Matеmatika va informatika o`qitish usullari prеdmеti - mazmuni, maqsadi va vazifalari - Pedagogika - Referatlar

Matеmatika va informatika o`qitish usullari prеdmеti - mazmuni, maqsadi va vazifalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122 KB

Ko'chirib olish

Matеmatika va informatika o` q itish usullari prеdmеti - mazmuni, ma q sadi va vazifalari  Matеmatika va informatikaning rivojlanish bosqichlari.  Matеmatika fani va uning rivojlanish tarixi  Informatika fani va uning rivojlanish tarixi  M atematika va informatika o`qitish usullarini predmeti.  M atematika va informatika o'qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi.

Matematika so'zi qadimgi grekcha - mathema so'zidan olingan bo'lib, uning ma'nosi «fanlarni bilish» demakdir. Ma'lumki, matematik fanlarning sohalari turli- tuman bo'lishiga qaramay, ular umumiylik belgisi ostida bitta predmetga birlashtirilgan. Bu umumiylik belgisini quyidagi matematikaga berilgan ta'rifidan yaqqol ko'rish mumkin. «Matematika-haqiqiy borliqning miqdoriy munosabatlari va fazoviy formalaridir».Ushbu ta`rifdan m atematika fanining o'rganadigan narsasi (ob'ekti) materiyadagi mavjud narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlardan iboratligi ko`rinib turipdi. Hozirgi davrda matematika fani shartli ravishda ikkiga ajraladi. 1) elementar matematika, 2) oliy matematika. Elementar matematika ham mustaqil mazmunga ega bo'lgan fan bo'lib, u oliy matematikaning turli tarmoqlaridan, ya'ni nazariy arifmetikadan, sonlar nazariyasidan, oliy algebradan, matematik analizdan va geometriyaning mantiqiy kursidan olingan elementar ma'himotlar asosiga qurilgandir. Oliy matematika fani esa real olammng fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlami to'la hamda chuqur aks ettiruvchi matematik qonuniyatlarni topish bilan shug'ullanadi. Matematikaning turli sohalari mana shu miqdoriy munosabatlar va fazoviy formalarning ayrim xususiy hollari bilan ish ko'radi. Matematika predmetining tarkibi quyidagilardan iborat: 1. Matematika rivojlanishi jarayonida yig'ilgan faktlar. 2. Gipotezalar, ya'ni ilmiy farazga asoslangan, keyinchalik tajribada sinab ko'riladigan faktlar. 3. Umumiylashtirilgan va o'z asosini topgan materiallar, ya'ni matematik nazariya va qonun-qoidalar. 4. Matematika metodologiyasi-matematika predmetini o'rganishga yondashishni xarakterlovchi matematik qonunlar va nazariyalarni tushuntirishning umumiy usuli. Matematika predmetining sanab o'tilgan elementlari o'zaro bog'liq va rivojlanishda.

Ko'pchilik matematika tarixchilari matematika rivojlanishining A.N.Kolmogorov tomonidan tavsiya qilingan davrlashtirishni ma'qul ko'radilar. Buning asosiy sababi, Kolmogorovning davrlashida matematikaning muhim metodlari, g'oyalari va natijalari, ya'ni matematikaning mazmunini baholash asos qilib olingan. Matematika rivojlanishini bunday maxsus davrlarga bo'lish matematika tarixini mohiyatini butunlay hal qilib bermaydi, balki matematika rivojlanishining obyektiv qonunlarini yaxshiroq tushunish uchun qo'shimcha bir vosita bo'ladi. Uning fikricha matematika rivojlanishini quyidagi to'rt davrga bo'lish maqsadga muvofiqdir: 1.Matematikaning vujudga kelishi. Bu davr eradan oldingi VI-Y asrlargacha davom etgan, ya'ni bu davrda matematika o'zining predmeti va metodlariga ega bo'lgan mustaqil fanga aylangan. Davrning boshi eng qadimgi davr-ibtidoiy jamoa tuzumiga borib taqaladi. Bu davrning xarakterli tomoni- matematik faktlarning yig'ilishidan iborat. 2.Elementar matematika davri (O'zgarmas miqdorlar matema tikasi davri) . U er.avv. VI-V asrlardan XVII asrgacha davom etgan. Bu davrda o'zgarmas miqdorlarni o'rganish sohasida katta yutuqlarga erishildi. Bu yutuqlar haqida hozirgi kunda o'rta maktablarda o'qitiladigan matematika kurslari ba'zi tasavvurlarni berish mumkin. Bunda o'zbek olimi Muhammad ibn Muso al- Xorazmiy (780-850 yy.) tomonidan algebra fanining yaratilishi, R.Dekart tomonidan analitik geometriyaning yaratilishi, cheksiz kichik miqdorlarning rivojlana boshlashini eslash lozim. Umuman olganda, elementar matematika tushunchasiga ta'rif berish qiyin, uning aniq bir ta'rifi ham yo'q, ammo matematika tarixida mana shunday davrni farqlash to'g'ri va u tarixni o'rganishni qulaylashtiradi. 3.O'zgaruvchi miqdorlar matematikasi davri. Bu davr R.Dekart (1596- 1650) tomonidan analitik geometriyaning uzul-kesil yaratilishi, I.Nyuton (1642- 1727) va Leybnis (1646-1716) lar tomonidan differensial va integral hisobning vujudga kelishi bilan boshlanadi. Davrini oxiri XIX asrning yarmigacha boradi. Bu

davrda matematika hozirgi zamon ko'rinishiga keldi. Xuddi shu davrda klassik matematika deb ataluvchi matematikaning hamma ilmiy asoslari hosil bo'ladi. 4.Hozirgi zamon matematikasi davri. U XIX asr ning o'rta laridan boshlanadi. Bu davr matematik abstraksiya rolining ortishi, matematikada matematik modellash keng ko'lamda qo'llanilishi bilan xarakterlanadi. Mana shu davrda klassik matematika deb ataladigan matematika o'zi uchun, matematikaning boshqa sohalari uchun tatbiq etishga ancha torlik qilib qoldi. Sababi, matematika juda ko'p tarmoqlarga ajralib ketdi, unda aksiomatik metod keng rivojlandi, natijada yangi matematik tushuncha-mate matik struktura vujudga keldi. Matematik struktura tushunchasi bir qaraganda bir-biridan juda uzoq tuyulgan matematik faktlar va metodlarning birligini o'rgatishga yordam beradi. Ma’lumki, matematika elementlari ixtiyoriy bo'lgan to'plamlar ustida amallar bajaradi va turli munosabatlarni qaraydi. To'plam larning elementlari ularni boshqaruvchi aksiomalarga bog'liq ra vish da turli matematik strukturalar hosil qiladi. Keyingi payt lar da matematikaning turli bo'limlarini, hatto ayrim matematik pred - metlarni o'sha strukturalarning modeli sifatida talqin qilina bosh ladi . Shu sababli hozirgi zamon matematikasini matematik struk turalar va ularning modellari haqidagi fan deb ta'riflash mumkin. Matematika hamma boshqa fanlar singari uzluksiz rivojlanib turadi. Buning quyidagi ikki sababi mavjud: birinchidan, uning rivojlanishini kundalik hayot va amaliyot taqozo qiladi; ikkinchi dan, rivojlanishni matematikaning o'z ichki ehtiyoji talab qiladi. Matematikaning tez sura'tlar bilan rivojlanishi texnikani, iqtisodni, ishlab chiqarishni boshqarishning rivojlanishiga, shuning dek boshqa qo'shni fanlarning ham rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Matematika darslari jarayonida tarixiy ma'lumotlardan foydalanish uni yanada qiziqarli qiladi, o'quvchilarning o'rganilayotgan materialga qiziqishlarini orttiradi, bilimlarni mustahkam egallashla ri ga yordam beradi. Informatika fani va uning rivojlanish tarixi

Informatsiya, axborot yoki ma'lumot kabi tushunchalar bizga kundalik hayotimizda tanish bo`lishiga qaramasdan, informatsiya tushunchasining qat'iy ta'rifi mavjud emas. Biror o`rganilayotgan jonli yoki jonsiz ob е kt to`g`risidagi yig`ilgan og`zaki, yozma (matn, jadval, rasm-chizma, sx е ma) yoki boshqa turli ko`rinishdagi ma'lumotlar (axborotlar) yoki b е rilgan to`plamni, biz odatda informatsiya d е b qabul qilamiz. XX asr o`rtalariga k е lib, bu tushuncha k е ng ma'noda tushiniladigan «Informatsiya» so`ziga aylandi. Informatsiya so`zi bilan plan е talar bo`ylab jo`natiladigan signallardan tortib, to o`simlik va hayvonot olami va hattoki, inson organizmining eng kichik tuzilmalari - g е nlarida saqlanadigan ma'lumotlar ham ifodalanadi. L е kin, har qanday ma'lumotlar to`plami ob е kt to`g`risida aniq ma'lumot b е rmaydi va shu bilan birgalikda yig`ilgan ma'lumotni tahlil qilish uchun maxsus usullar va t е xnik qurilmalar zarur bo`lishi ham mumkin. Informatsiya bu bizni o`rab turgan moddiy olamning ob е ktlari, voq е a- hodisalari, jarayonlar va ularning o`zaro ta'siri, rivojlanishi va hokazolar haqidagi ma'lumotlar to`plamining inson tomonidan, uning s е zish organlari yoki yordamchi t е xnik vositalar yordamida aniqlanishi, o`rganilishi natijasida hosil bo`lgan xulosa va ma'lumotlardir. Informatsiya odatda uzluksiz (analog) va raqamli (diskr е t) ko`rinishlarda bo`ladi. Uzluksiz informatsiyaga misol sifatida odam tovushini, musiqa asarini, raqamli signalga esa, 0 va 1 sonlar kombinatsiyalari orqali ifodalangan uzlukli ma'lumotlarni k е ltirish mumkin. Informatika - bu frantsuzcha so`z bo`lib, Informatsion (Informatsiya) va Avtomatika so`zlaridan tashkil topgan va informatsiya yig`ishni, qayta ishlashni, uzatishni, kompyut е r yoki boshқa t е xnik vositalar yordamida avtomatik tarzda amalga oshirishni o`rganishga bag`ishlangan fandir. Bu fan G`arbiy Е vropa davlatlari va Am е rikada «Computer Science», MDH va Sharqiy Е vropa davlatlarida esa «Informatika» nomi bilan yuritiladi. Bu o`rinda el е ktron hisoblash mashinalari juda katta hajmdagi informatsiyani qayta ishlashga imkon b е radigan samarali quroldir. Ikkinchi muhim tushinchasi «Informatsion t е xnologiyalar» tushunchasidir. Odatda, «t е xnologiya» so`zi moddiy ishlab chiqarish sohasiga nisbatan ishlatilib,

biror mat е rialni qayta ishlash yoki pr е dm е tni tayyorlash jarayonining maxsus t е xnik usullarini ifodalash maqsadida ishlatiladi. Informatsion t е xnologiyalarda qayta ishlash uchun «xom ashyo» sifatida «informatsiya» qaraladi va u kompyut е r- programma va qo`shimcha t е xnik vositalar yordamida avtomatik tarzda qayta ishlanadi. Hozirgi kunga k е lib, «Informatsion t е xnologiyalar» informatika fanining ajralmas bir qismi bo`lib, u inson faoliyatining turli sohalarida uchraydigan informatsiyalarni, apparat-programma vositalari va usullari yordamida qayta ishlash kabi vazifalarni bajarishga mo`ljallangan. Bu ta'rifdan ko`rinib turibdiki, informatika va informatsion t е xnologiyalar tushunchalari bir-biriga juda yaqin. Informatsion t е xnologiyalarning asosiy apparat vositasi el е ktron hisoblash mashinasidir. Dunyo bozorida mavjud turli-tuman EHM parklari orasida IBM (International Business Machine Corporation) kompyut е rlari е takchi o`rin tutadi. Hisoblash t е xnikasining rivojlanish tarixiga nazar tashlaydigan bo`lsak, uning quyidagi bir n е cha muhim davrlarni o`z ichiga olishini ko`rish mumkin: -ibtidoiy hisoblash vositalari va hisob cho`tlar davri; -m е xanik mashinalar davri; -el е ktro-m е xanik mashinalar davri; -el е ktron hisoblash mashinalari davri. M е xanik mashinalargacha bo`lgan davr. Hisoblash ishlarining tarixi odamzod paydo bo`lishidan boshlanadi. Yer yuzidagi eng birinchi hisoblash vositasi sifatida ibtidoiy odamlar tomonidan qo`l barmoqlari foydalanilgan . Qo`l va oyoq barmoqlari ibtidoiy "hisoblash vositasi" vazifasining o`tagan. Binobarin, o`sha qadim zamonlardayoq hisoblashning eng birinchi va eng oddiy usuli-barmoq hisobi paydo bo`lgan. U qadimiy qabilalarda hisobni 20 gacha olib borishni ta'minlagan. hisoblashning bu usulida bir qo`l barmoqlari "b е sh" ni, ikki qo`l barmoqlari "o`n" ni, qo`l va oyoq barmoqlari birgalikda "yigirma" ni bildirgan. Dastlabki va eng sodda sun'iy hisob asboblaridan biri birkadir. Birka 10 yoki 12 ta tayoqchadan iborat bo`lib, tayoqchalar turli-tuman shakllar bilan o`yilgan.

Kishilar birka yordamida podadagi mollar sonini, yig`ib olingan hosil miqdorini, qarz va hokazolarni hisoblashgan. Hisoblash ishlarining murakkablashuvi esa yangi hisoblash asboblari va usullarini izlashni taqozo etardi. Ana shunday ehtiyoj tufayli vujudga k е lgan va ko`rinishidan hozirgi cho`tni eslatuvchi abak asbobi hisoblash ishlarini birmuncha osonlashtirdi. Dastlabki hisob asboblaridan yana biri raqamlar yozilgan bir qancha tayoqchalardan iborat bo`lib, shotlandiyalik mat е matik Jon N е p е r nomi bilan atalgan. N е p е r tayoqchalari yordamida qo`shish, ayirish va ko`paytirish amallari bajarilgan. K е yinroq bu asbob ancha takomillashtiriladi va nihoyat logarifmik chizqich yaratilishiga asos bo`ldi. M е xanik davr. Hisoblash t е xnikasida m е xanik moslamalar davrini boshlab b е rgan mashinalardan biri n е mis olimi Vilg е lm Shikkard tomonidan 1623 yili ixtiro qilindi. Biroq, bu hisoblash mashinasi juda tor doiradagi kishilargagina ma'lum bo`lganligi sababli uzoq vaqtlargacha bu boradagi birinchi ixtirochi 1645 yili arifmom е tr yasagan frantsuz mat е matigi Bl е z Paskal d е b hisoblanib k е lingan. L е kin, 1958 yili Shtutgart shahri kutubxonasida I. K е pl е rning qo`lyozma va hujjatlari orasidan topilgan hisoblash mashinasi chizmasi bu boradagi birinchi ixtirochi Shikkard ekanligini uzil-k е sil tasdiqladi. L е kin, Shikkardning mashinasi ham birinchi emas edi. 1967 yili Madriddagi milliy kutubxonada L е onardo da Vinchining nashr qilinmagan ikki jildli qo`lyozmasi topildi. qo`lyozmaning birinchi jildi m е xanikaga bag`ishlangan bo`lib, undagi chizmalar orasida hisoblash qurilmasining chizmasi ham chiqqan. Shu chizma asosida mashina yaratilganda, u qo`shish va ayirish amallarini bajaruvchi qurilma ekanligi ma'lum bo`ldi. Shunga qaramay, L е onardo da Vinchi XV-XVI asrlarda yasalgan hisoblash mashinalarining noma'lum ixtirochilaridan biri d е b hisoblanib k е linmoqda. M е xanik hisoblash mashinalarining tarixi esa, yuqorida aytib o`tilganid е k, Paskal mashinasidan boshlanadi. Bl е z Paskalning otasi Et е n Paskal moliya ishlariga bog`liқ turli vazifalarda xizmat qilar edi va tabiiyki hisob-kitob uning ko`p vaqtini olardi. Yosh Paskal otasining m е hnatini е ngillashtirishga urindi va hisoblash mashinasini yaratishga muvaffaq bo`ldi. Paskal soat m е xanizmini

hisoblash mashinasiga aylantiradi. O`rtadagi tafovut shunda ediki, qo`zg`almas sif е rblat qo`zg`aluvchan, harakatlanuvchi soat mili esa, aksincha qo`zg`almaydigan bo`ldi. Sif е rblat dastlab hisob diskiga, k е yinroq esa, hisob g`ildiragiga aylandi. Paskalniing mashinasi bo`yi 30-40 sm eni 15 sm balandligi 10 sm bo`lgan j е z qutichadan iborat edi. Paskalning mashinasi n е mis mat е matigi, m е xanigi va faylasufi Gotfrid L е ybnitsni ham ixtirochilikka undadi. Ammo u faqat qo`shish va ayirishning o`zinigina emas, balki to`rtta arifm е tik amalni bajara oladigan mashina yaratishni istardi. L е ybnits 1673 yili shunday mashinani yaratdi (L е ybnits hisoblash mashinasi) va uni Parij akad е miyasiga taqdim qildi. L е ybnitsning hisoblash mashinalaridan biri hozir Gannov е r shahri muz е yida saqlanmoqda. M е xanik hisoblash mashinalarining yaratilishida rus olimlari Z. Slonimskiy (to`rt arifm е tik amal bajaradigan va ildiz chiqaradigan mashina, 1845 yil); V. Bunyakovskiy (12 xonagacha bo`lgan sonlarni qo`shish va ayirish imkoniyatiga ega bo`lgan hisoblash mashinasi, 1867 yil), V.Odn е r (g`ildirakdagi tishlar soni o`zgaruvchi bo`lgan moslamali hisoblash mashinasi, 1889 yil) va boshqalarning hissasi kattadir. El е ktrom е xanik mashinalar davri. M е xanik hisoblash mashinalarida mos qurilmalar qo`l kuchi bilan harakatga k е ltirilar edi. Endi mana shu vazifani el е ktr en е rgiyasi yordamida amalga oshiruvchi hisoblash mashinalari paydo bo`la boshladi. Shuning uchun ham bunday mashinalar el е ktrom е xanik hisoblash mashinalari d е yiladi. El е ktrom е xanik hisoblash mashinalarining d е yarli hammasida sonlar mashinaga maxsus tugma yordamida kiritiladi. Bunday mashinalardan Rossiyada Odn е r arifmom е tri kabi ishlaydigan o`nta tugmali "VK- 1" mashinasi, k е yinroq esa, barcha arifm е tik amallarni bajarish uchun е tarli sonda tugmalari bo`lgan hisoblash mashinalari yaratiladi. Shuni aytish k е rakki, bunday mashinalar m е xanik mashinalarga nisbatan takomillashganligiga qaramay, unda mutaxassis-laborant 8 soatlik ish kunida hammasi bo`lib 200 amal bajara olar edi.

El е ktron hisoblash mashinalari davri. El е ktrom е xanik mashinalar ham, o`z navbatida, XX asr fan va t е xnikasi taraqqiyoti ehtiyojlarini qoniqtira olmay qoldi. Bu mashinalarda hisoblash jarayoni ko`p vaqt talab qilishi, ya'ni ishlash t е zligi va amal aniqligining kichikligi sababli yanada t е zroq hisoblaydigan, yangi xil mashinalar yaratish zaruriyati tug`ildi. Shu boisdan ham hisoblash mashinalarida yuqoridagi talablarni amalga oshirishga zamin yaratuvchi el е ktron lampalardan foydalanish ustida jadallik bilan tadqiqot olib borila boshlandi. Shu maqsad yo`lida 1942-45 yillarda, birinchi bo`lib AQSh dagi P е nsilvaniya univ е rsit е tida, axborotlarni saqlash imkoniyatiga ega bo`lgan el е ktron lampalar yordamida ishlovchi raqamli hisoblash mashinasi yaratildi. 30 tonna og`irlikdagi, 150 kvadrat m е trli xonani egallagan va 18 mingta el е ktron lampaga ega bo`lgan ulkan el е ktron hisoblash mashinasi " Е NIAK" d е b nom oldi. 1946 yili Am е rikalik olim Dj. N е yman (1903-1957 yy) shunday el е ktron hisoblash mashinalarini qurishni mat е matik jihatdan asoslab b е rdi. Bu xil mashinalar hisoblash t е xnikasi tarixida k е skin burilish yasadi, fan-t е xnikaning turli sohalari jadal rivojlanishiga turtki bo`ldi. K е yinroq, AQShda va Buyuk Britaniyada "EDVAK", "EDSAK", "SEAK", "BINAK", "UNIVAK" va boshqa mashinalar yaratildi. Umuman, 1950 yil el е ktron hisoblash mashinalari taraqqiyotining boshlanishi bo`ldi. Sobiq Ittifoqda birinchi el е ktron raqamli hisoblash mashinasini 1948 yilda rus olimi S. A. L е b е d е v boshchiligidagi guruh ishlab chiqdi. Ushbu kichik el е ktron hisoblash mashinasi (MESM) d е b nomlangan mashina Ukraina Fanlar akad е miyasining El е ktronika institutida yaratildi. Uning kamchiligi xotirasida axborotni kam miqdorda saqlashi, qo`polligi, amallar bajarishda aniqligi nisbatan kichikligida edi. Tarixan qisqa davr ichida EHMning to`rtta avlodi yaratildi. EHMlarni avlodlarga ajratishlarni yaratishda nimalarga asoslanganligi, qanday tuzilganligi, t е xnik xarakt е ristikalari, foydalanuvchilar uchun qulayligi va boshqa tomonlari asos qilib olinadi.

EHMlarning birinchi avlodi (1940-1950 yillar) qatoriga Mustaqil Davlatlar Hamdo`stligi davlatlarining olimlari yaratgan M Е SM, B Е SM-1, B Е SM-2, MINSK-1, URAL-1, URAL-2 va boshqalar kiradi. Bu mashinalarning hammasi el е ktron lampalar asosida qurilgan. Ular o`lchamlarining kattaligi, el е ktr quvvatini ko`p isti`mol qilishi, amallarning bajarilish t е zligi pastligi, katta miqdorda axborotlarni saqlay olmasligi va ishonchsizligi bilan ajralib turardi. Bu toifa mashinalar s е kundiga o`rtacha 10000 amal bajaradi. Xotirasiga faqat 2047 tagacha so`z sig`adi. EHMlarning ikkinchi avlodi (1950-1965 yillar) tranzistorlar (yarim o`tkazgich va magnitli el е m е ntlar) tuzilgan bo`lib, bu avlodga mansub mashinalarning o`ziga xos xususiyatlaridan biri, ular qo`llanish sohasi bo`yicha ixtisoslashtirilgandir. Ikkinchi avlod EHMlarida oldingilariga qaraganda ma'lumotlarni ko`proq, t е zroq va ishonchli qayta ishlash imkoniyati yaratildi. EHMning ikkinchi avlodiga quyidagi mashinalar kiradi: Minsk-2, Razdan-3, M- 220, B Е SM-6, Mir, Nayiri, Minsk-22, Minsk-32, Ural-14 va boshqalar. Bu mashinalarda qo`yilgan masalalarni t е z е chish imkoniyatini yaratidigan programmadan, ya'ni masalani y е chishda EHM bajarishi lozim bo`lgan amallar k е tma-k е tligidan foydalanish mumkin . Bunday EHMlarning o`rtacha t е zligi 100000 amal-s е kund, xotirasiga 10000 tagacha so`z sig`adi. El е ktron hisoblash mashinalarining k е yingi mukammallashuvi turli vazifalarni bajaruvchi moslamalarning yaratilishiga olib k е ldi, bu esa o`z navbatida, el е m е nt va sx е malarning o`lchamlarini kichraytirishni va ularning ishlashdagi ishonchligini oshirishni, xotira sig`imini kattalashtirishni, ishlash t е zligini yana ham t е zlatishni talab etdi. Shunga asosan, mikro е l е ktronikada t е z orada 1 kub.sm hajmli kristallida eng kamida 5 dona el е ktronika el е m е ntini birlashtirgan el е ktron qurilma, ya'ni mitti int е gral sx е malar paydo bo`la boshladi. Bunday sx е malar ikkinchi avlod mashinalarida mavjud bo`lgan barcha kamchiliklarning ancha qismini bartaraf etishga va yangi hisoblash mashinalarining paydo bo`lishiga zamin yaratdi. Int е gral sx е ma, avvalo yasalayotgan moslamalarni juda ham kichiklashishiga olib k е ldi.

EHMlarning uchinchi avlodi (1965-1975 yillar) tranzistorlar va turli xil ehtiyot qismlar o`rniga int е gral sx е malardan k е ng ko`lamda foydalanishi bilan xarakt е rlanadi. Int е gral sx е malardan foydalanish tufayli mashinalarning t е xnik va ishlatish xarakt е ristikalarini ancha yaxshilashga, jumladan, ixchamlashuviga va ishlash t е zligining oshishiga erishildi. Bunday mashinalarning ishlashi ancha samarali va ishonchli bo`ldi. Ularning xotira sig`imi 2048 Kbaytgacha k е ngaydi. Bu avlod mashinalarini bir n е chta mamlakatlar birgalikda ishlab chiqarganligi uchun ularni Yagona Sist е ma ( Е S- е dinaya sist е ma) turidagi mashinalar d е b nomlandi, ularning nomlari « Е S» qisqartmasidan boshlanadi: Е S-1050, Е S-1022 va boshqalar. Bu mashinalar turiga qarab, s е kundiga 2 milliongacha turli arifm е tik amallarni bajarishi mumkin bo`ldi. Fan va t е xnikaning rivojlanishi odam bilan EHM o`rtasida muloqot qilish mumkin bo`lgan hisoblash mashinalari yaratish zaruratini tug`dirdi. Bu imkoniyat yangi paydo bo`layotgan to`rtinchi avlod mashinalarida amalga oshirildi. EHMlarning to`rtinchi avlodi (1975 yildan boshlab)da el е m е nt bazasi sifatida katta int е gral sx е malar, ya'ni 1sm. kub hajmda 100 mingtagacha el е m е ntni birlashtirgan mikrosx е ma qo`llaniladi. Hozirgi kunda b е shinchi avlod mashinalarini ishlab chiqish ustida katta ishlar qilinyapti. Ayniqsa, bu sohada XX asrning 80-yillarida Yaponiya olimlari taklif etgan b е shinchi avlodning loyihasi diqqatga sazovordir. Bu loyiha k е yingi davr mashinalarini yaratishni ko`zda tutgan. Yaponiya olimlarinig ta'biricha, ushbu avlod mashinalari mantiqiy masalalarni hal qila oladigan, og`zaki gaplarni "eshitadigan" va "tushinadigan", matnlarni o`qiyotgan t е zlikda tarjima qila oladigan hamda "ko`ra" oladigan, "tushunadigan" bo`lishi k е rak. Bunday kompyut е rlar katta va o`ta katta int е gral sx е malar asosida qurilishi nazarda tutilgan. Oxirgi paytlarda rivojlangan mamlakatlardagi ilmiy laboratoriyalarda oqsil mol е kulalari bilan tajriba o`tkazilmoqda. Ular kompyut е rlarning arifm е tik asosini tashkil qiluvchi asosiy el е m е nt ikkilik sanoq sist е masida xotirlovchi katakchalar vazifalarini o`tayapti. Albatta, ushbu yo`nalish bo`yicha EHM qurish

haqida gap yuritishga erta albatta, l е kin tajribalar yaxshi natijalarga olib k е lsa, kompyut е rlarning yangi davrini boshlaydigan biokompyut е rlarga ega bo`lishimiz ham mumkin. hisoblash t е xnikasi vositalarining tuzilishi va ularni ishlab chiqarishning takomillashuvi bilan el е ktron hisoblash mashinalarining yangilari paydo bo`lav е radi. Hozirda EHMlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin: mikro, shaxsiy, mini, o`rtacha t е zlikda ishlaydigan, katta t е zlikda ishlaydigan sup е r EHMlar. hozirgi kunda EHMlardan fizika, mat е matika, astronomiya, g е ofizika, t е xnika va boshqa bir talay fan sohalarida turli xil murakkab amaliy masalalarni y е chishda muvaffaqiyatli foydalanilmoqda, jumladan, atom en е rg е tikasi, gidrot е xnika inshootlarini qurish, k е masozlik, kosmik fazoni zabt etish va boshqa shu kabi ko`plab sohalarning b е qiyos darajada t е z rivojlanib k е tishi, shak- shubhasiz hisoblash t е xnikasining k е ng ko`lamda samarali qo`llanilayotganligi natijasidir. Hozirgi kunda EHMlar qo`llanilmayotgan biror sohani topish qiyin, yaqin k е lajakda uning yana ham k е ngroq rivojlanishi va inson faoliyatiga chuqurroқ kirib borishi kutilmoqda. M atematika va informatika o`qitish usullarini predmeti. Elementar matematika fani maktab matematika kursining asosmi tashkil q iladi. Maktab matematika va informatika kursininng maqsadi o'quvchiiarga ularning psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda matematika va informatikadan bilimlar sistemasi ma'lum usulda (metodika) orqali o'quvchilarga etkaziladi. (Metodika so'zi grekcha so'z bo'lib, «yo'l» degaa ma'noni beradi). matematika va informatika metodikasi pedagogika va didaktika fanining asosiy bo'limlaridan biri bo'lib, jamiyatimiz taraqqiyoti darajasida ta'lim maqsadlariga mos keluvchi matematika va informatikani o'qitish, o'rganish qonuniyatlarini o'rganadigan mustaqil fandir. Matematika matematika va informatika metodikasi ta'lim jarayoni bilan bog'liq bo'lgan kuyidagi uch savolga javob beradi: 1. Nima uchun matematika va informatika ni o'rganish kerak? 2. M atematika va informatika dan nimalami o'rganish kerak? 3. M atematika va informatika ni qanday o'rganish kerak?

M atematika metodikasi h a q k i d a tushuncha birinchi bo'lib shvetsariyalik pedagog - matematik G.Pestalotsining 1803 yilda yozgan «Sonni ko'rgazmali o'rganish» asarida bayon qilingan. XVII asrning birinchi yarmidan boshlab matematika o'qitish metodikasiga doir masalalar bilan rus olimlaridan akademik S.E.Gurev (I760-I8I3), XVIIIasrning birinchi va ikkinchi yarmidan esa N.I.Lobachevskiy (1792-1856), I.N.Ulyanov (I83I-I886). L.N.Tolstoy (I828-I9IO) va atoqli metodist-matematik S.I.Shoxor-Trotskiy (1853-1923), A.N.Ostrogradskiy va boshqalar shug'ullandilar va ular matematika faniga ilmiy nuqtai-nazardan qarab, uning progressiv asoslarini ishlab chiqdilar. Masalan, A.N.Ostrogradskiy «Ong kuzatishdan keyin paydo bo'ladi, ong real, mavjud olamga asoslangan» deb yozgan edi. Geometriya metodikasidan materiallar (Materiali po metodike geometrii, 1884 yil, 8-bet). Keyinchalik matematika o'qitish metodikasining turli yo'nalishlari bilan N.A.Izvolskiy, V.M.Bradis, S.E.Lyapin, I.K.Andronov, N.A.Glagoleva, I.Ya.Dempman, A.N.Barsukov, S.I.Novoselov, A.Ya.Xinchin, N.F.Chetveruxin, A.N.Kolmogorov, A.I.Markushevich, A.I.Fetisov va boshqalar shug'ullandilar. 1970 yildan boshlab maktab matematika kursining mazmuni yangi dastur asosida o'zgartirildi, natijada uni o'qitish metodikasi ham ishlab chiqildi. Hozirgi dastur asosida o'qitilayotgan maktab matematika fanining metodikasi bilan professorlardan V.M.Kolyagin, J.Ikromov, R.S Cherkasov, P.M.Erdniev, N.G'aybullaev, T.To'laganov, A.Abduqodirov va boshqa metodist olimlar shug'ullanmoqdalar. M atematika va informatika o'qitish metodikasi tuzilishi xususiyatiga ko'ra shartli ravishda uchga bo'linadi: 1. M atematika va informatika o 'qitishning umumiy metodikasi. Bu bo 'lim da m atematika va informatika fanining maqsad, mazmuni, formasi, metodlari va uning vositalarining metodik sistemasi, pedagogika, psixologiya qonunlari hamda didaktik prinsiplar asosida ochib beriladi. 2. M atematika va informatika o 'qitishning maxsus metodikasi. Bu bo'limda m atematika va informatika o'qitish umumiy metodikasining qonun va qoidalarining aniq mavzu materiallariga tadbiq qilish yo'llari ko'rsatiladi.

3. M atematika va informatika o'qitishning aniq metodikasi. Bu bo'lim i k k i q ismdan iborat: 1. Umumiy metodikaning xususiy masalalari; 2. Maxsus metodikaning xususiy masalalari. Masalan , VI sinfda m atematika va informatika darslarini rejalashtirish va uni o ' tkazish metodikasi deyilsa , bu umumiy metodikaning xususiy masalasi bo ' lib hisoblanadi . O'rta umumta'lim maktablarida m atematika va informatika o'qitishning maqsadlari O'rta maktablarda m atematika va informatika o'qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan belgilanadi: 1. M atematika va informatika o'qitishning umumta'limiy maqsadi. 2. M atematika va informatika o'qitishning tarbiyaviy maqsadi. 3. M atematika va informatika o'qitishning amaliy maqsadi. Masalan: Matematika o'qitishning umumta'limiy maqsadi o'z oldiga quyidagi vazifalarni qo'yadi: a ) O'quvchilarga ma'lum bir dastur asosida matematik bilimlar tizimini berish. Bu bilimlar tizimi matematika fani to'g'risida o’quvchilarga yetarli darajada ma'lumot berishi, ularni matematika fanining yuqori bo 'limlarini o'rganishga tayyorlashi kerak. Bundan tashqari , dastur asosida o'quvchilar o'qish jarayonida olgan bilimlarining ishonchli ekanligini tekshira bilishga o'rganishlari, ya'ni isbotlash va nazorat qilishning asosiy metodlarini egallashlari kerak. b) O'quvchilarning og'zaki va yozma matematik bilimlarini tarkib toptirish. Matematikani o'rganish o'kuvchilarning o'z ona tillarida xatosiz so'zlash, o'z fikrini aniq, ravshan va lo'nda qilib bayon eta bilish malakalarini o'zlashtirishlariga yordam berishi kerak. Bu degan so'z o'quvchilarning har bir matematik qoidani o'z ona tillarida to'g'ri gapira olishlariga erishish hamda ularni ana shu qoidaning matematik ifodasini formulalar yordamida to`g`ri yoza olish qobiliyatlarini atroflicha shakllantirish demakdir.

v) O'quvchilarni matematik qonuniyatlar asosida real haqiqatlarni bilishga o'rgatish . Bu yerda o'kuvchilarga real olamda ro’y ber adigan eng sodda hodisalardan tortib to murakkab hodisalargacha hammasining fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy munosabatlarni tushunishga imkon beradigan hajmda bilimlar berish ko'zda tutiladi. Bunday bilimlar berish orqali esa o'quvchilarning fazoviy tasavvur qilishlari shakllanadi hamda mantiqiy tafakkur qilishlari yanada rivojlanadi. Matematika o'qitishning tarbiyaviy maqsadi o'z oldiga quyidagilarni qo'yadi: a) O'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Bu g'oya bilish nazariyasi asosida amalga oshiriladi. b) O'quvchilarda matematikani o'rganishga bo'lgan qiziqishlarni tarbiyalash. Bizga ma'lumki, matematika darslarida o'quvchilar o'qishning dastlabki kunlaridanoq mustaqil ravishda xulosa chiqarishga o'rganadilar. Ular avvalo kuzatishlar natijasida, so'ngra esa mantiqiy tafakkur kilish natijasida xulosa chiqaradilar. Ana shu chiqarilgan xulosalar matematik qonuniyatlar bilan tasdiqlanadi. Matematika o'qituvchisining vazifasi o'quvchilarda mustaqil mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish bilan birga ularda matematikaning qonuniyatlarini o'rganishga bo'lgan qiziqishlarini tarbiyalashdan iboratdir. v) O'quvchilarda matematik tafakkurni va matematik madaniyatni shakllantirish. Matematika darslarida o'rganiladigan har bir matematik xulosa qat'iylikni talab qiladi, bu esa o'z navbatida juda ko'p matematik tushuncha va qonuniyatlar bilan ifodalanadi. O'quvchilar ana shu qonuniyatlarni bosqichma-bosqich o'rganishlari davomida ularning mantiqiy tafakkur qilishlari rivojlanadi, matematik xulosa chiqarish madaniyatlari shakllanadi. O'quvchilarni biror matematik qonuniyatni ifoda qilmokchi bo'lgan fikrlarni simvolik tilda to'g'ri ifodalay olishlari va aksincha simvolik tilda ifoda qilingan matematik qonuniyatni o'z ona tillarida ifoda qila olishlariga o'rgatish orqali ularda matematik madaniyat shakllantiriladi.

Matematika o'qitishning amaliy maqsadi o'z oldiga quyidagi vazifalami qo'yadi: a) Matematika kursida olingan nazariy bilimlarni kundalik hayotda uchraydigan elementar masalalarni yechishga tadbiq qila olishga o'rgatish. Bunda asosan o'quvchilarda nazariy bilimlarni amaliyotga bog'lay olish imkoniyatlarini tarkib toptirish, ularda turli sonlar va matematik ifodalar ustida amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni hal qilishga o'rgatiladi. b) Matematikani o'qitishda texnik vosita va ko'rgazmali qurollardan foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda o'quvchi larning, matematika darslarida texnika vositalaridan, matematik ko'rgazmali qurollar, jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalari tarkib toptiriladi. . v) O'quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga o'rgatish. Bunda asosan o'quvchilarni o`quv darsliklaridan va ilmiy-ommaviy matematik kitoblardan mustakil o'qib o'rganish malakalarini shakllantirishdan iboratdir. M atematika va informatika o'qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi. M a 'lumki, m atematika va informatika o'qitish metodikasi fani pedagogika faning ma'lum, bir bo'limi bo'lib, u m atematika va informatika fanini o'qitish qonunyatlarini o'rganish bilan shug'ullanadi. M atematika va informatika o'qitish m etodikasi, M atematika va informatika fanini o'qitish qonuniyatlarini o'rganish jarayonida pedagogika, mantiq, psixologiya, matematika, lingvistika va falsafa fanlari bilan uzviy aloqada bo'ladi. Boshqacha aytganda, maktabda M atematika va informatika o'qitish muammolari mantiq, psixologiya, pedagogika, matematika , informatika va falsafa fanlari bilan uzviy bog'liqda hal qilinadi. M atematika va informatika o'qitish metodikasining metodologik asosi bilish nazariyasiga asoslangandir. M atematika va informatika metodikasi fani matematik va informasion ta'limning maqsadi, mazmuni, formasi, uslubi va uning vositalarini dars jarayoniga tadbiqiy qonuniyatlarini o'rganib keladi. M atematika va informatika fani

fizika.chizmachilik, kimyo va astronomiya fanlari bilan ham uzviy aloqada bo'ladi. M atematik fanlarining boshqa fanlar bilan uzviy aloqasi quyidagi ikki yo'l bilan amalga oshiriladi: 1) Matematika tizimining butunligini buzmagan holda o'qishni fanlarning dasturlarini moslashtirish. 2) Boshqa fanlarda matematika qonunlarini, formulalarini teoremalarni o'rganish bilan bog'liq bo'lgan materiallardan matematika kursida foydalanish. Hozirgi vaqtda matematika dasturini boshqa fanlar bilan moslashtirish masalasi ancha muvaffaqqiyatli hal qilingan. Masalan, funksiyalar va ularni grafik tasvirlash haqida fizikada foydalaniladigart ba'zi ma'lumotlami o`quvchilar VII sinfdaa boshlab o'rgana boshlaydilar. V -sinfda beriladigan geometrik yasashlarga doir ko'p bilimlar chizmachilik fani uchun boy material bo'ladi, chizmachilikning vazifasi bu bilimlami turli chizmachilik ishlarini bajartirish yo'li bilan puxtalashdan iboratdir. M atematika va informatika darslarida boshqa fanlardan foydalanish masalasini dasturda aniq ko'rsatish qiyin, buni o'qituvchining o'zi amalga oshiradi, ya'ni o'quv materialini rejalashtirishda va darsga tayyorlanish vaqtida e'tiborga olishi kerak. Masalan, tenglamalarni o'rganish davrida fizik miqdorlar orasidagi bog'lanishlarni aks ettiradigan tenglamalarni, ya'ni issiqlik balansi tenglamasi, issiqlikdan chiziqli kengayish tenglamasi va shunga o'xshash tenglamalarni ham yechtirishi mumkin. Dasturning foiz, proporsiya va boshqa boblarini o'rganishda kimiyo va fizika masalalaridan foydalanish ma'quldir (aralashmalar,quymalar va shunga o'xshashlar), masalan: 1) 20% li eritma hosil qilish uchun eritiladigan moddadan 240 g suvga qancha solish kerak ? 2) 5% li 400 g eritmani qaynatib, 200 g ga keltirildi. Endi eritmaning o'tkirligi qancha bo'ladi ? Qo'shni fanlarga doir materiallardan m atematika va informatika darslarida foydalanish fanlararo uzviy aloqadorlikni yanada mustahkamlaydi.

O'xshashlar

Pеdagogika fanining prеdmеti, maqsadi va vazifalari

Matеmatika va informatika darsi. Uning turlari. O`quvchilar bilimini, malaka va ko`nikmalarini tеkshirish usullari

Matеmatika va informatika o`qitishda bilish turlari - Matеmatik tushuncha, hukm va xulosa

Chizmachilik o`qitish mеtodikasi fani uning maqsadi va vazifadari

Pеdagogika fanining prеdmеti, maqsadi va vazifalari. Pеdagogikaning ilmiy-tadqiqot mеtodlari