuvor yo’nalish bo’yicha oliy malakali, ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash uchun shart sharoitlarni yaratib berish. 4. Fan, texnologiya va ta’lim sohasida rivojlangan mamlakatlar bilan xalqaro hamkorlikni chuqurlashtirish. Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash. O’zbekiston ta’lim tizimida rahbarlar va mutaxassislar kasbiy va lavozim malakasini oshirishni taminlovchi malaka oshirish va qayta tayyorlashni yagona tizimi mavjud. Bu davlat va boshqa o’quv muassasalarida bepul, yoki pullik shartnoma asosida amalga oshiriladi. Xalq ta’limi tizimida 15 ta malaka oshirish institutlari bo’lib, Shundan Respublika Xalq ta’limi xodimlarining malakasini oshirish Markaziy instituti va 14 ta viloyatda malaka oshirish institutlari hamda kurslar ishlab turibdi. Bu institutlarda kadrlar o’z kasbiy mahoratlarini oshirib bilimlarini mustahkamlaydilar. Xalq ta’limi xodimlarining malaka oshirishdan asosiy ko’zlangan maqsadlari: 1. Malaka oshirish davrigacha oraliqdagi yangi bilimlar olish va egallash. 2. Kasb mahorati va malakasini takomillashtirish.

3. O’z ustida ishlash zarurati ko’nikmasini hosil qilish, kurs davomida o’zaro tajriba almashish. 4. Kurs davomida uni qiynab kelayotgan muammolarga yechim (javob) topish. Malaka oshirishning quyidagi turlari mavjud: - ishlab chiqarishdan ajralgan holda viloyat, tumanda o’tkaziladigan kurslar; - internet tarzdagi kurslar; - erkin tinglovchilik kurslari; - sirtqi va qatnovchi kurslar; - muammoli (maqsadli) kurslar; - shaxsiy reja asosidagi kurslar; - mualliflik kurslari (ilg’or pedagoglar bazasida); - tuman va shaharlararo doimiy harakatdagi kurslar. Shularning ichida ishdan ajralmagan holda malaka oshirish keng qo’llanilib kelmoqda. Bozor sharoitida pedagoglar uchun mustaqil holda malaka oshirish asosiy yo’nalish bo’lib qolishi kerak. Zero, har qanday malaka oshirish kurslari doimiy mustaqil mutolaa qilish o’rnini bosa olmaydi. Bundan tashqari, malaka oshirish jarayonining dastlabki bosqichlari o’z ustida ishlash, o’zaro darslarga kirish, metod birlashmalari, pedagogik kengashlari, kursiy birlashmalar ishlarida, turli ilmiy-amaliy anjumanlarda, pedagogik o’qishlar, xalq universitetlari ishlarida ishtiroki bilan belgilanadi. Malaka oshirish tizimida o’z yechimini kutayotgan muammolar juda ko’p. Masalan: a) malaka oshirishni bozor iqtisodiyotiga moslab qayta ishlarni tashkillash. b) mehnatga pirovard natijaga qarab haq to’lash. c) o’qituvchi malakasi mezonini kursgacha va kursdan keyin hisoblash mexanizmini ishlab chiqish. d) malaka oshirish institutlarida dars samaradorligini oshirish

maqsadida ilmiy jihatdan pedagoglar sifatini qayta ko’rib chiqish. e) o’tilayotgan mashg’ulotlarni tahlil qilish, baho berishni yo’lga qo’yish. Maktabdan tashqari ta’lim. O’zbekiton Republikasi «Ta’lim to’risidagi qonun»ning 10-moddasiga asosan bolalarning ehtiyojlarini, xolis fikrini ro’yobga chiqarish, ularning bo’sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish maqsadida davlat muassasalari, turli mulk shakllariga ega bo’lgan korxonalar, jamoat tashkilotlari va alohida fuqarolar madaniy- badiy, ilmiy-tabiiy, texnika, sport va boshqa yo’nalishlaridagi maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. Bu tashkilotlarning vazifasi: Vatanga fidoiy, xalqparvar, milliy an’ana va urf- odatlarni biladigan va qadrlaydigan ishbilarmon mustaqil, oliy himmat, yaratuvchan, baynalminal his tuyg’ular egasi bo’lgan yoshlarni tarbiyalashdir. 1.2. Kadrlar tayyorlash milliy modeli: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish. Tayanch iboralar: mamlakat taraqqiyoti, ta’lim–tarbiya berish, milliy model, kadrlar tayyorlash milliy tizimi, shaxs kamoloti, davlat va jamiyat, ishlab chiqarish. Insonni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avalodga o’rgatish - ularni komillikka yetaklash yo’llari, qonun-qoidalarini mutassil izlaganlar. Bu esa, pedagogika fanining maydonga kelishiga sabab bo’lgan. Chunki, insonning ma’rifatli va ma’naviy komillikka erishishi pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi.

Ma’lumki, mamlakatimiz taraqqiyoti va kelajagi ta’lim-tarbiya sohasidagi yuqori samaradorlikka erishishga, ularning jahon ta’limi talablari bilan mosligi va amaliy hayotdagi o’rnini qay darajada topayotganligiga bog’liq. Shu ma’noda ta’lim–tarbiya berish bo’lajak mutaxassislarni yangicha sharoitlarda ishlashga tayyorlovchi innovatsion jarayon bo’lib, oldingi egallagan bilimlar asosida ijobiy pedagogik samaralarni beruvchi yangicha yondoshuv texnologiyalarini yaratish va joriy etishdan iboratdir. Bu talablarni bajarish ta’lim - tarbiya jarayonini ilm - fan va texnika-texnologiyalarning eng so’ngi yutuqlari asosida, zamon talablarini hisobga olgan holda tashkil etish muammosi mavjudligini ta’kidlaydi. Ta’lim-tarbiya sohasida Respublikamizda qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, «Ta’lim to’g’risida»gi qonun, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va jahon ta’limi andozlari talablarlariga mos keluvchi «Davlat ta’lim standartlari»da davr bilan hamnafas, ya’ni «Intellektual asr»ning faol ishtirokchilarini tayyorlash ko’zda tutilgan. XXI asrning faol ishtirokchisi esa, keng ma’noda ta’lim-tarbiya va ularning rivojlanishi haqidagi ma’lumotlar bilan bog’langan holda barkamol shaxsni voyaga yetkazishdek innovatsion jarayonni o’zida mujassamlashtiradi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ta’lim muassasalarida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni yaratish va ulardan amaliyotda keng foydalanishga erishish, «Ta’lim-fan-amaliyot» integratsiyasining ta’lim tizimidagi samarasiga alohida e’tibor qaratilgan. Qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning milliy modelidagi bosh muddao ham barkamol avlod tarbiyasi, mustaqil va erkin fikrlovchi, dunyoqarashi keng ijodkor shaxsni tarbiyalash masalasidir. Bu vazifani esa, pedagogika fani asoslaridan xabarsiz kishi me’yoriga yetkaza olmasligi hech kimga sir emas. Ushbu ma’noda bo’lajak o’qituvchilar zimmasiga qo’yiladigan yangi pedagogik tafakkurni shakllantirish vazifasi zamonaviy pedagogika fanining mazmun-mohiyatini tashkil etadi, shuningdek, jamiyat oldida milliy maktab modelini yaratish, milliy ta’lim tizimini, uning mazmunini jahon tajribasi

Ishlab chiqarishFanMilliy model Davlat va jamiyatShaxs mezonlariga mos davlat standartlari asosida yaratish vazifasini hal etish ham milliy pedagogikamizning zimmasiga yuklatiladi. O’zbekiston Respublikasidagi pedagogik oliy o’quv yurtlarida o’rganiladigan pedagogika fani o’qituvchilik kasbiga tayyorlash tizimida alohida ahamiyat kasb etadi va ixtisoslikka yo’naltiruvchi fan hisoblanadi. Mazkur o’quv fani o’zbek xalqining milliy qadriyatlari, urf - odat, marosim va an’analari hamda xalq pedagogikasi aqidalariga asoslanib, didaktika, uning maqsad va vazifalari, ta’lim jarayonining mazmun-mohiyati, ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari, ta’lim metodlari va vositalari, ta’limni tashkil etish turlari va shakllari, O’zbekiston ta’lim tizimi va korreksion pedagogika to’g’risida bo’lajak o’qituvchilarga tushuncha berish orqali yosh avlodni tarbiyalash, shaxsni kamol toptirish, e’tiqod va malakalarini shakllantirish, ma’naviy-axloqiy yuksaltirish jarayoniga olib kiradi. Pedagogika fanining boshqa fanlar orasidagi tutgan muhim o’rni ham ana shunda dir. Har qanday mamlakatning kuchi fuqarolarning ma’naviy yetukligi, intellektual salohiyatga egaligi bilan belgilanadi. Fuqarolarning ma’naviy yetukligi, intellektual salohiyati, ta’lim tizimining mazmuni, shaxsning har tomonlama rivojlanishi uchun xizmat qiluvchi moddiy va ma’naviy shart-sharoitlarning mavjudligi, jamiyatda qaror topgan ijtimoiy sog’lom muhit darajasi, shuningdek, aholining etnopsixologik xususiyatlari, axloqiy qarashlari va hayotiy e’tiqodlari asosida shakllantiriladi. 1-shakl. “Milliy model”ning tarkibiy tuzilishi.

Shaxs Davlat va jami yat“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning yaratilishida mazkur jihatlar o’rganildi. Milliy dastur asosini O’zbekistonning taraqqiyotini ta’minlay oladigan, uni jahonning ilg’or mamlakatlari darajasiga ko’tarishga hissa qo’shuvchi, dadil mustaqil fikrli, bilimli, malakali mutaxassis, ayni paytda insoniy ijobiy sifatlarga ega bo’lgan kadrlarni tarbiyalash, voyaga yetkazish jarayonini asoslab beradi. Barkamol Shaxs va yetuk malakali mutaxassis milliy model mohiyatini to’laqonli ifoda etadi. Kadrlar tayyorlash milliy modeli faqat ta’lim-tarbiyadan iborat bo’lib qolmay, bir-biriga bog’liq ko’pgina hayotiy bosqichlarni ham o’z ichiga oladi. Milliy model bu shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarishning o’zaro uzviy birligi va hamkorligi, ularning bir-biriga aloqasini aks ettiradi (2 - shakl). 2-shakl. “Milliy model”ning tarkibiy qismlari va ularning o’zaro aloqadorligi. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlarini quyidagicha ta’riflash mumkin: Shaxs -kadrlar tayyorlash milliy tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchisi. Shaxs uzluksiz ta’lim jarayonida dunyoviy, ilmiy bilimlarni o’zlashtirib, fan asoslarini puxta egallab, ishlab chiqarish sohalari bilan tanishib, shuningdek, ijtimoiy-gumanitar fanlarni o’rganib hamda izchil uzluksiz ravishda tashkil etuvchi Uzluksiz ta’limUzluksiz ta’lim Ishlab chiqarish Fan

tarbiyaviy ta’sirlar asosida insoniy sifatlarni o’zlashtirib borar ekan yillar davomida unda yuksak ma’naviyat salohiyati va muayyan yo’nalish bo’yicha kasbiy mahorat shakllanib boradi. Shaxs eng avvalo, o’z oldiga muayyan maqsadni qo’ya olishi hamda unga erishish yo’lida tinimsiz izlanishi, o’qib o’rganishi lozim. Shu tariqa u ijtimoiy raqobatga chidamli kadr (mutaxassis) sifatida kamolga yetadi. Shaxsning o’z-o’zini anglash tuyg’usiga ega bo’lishi, ta’lim sohasidagi xizmatlaridan to’laqonli va samarali bilish uning har tomonlama rivojlanishi, yetuk mutaxassis bo’la olishi yo’lidagi muhim omilidir. Inson kamoloti, eng avvalo, uning o’ziga bog’liqdir. Shu bois milliy dasturda shaxs va uning kamolotiga alohida e’tibor qaratilgan. Davlat va jamiyat - ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishining kafillari. Shaxs kamoloti nafaqat o’zi uchun balki davlat va jamiyat taraqqiyoti, ravnaqi uchun ham ahamiyatga egadir. Fuqarolari komil inson bo’lgan mamlakat istiqboli porloq bo’ladi. Shaxs va davlat (jamiyat) o’rtasidagi aloqa ikki tomonlama xususiyatga ega. Shu bois har qanday davlat (jamiyat) o’z fuqarolarini yashash, mehnat qilish, shuningdek, iqtisodiy salohiyatini ro’yobga chiqarishi, uni namoyon eta bilishi uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib berish mas’uliyatini o’z zimmasiga oluvchi sub’ekt sifatida namoyon bo’ladi. Uzluksiz ta’lim -malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimini tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. O`zbekiston Respublikasining Qonuni Ta`lim to`g’risida. T., 1997. 2. O`zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. T.,1997. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. T. “O‘zbekiston”, 1997. 29 avgust. -7 bet. 4. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. T. 1997. 29 avgust. 9-10 bet. 5. Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. O‘zbekistan Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947 sonli Farmoni. 6. Barkamol avlod-O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., “Sharq”, 1997. 7. Barkamol avlod orzusi. T., O`zbekiston milliy ensiklopediyasi. 2000. 8. “Avesto” va uning insoniyat taraqqiyotidagi o`rni. T., “Fan”, 2001. 9. Amir Temur o`gitlari. T., “Navro`z”, 1992. 10. Abdullaev Yu. Jahon oliy maktabi: qiyosiy tahlil. T., G’. G’ulom nomidagi “Adabiyot va san`at” nashriyoti, 2001. 11. Abdullaeva Sh. va boshq. Pedagogika. T., «Fan», 2004. 12. Abdurasulov M. O`zbek ma`rifatparvar shoirlari ilm-ma`rifat haqida. T.: «O`qituvchi», 1972. Abu Ali ibn Sino. Hikmatlar. T.: «O`zbekiston», 1980

O'xshashlar

O’zbekiston respublikasining ta’lim to’g’risidagi qonuni

Kadrlar tayyorlash milliy modeli. Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi

O’zbekiston Resrublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturining o’ziga xosligi

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini amalga oshirish mexanizmlari