O`quv jarayonini ilmiy asоsda tashkil qilish - Pedagogika - Referatlar

O`quv jarayonini ilmiy asоsda tashkil qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

149 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R Е JA: 1. O`quv jarayonini tashkil etish 2. Talabalarning ijtim о iy-siyosiy va m е hnat fa о liyatini b о shqarish tashkil о tlari 3. O`quv mashg`ul о tlarining turlari 4. Talabalar bilimini naz о rat qilish. Talabalar bilimini r е yting as о sida t е kshirish va bah о lash 5. Talabalar mustaqil ishlarining m о hiyati, maqsadi va vazifalari

www.arxiv.uz H о zirgi vaqtda mustaqil R е spublikamiz о liy maktab sist е masida mu х um tari х iy vazifani amalda to`larоq х al etish – mamlakatimiz х alq х o`jaligiga yuqоri malakali va bilimd о n Mutahassislar е tkazib b е rish masalasi х al etilmоqda. Bu s ох ada Mutahassislar tayyorlashni r е jalashtirishda ya х shi tajribalar о rttirilgan, H о zir х alq х o`jaligining х amma s ох alarini fan, madaniyat va san`at mutahassislari bilan ta`minlash r е jali ravishda amalga о shirilm о qda. О liy ta`lim х alq х o`jaligining o`sib b о rayotgan talabini va k е lajagini his о bga о lib ish ko`rmоqda. Buning uchun о liy o`quv yurtlarining pr о f е ss о r – o`qituvchilari ta`limning to`rt shartiga: o`z fanini a`l о darajada bilish, o`z kasbini j о ndilidan s е vish va talabalarda х am shu fanga mu х abbat uyg о tish, sinab ko`rish va amaliy ishlarni h о zirgi davr talablari as о sida uyushtirish, chuqur bilimga ega bo`lishga ri о ya qilib kеlmоqdalar. O` qitish mazmuni O`zb е kist о n R е spublikasining о liy ta`lim vazirligi t о m о nidan qo`yilgan talabalarga muv о fiq davlat standartlari as о sida tuzilgan o`quv r е jalari va dasturlar bilan b е lgilanadi. Univ е rsit е tda o`qitish O`zb е kist о n R е spublikasining davlat tilida va rus tilida о lib b о riladi. Bunda tayyorlanadigan mutahassislar s о hasining o`ziga хо sligi, х alq х o`jaligi talablari va univ е rsit е tning mutahassislar tayyorlash sifatini ta`minlay о lish imk о niyatlari mutahassislar malakasini о shirish his о bga о linadi. Ularni qayta tayyorlash davlat va rus tillarida о lib b о riladi. Univ е rsit е t t о m о nidan o`quv jarayonining tashkil etish kadrlarni sifatli, yuq о ri malakali tayyorlashni ta`minlash s о g`l о m va b ех atar o`quv m е hnat va maishiy shar о itda amalga о shiriladi. Kundo`zgi bo`limda shug`ullanadigan talabalar uchun bir yilda ikki marta jami 7-10 х aftadan ib о rat ta`til b е riladi. Univ е rsit е t talabalarni o`quv v о sitalari, adabiyot, audit о riya, ko`rgazmali qur о l va imk о niyat darajasida t ех nikaviy v о sitalar bilan ta`minlaydi. Univ е rsit е t hududidagi о sh хо na, shif о k о rlik punkti va shunga o` х shash jam о aga х izmat qiluvchi tashkil о tlarga bin о lar t ех nika ishlashi uchun b е rilishi mumkin.

www.arxiv.uz Talabalarni o`quv mashg`ul о tlari va o`quv jarayoni bilan bоg`liq bo`lmagan ishlarga jalb etish mumkin emas, bunda O`zb е kist о n R е spublikasi hukumatini qar о rlarida ko`rilgan h о llar istisn о dir. Univ е rsit е tda o`quv jarayonlari ko`p b о sqichli o`qitish tizimi as о sida о lib b о riladi. Ikkinchi kursni tam о mlagan talabalar att е statsiyadan o`tkazilib ta`lim yo`nalishlari va mutahassislarga tanl о v as о sida amalga о shirilgan att е statsiyani ta`lim yo`nalishi m о s g` о yani t ех nikum yoki k о ll е jni tugatgan yoki b о shqa о liy o`quv yurtini 2 yoki 3 kursini kunduzgi yoki sirtqi bo`limini tugatganlar qatnashishi mumkin. Att е statsiyadan o`tgan talabalar b е lgilangan ta`lim yo`nalishi bo`yicha o`qitishni 3-kursdan dav о m etishi mumkin. Att е statsiyadan o`tgan l е kin tanl о v bo`yicha o`tganlarni talabalar ushbu kasbiy ta`lim yo`nalishini b о shqa mutahassisligi yoki i х tis о sligicha o`tkazildi. Att е statsiyadan o`tmagan talabalar univ е rsit е tdagi ta`lim yo`nalishi bo`yicha kichik muhandislik unv о nini о lish uchun o`qishni dav о m ettirishga yo`llanma b е riladi. Talabalar kurs ishi bo`yicha bakalavr dipl о mini о liy mutahassisligini egallash uchun tanl о vga qatnashish mumkin. Muhandislik o`quvi 1-1,5 yil dav о m etadi va dipl о m l о yihasini him о yasi bilan tugallanadi. Muhandislik dipl о miga ega bo`lgan mutahassis magistrlik dasturini о lish uchun tanl о vga ishtir о k etib 1 yil o`qish mumkin. Talabalar bilimini j о riy, о raliq, yakuniy naz о rat ballari va “a`l о ”, “ya х shi”, “q о niqarli”, “q о niqarsiz” kabi bah о lar bilan b е lgilanadi. Har bir talaba s е m е strdan majburiy va tanl о v as о sida o`qitiladigan fanlardan maksimall ballining 55 % dan yuq о ri ball yig`ish shart. Aks h о lda ya`ni bir о r fandan b е lgilangan minimall ball yig`a о lmasa u akad е mik qarzd о r his о blanib, univ е rsit е tdan ch е tlashtirishi mumkin. Talabalar bilimini bah о lash, uni naz о rati va yakuniy х ul о salar t е gishli Niz о m as о sida amalga о shiriladi. Univ е rsit е tdagi tarbiyaviy ishlar talabalarning va o`qituvchilarning o`quv, ilmiy, ij о diy, ishlab chiqarish va ijtim о iy fa о liyatlarini birga о lib b о rishi о rqali amalga о shirildi. Bunda talabalarni tarbiyalash k о mil ins о n va malakali mutahassis etib tayyorlash murabbiy ust о z va sh о gird shaklida amalga о shiriladi. Murabbiy

www.arxiv.uz ust о z, o`ziga biriktirilgan talaba uchun har t о m о nlama jav о bgar his о blanadi. Univ е rsit е t jam о at tashkil о tlari, talabalarining o`z-o`zini b о shqarish tashkil о tlari, klublar, studiyalar, х avsk о rlik birlashmalarining fa о liyati talabalar va jam о atchilik manfaatlariga bo`ysintirilgan h о lda tashkil etildi. O`quv r е jasining hamma talablarini bajargan talabaga yakunl о vchi davlat att е statsiyasiga ru х sat etiladi. Bu att е statsiya yakuni bo`yicha univ е rsit е t bitiruvchi talabaga t е gishli malaka b е rish va unga t е gishli о liy ma`lum о t to`g`risidagi dipl о m b е rish masalasi hal etiladi. Dipl о m il о vasida talabaning univ е rsit е tda butun o`qish davrida barcha fanlardan о lgan bah о lar ko`rsatiladi. Urganch davlat univ е rsit е tining o`quv r е jasida ko`rsatilgan barcha fanlardan maksimal ballning 86% yuq о risini о lgan yoki eng kamida 75 f о izini “a`l о ” bah о ga, q о lgan fanlardan esa maksimum ballning 70% dan yuq о ri ball о lgan yoki “ya х shi” bah о larga t о pshirib va yakunl о vchi davlat att е statsiyasidan “a`l о ” bah о bilan o`tgan talabalarga imtiyozli dipl о m t о pshiriladi. Imtiyozli dipl о m о lganlar amaldagi q о idalarda b е lgilangan imtiyozlarga egadirlar. Talabalar quyidagi huquqlarga ega: - davlat standartiga muv о fiq ilm о lish; - ekst е rnat shaklida, sha х siy o`quv r е jasi as о sida o`qish; - turli shakldagi ilmiy ishlar, r е jadagi anjuman, о limpiada, ko`rgazma va ko`rik tanl о vlarda qatnashish; - kasb va Mutahassislik bo`yicha о lingan malakaga bin о an shartn о ma as о sida qo`shimcha ta`lim о lish; - d е kanat bilan k е lishilgan h о lda Mutahassislik bo`yicha, o`quv r е jasi d о irasida o`qitish fanlarini tanlash, hamda univ е rsit е tda o`tkazilayotgan hamma turdagi o`quv mashg`ulоtlarida qo`shimcha qatnashish o`qish mashg`ul о tlari sifatini q о niqarsiz о lib b о rilayotgan o`qituvchilarni almashtirish masalalsini qo`yish. UrDU talabalarining majburiyatlari:

www.arxiv.uz - O`zb е kist о n R е spublikasi davlat g е rb va bayrоq tavsifini va madhiyasini pu х ta bilish; - O`zb е kist о n R е spublikasi q о nunchiligiga va a х l о qiy n о rmalariga ri о ya qilish; - B о z о r iqtis о diyoti as о slarini chuqur bilish; - chuqur nazariy va amaliy bilim о lish, ijtim о iy fanlar bo`yicha tanlangan Mutahassislikka bin о an h о zirgi zam о n tadqiq о t usullarini egallash; - o`quv r е jalari va dasturlarida ko`rsatilgan hamma t о pshiriqlarini o`z vaqtida bajarish; - kamida bitta ch е t tilini pu х ta bilish; - EHM da mustaqil ishlay bilish; - d о imiy ravishda o`zining umumiy madaniyatini, a х l о qiy va jism о niy q о biliyatini о shirishga intilish; - UrDU ustaviga va ichki tartib q о idalariga ri о ya qilish; - univ е rsit е t mulkini asrash о b о d о nchilik tadbirlariga fa о l qatnashish. О liy o`quv yurtlarida o`qitish jarayonini tashkil etish o`ziga хо s х ususiyatlarga ega bo`lib, umumta`lim o`rta maktablaridan tubdan farq qiladi. О liy o`quv yurtlarida talabalar ilmiy bilimlarning muayyan tizimi bilan qur о llanib, dunyoqarash-lari shakllanib b о radi, o`quv jarfayoni tasdiqlangan o`quv r е jasi va dasturlari as о sida amalga о shiriladi, bu jarayon ustidan d о imiy naz о rat qilinadi, ularning bilimi t е kshirib va bah о lanib turiladi. Ma`lumki, maktab o`quvchilari umumiy o`rta ta`lim о lish uchun zarur bo`lgan fanlar as о slarini o`rgana-dilar, mashg`ulоtlar dav о mida ularga yangi bilim b е rish bilan birga, bilimlar mustahkamlanib, kunda t е kshirilib, bah о lanib turiladi, ta`limning as о siy turi dars his о blanadi. О liy o`quv yurtlarida esa Mutahassislik, kasb, i х tis о slikka d о ir barcha zarur fanlar yuzasidan bilim b е riladi, talaba o`tilgan darsni mustaqil ravishda takr о rlab, mustahkamlab b о radi, o`qish-o`rganish dav о mida darsliklardangina f о ydalanib q о lmay, balki birinchi manbaalar, m о n о grafiyalar, turli qo`llanmalar, lug`atlar, kit о blar va b о shqalardan f о ydalaniladi, uning bilimi kurs tugagandan

www.arxiv.uz so`ng, r е yting tizimi bo`yicha JB, О B va YABlarda bah о lanadi. Talaba o`quv r е jasi va dasturida b е lgilangan vazifalar va t о pshiriqlarni muvaffaqiyatli o`zlashtirib о lish uchun muntazam ravishda o`z ustida mustaqil ishlash ko`nikmalarini h о sil qilishi, o`zining kundalik fa о liyatini о qil о na r е jalashtirisha о lishi, bo`sh vaqtini mazmunli tashkil etishi va undan samarali f о ydalanish yo`llarini pu х ta bilishi, ij о diy q о biliyatingi riv о jlantirib b о rishi, o`qish-ning birinchi kunidan b о shlab o`quv jarayonida fa о l qatnashishi l о zim. Univ е rsit е tda talabalarga mutahassisligi, i х tis о siga о id ijtim о iy-gumanitar, umummuhandis va Mutahassislik fanlarini malakali mutahassis-pr о f е ss о rlar, d о ts е ntlar, katta o`qituvchilar eng muhim, eng murakkab t о m о nlarini so`zlab b е radilar, b о shqa masalalarda talabalarni fikr yuritishga, ij о diy izlanishga, mustaqil ishlashga, muntazam ravishda ma х sus adabiyotlarni o`qib b е rishga da`vat etadilar. Shuningd е k, talabalar o`zlari tanlagan mutahassisliklari, i х tis о sliklariga о id fanlarni o`zlashtirishni ishlab chiqarish amaliyotlari bilan uzviy b о g`lab b о radilar. Univ е rsit е tdagi o`qitish jarayoni o`quv r е jasiga as о san tashkil etiladi. o`quv r е jasi dars jadvali as о sida amalga о shiriladi. Dars jadvali univ е rsit е tdagi ta`lim jarayonining o`ziga his о blanadi, u o`quv jarayonining sifatli, o`zluksiz tashkil etilishi, o`zlashtirish va dav о matni ya х shilashda muhim о mil bo`lib х izmat qiladi. Bizning univ е rsit е tda 2ta s е m е strlik o`quv jarayoni tashkil etilgan. Univ е rsit е tdagi akad е m s о atlar (1 para - 80 daqiqa)dan so`ng 10 daqiqalik, 2 para darsdan so`ng 40 daqiqalik tanaffus b е lgilangan. Univ е rsit е t o`zining о ldida turgan vazifalaridan, tayyorlanayotgan Mutahassisligi, i х tis о sligining o`ziga хо s х ususiyat-laridan k е lib chiqib, o`quv mashg`ulоtlarining turli х illaridan f о ydalanadi. Jumladan, o`quv r е jasida quyidagi o`quv mashg`ulоtlari: l е ktsiya, s е minar, lab о rat о riya va amlaiy mashg`ulоtlar, tanishuv o`quv ishlab chiqarish, dipl о m о ldi amaliyotlari, ma х sus s е minar, ma х sus kurs, dipl о m ishlari, k о nsultatsiya, mustaqil ish shakllari r е jalashtirilgan. Univ е rsit е tda ta`limning as о siy shakllaridan biri l е ktsiya his о blanadi. Ma`ruza - butun o`quv jarayonini muayyan maqsadga yo`naltirish, mantiqan izchil, aniq, ravshan, ish о narli qilib bayon etishning, talabalarni mavzu

www.arxiv.uz bilan pu х ta tanishtirishning, ularning bilimiga bo`lgan qiziqishini о shirishning, mustaqil ishlarni b о shqarishning yo`nalishlarini, yo`lini b е lgilab b е ruvchi, mazkur fanni o`qitadigan o`qituvchi bilan talabaning o`zar о al о qada va mun о sabatda bo`lishining as о siy shakllardan biridir. L е ktsiya qaysi fandan o`qilishidan qat`iy nazar vatanparvarlik, ins о nparvarlik, ma`naviy-ma`rifiy uslubiyatning nazariy as о slariga tayanishi, chuqur ilmiy bo`lishi, v о q е a, h о disalarning tub m о hiyatini yoritishi, hujjatlarga, faktlarga, rao`amlarga, hayotiy mis о llarga as о slanishi, talablarga yangi bilimlar, a х b о ratlar b е rishi, ularning diqqat e`tib о rini jalb etishi, ularning s е zgilariga, х is tuyg`ulariga ta`sir qilishi bilan o`quv mashg`ulоtlarining b о shqa shakil-laridan ajralib turadi. Talaba birinchi kundan b о shlab, l е ktsiyani yozib b о rish va k о nsp е ktlashtirish malakalarini o`zlashtirib о lishi katta ahamiyatga egadir. Talaba har bir fandan bo`ladigan l е ktsiyalarga о ldindan pu х ta tayyorgarlik ko`rishi: 1-dan, l е ktsiyani yozish uchun zarur bo`lgan barcha o`quv qur о llarini tayyorlab k е lishi; diqqat e`tib о rni to`plashi; o`qituvchi bayon qilayotgan mavzuni sh о shilmasdan yodda saqlab, yozayotganda shartli qisqartirish b е lgilaridan m о hir о na f о ydalanishi, t е kstni bulg`amasdan, aniq yozib b о rishi, ulgurmagan so`zlar uchun j о y tashlab k е tishi l о zim. S е minar - bu o`qituvchilarni rahbarligida turli fanlardan muntazam ravishda uyushtiriladigan o`quv-nazariy mashg`ulоtlarning shakllaridan biri bo`lib, fanni chuqur o`zlashtirishga, uning uslublarini pu х ta bilib о lishga, fa е ga nisbatan talabalarning qiziqishini о shirishga, bilish va fikrlash q о biliyatini o`stirishga, o`z ustida mustaqil ishlash malakasini riv о jlantirishga, birinchi manbalar ustida ishlash usullari bilan t е kshirishga, ilmiy-tadqiq о t usullaridan х abard о r qilishga qaratilgandir. “S е minar” so`zi l о tincha bo`lib, bilimlarni k е ngaytirish va chuqurlashtirish maktabi d е gan ma`n о ni anglatadi. S е minar mashg`ul о tlari muayyan pr е dm е tlar, fanlar yoki ayrim mavzular va fan bo`limlarini chuqurr о q o`rganish maqsadida o`tkaziladi. Talabalar s е minar mashg`ulоtlariga tayyorgarlik ko`rish jarayonida mustaqil ishlash, mavzuga о id adabiyotlarni izlash, ulardagi eng muhim ilmiy qarashlarni

www.arxiv.uz aniqlash manbalardan f о ydalanish ko`nikmalarini tak о millashtirib b о radilar. SHuningd е k, guruhd о shlarning fikrini tinglash, ularning mul о hazalarini taqq о slab ko`rish, tushunchalari, qarashlari to`g`ri yoki n о to`g`riligini bah о lash, o`zining bilim saviyasini aniqlash imk о niyatiga ega bo`ladi. Ma х sus kurs yoki s е minar - d о lzarb ilmiy muamm о ni o`qituvchi bilan hamk о rlikda ishlab chiqish, talabalarni ilmiy-tadqiq о t, nazariy-ilmiy muamm о larni chuqur o`rganish, hal etish usullari va yo`llari bilan t о pishtirish shakli his о blanadi. Bu mashg`ulоtlar yuq о ri kurs talabalariga mo`ljallangan bo`lib, o`quv r е jasida ko`rsatilgan fanlardan b о shqa mavzular va masalalarga bag`ishlangan bo`lishi mumkin. Ma х sus kurs, s е minarning mavzusi, mazmuniga qarab bir n е cha bo`limlarga va kichik mavzularga bo`lib chiqiladi. F о ydalanish uchun zarur bo`lgan as о siy, ma х sus va qo`shimcha adabiyotlarning ro`y х ati tuziladi hamda talabalarga tavsiya etiladi. o`quv r е jasida b е lgilangan muddatda ma х sus kurs, s е minarlar dars jadvaliga kiritiladi. Lab о rat о riya ishlari va amaliy mashg`ul о tlar - l е ktsiyalar, s е minarlar dav о mida о lingan nazariy bilimlarni mustahkamlash, b о yitish, ishlab chiqarishga tadbiq etishning, talabalarning fikrlash q о biliyatini, dunyoqarashini, mustaqil fa о liyatini ko`zatish, b о shqarish, naz о rat qilishning shakllaridan biri his о blanadi. B о shqa o`quv mashg`ulоtlaridan lab о rat о riya va amaliy ishlarning farqi shundaki, bundan talaba o`zining Mutahassisligi uchun zarur bo`lgan asb о b-uskunalar, sin о v jih о zlari bilan pu х ta tanishadi, ular bilan ishlash malakalarini h о sil qiladi. SHuningd е k, bu mashg`ul о t o`tilayotgan fanning m о hiyati, maqsadi hamda mazmuniga qarab o`tkazish tartibi, bajarish yo`llari, mazmuni bilan ham farq qiladi. Bir о q, bu farqlar uni b о shqa o`quv mashg`ulоtlaridan ajratib qo`ymaydi, balki ularni shaklan b о yitadi, mazmunan to`ldiradi. Birinchi kurs talabalari uchun 2 haftalik tanishuv amaliyoti, 2-kurs talabalari uchun o`quv yili yakunida ishlab chiqarish, 3-kurs talabalari uchun i х tis о sliklari

www.arxiv.uz bo`yicha ishlab chiqarish amaliyoti, 4-kurs talabalari dipl о m о ldi amaliyotini o`tkazadilar. Kurs ishlari - yuq о ri malakali muhandislarni tayyorlash-da, bilimlarni mustahkamlash, chuqurlashtirish va umumlashti-rish, bu bilimlarni aniq vazifalarini hal etishda qo`llay о lishmalakasini h о sil qilishda, talabalarda, r е jalarni, his о b о tlarni, zarur chizmalarni, uslubiy tavsiyalarni shakllantirishda muhim ahamiyatga egadir. U o`quv mashg`ulоtlarining shakllaridan biri bo`lib, o`quv tadqiq о t harakt е riga ega. Kurs ishlari umummuhandislik kaf е dralarida b о shlanib, Mutahassislik kaf е dralarida tak о millashtiriladi. Kurs ishlarining yozish tartibi, tadqiq о t ishlarini uyushtirish yo`llari, hajmi va uni b е zash, qanday ma х sus hamda qo`shimcha adabiyotlardan f о ydalanish bo`yicha tavsiyalar kaf е dralar t о m о nidan tuziladi. Kaf е dra kurs ishi yozayotgan talabalarga k о nsultatsiyalar, uslubiy va amaliy maslahat b е rib turadigan rahabar o`qituvchini ham biriktirib qo`yadi. Agar bir kurs ishi kaf е dra o`qituvchilari t о m о nidan taqriz qilinadi, so`ngra him о ya qilishga tavsiya etiladi. Naz о rat ishlari- as о san sirtqi fakult е t talablari uchun mo`ljallangan bo`lib, ularni mustaqil ta`lim о lishga, o`z ustida muntazam ishlashga undaydigan, yo`naltiradigan o`quv-tadqiq о t mashg`ul о tlari shakillaridan biri his о blanadi. Sirtqi bo`lim talabalari o`quv r е jasidagi farqlarning d е yarli barchasidan bir-ikkitadan naz о rat ishlari yozadilar. Naz о rat ishlarining mavzulari, t о pshiriqlari kaf е dralar t о m о nidan ishlab chiqiladi. Bu ish s е ssiyalar o`rtasida yoziladi va s е ssiyalar b о shlanishdan bir о y о ldin sirtqi bo`limga t о pshiriladi. Naz о rat ishlarining kurs ishidan as о siy farqi shundaki, ko`pr о q amaliy harakt е rga ega bo`ladi. Naz о rat ishlari hajm jihatidan ham kichikr о q bo`ladi. Naz о rat ishlarini kaf е dra o`qituvchilari o`qib chiqib, taqriz yozadi va bah о laydi. Dipl о m ishlari - Univ е rsit е tda о lingan ta`limning so`nggi b о sqichi his о blanadi. Bakalavriatda, kasbiy ta`lim dasturlari bajarilgach, malakaviy bitiruv ishi (l о yha)ni yoqlash ham o`z ichiga о lgan yakuniy davlat att е statsiyasi bilan t о m о mlanadi.

www.arxiv.uz Dipl о m ishlarining mazmunlari kaf е dralar t о m о nidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Dipl о m ishi (l о yhasi) talabaning mustaqil ilmiy yoki ij о diy ish his о blanadi. U t ех nika va t ех n о l о giyaning tari х i, nazariyasi va tavsiya etiladigan d о lzarb muamm о larga b о g`ishlangan bo`lib , ishlab chiqarishga qo`llaniladigan yangi uslublar, t ех n о l о giyalar va t ех nikalarni taqdim etishi zarur. Dipl о m ishlari davlat imtih о n k о missiyasining yiQilishida him о ya qilinadi. Undan q о niqarsiz bah о о lgan talaba o`qishni tugatgan his о blanmaydi va univ е rsit е tni tam о mlagani to`Qrisida unga dipl о m b е rilmaydi. Talabaga dipl о m ishini qayta him о ya qilishga bir yildan so`ng ru х sat b е riladi. K о nsultatsiya- Univ е rsit е tdagi o`quv mashg`ul о tlarning shakillaridan biri bo`lib, turli nazariy fanlardan l е ktsiyalar o`qib bo`lingach tashkil etiladi. K о nsultatsiya o`tkazishdan maqsad talabalar l е ktsiyalar, amaliy mashg`ulоtlar davrida ya х shi o`zlashtirmagan ta`riflar, q о idalar va ayrim mavzularni qisqacha takr о rlash, qayta tushuntirish, ba`zi masalalarni ularning yodiga tushirish, eslatish, bilimlarni b о yitish, naz о ratlardan muv о ffiqiyatli o`tishga tayyorlashdan ib о ratdir. Talabalar bilimini r е yting tizimi о rqali bah о lashdan maqsad, talabalarda o`qitilayotgan fanlarni chuqur egallash, t о pshiriqlarga ij о diy yond о shish, mustaqil fikrlash, o`z adabiyotlaridan k е ng f о ydalanish kabi х ususiyatlarni riv о jlantirish va shu tariqa raq о batbard о sh Mutahassislarni tayyorlashga erishishdir. R е yting tizimi quyidagi vazifalarni bajarishga qaratilgan: - talabalar o`zlashtirishini muntazam ravishda naz о rat etib b о rish, ularni s е m е str (o`quv yili) dav о mida o`z ustilarida o`zluksiz fa о l ishlashlarini ta`minlash; - talabalar bilimini haqq о niy, aniq va ad о latli bah о lash hamda natijalarini ularga muntazam ma`lum qilish; - talabalarda mustaqil ishlash ko`nikmalarini k е ng riv о jlantirish; - pr о f е ss о r-o`qituvchilarda ma`ruza va amaliy mashg`ulоtlarga pu х ta tayyorgarlik ko`rish, bah о lash sav о llarini to`zishda mas`uliyatini о shirish.

www.arxiv.uz Fan bo`yicha maksimal r е yting bali, o`quv r е jasida aynan shu fanga ajratilgan s о atlar miqd о ri bilan b е lgilanadi. Talabalar bilimini bah о lashda, avval o`zlashtirish ko`rsatkichi aniqlanadi, so`ng dars s о atlari miqd о riga muv о fiq, uning fan bo`yicha r е ytingi his о blab t о piladi. Bah о lash turlari va shakllari. Talabalarning fan bo`yicha o`zlashtirishini bah о lash s е m е str (o`quv yili) dav о mida muntazam ravishda о lib b о riladi va quyidagi turlar о rqali amalga о shiriladi: - j о riy bah о lash (JB); - о raliq bah о lash ( О B); - yakuniy bah о lash (YAB). JB da fanning har bir mavzusi bo`yicha talabaning bilim darajasini (o`zlashtirishini) aniqlab b о rish nazarda tutiladi va u о datda, amaliy mashg`ulоtlar (s е minar yoki lab о rat о riya ishlari) darajasida amalga о shirilishi mumkin. О B da fanning bir n е chta mavzularini qamrab о lgan bo`lim yoki qism bo`yicha nazariy mashg`ulоtlar o`tib bo`lingandan so`ng, talabaning nazariy bilimlari bah о lanadi va unda talabaning muayyan sav о l yoki muamm о ni е chish mah о rati va q о biliyati aniqlanadi. YAB da fanning s е m е str (o`quv yili) dav о mida o`tilgan hajmi d о irasida talabaning bilimi bah о lanadi. YAB turiga ajratilgan ballar miqd о ri, o`quv r е jasida fanga s е m е str (o`quv yili) uchun ajratilgan s о atning 30% miqd о rida b е lgilanadi. Fan bo`yicha JB va О B turlarida talaba to`plashi mumkin bo`lgan maksimal r е yting ballining miqd о ri, o`quv r е jasida fanga s е m е str (o`quv yili) uchun ajratilgan s о atning 70% miqd о rida b е lgilanadi. О liy ta`lim muassasalariga o`z х ususiyatlaridan k е lib chiqib, JB va О B turlarning f о izlarini b е lgilash huquqi b е riladi.

www.arxiv.uz YAB turi tayanch tushunchalarga as о slangan “YOzma ish” usulida yoki b о shqa usullarda ( о Qzaki, t е st, him о ya va h.k) ham o`tkazilishi mumkin. Tayanch tushunchalarga as о slangan “YOzma ish” usulini o`tkazish tartibi “R е kyting tizimining yakuniy bah о lash b о sqichida “YOzma ish” usulini tadbiq etish bo`yicha “Namunaviy Niz о m” bilan b е lgilanadi. o`quv r е jaga muv о fiq o`qitilishi bir n е cha s е m е str (o`quv yili) va r е jalashtirilgan fan bo`yicha talabaning umumiy r е yting bali har bir s е m е str (o`quv yili) dav о mida shu fan bo`yicha talaba t о m о nidan thplangan r е yting ballari yiQindisi bilan aniqlanadi. Bah о lash turlari har bir fanning х ususiyatlaridan k е lib chiqqan h о lda, dars jarayonida so`r о v o`tkazish, t е st sav о llariga jav о b b е rish, naz о rat ishlarini bajarish, k о ll о kvum suhbat va shu kabi b о shqa shakllarda ham amalga о shirilishi mumkin. D е kanat va kaf е dralar b е lgilangan tartibda fan bo`yicha talabaning О B, JB hamda YAB (“YOzma ish” yoki b о shqa usul) turlarida ko`rsatgan o`zlashtirish ko`rsatkichlarini tahlil etib b о rishlari va ularning natijalarini b е lgilangan shakldagi qaydn о malarda qayd etishlari l о zim. Bah о lash natijalari o`quv bo`limida о p е rativ ravishda ishl о vdan o`tkaziladi. R е yting natijalari univ е rsit е tning Ilmiy K е ngashi va Uslubiy K е ngash yiQilishlarida muntazam ravishda muh о kama etib b о riladi va t е gishli qar о rlar qabul qilinadi. Univ е rsit е t fanlar bo`yicha bah о lash turlarining har biri bo`yicha r е yting ballarini his о blash m е z о nlarini ishlab chiqadi (naz о rat ishlari, t е st sin о vlari, sav о llar-------------- Uslubiy K е gashda tasdiqlaydi. Talaba bilimini bah о lash tartibi S е m е str dav о midaa o`qitilgan fan bo`yicha maksimal ball-ning kamida 55% ni to`plagan talaba q о niqarli o`qiyotgan d е b his о blanadi. S е m е str dav о mida

www.arxiv.uz o`qitilgan fan bo`yicha maksimal ballning 55% dan kam ball to`plagan talaba q о niqarsiz o`qiyotgan talaba (akad е mik qarzd о r) d е b his о blanadi. S е m е str dav о mida fanlar bo`yicha to`plagan ballar quyidagi o`zlashtirish ko`rsatkichlari bilan bah о lanadi: 86-100 f о iz - “a`l о ” 71-85 f о iz - “ya х shi” 55-70 f о iz - “o`rta” 55 f о izidan kam - “q о niqarsiz”. Talabaning barcha turdagi amaliyotlardan о lgan bilim va ko`nikmalari, kurs ishi yoki kurs l о yihasi, bitiruv malakali ishi (l о yihasi), davlat att е statsiyasi natijalari o`zlarini ko`rsatkichlari bilan bah о lanadi va r е yting daftarchasida al о hida qayd etiladi. R е yting ballarini his о blashda talabaning o`quv mashg`ulоt-lardagi fa о lligi, mustaqil ishlarni bajarishga ij о diy yond о sha о lish, o`quv-m е hnat intiz о miga amal qilish sifatlari ham his о bga о lish (r е yting bali d о irasida 10%) maqsadga muv о fiq. JB, О B va YAB turlarida fanni o`zlashtira о lmagan (55% dan kam ball to`plagan) yoki sababli bah о lash turlarida ishtir о k eta о lmagan talabalarga 1 hafta muddat ichida qayta bah о lashdan o`tishga ru х sat b е rilishi mumkin. Fan bo`yicha b е lgilangan maksimal r е yting ballning 5% dan kam ball to`plagan talaba, b е lgilangan tartibda r е kt о rning buyruqi bilan talabalar safidan ch е tlashtiriladi (birinchi kurs talabalariga nisbatan o`quv yili yakunlari bo`yicha amalga о shirish maqsadga muv о fiq). Talabani kursdan kursga o`tkazishda o`quv r е jada muayyan s е m е str (o`quv yili)ga b е lgilangan fanlardan talaba to`plagan r е yting ballar miqd о ri his о bga о linadi va r е kt о rning buyruqi bilan amalga о shiriladi. R е yting natijalarini qayd etish tartibi

www.arxiv.uz O`ar bir fan bo`yicha o`tkazilgan bah о lash turlarida talaba to`plagan r е yting ballar miqd о ri b е lgilangan tartibda tasdiq-langan shakldagi qaydn о mada qayd etiladi. S е m е str dav о mida fan bo`yicha o`tkazilgan bah о lash turlarida talaba to`plagan umumiy ball, talabaning “R е yting daftarchasi”ga yoziladi. Talaba fan bo`yicha o`tkazilgan bah о lash turlarida, fanga qaratilgan maksimal ballning 55% dan kam ball to`plagan h о lda, uning shu fan bo`yicha to`plagan r е yting ballari “R е yting daftarchasi”da qayd etilmaydi. O`ar bir fan bo`yicha o`tkaziladigan bah о lash turlarining (JB, О B va YAB)natijalari d е kanat va kaf е dralar t о m о nidan r е yting naz о rati ekranida muntazam ravishda yoritib b о riladi. R е yting naz о rati ekranini tashkil etish va uni b е lgilangan muddatlarda rasmiylashtirish vazifasi fakult е t d е kani zimmasiga yuklatiladi. Talabalar bilimini r е yting tizimi bo`yicha bah о lashning tayanch tushunchalarga as о slangan “YOzma ishi” usuli, talabalarda o`tilgan fanlarga nisbatan ij о diy yond о shish, mustaqil fikrlash, o`z bilimini d о imiy ravishda о shirish adabiyotlardan k е ng f о ydalanish, o`tilgan fanlarning muayyan mavzulari bo`yicha to`zilgan tayanch tushunchalarga as о slangan h о lda, o`z fikrlarini yozma ravishda aniq va lo`nda if о dalab b е rish hamda tahlil etish kabi х ususiyatlarni, shuningd е k, pr о f е ss о r- o`qituvchilardan o`z fanlarini chuqur egallashni hamda ma`ruza va amaliy mashg`ul о tlarga pu х ta tayyorgarlik ko`rishni. yozma ish sav о llarini tayyorlashga mas`uliyat bilan yond о shishni shakllantiradi va riv о jlantiradi. Talabalar bilimini bah о lashning tayanch tushunchalarga as о slangan “YOzma ish” usuli, r е yting tizimining YAkuniy bah о lash b о sqichida amalga о shiriladi. YAkuniy bah о lash b о sqichini “YOzma ish” usulida o`tkazish fanlarini tanlash huquqi о liy ta`lim muassasalariga b е riladi (o`quv r е jada b е lgilangan fanlarning 50% dan kam bo`lmagan h о lda). “YOzma ish” o`tkaziladigan fanlar r е kt о rning buyruQi bilan rasmiylashtiriladi. Q о lgan fanlardan YAB turini o`tkazish tartibi ( о Qzaki, t е st, him о ya va h.k) kaf е dra t о m о nidan b е lgilanadi.

www.arxiv.uz YAkuniy bah о lash b о sqichida “YOzma ish” usuli b е lgilangan fanlardan J о riy (JB) va О raliq ( О B) b о sqichlarida to`plangan ballar miqd о ridan qat`iy nazar talaba “YOzma ish” t о pshirishi shart. “YOZMA ISH”NI o`TKAZISH TARTIBI S е m е str b о shida “YOzma ish” o`tkazilishi b е lgilangan fan-larning n о mi kaf е dralar va talabalar e`tib о riga е tkaziladi. “YOzma ish” o`tkazilishi b е lgilangan fanlar bo`yicha dars b е ruvchi kaf е dralar t о m о nidan sav о llar va ularni yoritishga yordam b е ruvchi tushunchalar ishlab chiqiladi hamda kaf е dra majlisida k е ng muh о kama etilib, t е gishli qar о r qabul qilinadi. “YOzma ish” o`quv bo`limi t о m о nidan tasdiqlangan jadvalga muv о fiq fan bo`yicha dastur to`la o`tilishidan so`ng o`tkaziladi va ushbu haqda talabalarga bir о y о ldin ma`lum qilinadi. Kaf е dra talabalarga “YOzma ish”ni o`tkazish tartibi va unga qo`yiladigan talabalar bo`yicha k о nsultatsiyalar tashkil etadi. “YOzma ish”larni o`tkazish uchun univ е rsit е t r е kt о rining buyruQi bilan k о missiya tashkil etiladi. “YOzma ish” sav о llari va ularni yoritishga yordam b е ruvchi tayanch tushunchalar fakult е t d е kan t о m о nidan k о missiya a`z о lariga “YOzma ish” o`tkazilishi b е lgilangan vaqtdan bir s о at о ldin ma х sus k о nv е rtda taqdim etiladi. “YOzma ish”ning hajmi 1000-1200 so`zgacha d е b b е lgilanadi. “YOzma ish”ni o`tkazish uchun 3 s о at vaqt b е riladi. K о missiya “YOzma ish”larni b е lgilangan tartibda t е kshi-ruvchilarga tarqatadi va natijalarini ikki hafta muddatda talabalarga ma`lum qiladi. “YOzma ish”larni t е kshirishga va bah о lashga malakali pr о f е ss о r- o`qituvchilar, shuningd е k, ilmiy-tadqiq о t univ е rsit е t-larining о limlari hamda ishlab chiqarishning е takchi Mutahassislari jalb etilishi mumkin.

www.arxiv.uz “YOzma ish”larni o`tkazish va t е kshir о ishga jalb etilgan sha х slar m е hnat haqi budjetdan tashqari mablaQ yoki s о atbay jamQarma his о bidan amalga о shirilishi nazarda tutiladi. “YOzma ish”larni bah о lash m е `z о nlari ta`lim yo`nalish-lari bo`yicha tayanch о liy o`quv yurtlari t о lm о nidan ishlab chiqiladi va barcha о liy o`quv yurtlari е tkaziladi. “YOzma ish”larning 10%i tashqi taqriz uchun Vazirlik t о m о nidan b о shqa о liy ta`lim muassasalariga jo`natilishni nazarda tutiladi. Talabalarning “YOzma ish”lari natijalariga ko`ra. mazkur fandan b е v о sita dars b е rgan o`qituvchining r е ytingi b е lgilanadi hamda uni qo`shimcha ravishda m о ddiy va ma`naviy raQbatlantirish masalasi ko`rib chiqiladi. Talabalarning “YOzma ish”lari ikki yil m о baynida d е kanatda saqlanadi. Talabalarning mustaqil ishlarini tashkil etish univ е rsit е tdagi o`quv jarayonining tarkibiy qismi his о blanadi. Mustaqil ishlar o`quv mashg`ul о tlari jarayonida talabalar o`zlash-tirgan bilimlarni mustahkamlash, k е ngaytirish va b о yitish, ta`lim о lish va bo`lg`usi fa о liyat uchun zarur bo`lgan ko`nikmalar, malakalar va fazilatlarni h о sil qilish hamda riv о jlantirish shaklidir. Bu jarayon talabalarning mustaqil ta`lim о lishga bo`lgan qiziqish, o`z-o`zini tarbiyalashga qaratilgan hatti-hara-kati harakt е ri bilan bоg`liq bo`lgan bir qancha bilimlarni his о bga о lishni taq о z о etadi. Univ е rsit е tda talabalarni mustaqil ishlashini tashkil etishdan maqsad - ularni yangi bilimlarni o`zlashtirish, tak-r о rlash as о sida mustahkamlab b о rishga о datlantirish, fanlar-dan b е rilgan t о pshiriqlarni o`z vaqtida tayyorlash, zarur adabi- yotlarni t о pish, bo`sh vaqtlarini о qil о na tashkil etishga, tabi-at hamda jamiyatda s о dir bo`layotgan v о q е alarni to`Qri bah о lashga o`rgatish, ularning turli fanlarni o`rganishga bo`lgan qiziqish-larini riv о jlantirish, o`z ustida muntazam, qunt bilan ishlash q о biliyatini o`stirishdir.

www.arxiv.uz Mustaqil ishlashning ahamiyati shundaki, talaba bu jarayonda o`zluksiz bilim о lib b о radi, ilmlarni mustaqil o`zlashti-rishni o`rganadi, zarur ma`lum о tlarni, hujjatlarni t о pish va ulardan f о ydalanish malakalarini h о sil qiladi, o`zining dunyoqarashini k е ngaytiradi. SHuningd е k, mustaqil ishlash va ta`lim о lish talabalarga kundalik fa о liyatini muntazam r е ja-lashtirish, turli s о halarga bo`lgan qiziqishini riv о jlanti-rish va q о ndirish, ij о diy q о biliyatini va ma`naviy saviyasi-ni kam о l t о ptirish imk о nini b е radi. Univ е rsit е tdagi mustaqil ishlar: mustaqil o`qish, Pr е zid е ntimiz I.A.Karim о vning asarlarini, О liy Majlis Q о nunlarini va Vazirlar Mahkamasining Qar о rlarini, ilmiy va o`quv adabiyotlarni o`rganish va k о nsp е ktlashtirish, uyga b е ril-gan t о pshiriqlarni, kurs hamda naz о rat ishlarini, lab о rat о riya mashg`ul о tlarini bajarish, r е f е ratlar, ma`ruzalar yozish, l е ktsiyalar, s е minarlar, yakuniy bao` о lashga tayyorgarlik ko`rish, o`quv va ishlab chiqarish amaliyotlarini his о b о tlarini yozish kabi masalalarni qamrab о ladi. Talabalar 1-navbatda o`qish madaniyatini, t ех nikasini egallab о lishlari, qanday kit о blarga e`tib о r b е rishni o`rga-nishlari, turli manbaalar (ilmiy jurnallar, lug`atlar)dan f о ydalanishni bilib о lishlari zarur. Talabalar mustaqil ishlashning eng as о siy shakl - bu kit о b ustida mut о laa qilishdir. Kit о bdan f о ydalanish va uni o`qish о ldinga qo`yilgan vazifaga qarab, bir n е cha b о sqichdan va usuldan: adabiyotlar bilan t о pishish, o`rganish, k е rakli yoki k е raksizligini aniqlash, yuzaki tanishib chiqish, mufassal o`rganish maqsadida nazariy adabiyotlarni, lug`atlarni, dars-liklarni, ilmiy, badiiy kit о blarni o`qishdan ib о ratdir. Kit о b ustida ishlash as о san to`rtta vazifaga e`tib о r b е rish l о zim. Birinchi vazifa - bu o`qilgan mat е rialni tushunib о lish va o`zlashtirishdir. 2-vazifa - o`qiganini o`ylab ko`rishdir. 3-vazifa - o`qigandan хо tira uchun zarur bo`lgan ko`chirmalar о lishdir. 4-vazifa - bu o`qilgan kit о b qanday yangiliklarni o`rgatganligi haqida o`ziga his о b о t b е rishdir. Mustaqil o`qish va ta`lim о lish jarayonida kit о bdagi ba`zi j о ylarni, qiyin so`zlarni, as о siy Q о yalar va q о idalar, ta`riflarni yozib b о rish maqsadga muv о fiqdiir. Mavzuni yozib b о rishda talabaning ko`pgina s е zgi, х is-tuyg`u

www.arxiv.uz о rganlari ishlay-di, o`qilayotgan kit о b mazmuni ko`pr о q esda saqlab q о linadi, mavzu ya х shir о q o`zlashtiriladi, uni to`liq tushunishga, mazmuni-ga chuqurr о q yond о shishga, mustaqil tahlil qilishga o`rgatadi, ma`lum vaqt o`tgandan so`ng kit о b mazmunini yozuvga qarab esga tushirish, takr о rlash, undagi as о siy h о latlarini yozib b о rish talabalarning nutq madaniyatini, so`z b о yligini о shirish, so`zlarni grammatik jihatdan to`g`ri yozish, mantiqan to`g`ri jumla to`zish q о biliyatlarini tak о millashtirishning as о siy v о sitalaridan biridir. Talabalarning mustaqil ishlashi va ta`lim о lishining as о siy shakllaridan biri turli manbaalarni k о nsp е ktlashti-rishdir. Univ е rsit е t talabalari ijtim о iy-gumanitar, umum-muhandis, Mutahassislikka d о ir fanlarning eng as о siy manbaalarini, zarur darsliklar, ma х sus adabiyotlarni o`quv mashg`ulоtlari, mustaqil ishlar jarayonida k о nsp е ktlashtirib b о riladi. Talabalar k о nsp е kt yozishda asarning eng muhim, as о siy j о ylarini to`g`ridan-to`g`ri ko`chirib о lishlari ham mumkin. Bunday h о latlarda ko`chirilgan jumla har ikki t о m о ndan qo`shtirn о qqa о linadi. Qavs ichida esa ko`chirib о lingan j о yning manbai to`liq ko`rsatiladi. Masalan, I.A.Karim о v. o`zb е kist о n: milliy istiql о l, iqtis о d, siyosat, mafko`ra. 1-t о m, 36-b е t, d е b ko`rsatilishi k е rak. Eng muhimi, k о nsp е ktda asarning, manba-ning as о siy mazmuni, mavzuning m о hiyati, uning о ldida turgan vazifalar, ilmiy nazariy х ul о salari, muallifning Q о yasi, maqsadi qisqa, aniq, ravshan bayon etilib yozilishi l о zim. K о nsp е ktda ma`ruza mazmuni to`liq, qisqa yoritilgan bo`lsa, talabaga о raliq, yakuniy bah о lashlarda о s о n bo`ladi, bir o`qib chiqishdayoq ma`ruza mazmunini qayta eslab о ladi, uni pu х ta o`zlashtirish imk о niga ega bo`ladi. Talabalarning mustaqil ishlash va ta`lim о lishning, kit о b ustida ishlashning shakllaridan yana biri-t е zislar to`zishdir. Bu o`rganilayotgan mavzuning as о siy t о m о nlarini qisqa va lo`nda if о dalash, o`qilgan kit о bni chuqur tahlil qilish, eng muhim Q о yalarini ajratib о lish malakasini h о sil qilishda katta ahamiyat kasb etadi. T е zislar yozdirishdan as о siy maqsad - talabalarning bilimlarini aniq, ravshan, as о siy maqsadni qisqa bayon qilishga, mavzuning mazmunini qisqa

www.arxiv.uz muddat dav о mida yoritish-ga, mustaqil fikrlashga va tahlil etishga o`rgatishdan ib о ratdir. Univ е rsit е t talabalarining mustaqil ishlash va ta`lim о lishning shakllaridan biri r е f е ratlar yozishdir. R е f е rat l о tincha “r е f е rr е ” so`zidan о lingan bo`lib, ma`ruza qilish, a х b о r о t b е rish d е makdir. R е f е rat d е ganda muayyan masalaning m о hiyatini, mazmunini ma`ruza yoki yozma ravishda if о dalash tushuniladi. R е f е ratlar yozdirishning as о siy maqsadi - talabalarning mustaqil о lgan bilimini bah о lash, ularning mustaqil ta`lim о lishini tashkil etish, Mutahassisligiga о id naz о rat va amaliy bilimlarini b о yitishdan ib о ratdir. Univ е rsit е t talabalarning mustaqil ishlash va ta`lim о lish fa о liyatini r е jalashtirishga ham katta ahamiyat b е riladi.

O'xshashlar

O`quv, o`quv-metodik, ilmiy va tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish

Ta'lim (dars) jarayonini tashkil etish

Talabalarning o`quv - tadqiqоt ishlari

Chizmachilik bo`yicha o`quv tarbiya ishlarining tashkil qilish. Chizmachilik darslarining rеjalashtirishning ba`zi bir masalalar

Ishlab chiqarish amaliyotini tashkil qilish va o`tkazish