Ёзув ва фикрни ёзма баён қилишни ўргатиш - Pedagogika - Referatlar

Ёзув ва фикрни ёзма баён қилишни ўргатиш

Yuklangan vaqt:

22.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Ёзув ва фикрни ёзма баён қилишни ўргатиш Режа: 1. Ёзув ва унинг мохияти 2. Ёзма нутқ тушунчаси 3. Фикрни ёзма равишда баён қилиш нутқ фаолиятининг тури. 4. Ёзма нутқ техникасини ўргатиш. 5. Фикрни ёзма равишда баён қилишни ўргатиш. 6. Ёзув ва фикрни ёзма равишда баён қилишни ўргатувчи машқлар.

Мавзуга оид таянч тушунча ва иборалар изохи. Ёзув – ёзма шаклда фикр баён этиш, нутқ фаолиятини тури Ёзма нутқ - нутқ фаолиятининг репродуктив тури. Ёзма нутқ гапириш орқали шаклланади. Инсон аввало ақлан бирон бир фикр ўйлайди сўнгра мазкур фикрни огзаки ёки ёзма баён қилади. Ёзиш техникаси- товуш ва харф муносабатлари, харфларнинг турлича маъно билдириши, хуснихат хамда имло. Графика – графемаларнинг маълум тил учун қабул қилинган қоидалар асосида қўллаш имкониятларини ўргатувчи соха. Орфография - (юнонча Orthas тўгри grapho ёзаман) имло, ёзиш қоидаси. Графемаларининг хар биринг конкрет холда қўллаш қоидаларини ўрганади. Каллеграфия – хуснихат, чиройли ёзув. Харф - алфавитдаги белги, товушни ифодоловчи график тимсол, товушнинг ёзувдаги ифодаси. Ёзма нутқни ўрганиш – орфографик, яъни тўгри ёзиш қоидаларига имло қоидаларига амал қилган холда огзаки нутқда ифода этилаётган фикрларни ёзма шаклда баён қилишни ўргатиш. Графема – маълум шаклга эга харф, харф бирикмалари, тиниш белгилари. Диктант – ( lot dictare -ёзиш учун айтиш) – айтиб тўрганда ёзиш. Айтиб туриб ёздирадиган иш. Диктант турлари – кўз хотираси, огохлантирувчи, ёддан, эркин, эшитиш ва таржима диктантлари. Принцип - Лотинча « Principium » - асос, негиз. Ўқув жараёнини акс эттирувчи методик ходисани ифодалайдиган қонуният, қонун, мезон, меъёр. Морфологик принцип – сўзнинг маъноли қисми қандай талаффуз қилинишидан қатъий назар хамма вақт бир хил ёзилади. Фонетик принцип – сўзнинг ёзилиши, унинг товушлар сони ва мазкур тилнинг графика қоидаларига мос бўлади.

Ёзув - деганда конкрет тилга хос бўлган ёзма нутқ воситалари графемаларни таний олиш, уларни қогозга тушира олиш шу тилга хос бўлган графикани, орфографияни билиш тушунилади. Ёзма нутқ деганда асосан икки маънони англаш мумкин. Ёзма нутқ жараён сифатида фикрни ёзма равишда баён қилиш, ифодалаш ва шу жараённинг натижаси бўлган матн маъноларини ифодалайди. Ёзма нутқ хар доим огзаки нутқ шаклида шаклланади ва ёзма нутқни эгаллашда огзаки нутқ восита, асос вазифасини бажаради. Фикрни ёзма баён қила олиш учун алифбо харфларини ёзувда тўгри ифодалаш, товуш ва товуш бирикмаларини харф ва харф бирикмалари орқали ифодалаш, сўз ва сўз бирикмаларининг график тимсолларини маъно билан боглай олиш ва қогозга тушира олиш, тиниш белгиларини қўллай олиш ва нихоят ўз фикрини мантиқли кетма-кет, ушбу тил қоидаларига амал қилган холда қогозга тушира олиш лозим. Фикрни огзаки ва ёзма баён қилиш нутқ фаолиятининг репродуктив турига киради. Фикрни ёзма равишда баён қилиш уни қогозга тушириш жараёнининг ортиқчалиги билан огзаки нутқда фарқ қилади. Шунга қарамасдан огзаки нутқни ўстиришни мўлжалланган машқлар ёзма нутқни ўстириш учун хам хизмат қилиши мумкин. Ёзма нутқ ўз навбатида огзаки нутқ малакаларини ўстириш учун восита вазифасини бажаради. Фикрнинг ёзма равишда баён қилишга ўргатишни ёзув техникасини ўргатишдан бошлаш мақсадга мувофиқ. Ёзув техникасини ўргатиш жараёни 3 босқичдан иборат. 1. Графика (белгиларни ёзиш ва бир-бири билан боглаш) 2. Каллеграфия (Хуснихат) 3. Орфография Графикани ўргатиш а)товуш–харф муносабатларини, б) товушларнинг бажарадиган функцияларини ўргатиш билан узвий боглиқ. Немис тилидаги товуш харф нисбатида қуйидаги қонунларни ўрганиш мумкин.

1. Товуш ва харф ўртасидаги миқдорий мосликни йўқлиги. Бир товушга харф бирикмаларини тўгри келиши. 2. Харфларнинг турли хил ўқилиши 3. Синоним харф белгиларини мавжудлиги. 4. Баъзи харфларнинг ўқилмаслиги. Товуш ва харф ўртасида миқдорий мосликнинг йўқлиги ёзувга ўргатишда катта қийинчилик ўргатади. Ўқувчиларнинг она тилидаги харфларнинг чет тилида бутунлай бошқача ўқилиши хам ёзув жараёнида хатога олиб келади. Товуш – харф муносабатларида қийинчилик тугдирадиган харф ўргатишда товуш ва харфларни машқларини ўргатиш яхши самара беради. Масалан, харфлар ва товушлар миқдорини аниқлаш ва қиёслаш. Ёзувга ўргатишнинг иккинчи босқичи ўқувчиларни хуснихатга ўргатишдир. Чет тили хуснихатига ўргатиш бошлангич синфда она тили ёзувига ўргатиш жараёнида орттирилган тажрибага асосланади. Фикрни ёзма баён қилишни ўргатишда ўқувчиларнинг орфографик хатолари устида ишлаш хам мухим ахамиятга эга. Сўзнинг товуш саставини бузадиган нотўгри ёзувларни орфографик хато дейилади. Хатоларни олдини олиш ва бартараф қилишда кўргазмали қуроллардан фойдаланиш яхши самара беради. Фикрни қогозга тушириш малакаларини ривожлантириш ёзув ўргатишнинг сўнгги босқичи хисобланади. Бу босқичда кенг тарқалган иш- баён ёзишдир. Баён фикрни ифодалаш усулига кўра: тасвирлаш, тушунтириш, мушохада қилиш; психологик таянч характерга кўра: кўриш, эшитиш; тажриба асосида фикрни баён қилиш усулига кўра: мантиқий, тарихий, маконли, сабаб-оқибат, образ турларига бўлинади. Ўқувчилар фикрни ёзма баён қилишга ўргатиш билан бир қаторда матнда тиниш белгиларининг тўгри ишлатиш хам талаб этилади. Чунки чет тилларда

ўргатиладиган тиниш белгилари она тилидаги тиниш белгиларидан фарқ қилади. Ўқувчиларга бўгин кўчириш қоидаларини ўргатиш ва машқлар бажариш хам талаб этилади. Ўқувчиларнинг тўгри ёза олишлари учун тез-тез диктантлар ўтказилиб туруш керак. 5-синфларда кўпроқ диктантлар ўтказилгани мақсадга мувофиқ. Диктантлар билан бир қаторда грамматик ва лексик материални ўзлаштиришни назорат қилишга қаратилган ёзма ишлар ўтказиб туриш лозим. Ёзма иш материали синфда ишланган ва ўқувчилар ўзлаштириб олган бўлиши лозим. Ёзма иш учун тайёрланган топшириқлар икки ёки ундан ортиқ вариантдан бўлиши талаб этилади. Бу ўқувчиларининг бир-биридан кўчиришга имкон бермайди. Ёзма иш вақтида ўқитувчи синфда ўқувчиларни назорат қилиб туриши керак, бироқ топшириқларни бажарилишини айтиб бермаслиги лозим. Ёзма ишни бажариб бўлган ўқувчи дафтарни ўқитувчига топширади ва синфда ишлаш учун қўшимча топшириқ олади. Ёзма ишларни текшириш вақтида ўқитувчи хатолар остига қизил қалам билан чизади ва дафтар хошиясига белги қўяди ёки хато ёзилган сўзни чизиб устига тўгри шаклини ёзади. Топшириқнинг бажарилиши ва матндаги хатолар сони хамда хуснихатни хисобга олган холда бахо қўйилади. Ёзма ишнинг хажмига қараб навбатдаги дарсда хатолар устида ишланади. Синфдаги кўпчилик ўқувчилар йўл қўйган хатолар синфда тахлил қилинади ва қўшимча мисоллар ёрдамида қоидалар мустахкамланади. Дастурдаги ёзма нутқни ривожлантиришга мўлжалланган сухбат мавзулари бўйича олиб бориладиган ишни тахминан қуйидаги босқичларга бўлиш мумкин. 1. Мазкур мавзу юзасидан ишланган моделлар бўйича синфда огзаки иш олиб бориш 2. Шу моделларни ўзлаштириш учун уйга ёзма топшириқ бериш. 3. Берилган мавзу юзасидан синфда огзаки нутқ машқлари ўтказиш. 4. Ёзма нутқни ривожлантириш учун уйга ёзма топшириқ бериш.

Ёзма нутққа оид уйга берилган вазифанинг хусусиятини 1. Ўқувчиларнинг тилни қай даражада билиши ва уларнинг ёшига қараб белгиланиши. Машқлар ўқувчиларнинг билим даражасига мос бўлиши ва ўта содда хам мураккаб хам бўлмаслиги керак. Бошлангич синф ўқувчилари ўзлари ўйлаб топишдан кўра эшитганларини анча хавас билан такрорлайдилар. Шунинг учун бошлангич синфлари кўпроқ тақлид машқларини бажаришлари мақсадга мувофиқ. Юқори синфларда эса ўқувчилар матннинг мазмунини ўз сўзлари билан баён қилиш малакаларини анча эгаллаган бўладилар. Ёзув ва фикрни ёзма баён қилиш кўникма ва малакаларини шакллантириш хамда ривожлантириш мақсадга йўналтирилган машқларни бажаришни тақазо этади. Барча ёзма машқларни 2 гурухга ажратиш мумкин. 1. Ёзув машқлари. 2. Фикрни ёзма шаклда баён қилиш машқлари. Фикрни ёзма шаклда баён қилишга оид машқларни 2 гурухга бўлиш мумкин. 1. Тайёрлов машқлар. 2. Нутқ машқлари Тайёрлов машқларига матн устида ишланган танлаб олинган айрим моделларни ўзлаштириш учун қўлланилган иш турлари киради. Жумлани қайта тузиш, матнни қисқартириш, матнга режа тузиш ва бошқалар. Нутқ машқларига: 1. Баён ёзиш. 2. Иншо ёзиш. 3. Мактуб ёзиш 4. Анотация тузиш ва бошқалар киради.

Адабиётлар: 1. Тили ўрганилаётган мамлакатлар щақидаги географик, сиёсий- маданий расмлар ва плакатлар. 2. Ўрта мактабда чет тили ўқитишнинг умумий методикаси А.А.Миролюбов, И.В.Ращмонов, В.С.Цутлин тахрири остида М.Просвешение 1967. 199-248 б. 3. Н.И.Гез, М.В.Ляковицская, А.А.Миролюбов. Методика обучения иностраннўм язўкам в средней школе. 4. www . pedagog.uz

O'xshashlar

Ўқувчилар билими, кўникма ва малакаларини назорат қилиш хамда бахолаш

Гапириш ва гаплашишни ўргатиш

Савод ургатиш методикаси

Она тили ўқитиш методикаси - педагогик фан

Узбек тили дарсларида ёзма ишлар, уларни утказиш йуллари ва усуллари