Mehnat va kasb ta`limini o`qitish shakllari. - Pedagogika - Referatlar

Mehnat va kasb ta`limini o`qitish shakllari.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

57.5 KB

Ko'chirib olish

Mehnat va kasb ta`limini o`qitish shakllari . Reja: 1. Dars (Praktik mashkulot) o`qitishning asosiy shaklidir. 2. O`quv ishlab chiqarish brigadalarida o`qitish. 3. O`quvchilarni ishchilar brigadalarga biriktirib ko`yish. 4. Malakali ishchiga biriktirib qo`yish. 5. O`quv tsexlarida shtatli ish joylarida o`qitish. 6. O`qitishning frontal, zveno, yakka –yakka o`qitish, ekskursiya, aralash o`qitish shakllari.

Dars maktabdagi ta`lim ishining asosiy tashkiliy shaklidir. Ustaxonalardagi mashgulotlarda dars mexnat ta`limining asosiy vazifalarini amalga oshirish, yangi materialni baen kilishni amaliy topshirik berish va uni xal kilish bilan yaxshi boglash, ukuvchilarni aktivlashtirish, ijtimoiy foydali mexnatga jalb etishni amalga oshirish imkonini beradi. Mehnat darslari boshka o`quv fanlariga nisbatan qator xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar quyidagilardan iborat. 1.Darsda markaziy urinni o`quvchilarning amaliy ishlari egallaydi. Shu munasabat bilan ustaxonalardagi mashgulotlarni kushalok darslar sifatida o`tish maqullangan, 45 minutli darsning noqulayligi shuki, unda o`quvchilarning bevosita amaliy ishlariga juda kam vakt qoladi. Uning kup kismi ish o`rnini tayyorlash va yig`ishtirishga, o`qituvchining instruktajiga ketadi. 90 minut davomida o`quvchilar ma`lum mehnat topshirigini bajarishga ulguradilar, bu esa ularga ma`noviy qoniqish bag`ishlaydi va o`qituvchiga ish natijalarini baholash imkonini beradi. 2.O`quvchilarning amaliy ishlari unumli mehnat bazasida tashkil kilinadi. 3.Ustaxonalardagi mashgulotlarda o`quvchilar har xil qirquvchi asboblar yordamida ishlaydilar, materiallarga stanokda ishlov berishni bajaradilar. Shu sababli dars uni o`tkazishning xavfsizligini ta`minlovchi maxsus tayergarlikni talab kiladi. Darsga qator didaktik talablar quyiladi. Mehnat ta`limi darslariga nisbatan q ү yiladigan talablar kuydagilardan iborat. 1 .Darsni tashkil etishda didaktik maqsadning aniqligi . Odatda har bir darsda qator didaktik masalalar hal kilinadi, ko`pincha ularning bittasi ustunroq bo`ladi. Masalan, o`quvchilarga bilimlar beriladi, ularda ko`nikma va malakalar shakllanadi, texnik ijodiet qobiliyati va hakozalar rivojlanadi. Ammo ana shu ta`limiy vazifalar hr kanday darsda birday hal kilinmaydi. Bu kup jixatdan darsning mazmuniga boglik. Masalan, modellashtirishga bagishlangan darslarda ayniksa texnik tafakkurni, fazoviy tasavvurni va texnik ijodiet uchun zarur boshka

sifatlarni rivojlantirish uchun yaxshi sharoitlar vujudga keladi. Ukuvchilar modellarni taerlar ekan, ilgari olgan bilim va malakalarini mustaxkamlaydilar va takomillashtiradilar, ammo bu mazkur xolda asosiy emas, yul-yulakay xal kilinadigan vazifa bulib xisoblanadi. Dars strukturasi, tayyorlash ob`ekti, metodik vositalar – bularning xammasi birinchi navbatda asosiy didaktik vazifaga buysinadi, uni bajarishga yunaltiriladi. Shu bilan birga boshka ukuv vazifalarining bajarilishiga tuskinlik kiladigan sharoitlar vujudga kelishiga xam yul kuyilmaydi. Mexnat kunikmalarini shakllantirish vazifasi birinchi urinda turadi. Xar kanday mexnat operatsiyasini urganish ukuvchilarga operatsiyaning moxiyati, asboblar, ish usullari va xakozalar xakida ma`lum darajada bilimlar berishdan boshlanadi. Bu bilimlarni uzlashtirish ishning tugri usullarini uzlashtirishning zaruriy sharti.Kupincha mexnat usullarini bajarish uchun zarur bilimlarni egallash usullarining uzini egallashdan ancha asonirok buladi. Shu sababli operatsiyalarni urgatishda ukituvchining dikkat-e`tibori ukuvchilar mexnat usullarini tugri bajarishlariga karatiladi. Mexnat ta`limi ukituvchisi darsga tayyorlanayotganda mazkur darsda didaktik vazifalarning kaysilari asosiy vazifalar xisoblanishini aniklaydilar, ularga darsning maksadi sifatida karaydi va darsni shunga kura tashkil etadi. 2.Ta`lim va tarbiya vazifalarining birligi. Ta`lim tarbiyalovchi bulishi kerak. Bu talab xamma ukuv predmetlariga bab-barabar taallukli. Mexnat darslarida mexnat tarbiyasi uchun aloxida kulay sharoitlar vujudga keladi. Shu sababli mexnat tarbiyasiga mexnat ta`limining asosiy vazifalaridan biri sifatida karaladi. Bundan esa ukituvchi uz oldiga tarviyaviy xarakterdagi muayyan vazifani kuymagan darsni yaxshi dars deb xisoblab bulmaydi. Kishining mexnatga munosabatiga karab uning mexnat tarbiyasi xakida xukm chikarish mumkin. Kim tugri mexnat tarbiyasi olgan bulsa uzi, maxsulotning sifatini buzib, materiallarni tejamsiz sarflab, asboblarni extiyotsizlik bilan ishlatib mexnat unimdorligini oshirishga xesh kashon yul kuymaydi. Ukituvchi tarbiyaviy ish natijalarini uzluksiz kuzatish va unga tegishli tuzatishlar kiritish imkoniga ega

buladi. Xar bir darsdagi ta`lim protsessi ukuvchilarda mexnatga muxabbat uygatadigan yusinda tashkil kilinishi kerak. Buning uchun ukituvchi ish ob`ektini tanlashda fakat uning dastur talablariga mosligi xakida emas, ukuvchilarda kanday kizikish, jonlanish uygotishi, ya`ni ularni kiziktirish, musabakaga ragbatlantirish va xakozalar xakida xam uylashi kerak. Ukuvchilarga ish urnini tayyorlamasdan turib ishlashga kirishmaslik, nasoz asboblar bilan ishlamaslik kabi mexnat madaniyatining ma`lum koidalarini singdirish kerak. Agar ukituvchi xar darsda talablarni bushashtirmay bu koidalarning bajarilishini kuzatib borsa, ular odat tusiga kirib koladi. Ukuvchilar uzlarining mexnatga munasabati buyicha juda fark kiladi, shu sababli tarviyaviy ishda ularga individual yondashishni ta`minlash jada muxim. Oilada mexnat tarbiyasi olgan bolalar mexnatga tugri munasobatda buladi. Jismoniy mexnatga mensinmay karaydigan ukuvchilarga ukituvchi aloxida etibor kilishi kerak. Mexnat ta`limi ukituvchisi darsni rejalashda bunday ukuvchilar bilan utkaziladigan tarbiyaviy ishlarni maxsus rejalashtiradi. Maktablarning ish tajribasi ukuvchilarning mexnatga munasobatlari asta-sekin tenglashishini, barcha ukuvchilar bajonidil, kuchi etganicha mexnat kila boshlashini kursatadi. Bunga darsda ta`limiy va tarbiyaviy vazifalarning birligi ta`minlangan takdirdagina erishiladi. 3.O`quv materialini tug`ri tanlash. O`quv materialini tanlashda darsning maksadi, o`quvchilar oldingi mexnat darslarida olgan bilim va malakalar; fan asoslariga oid bilimlari; ularning jismoniy rivojlanganligidagi kabi qator omillar xisobga olinadi. Misol sifatida yog`ochga, metallga ishlov berishda, shuningdek, elektromontaj ishlarida qo`llanadigan rejalash operatsiyasini olamiz. Bu operatsiyani o`quvchilar birinchi marta 5-sinfda bajaradilar. Bunda tugri turtburchak shakldagi konturga ega bulgan detallarni tekislikda rejalash razmetkalovchi asboblar erdamida bajariladi. 7-sinfda geometrik yasashlar erdamida rejalash shablonlar buyicha rejalash ishlarini sikib chikara boshlaydi .8-sinfda rejalashga talablar ortishi mumkin,

chunki ukuvchilar bu operatsiya uchun muxum ma`lumotlar: uchburchak va doiradagi metrik munosabatlar, utkir uchburchakning trigonometrik funktsiyalari, ichki va tashki chizilgan uchburchaklar va xokazolar bilan tanishadilar. O`quv materialining mazmuni darsning maksadiga muvofik tanlanadi.Ukituvchi biror tema byuicha, masalan, yakunlovchi dars utkazar ekan, ishning xakikiy axvoliga karab uz oldiga xar xil maksadlarni kuyishi mumkin.Agar ukuvchilar mexnat usullarini bajarishda tipik xatolarga yul kuygan bulsalar, yakunlovchi mashgulot usha xatolar keyinchalik takrorlanmasligi uchun ularni analiz kilishga bagishlanishi mumkin.Yakunlovchi mashgulotda ukuvchilar bilimlarini umumlashtirish, egochga va metallga ishlov berish usullaridagi umumiy va farkli tomonlarini aniklash maksadlari xam kuyilishi mumkin.Birinchi xolda xam, ikkinchi xolda xam ukuv materialini tanlash xar xil amalga oshirilishi uz-uzidan kurinib turibdi. 4.O`qitish (ta`lim) metodlarini maqsadga muvofiq tanlash. O`qituvchi ishidagi har xil metod va usullar omilkorlik bilan kombinatsiyalanmasa, har kanday darsda ham maqsadga erishib bulmaydi. Mehnat ta`limi darsining asosiy boskichi o`quvchilarning mustaqil ishidan iboratdir. Bu ishning muvaffakiyati unda didaktik metod va usullar qanchalik muvaffakiyatli kombinatsiyalanishiga bevosita bogliq bo`ladi. O`quvchilarning mustakil ishlari topshiriq bilan tanishish, u kanday tartibda, kaysi asboblar va moslamalardan foydalanib bajarilishi haqida fikrlashdan boshlanadi. Bu masalalarning hammasini bilimlarni qullamay echish mumkin emas. O`qituvchining o`zi tula-tukis yul-yuriq berishi mumkin, albatta, ammo bunda ta`lim metodlarini maksadga muvofiq tanlash talabi buziladi, chunki amaliy aqliy faoliyat bilan boglanmagan amaliy ish mehnat tarbiyasi va politexnik ta`lim talablariga javob bermaydi. O`smirlar mustakil ishni bajarish bilan boglik hamma masalalarni uylab olib, ulardan belgilanganlarini amalga oshirishga kirishadilar. Shunday kilib, mexnatda bilimlarni kullash metodlari ma`lum mexnat usullarini bajarishga doir mashklar bilan kombinatsiyalanadi. Ayniksa, o`quvchilar

ijodietining elementlari mavjud bulgan mustakil ishlari didaktik jixatdan kimmalidir. Yangi materialni baen kilishda ta`limning mexnat usullarini namoyish kilish, tushintirish va suhbat kabi metodlardan foydalaniladi. Bunda ham kup narsa o`qitish metodlarini maksadga muvofiq ravishda kombinatsiyalashga bogliq. Chunonchi, suhbat tushuntirishga qaraganda o`quvchilarni kuprok aktivlashtiradi. Shu sabali yangi materialni bayon etish jarayonida o`quvchilarning ba`zi bilim va malakalariga tayanch mumkin bulgan hollarda, mehnat usullarini namoyish qilishni suhbat bilan kombinatsiyalash kerak. Darsning yakunlovchi qismi uchun ta`limning suhbat, tushuntirish, bilim, ko`nikma va malakalarini tekshirish kabi metodlarini qo`llash xarakterlidir. 5. O`quvchilarning har bir o`q uvchining mustaqilligi bilan uyg`unlashadigan kollektiv ishi. O`qituvchining o`quvchilarni bilim, kunukma va malakalar bilan kurollantirishi va o`quvchilar tomonidan ularni uzlashtirish usullari o`qitish metodi deb yuritiladi. O`qitish metodini dars jarayonida qanday va qaysi turini qo`llab olib borilishiga o`qitish shakli deyiladi. O`qitish shakli va metodlari ta`lim tugrisidagi konun va kadrlar tayerlash milliy dasturi fanning oldiga o`qitish shakli va metodlarini takomillashtirish muammolarini kuymokda. Mexnat ta`lim o`qitish tizimida didaktik maksadga erishishda bir kancha o`qitish shakllaridan foydalanadi. 1.Dars (praktik mashg`ulot) – o`quv ustoxonolarida reja asosida ma`lum o`quvchilar soni bilan olib boriladigan mashgulotning asosiy shaklidir. O`quv ustoxonalarida o`quvchilar soni 15-20 tadan ortsa o`quvchi tomonidan boshqarish qiyin bo`lganligi sababli asosiy sinf ikki guruhga bo`linadi. Hozirgi kunda kupgina maktablarda ug`il bolalar, qiz bolalar bo`lib guruhlarga ajratilmokda.

2.O`quv ishlab chiqarish brigadalarida o`qitish shakli . Birinchi martda Stavrapol ulkasida tashkil etilgan maktab o`quv ishlab chikarish brigadalari hozirgi vaktda hamma erga keng tarkalgan. Bu brigadalarni maktab kolxoz yoki sovxoz bilan kelishib tuzadi. Bu brigadalarga asosan 8 – 9 sinif ukuvchilari kiradi. 5-7 ukuvchilari esa ayrim zveno tashkil etish mumkin. Kolxoz va sovxoz amaliy ishlarini olib borishi uchun tegishli er, bino, inventar ajiratib beradi. Brigadaning o`quv ishlab chikarish foaliyatiga raxbarlik kolxoz eki sovxoz agronomi bilan birgalikda maktabning o`qituvchilari tomonidan amalga oshiriladi. Ukitishning bu shaklining afzalligi shundaki o`quvchilar amaliy ish bilan birga, turli tajribalar olib boradilar, bu esa o`quvchilarni maxsus tayergarligini boyitadi. Yukaridagilarning xammasi kishlok maktablari tugrisida kurib chikdik. Shaxar maktablarida esa asosan ishlab chikarib karxonalarida o`quv brigadalari tashkil etiladi. Urganilaetgan kasb va bajarilaetgan ishning xarakteriga karab gruppa ikkidan 6 taga cha o`quvchidan iborot bulgan brigadalar buladi. Xar bir brigada ishlab chikarish yuzasidan topshirik oladi va uni mustakil bajaradi. Ta`limning bu shaklida gruppa o`qituvchisi xar bir o`quvchining ishini hamma vakt bevosita kuzatib turish imkoniyatiga ega bulmaydi. Rahbarlikni brigadirlar orqali amalga oshiradi. O`quvchilarning ish joyiga muntazam borib ularga yul yuriqlar ko`rsatadi. 3. O`quvchilarning ishchilar brigadalarining shtatdan tashqari a`zolari sifatida o`qitish. O`quvchilar brigadasini tashkil kilish mumkin bulmagan vaktida maktab o`quvchilari ishchilar brigadalarining shtatdan tashkari a`zolari sifatida ta`lim

olishlari mumkin. Bunday paytda bita o`quvchidan yoki uchta o`quvchidan bo`lib ishchilar brigadalariga taqsimlanadi va brigadalarda ishlab chikarish brigadilarining ko`rsatmasi bilan ishlarini bajaradilar. Maktab o`quvchilari ishlab chikarish (korxona) raxbarlariga ta`limning vazifasini tushuntirishlari, ularni dastur bilan tanishtirishlari va muntazam ravishda o`quvchilarga ta`lim berishning kanday boayoetganligini kuzatib, o`quv dasturiga muvofik, bolalarning ixtisos talab qiladigan xilma xil topshiriklar olishlarini nazorat qilib turishlari kerak. 1. Malakali ishchiga biriktirib quyish . O`quvchi asbob uskunani boshkarish va suzlashni ishchining rahbarligida bajaradi. Ishlari asosan kuzatib turish va vakti – vakti bilan asbob uskunalarni tartibga solib turish bilan boglik bulgan ximiklar, tukimachilar, navbatchi elektro manterlar avtomatik liniyalar operatorlari va shunga uqshash kasb egalarini shu shaklda muvaffakietli tayyorlanmoqda. Bu kasbdagi malakali ishchini o`quvchiga yul yurik kursatish uchun etarli darajada e`tibor kilmasligiga imkani bor. Shuning uchun o`quvchiga ta`lim berish ishchining mehnat unumdorligini pasaytirmaydi. Aksincha ular daslabki ko`nukma va malakalarni hosil kilishda o`z usalariga anchagina yordam kursata boshlaydilar. 2. O`quvchilarning shtatli ish joylarida hamda o`quv tsexlaridagi amaliyoti. Bu xam o`qitishning bir turi bulib bunda o`quvchi uchun maxsus o`quv uchaskalarida yoki tsexda stanoklar ajratilgan bulib o`quvchilar shu korxana uchun kerakli biror detal yoki uzel tayyorlaydilar. Bu davrda maktab o`qituvchilarning vazifasi o`quvchilarning ishlarini kuzatib turish, berilgan topshiriklarini bajarishga erishishi va brakning oldini olishidir. Bulardan tashqari maktab o`quv ustaxonolaridagi darslarni tashkil qilishning quyidagi shakllari mavjud.

A ) o`qitishni frontal tashkil kilish – bunda siniftagi barcha o`quvchilarning bajarayotgan buyimlari bir xildadir. Lekin ma`lumki o`quvchining ish tempi xar xildir shuning uchun darsni frontal tashkil kilinadi. Mexnat vazifasigi ( trudovoe zadanie) kiruvchi xar turli operatsiyalarini o`quvchilar bajaraetganini kuramiz. Muximi shundaki ukituvchi utaetgan darsni butun sinif uchun tushuntiradi. Bu esa ukitishni birinchi etaplarida (4; 5) bilim va malakalar xosil kilishda juda yaxshi natiyjalar beradi. B) O`qitishni zveno shaklda tashkil kilish . Bunda sinif 3-5 tadan zvenolarga bulinadi va xar biriga aloxida mexnat vazifalari beriladi. Uz navbatida zveno a`zolarini xam ayrim –ayrim ish operatsiyalarini uzora kelishib bajaradilar. Darisni bunday tashkil kilishda o`qituvchi ukuv materiallari eki bajariladigan ish ob`ektini xamma uchun tushuntira olmaydi, balkiy xar bir zveno bilan aloxida - aloxida ishlaydi. O`quvchilar ma`lum darajada bilim, malaka bilan kurallangan bulganlaridagina bu formadan foydalansa buladi. V) Yakka –yakka ukitish shakli . Buning mazmuni shundaki xar bir ukuvchi yaki kupchilik ukuvchi uchun ma`lum vakt ichida bajariladigan individual vazifalar beriladi. Misol uchun : 8 sinifda individual zachet ishlari berish mumkin. G) O`qitishning aralash shakli . Ayrim o`qituvchilar amaliyotida o`quvchilarning ishlarini tashkil kilishning aralash shaklini xam uchratish mumkin. Masalan: Bitta zvenodan tashqari kolgan o`quvchilar frontal ishlashi o`qitishning u yoki bu shaklini qo`llash, o`qitish mazmunidan, o`quvchilarni bilim va malaka me`eridan xamda o`qitish metodlarini kaysi biridan foydolanishimizga boglik. O`qitishni birinchi etaplarida o`qitishning frontal tashkil kilish, undan keyin zveno formalari, ukuvchilar ma`lum taergarlik olganlaridan sung yakka-yakka o`qitish shakllaridan foydolanish maksadga muvofikdir.

O'xshashlar

Kasb-hunar kollejlarida o`qitish jarayoni. o`qitishning tashkiliy shakllari

Maktablarda mehnat ta`limini UUT-DTS va o`quv dasturi asosida o`qitilishi

Mehnat va kasb ta`limining didaktik tamoyillari

Kasb hunar ta`limining tashkiliy shakllari

Nazariy ta`lim mеtodlari. O`qitish mеtodlari klassifikasiyasi