Ёш даврлари ва педагогик психология фани предмети

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.5 KB

Ko'chirib olish

Ёш даврлари ва педагогик психология фани предмети Режа: 1. Ёш даврлари ва педагогик психология тарихидан 2. Педология танқиди

Ёш даврлари психологияси – психология фанининг инсон ривожланишининг ёш даврлари хусусиятларини ўрганувчи соҳасидир. Унинг тадқиқот предмети – инсон психикасининг ёш билан боғлиқ ўзгаришлари, психик жараёнлар онтогенези (организмнинг индивидуал ривожланиши) ва ривожланаётган одам шахсиятининг психологик сифатлари. Ёш психологияси психик жараёнлардаги ёш хусусиятлари, билимларни эгаллашда ёш имкониятлари, шахс камолотининг асосий омиллари ва бошқаларни ўрганади. Ёш психологияси педагогик психология билан узвий боғлиқ. Педагогик психология фани предмети – таълим ва тарбиянинг психологик қонуниятларини ўрганишдан иборат. Ёш ва педагогик психология умумийлиги бола, ўсмир, ўспирин каби умумий ўрганиш объектлари билан изоҳланади. Ёш даврлари ва педагогик психология таълим ва тарбия жараёнида болани ўрганиш билан ўзаро узвий бирликни ташкил этади. Ёш даврлари ва педагогик психология тарихидан Тарбия ва таълимнинг ёш хусусиятларига боғлиқ жиҳатлари қадимги даврлардан буён ўрганилади. Ёш даврлари ва педагогик психология фан сифатида XIX асрнинг иккинчи ярмида шаклланди. Бу психология фанига генетик ғояларнинг кириб келиши билан боғлиқдир. Ривожланаётган психологик–педагогик фикрга машҳур рус педагоги К.Д.Ушинский ва, биринчи навбатда, унинг «Человек как предмет воспитания» («Инсон – тарбия предмети сифатида») деган асари катта ҳисса қўшган эди. Ёш психологияси фанининг ривожланишига инглиз олими Чарльз Дарвиннинг эволюцион ғоялари жиддий таъсир кўрсатди. Психология томонидан ўрганиладиган омилларининг рефлектор моҳиятини тушуниш учун психик фаолият аҳамиятини машҳур физиолог олим И.М.Сеченов ҳам таъкидлаб ўтган. Ёш ва педагогик психологияда Вебер ва Фехнернинг психофизик

$кашфиёти, Эббингаузнинг хотирага оид тадқиқоти, Г.Гельмгольцнинг сезги органларининг психофизиоло-гиясига оид иши, Вундт томонидан физиологик психология ҳиссиёти ва ҳаракатларининг ўрганилиши ва бошқалар асосий аҳамиятга эга. ХХ аср бошида ёш ва педагогик психология соҳасида икки асосий: биологик ва ижтимоий йўналиш ажратилган . Биологик , биогенетик йўналишга хос нарса – туғма хусу-сиятлар, «ирсият»га йўналтирилиш, бола хулқи ва ривожланишини содда-механик тушунишга интилишдир. Бола ривожланишидаги ирсий омилларни ортиқча баҳолаш ва биогенетик қонуниятларни психологияга тўғридан-тўғри кўчириш мазкур йўналишнинг ўзига хос камчилиги бўлиб ҳисобланади. Психологиядаги биогенетик қонуният – Геккель томонидан XIX асрда шакллантирилган машҳур эволюция қонунларини ёш психологияси соҳасига кўчиришга уринишдир. ²омила она қорнидалигида бир ҳужайрали мавжудотдан инсон бўлгунга қадар барча ривожланиш даврларини босиб ўтгани каби, бола ҳам инсоният тарихидаги асосий босқичларни қайта босиб ўтади. Шундай қилиб, бола босиб ўтадиган беш босқич ажратилган: ёввойилик даври, ов даври, чорвачилик даври, деҳқончилик даври ва саноат даври. Мазкур даврлаштиришга кўра, бола ёввойи ҳолда туғилади, барча босқичларни бирин-кетин босиб ўтиб, охирида унда пул, савдо, алмашинишга қизиқиш пайдо бўлади, яъни капиталистик тузум идеалига жавоб беради. Биогенетик қонуният асосида боланинг психик ривожланиши сиртқи таъсир эмас, ички сабаб натижасида юзага келади деган ғоя ётади. Тарбияга қарамай, у ташқи омил сифатида намоён бўлади, баъзи табиий, ирсий–шартли психик сифатларининг намоён бўлиш жараёнини секинлаштиради ёки тезлаштиради. Биогенетизм ўқитувчи, тарбиячиларсиз – «эркин тарбия» педагогик назарияси-нинг психологик асоси бўлиб қолди. Педагогик психологиядаги биогенетик йўналишнинг \айриилмий механик$

хусусиятини педагог ва психологлар ХХ асрнинг 30-йилларида англаб етишди. Педагогик психологиядаги ижтимоий генетик йўналиш ҳам хатолардан холи эмас эди. Турлича бўлиб туюлган бу назариялар кўп ҳолларда бир-бирига яқин. Бу йўналиш тарафдорларининг фикрича, муҳит бола ривожланишида фатал (тақдир) омил сифатида намоён бўлади ва шунинг учун ҳам инсонни ўрганиш учун унинг муҳитини таҳлил қилишнинг ўзи кифоя: ўраб турган муҳит қандай бўлса, инсон шахси батамом ўшандай бўлади. Биогенетизм хулқ ривожланишини гентик мойилликнинг амалга ошишига тақаб, шахсият фаоллигини инкор қилгани каби, ижтимоий генетика ҳам ҳамма нарсани ижтимоий муҳитга тақаб, шахс фаоллигини инкор қилди. Психологиядаги биогенетик ва ижтимоий генетик йўналишлар ХХ асрнинг 30-йилларидаёқ психолог ва педагоглар учун танқид объектига айланиб қолди. На биогенетика ва на ижтимоий генетика боланинг психик ривожланиш манбалари ва механизмлари ҳақида тўғри ва тўла тасаввур бера олмасди. Бу вазифани педология номини олган махсус соҳа ҳам уддалай олмаслиги маълум бўлди. Педология танқиди «ПЕДОЛОГИЯ» – («пайдос» – гўдак ва «логос» – фан) – болалар ҳақидаги фан демакдир. Педология мазмунан бола ривожланишининг психологик, физиологик ва биологик концепцияларининг механик умумийлигини ташкил этади. XIX аср охири ва ХХ аср бошида пайдо бўлган (С.Холл, Э.Мейман, В.Прейер – Ғарбда, В.М.Бехтерев, А.П.Нечаев, Г.И.Россолимо – Россияда) эволюцион ғояларнинг психологияга кириб келиши билан педология ХХ асрнинг 30-

йилларида болалар ҳақидаги ягона фан мавқеига даъвогарлик қила бошлади. У болалар ёши педагогикаси ва физиологиясини сиқиб чиқариб, болаларни ўрганиш ҳуқуқини монополизация қилиб олди. Педологиянинг ғоявий ва механик йўриқлари, унинг антипсихологизми, ўқувчиларнинг «ақлий қобилияти коэффициен-ти»ни асосланмаган тестлар билан аниқлашга уриниши психология ва педагогика ривожланишига салбий таъсир қилди ва мактабга кўп зарар етказди. Бироқ бутун педогологияни ялписига танқид қилиш бу соҳа олимлари эришган ижобий ютуқларни ҳам инкор қилишга олиб келди ва бутун ёш ривожланиши муаммосига нисбатан кўп ҳолда салбий муносабат уйғотди. 20-30-йилларда педагогик психология соҳасида бой тадқиқот материалларини ўз ичига олувчи кўп илмий ишлар амалга оширилди. Бу тадқиқотлар: Н.К.Крупская (танланган асарлар), А.С.Макаренко-нинг бола шахси ва болалар жамоаси бўйича қарашлари тизими (у қаровсиз қолган болалар учун мўлжалланган болалар коммунаси раҳбари бўлган), Л.С.Виготский ва унинг олий психик функциялар ривожланиши назарияси. Шунингдек, психолог олимларнинг ХХ аср иккинчи ярмидаги ишлари – Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович, П.Я.Гальпе-рин, В.В.Давидов, А.В.Запорожец, Л.В.Занков, Г.С.Костюк, Н.А.Мен-чинская, Н.Ф.Тализина, Д.В.Эльконин ва кўплаб бошқа олимларнинг ёш ва педагогика психологияси соҳасида амалга оширган ишлари ҳам шу жумладан. Бу масала шунингдек, Ўзбекистон психолог олимлари томонидан ҳам тадқиқ этилмоқда.

АДАБИЁТЛАР 1. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилд. Т., 1987-2003. 2. Антология педагогической мўсли Узбекистана /Сост. С.Р.Раджабов, К.Х.Хашимов и др. М., 1974. 3. Апраксина О.А. Методика музўкального воспитания в школе. М.,1983. 4. Бабанский Ю.К. Оптимизация учебно-воспитательного процесса. М., 1982. 5. Белобородова В.К., Ригина Г.С., Алиев Ю.Б. Музўкальное восприятие школьников. М., 1975. 6. Бобур З. Бобурнома. Т., 1960. 7. Божович Л.И. Личность и ее развитие в детском возрасте. М., 1968. 8. Ветлугина Н.А. Музўкальное развитие ребенка. М., 1968. 9. Вўготский Л.С. Мўшление и речь. Проблемў психологического развития ребенка / В кн.: Избр. психол. исслед. М., 1956.

O'xshashlar

Ёш даврлари психологияси фанининг вазифалари ва тадкикот усуллари

Киши хаёт тарзининг ёш даврлари. Хар бир ёш даврининг кискача тавсифи

Педагогика фани, предмети ва асосий тушунчалари

Педагогик психологиянинг предмети, вазифалари ва аҳамияти

«Педагогик технологиялар ва педагогик маҳорат» фанининг предмети, мақсад ва вазифалари