Korxonalarda moliyaviy rejalashtirish va budjetlashtirish - Pedagogika - Referatlar

Korxonalarda moliyaviy rejalashtirish va budjetlashtirish

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116 KB

Ko'chirib olish

Korxonalarda moliyaviy rejalashtirish va budjetlashtirish Reja: 1. Moliyaviy rivojlanish strategiyasi moliyaviy rejalashtirishning asosi sifatida 2. Moliyaviy rejalashtirish - moliyaviy boshqarishning tarkibiy qismi. 3. Moliyaviy rejalashtirishning asosiy ko`rsatkichlari va usullari 4. Moliyaviy rejalashtirish va taxminlashtirish tizimi hamda ularni qo`llash 5. Korxona budjetini tuzish va budjet rejasini ishlab chiqish 6. Moliyaviy o`sish rejasi

Moliyaviy rivojlanish strategiyasi moliyaviy rejalashtirishning asosi sifatida Moliyaviy strategiya - bu korxonani pul mablag`lari bilan ta’minlash bo`yicha harakatlarining bosh rejasi hisoblanadi. U bozor munosabatlari sharoitida korxonaning moliyaviy mustahkamligini ta’minlash bo`yicha masalalarni qamrab oladi. Moliyaviy strategiya nazariyasi xo`jalik yuritishning bozor sharoitlarini obyektiv qonuniyatlariga monand ravishda faoliyat ko`rsatishdagi moliyaviy usullar va shakllarini ishlab chiqadi, moliyaviy operatsiyalarni yuritish va tayyerlash strategiyasini asoslab beradi. Korxonaning moliyaviy strategiyasi o`z ichiga quyidagilarni qamrab oladi: ♦ moliyaviy holatni tahlil qilish; ♦ asosiy va aylanma mablag`larni optimallashtirish, ♦ foydani taqsimlashni optimallashtirish, ♦ naqd pulsiz hisob-kitoblarni optimallashtirish, ♦ soliq siyosati; ♦ baho siyosati, ♦ qimmatbaho qog`ozlar bo`yicha siyosatni optimallashtirish . Yuqoridagilarga asoslanib, korxonaning moliyaviy strategiyasi quyidagi qismlar bo`yicha tuziladi: ♦ daromadlar va mablag`larning tushumi; ♦ xarajatlar va ajratmalar; ♦ budjet bilan hisoblashishlar; ♦ kredit va bank bilan munosabatlar. Moliyaviy strategiya har tomonlama korxonaning moliyaviy imkoniyatlarini, ichki va tashqi omillariining obyektiv xususiyatlarini hisobga oladi. Agar korxonaning moliyaviy strategiyasi mahsulotlar bozoridagi vujudga kelgan sharoitga va korxonaning moliyaviy-iqtisodiy imkoniyatlariga javob bermasa bu salbiy oqibatlarga olib keladi.

Bosh strategik maqsadlari va ayrim strategik vazifalarning bajarilishi strategiyasiga (ayrim strategik maqsadlarga erishishlar) qarab bosh va tezkor moliyaviy strategiyani farqlash lozim. Bosh moliyaviy strategiya deb bir yilga korxonaning faoliyatini aniqlaydigan, uning hamma darajadagi budjetlar bilan o`zaro munosabatlarini, korxonaning daromadini shakllantirish va undan foydalanishni, moliyalashtirish manbalari va talab mikdorlarini aniqlaydigan moliyaviy strategiyaga aytiladi. Joriy davrda mavjud moliyaviy resurslarga moslashish uchun, ichki zaxiralarni jalb qilish va mablag`larni foydalanish ustidan nazorat qilish uchun, ba’zan esa iqtisodiy nochor sharoitda, moliyaviy strategiyalar bir chorak, oyga yoki zarur bo`lganda undan ham qisqa muddatga ishlab chiqiladi. Tezkor moliyaviy strategiyaning bosh moliyaviy strategiyadan farqi shundaki, u barcha yalpi daromadni va mablag`lar tushumlarini (ish haqi, sotilgan mahsulotlar uchun sotib oluvchilar bilan hisob-kitoblar, kredit operatsiyalar bo`yicha tushumlar) va barcha yalpi chiqimlarni(yetkazib beruvchilarga to`lovlar, ish haqi, barcha darajadagi budjetlar va banklardan qarzlarni qoplash) qamrab oladi. Bunday tushumlarning va xarajatlarning tarkibini sinchiklab o`rganish rejalashtirilayotgan davrga pul tushumlari va xarajatlari bo`yicha oborotlarni oldindan aniqlashga imkon beradi. Daromadlar bilan xarajatlarning tengligi yoki daromadlarning xarajatlarga nisbatan oshishi normal holat hisoblanadi. Moliyaning bosh strategik maqsadi korxonani zarur va yetarli darajadagi pul resurslari bilan ta’minlash hisoblanadi. Shuning uchun bozor talabiga va korxonaning imkoniyatlariga mos keladigan moliyaviy strategiya ishlab chiqiladi va shuning asosida ishning yo`nalishlari hamda bajaruvchilari bo`yicha moliyani tashkil qilish vazifalari aniqlanadi va taqsimlanadi. Korxonaning moliyaviy strategiyasi bosh strategik maqsadga erishish uchun quyidagi usullarni va harakatlarni o`ziga qamrab oladi: moliyaviy resruslarni shakllantirish va ularni markazlashgan holda strategik boshqarish;

yechimi topilishi lozim bo`lgan asosiy moliyaviy muammolarni aniqlash va ularni hal etish uchun korxonaning moliyaviy boshqaruvi tomonidan zaxiralardan foydalanishni tashkil etish; maqsadlarni bosqichlarga ajratish va har bir bosqich bo`yicha maqsadlarni belgilab olish; moliyaviy harakatlarning korxonaning moddiy imkoniyatlari va iqtisodiy sharoitiga mos kelishi; har bir vaqt mobaynida korxonaning real moliyaviy ahvolini va moliyaviy- iqtisodiy sharoitini obyektiv hisobga olish; strategik zaxiralarni tayyorlash va shakllantirish; o`zining va raqobatchilarning iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlarini hisobga olish; raqobatchilar tomonidan bo`ladigan bosh tahdidlarni aniqlash va ularni bartaraf qilish uchun asosiy kuchlarni jalb qilish va moliyaviy operatsiyalarning yo`nalishlarini tanlash; - raqobatchilar ustidan g`alabaga erishish uchun sa’y-harakat qilish. Ayrim maqsadlarga erishish strategiyasi bosh strategik maqsadlarni amalga oshirishni ta’minlashga yo`naltirilgan moliyaviy operatsiyalarning bajarilishini tashkil etishga qaratilgan bo`ladi. Moliyaviy strategiyaning vazifalari quyidagilar hisoblanadi : - xo`jalik yuritishning bozor sharoitida moliyaning shakllanishining qonuniyatini va xarakterini tadqiq qilish; nochor va moliyaviy krizis holati sharoitida moliyaviy boshqaruv faoliyati va korxonaning moliyaviy resurslarini shakllantirishning imkoniyatli variantlarini tayyorlash shartlarini ishlab chiqish; yetkazib beruvchi va xaridorlar, barcha darajadagi budjetlar, banklar va boshqa moliyaviy institutlar bilan moliyaviy munosabatlarni aniqlash, ishlab chiqarish quvvatlaridan, asosiy fondlar va aylanma mablag`lardan ratsional foydalanish uchun korxonaning rezervlarini aniqlash va resurslarini jalb qilish;

korxonani ishlab chiqarish-xo`jalik faoliyatini zarur bo`lgan moliyaviy resurslar bilan ta’minlash; korxonaning vaqtincha bo`sh turgan pul mablag`larini maksimal foyda olish maqsadida samarali jalb qilishni ta’minlash; moliyaviy strategiyani amalga oshirish va moliyaviy imkoniyatlarni strategik foydalanish usullarini aniqlash; raqobatchilarning moliyaviy strategiyasi qarashlarini, ularning iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlarini o`rganish, moliyaviy mustahkamlikni ta’minlash bo`yicha tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; - krizis moliyaviy holatda va nochor sharoitda krizisdan chiqishga tayyorgarlik usullarini ishlab chiqish. Moliyaviy strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirishda asosiy e’tibor korxonaning pul daromadlarini maksimallashtirishga, ichki resurslarni jalb qilishga, mahsulotlarning tannarxini maksimal darajada pasaytirishga, foydani to`g`ri taqsimlash va foydalanishga, aylanma mablag`larga bo`lgan ehtiyojni aniqlashga qaratiladi. Ichki normativlarni ishlab chiqish moliyaviy strategiyaning ahamiyatli qismi hisoblanadi. Masalan, foydani taqsimlash yo`nalishlarini aniqlash normativlari. Bunday ichki normativlar hozirgi kunda chet el kompaniyalari amaliyotida foydalanilmoqda. Moliyaviy strategiyada inflyatsiyaning tebranishlari, to`lay olmaslik risklari va boshqa fors-major (oldindan ko`zga ko`rinmaydigan) holatlari hisobga olinib, tegishli choralar nazarda tutiladi. Ular ishlab chiqarish vazifalari bilan mos kelishlari kerak va zaruriyat tug`ilganda o`zgartiriladi va to`g`rilanadi. Moliyaviy strategiyani amalga oshirish ustidan nazorat qilish daromadlarning tushumini tekshirishga, undan tejamli va ratsional foydalanishni ta’minlashga imkon beradi. Yaxshi yo`lga qo`yilgan moliyaviy nazorat pul oqimlarini oshirish yo`li bilan ichki zaxiralarni kengaytirishga, xo`jalikning rentabelligini oshirishga yordam beradi. Strategik moliyaviy menejmentning o`ziga xos xususiyati va mezoni - bu doimiy ravishda jamg`arishni ta’minlashdan iboratdir.

Strategik moliyaviy menejmentning asosiy elementi - bu uning o`zgaruvchanligi va moslashuvchanligidir. Firmalar strategik rivojlanishni belgilashda samara bermaydigan ishlarni moliyalashtirish ishlari bilan shug`ullanmaydilar. Strategik moliyaviy menejment vositasida samarali rivojlanishga ikkita asosiy yo`l bilan erishish mumkin: ichki va tashqi. Ichki yo`l korxonaning o`z tajribasi va imkoniyatlariga suyanadi. Tashqi yo`l - bu boshqa samarali ishlayotgan korxonalarni yutuq va tajribalarining ishlayotgan korxonaga joriy etilishi. Moliyaviy menejment moliyaviy qo`yilmalarga, moliyalashtirish jarayoni va yuqori foyda olishga tabaqalashtirilgan holda yondoshadi. Kapital harakatini olib borish jarayonida korxona moliyaviy barqarorligini ta’minlash, to`lov qobiliyatini yaxshilash va bankrotlikning oldini olishga harakat qilish lozim. Moliyaviy menejment strategiyasining maqsadi - doimiy uzoq yillar davomida foyda olishdir. Moliyaviy rejalashtirish - moliyaviy boshqarishning tarkibiy qismi. Moliyaviy rejalashtirishning mohiyati, tamoyillari va vazifalari Bozor munosabatlari sharoitida turli shakldagi tadbirkorlik subyektlari tashkil etilayotganligi muhim ahamiyatga ega. Bunday tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy boshqaruvida rejalashtirish asosiy rol o`ynaydi. Iqtisodiyotning barcha shakllarida ishlab chiqarish va iste’mol bo`g`inlarining izchil va bir maromda ishlashi, ishlab chiqaruvchi kuchlarni oqilona joylashtirish va moliyaviy resurslardan samarali foydalanish imkonini beradi. Rejalashtirish - boshqarishning tarkibiy qismlaridan biri bo`lib, u iqtisodiy tizimning kelgusi holatini, unga erishish yo`llari, usullari va vositalarini belgilab beruvchi rejalarini ishlab chiqish va amalda qo`llashdan iboratdir. Moliyaviy rejalashtirish - muayyan muddat uchun moliyaviy resurslarning harakati va tegishli moliyaviy munosabatlarning harakatini asoslashdan iborat jarayondir. Tadbirkorlik subyektning moliyaviy faoliyatida ayrim hollarda alohida olingan yoki bir turkum operatsiyalar uning faoliyatini muhim obyekti bo`ladi. Bunda turli pul mablag`lari fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish uchun resurslarning

harakatigina emas, balki ularga vositachilik qiluvchi moliyaviy munosabatlar hamda yuzaga keladigan narx-navo nisbatlari ham hisobga olinadi. Korxona faoliyatini moliyaviy rejalashtirishning asosiy vazifasi har bir xo`jalik va moliyaviy operatsiyasining pul mablag`lari ehtiyojini, xarajatlar hajmi va tarkibini, korxonani butun ishi yakunlarini hisob-kitob qilishdan iborat. Moliyaviy rejalashtirish yordamida daromadlar, ularning provard natijalarini hisobga olgan holda oqilona taqsimlash kabilar prognoz qilinadi. Moliyaviy rejalashtirish iqtisodiyot sohalarida korxonalarning ishlab chiqarish va xo`jalik faoliyatini rejalashtirishning assosiy va uzviy qismi hisoblanadi. Moliyaviy rejalashtirish quyidagi tarzda amalga oshiriladi. Avval korxonaning rivojlanish istiqbollari tahlil etilib, mavjud rivojlanish yo`nalishini o`zgartirishga qodir tamoyillar belgilanadi. So`ngra korxonaning raqobatbardoshligi tahlil etiladi, turli faoliyat sohalaridagi taraqqiyot istiqbollari taqqoslab chiqilib, moliyaviy resurslarni taqsimlashning ustuvor yo`nalishlari belgilanadi. Hozirgi sharoitda dolzarb bo`lgan moliyaviy rejalashtirish metodologiyasini aks ettiruvchi tamoyillar quyidagilarda bayon etiladi: - obyektiv zaruriylik tamoyili moliyaviy rejalashtirishdan xo`jalik yuritishning barcha darajalarida moliyalarini boshqarishning birlamchi bosqichi sifatida foydalanish. Bu shuni anglatadiki, mazkur jarayon moliyaviy imkoniyatlarini aniqlash, oqilona qiymat nisbatlari, va topshiriqlarni bajarish uchun pul resurslarining harakatini prognoz qilish vositasi va usullari sifatida zarurdir ; - samaradorlik tamoyili mazkur jarayonning sifat jihatini aks ettirib, uni har bir subyekt faoliyatidagi alohida operatsiyalar bo`yicha ijobiy yutuqlarga erishishga, tegishli iqtisodiy yoki ijtimoiy samarani qo`lga kiritishga yo`naltiradi; - uyg`unlik va maqsadlar birligi tamoyili, ishlab chiqarish va moliyaviy topshiriqlarni, moddiy va moliyaviy resurslar harakatini turli boshqaruv darajalaridagi rejalarini muvofiqlashtirib olib borishni taqazo etadi; - ilmiylik tamoyili, u rejalashtirishning asosiy jihatlariga alohida e’tibor berib, belgilanayotgan topshiriqlar realligi va samaradorligini, rejadagi topshirqlarning

ijtimoiy ehtiyojlari uchun resurslarning mavjudligini, moliyaviy topshiriqlarning vaqti va bajarilishini muvofiqlashtirilishni ta’minlaydi. Rejalashtirishning vazifalariga korxonaning turi va katta-kichikligiga qarab baho berish mumkin. Har qanday korxonaning boshqaruvi uning turi va katta-kichikligidan qat’i nazar kelgusi davr uchun iqtisodiy faoliyat sohasida qanday vazifalarni rejalashtirishi mumkinligini bilishi shart. Shu bilan birga, ayrim faoliyat turlarini rejalashtirishda oldiga qo`yilgan vazifalarni bajarish uchun qanday iqtisodiy resurslar talab qilinishini bilishi kerak. Masalan, bu sarmoyani jalb etishga va sarmoyalarning hajmini belgilashga taalluqlidir. Tadbirkorlik subyektlarini rejalashtirish tarkibida moliyaviy rejalashtirishning quyidagi asosiy vazifalariga e’tibor berilishi zarur: - takror ishlab chiqarish jarayonini zaruriy moliyaviy mablag`lar bilan ta’minlash. Bunda moliyalashtirishning maqsadlari, manbalari, ularning shakllantirilishi va foydalanilishiga; - xo`jalik subyektining budjet va nobudjet fondlari, banklar va boshqa kreditorlar oldidagi majburiyatlarini bajarishiga kafolatlarni ta’minlash; - tovar-moddiy zaxiralar harakatlanishi uzluksizligi va bir maromdaligi jarayonini moliyaviy quvvatlab turish; - korxonaning moliyaviy ahvoli to`lov qobiliyati va kreditni to`lashga qodirligi ustidan nazorat qilish . Moliyaviy rejalashtirish takror ishlab chiqarishning qiymat jihatiga qaratilgan bo`lib, uning asosiy maqsadi belgilanayotgan loyihalar va ularning samaradorligini ta’minlashning moliyaviy imkoniyatlarini asoslab berishdan iborat. Moliyaviy rejalashtirish bo`lajak xarajat va daromadlarni yanada aniq belgilashdan, zarur mablag`larning hajmini va bo`lajak moliyaviy natijalarni to`g`ri hisob-kitob qilishdan iborat bo`ladi . Moliyaviy prognozlash rejalashtirishning muhim elementlari sifatida budjetni tuzish va kelgusidagi moliyaviy ehtiyojlarni baholashning asosi hisoblanadi.

Moliyalashtirish ichki va tashqi manbalar hisobidan amalga oshiriladi. Ichki moliyalashtirish pul mablag`larining harakati natijasida tadbirkorlik subyektlarining me’yordagi ishlab chiqarish faoliyatiga monand ravishda amalga oshiriladi, tashqi moliyalashtirish tadbirkorlik subyektlarining hamkorlari tomonidan kelib tushgan kapital bilan shuningdek, investorlar va bankning kredit mablag`lari asosida amalga oshiriladi. Tadbirkorlik subyektlari kelgusidagi tijorat operatsiyalari va ular bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarni chamalab ichki moliyalashdagi ehtiyojlarini oldindan baholashlari mumkin. Moliyaviy rejalashtirishning asosiy ko`rsatkichlari va usullari Moliyaviy rejalashtirish muddatlari va ko`rsatkichlariga ko`ra odatda, uch turga - uzoq muddatli, o`rta muddatli va qisqa muddatli rejalashtirishga bo`linadi . Uzoq muddatli rejalashtirish . Uzoq muddatli rejalashtirish o`rta va qisqa muddatli rejalashtirishni o`z ichiga olib, jahon amaliyotida keng qo`llaniladi. Uzoq muddatli reja, odatda, uch va besh yillik davrlarni o`z ichiga oladi. U ko`proq bayon ko`rinishida bo`lib, korxonaning umumiy strategiyasini belgilab beradi, chunki bunday uzoq muddat uchun barcha hisob-kitoblarni aniq bashorat qilish ancha qiyin. Uzoq muddatli reja korxona rahbariyati tomonidan ishlab chiqilib, unda korxonaning istiqboldagi asosiy strategik maqsadlari belgilanadi. Uzoq muddatli rejalashtirishda belgilanadigan asosiy sohalar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: - tashkiliy tarkibi; - ishlab chiqarish quvvatlari; - kapital quyilmalar; - moliyaviy mablag`larga talablar; - tadqiqot va ishlanmalar; - bozor ulushi va hokazolar. Korxonaning tashkiliy tarkibi quyidagilarni ta’minlashi lozim : optimal rentabellikni, ya’ni uning imkon qadar oddiy, aniq va tushunarli bo`lishini;

oraliq bo`g`inlarni mumkin qadar kamroq o`z ichiga olishni, ko`rsatma beruvchi va axborot tizimining juda katta bo`lmasligi; - kelajak uchun menejerlar tayyorlash shart-sharoitini yaratishi kerak. Pul mablag`larining sarfi, xususan, sarmoyani takror ishlab chiqarishga yo`naltirish, investitsiyalar pul mablag`larining bevosita sarfini kreditlash hamda qimmatli qog`ozlarni sotib olish orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy resurslar muayyan vaqt mobaynida hal qiluvchi darajada mahsulotni sotishdan pul tushumlaridan shakllanadi. Aynan sotishdan naqd pul tushumining nooqilona boshqarilishi moliyaviy-iqtisodiy qiyinchiliklarga sabab bo`ladi, naqd mablag`larning yo`qligi yoki yetishmasligi hatto foydaning yo`qligiga qaraganda ham tezroq sinishga olib keladi. Demak, korxona faoliyatiga solingan sarmoyaning dastlab naqd pul ko`rinishida bo`lib tovar zaxirasiga, so`ngra debitorlik qarziga va nihoyat, yana naqd pulga aylanadigan zarur eng kam miqdori qancha bo`lishi lozimligini oldindan belgilab olish kerak bo`ladi. Foydadan ham, xarajatlardan ham moliyalashtiriladigan maxsus zaxira va jamg`armalar barqarorlashtiruvchi omil bo`lib xizmat qilmog`i lozim. Amaliyot korxonalarning naqd pulni jamg`arishlari shart ekanligini ko`rsatmoqda. Bu kelgusi ehtiyojlar uchun chunonchi, soliqlarni to`lash, qarzdan uzilish, asbob-uskunalarni almashtirish, pul to`lovlarini amalga oshirish uchun kerak. Qisqa muddatli moliyaviy reja korxona uchun alohida ahamiyatga ega. Bunday reja barcha qolgan rejalarni hisobga olgan holda aktivni tahlil etish va nazorat qilish imkonini beradi, unga kiritilgan zaxiralar esa zarur bo`lgan aktiv mablag`lar haqida ma’lumot beradi. Qisqa muddatli rejalashtirish yarim yillik, oylik va hokazo bo`lishi mumkin. Yillik qisqa muddatli reja ishlab chiqarish hajmini, foyda va boshqalarni rejalashtirishni o`z ichiga oladi. Bu reja turli sheriklar va mol yetkazib beruvchilarni yaqindan bog`laydi va shu sababli bunday rejalarning alohida jihatlari korxona - mahsulot ishlab chiqaruvchi va uning sherigi uchun umumiy bo`lishi mumkin, mazkur rejalar ular o`rtasidagi kelishishlarning qanday darajada tashkil etilishiga ham bog`liq . Qisqa muddatli moliyaviy rejalashtirish quyidagi rejalardan tarkib topadi:

- navbatdagi moliyaviy rejadan, joriy xarajatlar (hom ashyo, mehnat haqi), joriy faoliyatdan ko`riladigan foyda yoki zarar; - korxonaning faoliyati bo`yicha betaraf tomonning moliyaviy rejasidan: daromad (eski asbob-uskunalarni sotish), xarajat, faoliyatidan ko`riladigan foyda yoki zarar; - kredit rejadan; - aktivlarni ta’minlash rejasi, u o`zidan oldingi rejalarni foyda yoki zararlarni o`z ichiga oladi: foyda va zararlarning summasi, mavjud aktiv mablag`lar zaxirasining tarkibi bilan ham bog`liq. Yuqorida keltirilgan rejalashtirishning turlari va ko`rsatkichlaridan to`g`ri foydalanilsa, juda katta samara beradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir xo`jalik yurituvchi subyekt ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli rejalashtirishni qo`llashi lozim. Masalan, ko`pchilik ishlab chiqaruvchi tadbirkorlik subyektini oladigan bo`lsak, unda rejalashtirish bo`yicha uzoq muddatli va qisqa muddatli rejalashtirishni birgalikda qo`llash maqsadga muvofiqdir. Chunki mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirish o`ziga xos xususiyatga ega bo`lib, qo`yilgan maqsad, unga erishish muddatlari, tovarlarning turi va hokazolar bilan belgilanadi. Korxonalarning tadbirkorlik faoliyati jarayonida moliyaviy tushumlar va ulardan foydalanish istiqbolini belgilash zaruriyati tug`iladi. Moliyaviy resurslar va eng avvalo, foyda moliyaviy rejalashtirish obyekti bo`lib xizmat qiladi. Foydaning taqsimlanishi moliyaviy rejada va pul mablag`lari fondlarini tashkil etish hamda sarflash smetalarida aks ettiriladi. Xo`jalik yurituvchi subyektlarning moliyasi foydani taqsimlash va ishlatish jarayonining dinamikasini turli ichki va tashqi omillar ta’sirini hisobga olgan holda tahlil qilish va nazorat etishni o`z ichiga oladi. Bozor sharoitida mikro darajada moliyaviy rejalashtirishning ahamiyati ortadi. Chunki subyektlarning har bir qadami tavakkal bilan bog`liq bo`lib, uning daromad yoki zarar keltirishi turli ko`rinishlarda hisob-kitob qilingan va asoslangan bo`lishi lozim. Rejalashtirishdan ko`zda tutilgan asosiy maqsad, korxonalar faoliyatini rejalashtirishning oldiga qo`yiladigan asosiy talab va vazifalarga javob berishi lozim: 1. Rejalarning ichki va tashqi foydalanuvchilarga tushunarli bo`lishi. 2. Rejalashtirish tizimi, shakllari va usullari .

Rejalashtirish usullari: balans usuli, hisob-konstruktiv usuli, maqsadli-dasturiy usul, iqtisodiy-matematik usul, me’yoriy-resurs usuli va boshqalar. 3. Qisqa muddatli (joriy, operativ), o`rta muddatli va uzoq muddatli (istiqboli) rejalar. Prognozlashtirish va uni tuzish usullari. 4. Ichki xo`jalik faoliyatini rejalashtirish tizimi. Ish dasturlari va operativ rejalar tarkibi, ularni tuzish tartibi: ishlab chiqarish bo`yicha reja topshiriqlari, ishlab chiqarish resurslarini sarflash me’yorlari, ishlab chiqarish xarajatlari limitlari, mahsulot va materiallar (xizmatlar) uchun hisob baholari, ish va mehnat haqini baholashlar va boshqa topshiriqlar . 5. Yillik rejalarni mazmuni va tarkibi. 6. Moliyaviy reja. Moliyaviy rejalashtirish tamoyillari. 7. Korxonaning moliyaviy faoliyatini prognozlashtirish, moliyaviy faoliyatni joriy rejalashtirish va operativ rejalashtirish . 8. Korxonaning moliyaviy strategiyasini shakllantirish bosqichlari. Joriy moliyaviy rejalar tizimi: operatsion faoliyat bo`yicha daromadlar va xarajatlarning rejasi, investitsiya faoliyati bo`yicha daromadlar va xarajatlarning rejasi, pul mablag`larining kirimi va chiqimi rejasi, balans rejasi. 10. Budjet turlari va ularning xususiyatlari. Joriy budjet va kapital budjetni shakllantirish. 11. Investitsiyalar va kreditlarni jalb etishga yo`naltirilgan biznes rejalarning mazmuni va ularga qo`yiladigan asosiy talablar. 12. Biznes-reja ustida ishlash, uning tarkibi va bo`limlarini shakllantirish: titul varag`i, biznes rejaning mundarijasi, amalga oshirilishi mo`ljallangan biznesning qisqacha tasnifi, korxona to`g`risida umumiy ma’lumotlar . Biznes-rejaning moliyaviy jihatlarini ishlab chiqish va boshqarish yo`llarini, usullarini tashkil etishni ta’minlash. 13. Investitsiya loyihalarni amaliyotga tadbiq qilishni boshqarish. Obyektlarni foydalanishga kiritish va qurilish bilan bog`liq investitsiya faoliyati .

Moliyaviy rejalashtirish va taxminlashtirish tizimi hamda ularni qo`llash Korxonalarning moliyaviy faoliyatini boshqarish mexanizmining asosini moliyaviy rejalashtirish tashkil etadi. Moliyaviy rejalashtirish o`zida moliyaviy reja tizimini ishlab chiqish jarayonini va korxonalarning rivojlanishida zaruriy moliyaviy resurslar bilan ta’minlash bo`yicha meyoriy reja ko`rsatkichlarini va joriy moliya yili hamda istiqboldagi moliyaviy faoliyatining samarali rivojlanishini aks ettiradi. Moliyaviy rejalashtirish korxonada (yoki ichki firma moliyaviy rejalashtirish) uning uchta asosiy tizimidan foydalanish asosida tashil qilinadi: - moliyaviy faoliyatni prognozlashtirish; - moliyaviy faoliyatni joriy rejalashtirish; - moliyaviy faoliyatni tezkor rejalashtirish. Har bir moliyaviy rejalashtirish tizimining alohida davri va alohida natijalarini amaliyotga joriy qilish shakllari mavjud . jadval 7 Moliyaviy rejalashtirish tizimi va uning natijalaridan korxonada foydalanish shakllari Foydani rivojlantirish tizimi Moliyaviy rejalashtirish natijalarini amaliyotga joriy qilish shakllari Rejalashtirish davri 1. Moliyaviy faoliyatni prognozlash tirish Moliyaviy faoliyatining asosiy yo`nalishlari bo`yicha umumiy moliyaviy strategiya va moliyaviy siyosatni ishlab chiqish 3 yilgacha 2. Moliyaviy faoliyatni joriy rejalashtirish Moliyaviy faoliyatning alohida jihatlari bo`yicha joriy moliyaviy rejalashtirishni ishlab chiqish 1 yil 3. Moliyaviy faoliyatni tezkor rejalashtirish Moliyaviy faoliyatning barcha asosiy masalalari bo`yicha to`lov kalendari, budjetlarning ijrosi va boshqa shakldagi tezkor reja vazifalarini ishlab chiqish chorak, oylar

Moliyaviy rejalashtirishning barcha tizimi o`zaro aloqada bo`lib, ulardan aniq ketma ketlikda foydalaniladi. Rejalashtirishning boshlang`ich (dastlabki) prognozlashtirishning asosiy yo`nalishlarini, moliyaviy faoliyatning maqsadli parametrlarini, korxonani umumiy moliyaviy faoliyatining strategiyasini ishlab chiqish, joriy moliyaviy rejalashtirish parametrlari va belgilangan vazifalari orqali amalga oshirishdan iborat. O`z navbatida joriy moliyaviy rejalashtirishning asoslarini korxona moliyaviy faoliyatining barcha jihatlari bo`yicha to`g`ridan-to`g`ri tezkor ijro etuvchi budjetlarni ishlab chiqish va ularga yetkazish lozim. Korxonalarda moliyaviy rejalashtirish aniq moliyaviy yo`nalish (g`oya) asosida shakllantiriladi. Korxonalarning moliyaviy yo`nalishi (g`oyasi) alohida korxonaning moliyaviy faoliyatini amalga oshirishda tashkil qiluvchi tamoyillar tizimini tasvirlaydi, ular ta’sischi va menejerlarning moliyaviy mentaliteti va «missiyasini» aniq tavsiflaydi. Korxonalarning moliyaviy yo`nalishi (g`oyasi) bevosita tadbirkorlik moliyaviy faoliyatini prognozlash va shu asosida korxona moliyaviy strategiyasini ishlab chiqishga yo`naltiriladi. Korxonaning moliyaviy strategiyasi o`zida moliyaviy faoliyatining uzoq muddatli maqsadlari tizimini, uning moliyaviy g`oyasini aniqlash va samarali natijalarga erishish yo`llarini aks ettiradi. 2. Moliyaviy faoliyatni joriy rejalashtirish tizimi ishlab chiqilgan strategiya va moliyaviy faoliyatning alohida jihatlari bo`yicha moliyaviy siyosat negizida amalga oshiriladi. Bu rejalashtirish tizimining vazifasi joriy moliyaviy rejaning aniq shakllarini ishlab chiqishdan, korxona rivojlanishi oldida turgan barcha moliyalashtirish manbalarini aniqlash, daromadlar va xarajatlar tarkibini shakllantirish, korxonaning doimiy to`lovga qobilligini ta’minlash, rejalashtirilgan davr yakuni, uning aktivlari va kapitallari tarkibini oldindan aniqlashdan iborat. Moliyaviy faoliyatning joriy rejasi joriy moliya yili choraklari bo`yicha ishlab chiqiladi.

Korxonaning joriy moliyaviy rejasini ishlab chiqish quyidagilarni o`z ichiga oladi: - Korxona moliyaviy strategiyasi va moliyaviy faoliyatning asosiy yo`nalishlari bo`yicha oldida turgan davrda maqsadli strategik me’yorlarni ishlab chiqish; - Korxona moliviy faoliyatining alohida jihatlari bo`yicha moliyaviy siyosatni ishlab chiqish; - rejalashtirilayotgan ishlab chiqarish va mahsulot sotish hajmi hamda korxona operatsion faoliyatining boshqa iqtisodiy ko`rsatkichlari; - ishlab chiqilgan me’yorlar va alohida resurslarning xarajatlari bo`yicha me’yorlar tizimi; - amaldagi soliq stavkasi to`lovlarining tizimi; - amaldagi eskirishni hisoblash me’yorlari tizimi; - moliyaviy bozorda kredit va depozit foizlarining o`rtacha stavkalari; - o`tgan davrdagi moliyaviy tahlil natijalari . Korxonada ishlab chiqilayotgan joriy moliyaviy rejaning asosiy shakllari quyidagilar hisoblanadi. Operatsion faoliyat bo`yicha daromadlar va xarajatlarning rejasi Korxona joriy moliyaviy rejasining asosiy turlaridan biri bo`lib, joriy rejalashtirishning dastlabki bosqichida uning moliyaviy faoliyati tuziladi. Bu rejani ishlab chiqishdan maqsad Korxonaning operatsion faoliyatidan olinadigan sof foyda summasini aniqlash hisoblanadi. Bu rejani ishlab chiqish jarayonida mahsulot sotishdan olinadigan (yalpi va sof) daromad, xarajat, soliq to`lovlari, korxonaning sof va balans foydasi bo`yicha reja ko`rsatkichlarining o`zaro bog`liqligini ta’minlash talab etiladi. Investitsiya faoliyati bo`yicha daromadlar va xarajatlarning rejasi ushbu faoliyatning asosiy moliyaviy jihatlarini ta’minlashni aks ettiradi. Bu rejani ishlab chiqishdan maqsad belgilangan investitsiya dasturlarini amalga oshirish uchun moliyaviy resurslarga ehtiyojlarning hajmini, shuningdek, investitsiya faoliyati davomida bunday resurslar tushumining ehtimollarini aniqlash hisoblanadi (mulklarni hisobdan chiqarish natijasida keladigan daromad, investitsiya foydasi va boshqalar).

Bu reja moliyaviy yilda real investitsiyalarni amalga oshirish bilan bog`liq barcha xarajatlar, shuningdek, uzoq muddatli moliyaviy qo`yilmalar hajmining o`sishini aks ettiradi. Pul mablag`larining tushumi va chiqimi rejasi pul oqimlarini prognozlashtirish natijalarini aks ettirishga qaratilgan. Bunday rejani ishlab chiqishdan maqsad rejalashtirilayotgan davrning barcha bosqichlarida to`lov qobiliyatining doimiy ta’minlanishini bildiradi. Ushbu rejada pul mablag`larining yil boshidagi qoldiq ko`rsatkichi reja davridagi tushum va chiqimi hamda pul mablag`larining yil oxiridagi qoldiq ko`rsatkichlarning o`zaro bog`liqligini ta’minlaydi. Balans reja o`zida korxonadagi moliyaviy mablag`lardan foydalanishning tuzilishi va aktivlari tarkibining reja davri oxiridagi natijalarini prognoznozlashtirishni aks ettiradi. Balans rejani ishlab chiqishning maqsadi ayrim aktivlar turlarining o`sishi, ichki balanslashtirishni ta’minlash zaruriyati, shuningdek, Korxonaning yetarli moliyaviy barqarorligini ta’minlashda kapitalning optimal tarkibini shakllantirish hisoblanadi. Korxona budjetini tuzish va budjet rejasini ishlab chiqish Moliyaviy faoliyatni tezkor rejalashtirish tizimi xo`jalik faoliyatini moliyaviy ta’minlashning asosiy yo`nalishlari bo`yicha qisqa muddatli reja vazifalarini kompleks ishlab chiqishdan iborat. Bunday moliya-reja vazifalarining asosiy shakli korxona budjeti hisoblanadi. Budjet o`z-o`zidan qisqa muddatli davrda tezkor moliyaviy rejani, bir yilgacha bo`lgan davrda (qoida bo`yicha, chorak yoki oylik davr doirasida), xo`jalik faoliyatining aniq shakllarining harakati jarayonida moliyaviy mablag`larning tushumini va xarajatlarini aks ettiradi. U joriy moliyaviy reja ko`rsatkichlarining har bir bo`limi bo`yicha va javobgarlik markazlarining barcha shakllarida yetkazib beruvchi bosh reja hujjati hisoblanadi. Rejali budjetni ishlab chiqish ikki asosiy vazifani yechishga qaratilgan: a) korxonaning bo`limlari va alohida tarkibiy birlikdagi faoliyati bilan bog`liq xarajatlarning tarkibi va hajmini aniqlash;

b) bu xarajatlarni moliyaviy resurslar bilan qoplashni turli manbalardan ta’minlash. Tezkor moliyaviy rejalashtirish jarayonida budjetlarni guruhlashtirish qator xususiyatli belgilarga ko`ra qo`llaniladi. Korxona faoliyatining sohalariga ko`ra, budjetlar operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyat bo`yicha ajratiladi. Bu budjetlar joriy moliyaviy rejaning tarkibini ishlab chiqish tartiblarini choraklar yoki oylar bo`yicha detallashtirib aks ettiradi. Joriy budjet korxonaning daromad va xarajatlarining rejasini aniqlashtiradi. U ikki bo`limdan iborat: 1) joriy xarajatlar; 2) operatsion faoliyatdan olingan joriy daromadlar . Joriy budjetning taxminiy shakli jadvalda keltirilgan . jadval 7 Joriy budjetning taxminiy shakli Кўрсаткичлар Чорак бўйича жами Шу жумладан, ойлар бўйича январь февраль март 1 2 3 4 5 I . Жорий харажатлар 1. Материал харажатлар (харажатларнинг алоҳида моддалари бўйича) 2. Асосий воситалар ва номоддий активларнинг эскириши 3. Меҳнат ҳақи бўйича харажатлар 4. Меҳнатга ҳақ тўлаш фондидан ажратмалар 5. Солиқ тўловлари 6. Бошқа бевосита харажатлар 7. Жорий устама харажатлар Jami joriy xarajatlar II. Operatsion faoliyatdan daromadlar 1. Mahsulotlarni sotishdan tushgan daromadlar 2. Boshqa operatsion faoliyatdan tushgan daromadlar Jami operatsion daromadlar III . Mahsulot bahosiga kiruvchi soliqlar ( QQS , aksiz va boshqalar ) IV. Sof daromad (II-III) V. Yalpi operatsion foyda (IV –I)

VI. Foydadan to`lanadigan soliq to`lovi va yig`imlari VII. Sof operatsion foyda (V- VI) Kapital budjet - aniq ijrochilarga kapital qo`yilmalarning joriy rejasini yetkazib berish shaklidir. U ikki bo`limdan iborat. Kapital budjetning taxminiy shakli quyidagi jadvalda keltirilgan . jadval 7 Kapital budjetning taxminiy shakli Кўрсаткичлар Чорак бўйича жами Шу жумладан, ойлар бўйича январь февраль март 1 2 3 4 5 Капитал харажатлар 1. Бино ва иншоатлар сотиб олиш ёки қуриш 2. Машина ва механизм сотиб олиш 3. Асбоб-ускуналар сотиб олиш (инвентар ва хўжалик жиҳозларидан ташқари) 4. Номоддий активларни сотиб олиш 5. Бошқа турдаги капитал харажатлар 6. Инвестицион фаолият бўйича солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар 7. Капитал харажатларнинг захираси Jami xarajatlar Mablag`lar tushumining manbalari 1. Investorning kapital xarajatlarni moliyalashga yo`naltirilgan o`z mablag`lari 2. Aksiyadorlar(paychilar)ning pay badallari 3. Moliyaviy lizing 4. Obligatsiya emissiyasi 5. Bank kreditlari 6. Moliyaviy resurslarni jalb etishning boshqa manbalari Jami mablag`larning tushumi Mablag`larning tushumi va xarajatlarning qoldig`i

Moliyaviy o`sish rejasi Korxona faoliyatini moliyaviy resurslar bilan ta’minlashning o`z manbalari kengayib borishi moliyaviy o`sishning mazmunini tashkil etadi. Qarz manbalar hisobiga korxona moliyaviy resurslari kengaytirilishi tom ma’noda moliyaviy o`sish deb qaralishi o`rinli emas, chunki buning hisobiga erishilgan moliyaviy o`sish vaqtinchalik xarakterda bo`lib, qarzlar qaytarilganda moliyaviy resurslar ham muvofiq ravishda kamayadi. Demak, korxonadagi moliyaviy o`sish jarayoni korxona kapitali umumiy hajmining ortib borishida ifodalanadi. Kapital hajmining nominal ravishda ortishi korxona kapitaliga yangi ulushlar qo`shilishi, taqsimlanmagan foydaning ko`payishi, grantlar va subsidiyalar olinishi, shuningdek korxona aktivlari balansdagi qiymatining ularni qayta baholash natijasida ortishi orqali sodir bo`lishi mumkin. Lekin, so`nggi holda kapitalning real hajmi amalda o`zgarishsiz qoladi. Chunki aktivlarni qayta baholashda hech qanday yangi boylik hosil bo`lmaydi. Korxona kapitalini oshirishning eng maqbul varianti foyda hajmini oshirishga erishish hisoblanadi. Buning uchun esa ishlab chiqarish va savdo faoliyati samarali olib borilishi lozim. Kapitalni yangi ulushlar hisobiga kengaytirish eng ko`p darajada aksiyadorlik jamiyatlariga, ayniqsa ochiq aksiyadorlik jamiyatlariga xos. Korxonada moliyaviy o`sishni ta’minlashda ichki manbalar yetakchi rol o`ynashi eng maqbul hisoblanadi. Chunki foydaning ortishi aksiyalarga to`lanadigan dividendlar miqdori orqali aksiyalarning jozibadorligini va bozor bahosini oshiradi. Ikkilamchi bozordagi aksiyalar bahosi aksiyalar qo`shimcha emissiyasida birlamchi bozordagi baholarning ham yuqori bo`lishini ta’minlaydi. Bu holda aksiyalar emissiyasi orqali jalb etilayotgan mablag`lar miqdori aksiyalarning nominal qiymatidan yuqori bo`ladi va korxonadagi moliyaviy o`sishga ko`maklashadi. O`z navbatida korxonaning foyda va rentabellik ko`rsatkichlari moliyaviy menejmentning sifatiga bog`liq bo`ladi. Shuning uchun moliyaviy o`sishni rejalashtirishda ushbu faktorlarni hisobga olish lozim bo`ladi.

Adabiyotlar: 1. Ванхорн, Джеймс, С, Вахович, мл., Джон, М. Основы финансового менеджмента, 12-е издание: Пер. с англ. — М: ООО "И.Д. Вильяме", 2008. — 1232 с: ил. — Парал. тит. англ. ISBN 978- 5-8459-1074-5 (рус.) 2. Ковалева В. «Финансовый анализ», Москва, «Финансы и статистика», 1996г. 3. Леонтьев В.Е. Финансовый менеджмент: Учебник. - М: Элит, 2005. - 560 стр. 4. Павлова Л.Н. Финансовый менежмент. Учебник. - М: ЮНИТИ-ДАНА, 2003.- 269с. 5. Тошмуродова Б.Э., Элмирзаев С.Э.,Турсунова Н.Р. Молиявий менежмент. Дарслик Ўз РО ва УМТВ ТМИ.- Т.: «Иқтисод- молия», 2017.- 338 бет

O'xshashlar

Korxonalarda moliyaviy menejmentni tashkil etish mexanizmi

Korxonalarda xarajatlarni boshqarish

Korxonalarda investitsion faoliyatni boshqarish

Darsni rejalashtirish

O’quv rejalashtirish hujjatlari