Бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни кутубхонага жалб этиш усуллари - Pedagogika - Referatlar

Бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни кутубхонага жалб этиш усуллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни кутубхонага жалб этиш усуллари Режа: 1. Бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни кутубхонага 2. жалб этиш усуллари. 3. Кичик ёшдаги китобхонлар ўртасида ўқиш дарсликлари 1

«Китоблар фикрлаш қобилиятимизни, билимимиз н и ҳаракатга келтирувчи ихчамгина қуролдир» Э.Фаге. Жамиятга пухта ва чуқур билимли, юқори малакали кадрларни етиштириб бериш таълим ислоҳотларининг асосий йўналишидир. Таълим ва тарбия жараёнини сифат ва самарадорлигига эришишда мактаб кутубхонасининг ўрни беқиёсдир. Мактаб кутубхонасининг янги билимлар манбаи сифатидаги ўрни - ахборотни оммалаштириш ва шахснинг ўз-ўзини қарор топтиришга кўмаклашишида намоён бўлади. Болаларга билим ва тарбия берувчи асосий манбаа китобдир. Китоб ўқиш мактабдаги таълим жараёни билан узвий боғлиқдир, чунки болалар мунтазам ўқиш санъати билан мактабда танишадилар. Лекин мактабда ўқувчи ўқув фанларини эгаллаши, билимларни ўзлаштириши ўз устида мустақил ишлашига боғлиқ бўлиб, бу жараён кутубхоналар зиммасига юклатилган. Зеро, кутубхона ўқувчиларни дарсдан кейин ўз билимларини мустаҳкамлайдиган, кенгайтирадиган аудитория сифатида хизмат қилади. Инсоннинг ҳар қандай онгли фаолияти илгари ўзлаштирган ахборотларни қай даражада эгаллаганлигига асосланади.Кишининг амалий-касбий маҳорати фаолиятларга доир ахборотлар эгалланиш даражасига боғлиқ экан, демак, ўқиш жараёнининг пировард натижаси ҳам ўқув материалларини ўқувчининг ўзлаштириш даражасини белгилайди. Мактабдаги аълочи ўқувчиларга нисбатан паст ўзлаштирувчи ўқувчиларни китобга бўлган қизиқиши, китобхонлик даражаси бир мунча сустроқ бўлади. Бундай ўқувчилар билан ишлашда кутубхоначи педагогик психология ва кутубхонашуносликнинг асосий тамойилларига таянган ҳолда иш олиб боради. Аввало, мактаб психологи ва уқитувчи, синф раҳбарлари билан ҳамкорликда паст ўзлаштиришнинг сабаблари аниқланади. Яъни болаларнинг психофизиологик хусусиятларига таяниб, уларни саломатлиги, феъл атворидаги 2

тортинчоқлиги, ўз тенгдошларига киришиб кета олмаслиги, берилган билимни секин ўзлаштириши, кўп дарс қодириши, мактаб ва оиладаги руҳий муҳитнинг таъсири ҳамда ўқувчининг руҳий холати ўрганиб чиқилади. Бўш ўзлаштириш сабабларини аниқлагандан сўнг кутубхоначи ўқитувчи , ота-оналар билан ўзаро ҳамкорликда бундай ўқувчилар билан якка ёндошув тартибида иш олиб борилади. Ў қувчи лар айрим фанларни ўзлаштиришда хусусан аниқ фанларни ўзлаштир ишда кийналишлари мумкин, лекин улар жуда чиройли расм чизиши, қўшиқ куйлаши ёки тил ўрганишда қобилияти баланд бўлиши мумкин. Кутубхоначи ана шу ҳолатларни эътиборга олган ҳолда ўқувчилар ўртасида «Мен дунёни чизаман», «Эртаклар яхшиликка етаклар», «Дунёда тинчлик бўлсин» каби мавзуларда расмлар танлови ёки асфальтга расм чизиш мусобақаси ташкил этиши мумкин. Бу усул орқали бўш узлаштирувчи ўқувчиларни тадбирга жалб этибгина қолмай, уларни истеъдодини намоён этишига , ўзига бўлган ишончни мустахкамланишига кўмаклашган бўлади. Кутубхонага китобхонларни жалб қилиш, қатнов самарадорлигини янада ошириш борасида янги интерфаол усуллардан кенг фойдаланилса, кутубхонада ташкил этилган тўгарак машғулотларида ўқувчиларни ўқишга қизиқтириш, билимларини ошириш ва кенгайтириш ишлари билан бир қаторда ушбу йўналишлар бўйича интерфаол усуллар асосида тренинглар ўтказиб борилса мақсадга мувофиқ бўлар эди. Чунки, интерфаол усуллар –фаоллик омилидир. Мактаб кутубхонасида қуйидаги инновацион усуллардан фойдаланиш мумкин: - Бахс-мунозара, дебатлар - Кичик грухларда ишлаш - Синфлараро мусобақалар ташкил этиш - «Синф кутубхонаси»ни ташкил этиш - «Сирли олма дарахти», «Сеҳрли шакллар», «Кроссвордчилар клуби» каби тренингларини ўтказиш. Мактаб кутубхонасида машғулотларни тренинг шаклида олиб борилиши ҳар бир китобхонни машғулотнинг фаол иштирокчисига айлантиради, ўқувчиларда 3

мустақил фикр юритиш, мантиқий тафаккур қобилиятини ривожлантириш, гуруҳларда ишлаш қобилиятини шакллантириш, ўртоқлари фикрини ҳурмат қилишга ўргатиш каби ҳислатларни ривожлантириш мумкин. Шунингдек, тренинг орқали ўқувчи-китобхонларда қўйилган муаммонинг ечимини излаш, ижодий фикрлаш, вазиятдан зукколик билан чиқишни машқ қилиш каби ҳислатлар шакллантирилади. Кутубхонада оммавий ишларнинг баъзи турларида ўйин элементлари устунлик қилиб, китобхоннни ўқишга қизиқишини оширади. Булардан бири бадиий ўйинлар сифатида оммавий тадбирнинг бир қисми бўлиб рақобатлаштирувчи ўйин ҳисобланади. Бунда бола ўйин жараёнига кизиқиб киришиб кетиши натижасида ўзини жуда эркин ҳис қилади. Масалан, ўқувчиларни 2 гуруҳга бўлинади ва «Копток» ўйини ўйналади.Бунда ҳар бир бола қатнашиши керак. Теннис коптогини ўртага ташланади, коптокни қўлга киритган бола рақиб жамоадаги иштиирок этаётган ихтиёрий болага ўйинга танланган мавзу бўйича савол беради. Масалан ; Х.Тўхтабоевнинг «Сеҳрли қалпоқча» китоби танланган бўлса , савол «Нега Хошимжон шунча уринмасин мақсадига ета олмади?», «Қунт билан ўқимай хам бирор мақсадга етиш мумкинми?» ва ҳ. к. Жавоб берувчи ўзи ёки тенгдошлари билан фикрлашган ҳолда берилган саволга жавоб бериши мумкин.Шу ўринда «Бир киши ҳамма учун, ҳамма бир киши учун» шиори асосида ўқувчилар ўйинда иштирок этадилар. Бу ўйин орқали ўқувчилар онгига мактабда дурустроқ ўқиш кераклиги сингдирилади, китобнинг мазмуни, ундаги воқеа ва ҳодисаларни ривожланиб бориши, персонажларни ўзаро муносабатларини тушунишга ёрдам беради. Бўш ўзлаштирувчи ўкувчилар билан ишлашда кутубхоначининг якка тартибда суҳбат ўтказиши ҳам яхши натижа беради. Суҳбат жараёнида кутубхоначи ўқувчини қандай китоблар ўқиганлигини ёки қандай китоб ўқимоқчи эканлигини, унга нималар ёқишини, қайси фанларга ёки касбга қизиқишини сўраб билиб олади. Ўқувчини зериктирмайдиган тарзда кисқа суҳбат орқали кутубхона ҳақида, ёшига мос бўлган китоблар тўғрисида, ташкил этилган китоб кўргазмалари, картотекалар, кутубхонадаги тўгараклар билан таништиради. 4

Кутубхонага келган ўқувчи билан тавсиявий суҳбат ва ўқилган китоби ҳақидаги таасуротлари ҳақида ўртоқлашиш, фикр алмашиш муҳим аҳамият касб этади. Тавсиявий суҳбат давомида кутубхоначи кутубхона плакати, китоб кўргазмалари, расмли картотекалар, мавзули букламалардан фойдаланиб китобхон диққатини жалб этган холда китоблар асосида сўзлаб бериш оқали ўқувчиларнинг қизиқишини орттириб боради. Бу эса болага китоб танлашга ёрдам беради, фикрини мустақил баён этишга, китобга бўлган ижобий муносабатини шаклланишига, ўқиш доирасини кенгайишига кўмаклашади. Кутубхоначининг китобхонликни оширишда юқори синф ўқувчилари билан ишлашнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд бўлиб, юқори синфдаги муайян ўқувчилар билан якка тартибда иш ташкил этиш талаб этилади. Ушбу тоифадаги ўқувчиларни кутубхонага жалб этишда уларнинг эътиборини бошқа соҳалар билан бир қаторда ўқув фанларга оид дарсликлар, қўшимча адабиётлар, газета ва журналлардаги қизиқарли материалларга қаратади. Бунда албатта, ўқувчиларнинг қизиқишларини, ёш хусуиятларини, психологик хусусиятларини, дунёқарашларини ҳисобга олган ҳолда илмий билим берувчи китобларни тавсия этиб, далил ва фактларга, қизиқтирувчи саволлар орқали бор маҳорат ва малакани ишга солиб тарғибот ва ташвиқот ишларини олиб боради. Чунки айрим ўқувчилар ақлий куч талаб этадиган математика, физика, химия каби аниқ фанларни ўзлаштиришга қийналадилар ва бу дарсликларни тушуниш жуда қийин деб ҳисоблайдилар. Ўқувчиларга ушбу қийин соҳаларга бағишланган қизиқарли ва тушунарли китобларни оддий усуллар билан тарғиб қилиб, уларни ўқишларига эришиш, дарсларни яхши ўзлаштирилишига олиб келади. Кутубхоначи болаларни шу соҳага жалб этиш учун олиб борадиган суҳбатларида уларни фанга қизиқтириш учун масалан , кутубхоначи физикага қизиктириш учун «Инглиз физиги Томас Юнг икки ёшида ўқий олган, Паскал эса мустақил ўзи учун янги бўлган геометрияни 13 ёшида кашф этган, Ландау 14 ёшида университетга кирган” каби маълумотлар билан кизиқтириб у ларга Ландау ҳақида гапириб беради. У ўқувчи билан суҳбатлашиб «отилган ўқни ушлаш мумкинми?», «бир томчи сувни 5

тарозида тортиш мумкинми?» каби саволларга жавоб бериш учун О.Абдуллаевнинг «Сизни физика қизиқтирса» китобини ўқишни тавсия этади. Шунингдек, ўқувчилар ўзлаштириш қийин ҳисоблайдиган математика фани ҳақида кутубхоначи уни бошқа фанлар қатори ўзлаштириш мумкинлиги, масалан ҳар қандай касбни эгаси бўлиш учун, хаётда, рўзғорда математика фанини ролини кўрсатиб, уни яхши билиш лозимлиги ҳақида қизиқарли мисоллар, сонларнинг сеҳри ҳақидаги ҳикоялар орқали бошлаш керак. Кутубхоначи ўқувчиларга Миркарим Осимнинг «Алжабрнинг туғилиши» китобини тавсия қилиб, буюк аждодимиз Ал-Хоразмий ҳақида гапириб беради. Ал-Хоразмий янги илм кашф этиб уни «Ал жабр» деб номлаганлиги, жуда кўп нарсаларни тўрт амал: қўшиш, айриш, бўлиш ва кўпайтириш ёрдамида ечиш усулини кашф этганлиги ҳақида математика ўқитувчиси билан ҳамкорликда суҳбат уюштириб, математика фанига бўлган қизиқишларини уйғотади. Тўғри, ҳозирги кунда мактаб кутубхоналарида бундай илмий-оммабоп адабиётлар билан боғлиқ муаммолар мавжуд. Бу муаммони эса ўқувчиларни бошқа кутубхоналарга саёҳатини уюштириш, тадбирларда иштирокини таъминлаш, кутубхоналараро китоб алмаштириш орқали амалга ошириш орқали ҳал этиш мумкин. Су ҳ батларни самарали олиб боришнинг омилларидан бири техника воситаларидан фойдаланишдир. Айниқса, суҳбат ўтказишда электрон версиялардан кенг фойдаланиш мумкин. Бу мавзуни мумкин қадар жонли (товушли)ва хаётий (видеотасвир) тарзда баён қилишга кўмаклашади. Ўқувчиларни кутубхонага жалб этишда китоб кўргазмалари хам муҳим аҳамият касб этади. У кутубхона бойлигини болаларга очиб бериш учун шароит яратади. Масалан, кутубхонада «Бизнинг табиат» номли кўргазма ташкил этиб , унга ҳайвонлар, ўсимликлар, балиқлар, қушлар ҳақидаги китоблар билан бирга фан ўқитувчилари ҳамкорлигида ўсимликларни қуритилган хиллари, турли қушларнинг намуналарини қўйилса, шу мавзудаги китобга бўлган қизикишлар ортади, кутубхонага болаларни қатнови кўпроқ бўлади. 6

Шунингдек, ўқувчиларни доимий равишда кутубхонада ишлашларини таъминлашда мактаб дастурлари билан боғлиқ кўргазмалар ҳам айниқса муҳим аҳамиятга эга. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда мактабда ўтказилаётган фан ойликлари давомида «Менинг севимли фаним» мавзусидаги кўргазманинг ташкил этилиши фанларни тушунишига ёрдам сифатида хилма –хил фанга оид бўлган китоблар, газета ва журналлар, электрон дарсликлар, кўргазмали материаллар, расмлар ҳамда ўқувчилар ўз қўллари билан тайёрлаган ижодий ишлари қўйилади ва улар доимо янгиланиб турилади. Кўргазмага қўйилган материаллар ҳақида шарҳ беришнинг аҳамияти катта. Кутубхоначи китобхонларга кўргазманинг мавзуси, нима мақсадда ташкил этилганлигини қизиқарли ва жонли тарзда баён этиб беради. Кўргазманинг тарбиявий , педагогик-психологик аҳамияти шундаки, у болаларни бир мавзу атрофига уюштиради, китобларни бошқа ўртоқларига тавсия этиш имкониятини яратиб беради, илгари эътибор бермаган мавзу ва китобларни ўқилишига сабаб бўлади. Кутубхонага кам қатнайдиган, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни жалб қилиш учун кутубхоначи қуйидаги усулдан фойдаланиши мумкин. Бу усулда кутубхоначи кутубхонанинг ўзида «Қизиқтирган саволингизни беринг» қутисини ўрнатади. Ушбу қутичага ўқувчилар ўзларини қизиқтирган барча мавзулар бўйича саволларни ёзма равишда беришлари мумкин. Берилган саволларга жавобларни «Сўраган эдингиз» номли картотекаси орқали олиш мумкин. Бунда жавоблар мутахассислар ва психолог билан ҳамкорликда тайёрланиб, ахборот манбалари келтирилган ҳолда, улар билан кутубхонада батафсил танишиб чиқиш таклифи билан берилади. Бундай мулоқот шакли ўйин белгиларини ўз ичига олганлиги учун ўқувчилар ўзларига керакли манбаларни кутубхонадан олишлари мумкинлигини эслатиб туради. Бу эса кутубхона - ўқувчининг турли вазиятларда энг яқин маслаҳат олувчи масканига айланишига ишонч туғдиради. Шу билан бирга бўш ўзлаштирувчи ўқувчини ташкилий ишларга, турли тадбирларга жалб қилиш мақсадга мувофиқ бўлиб, бу билан болада ўзига ишон ҳосил бўлади, ўзини ортиқча қобилиятсиз деб сезмайди. Натижада 7

кутубхоначининг ўқитувчи , ота- оналар билан олиб борган меҳнати ўз самарасини беради. Шундай қилиб, кутубхона ходимлари зиё, маърифат тарғибот қилишда масъул кишиларгина эмас, балки, тарбиячи педагог сифатида юқорида айтиб ўтилган усулларни иш фаолиятида қўллаш орқали таълим самарадорлигини оширишга яқиндан ёрдам беради. Қуйида кичик мактаб ёшдаги ўқувчилар билан ўтказиладиган «Мен севган эртак қахрамони» мавзусидаги тренинг машғулотни мазмуни тавсия этилади. Масалан,1-босқичда 1 ва 3 груҳ ўқувчилари биргаликда битта квадрат ва битта доира шаклидан олиб, унда берилган қахрамонлар қайси эртакдан олинганлигини? Ушбу эртакнинг муаллифи ким.? лигини топишлари лозим. 2- босқич Эртак қахрамонларини ижобий ва салбий хислатларини айтиб берадилар. Эртакдан бир лавҳа ижро этиб беринг(Груҳ ёрдамида) Жюри аъзолари томонидан икки босқич бўйича баҳоланади, ғолиб груҳлар тақдирланади. Кичик ёшдаги китобхонлар ўртасида ўқиш дарсликлари асосида ўтказиш учун мўлжалланган мусобақа машғулоти. Китобхонлар кичик гурухларга бўлиниб, қуйидаги топшириқларни бажарадилар: 1-гурух ўқувчилари Шукур Саъдулланинг «Баҳор келди», «Куз», Анвар Обиджоннинг «Ошқовоқ», «Картошка», «Узум», «Анжир», «Писта», «Ҳандалак», ва Раззоқ Иброҳимнинг «Тоғ лоласи» шеърларини ёд олишлари мумкин. Бу шеърлар орқали ўқувчилар баҳор, куз фаслларининг гўзаллиги, табиатда сабзавотлар номидан айтилган шеърлар орқали уларнинг фойдали, одамлар учун қай даражада аҳамиятли эканлигини англаб етади. 2-гуруҳ ўқувчилари халқ табобатида мева ва сабзавотларнинг аҳамияти ҳақида маълумот беради. Масалан, «Ширин ва нордон олмалар юракни қувватли қилади», «Сархил сабзи еб юриш ҳам юраги ҳасталарга фойдали», «Тез-тез карам еб юриш қандли диабет касаллигига жудаям фойдали», «Тумов бўлганда 8

дастрўмолингизни лавлаги сувига намлаб, бурнингизга теккизсангиз тезда тузаласиз» кабилар сингари фойдали маслаҳатлар ўқувчиларни мева- сабзавотларнинг инсон соғлиги учун зарур эканлигини англаб етадилар. 3-гуруҳ ўқувчилари топишмоқлар, ҳикматли сўзлар тайёрлаб келишлари орқали халқ педагогикасига яқинлашадилар. 9

Фойдаланилган адабиётлар; 1.Йўлдошев Э.Кутубхонада болалар ўқишига рағбарлик қилиш.- Т:. «Ўзбекистон», 2002.- 128 бет 2. Кутубхоначилик дунёси// Ахборот бюллетени.-2005, № 6 3. Б./аниева . Оилада болаларни ўқиш маданиятини тарбиялаш.-// Халқ таълими. 2006,№6 4. Ҳ.Йўлдошев. Суҳбат ўтказиш методикаси.-// Халқ таълими.2006,№ www.ziyonet.uz www.pedagog.uz www.tdpu.uz 10

O'xshashlar

«Бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни дарсдан кейинги вақтини мазмунли ташкил этишда етакчининг роли»

Умумтаълим мактабларида мусиқа маданияти фанини ўқитилишида тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга бадиий тарбия бериш усуллари

Дарсларда дидактик уйинлар оркали самарадорликка эришиш усуллари

Ўқувчиларни янги билимларни сухбат методида баён этиш

Педагогик таъсир этиш усуллари