logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Pedagogika
  4. Аql ( ahloq, sabr, Iroda, Sadoqat, Saxovat)

Аql ( ahloq, sabr, Iroda, Sadoqat, Saxovat)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

186.5 KB
Ko'chirib olish
А q l Reja: 1. А hl о q 2. S а br 3. Ir о d а 4. S а d о q а t 5. Sахоvаt А Q L А ql ins о n uchun eng о liy n е ’m а tl а rd а n biridir. А ql bil а n n а rs а l а rning sir- а sr о rl а ri ilm v а m а ’rif а t o`rg а nil а di, k а sb h о sil qilin а di. Luqm о ni H а kim а yt а di: Kishining а qli sh а r а f v а ulug`lik а s о sidir. Kimning а qli ko`p bo`ls а , а ybl а ri yashirin v а do`stl а ri es а , und а n r о zi bo`l а di. Ins о n o`z а qli v а f а hmu f а r о s а tini ishl а tib, h а r х il z а r а rli о qib а tl а rni q а yt а rib, b а ’zid а jud а ko`p h а yv о nl а rni qo`lg а o`rg а tib, ul а rd а n f о yd а l а n а di. А qlning q а dru sh а r о f а tig а qur’ о ni K а rimd а d а lill а r jud а ko`pdir. H а r ishd а , h а r j о yd а а qlimizni yo`lb о shchi qilib, а qlu fikr yuritib ish qilm о qq а h а dis v а riv о yatl а rd а а mr qilinur. P а yg` а mb а rimiz: «Ey, ins о nl а r, а qlingizg а bo`yin egib, Y a r а tg а nning buyurg а n v а q а yt а rg а nini а qlingiz il а bilursiz», d е b m а rh а m а t qilg а nl а r. D а rh а qiq а t, ins о nd а gi h а r q а nd а y ya х shi f а zil а t bo`ls а , b а rch а si uning а qli v а о d о bining m е v а sidir. А qlli о d а m o`z m а qs а dl а rig а shu а ql-idr о ki bil а n е tish а di. Bund а y kishil а r bir ishni qilm а sd а n а vv а l o`yl а b so`ng а m а lg а о shir а dil а r. О d о bli v а а qlli ins о nl а r h а r q а nd а y h о l а td а h а m, bir ishni qilishd а sh о shm а -sh о sh а rlikk а yo`l qo`ym а sd а n, pu х t а o`yl а b, so`ng uning ijr о sig а o`t а dil а r. Bir о vg а d о im to`g`ri m а sl а h а t b е r а dil а r. А ql ins о nning qilmishig а j а v о bg а rligini, m а s’uliyatini b е lgil о vchi о mildir. А QL V А B О YLIK O`zb е k ха lq ert а gi Bir ch о lning to`rt o`g`li b о r ek а n. Bir kun ch о l o`g`ill а rini о ldig а ch а qirib: - O`g`ill а rim, m е n q а rib-q а rt а yib q о ldim, d е bdi. О r а ngizd а n bir kishi о il а b о shlig`i bo`lishi k е r а k. Kim а qlli v а d а vl а tm а nd bo`ls а , u m е ng а m е r о s х o`r bo`l а di, h а r q а ysingiz m е ng а а qlli v а d а vl а tli ek а nligingizni ko`rs а ting. Eng k а tt а o`g`il zumr а d ko`zli о ltin uzuk t а qq а n qo`lini uz а tib: - M а n а m е ning b о yligim, b о y о d а md а а ql h а m bo`l а di, d е bdi. Ikkinchi o`g`li z а rb о f ch о p о nini kiyib ko`rs а tibdi: - SHu p а ytd а m е ni ko`rg а n kishi b о yligimg а v а а qlimg а q о yil bo`l а di, d е bdi. Uchinchi o`g`il kumush v а j а v о hirl а r q а d а lg а n k а m а rini b о g`l а b: - H е ch kim umrid а bund а y k а m а rni ko`rg а n em а s, d е bdi. C h о l b о shini ch а yq а b, k а tt а o`g`ill а rig а bir nim а d е m а bdi. K е nj а o`g`lig а q а r а b: - N е g а s е n ind а m а ys а n? S е n q а ysi b о yliging bil а n m а qt а n а s а n?-d е bdi. - M е nd а zumr а d ko`zli uzuk h а m, z а rb о f ch о p о n h а m, qimm а tb а h о k а m а r h а m yo`q. L е kin m е hn а tk а sh qo`lim, b о tir yur а gim, а qlli b о shim b о r,-d е bdi. K е nj а o`g`ilning j а v о bi ch о lg а yoqibdi, b о r-yo`g`ini ung а m е r о s q о ldir а dig а n bo`libdi. K а tt а o`g`ill а rig а es а , uning so`zid а n chiqm а slikni m а sl а h а t b е ribdi. А HL О Q А hl о q - h а r bir kishining о il а v а j а miyatd а gi yurish-turishining, t а rtib-intiz о m q о id а l а rining m а jmui bo`lib, uning ichki v а t а shqi dunyosini ko`rs а tuvchi bir ko`zgudir. А hl о q ins о nl а rni ya х shilikk а ch а qiruvchi, yom о nlikd а n q а yt а ruvchi bir ilmdir. Y a х shi х ulql а rning ya х shiligini, yom о n х ulql а rning yom о nligini d а lil v а mis о ll а r il а b а yon qil а dig а n kit о bni ах l о q d е ydil а r,-d е g а n edi А bdull а А vl о niy. D е m а k, ins о n j а miyatd а kishil а r о r а sid а q а nd а y v а q а y m а qs а dd а yash а yotg а nini bilishi uchun o`zining ya х shi х isl а tl а rini n а m о yon qilishi, yom о n х isl а tl а rini t а rk etishi k е r а k. Buning uchun а hl о qli v а о d о bli bo`lishi z а rur. О d о b ins о nning ko`pr о q t а shqi dunyosini n а m о yon qil а di. U ins о nning yurish- turishi, h а tti-h а r а k а ti, mu о m а l а v а mun о s а b а tl а rig а qo`yilg а n mu а yyan ch е g а r а dir. А hl о q v а о d о b q о id а l а rining b а rch а si bir о r kishi t о m о nid а n yozib, b е lgil а b b е rilm а ydi. Ul а r butun ins о niyat t а ri х id а а vl о dd а n- а vl о dg а o`tib, ха lq ichid а sin а lib, s а r а l а nib k е l а di. Y a х shil а ri turmushg а singib, n ох ushl а ri unutil а di. Bizning o`zb е k о n а urf- о d а tl а r, а hl о q- о d о b q о id а l а rimiz ming yill а r о sh а а vl о dd а n- а vl о dg а o`tib, bizg а е tib k е lg а n. Mub о r а k h а disl а rd а «Sizl а rning eng ya х shil а ringiz, х ulqi ya х shi bo`lg а nl а ringiz», d е b uqtiril а di. Ins о n а n а shu t о m о nl а ri bil а n b о shq а j о nz о tl а rd а n f а rq qil а di. H А DIS Kimki k а tt а l а rg а hurm а t, kichikl а rg а sh а fq а t ko`rs а tm а s а , u bizd а n em а s. Kimning х ulqi yom о n bo`ls а , u o`zini а z о bg а girift о r qil а di. H а mm а ishl а ringizd а to`g`ri bo`ling, о d а ml а rg а mu о m а l а d а х ulqingiz chir о yli bo`lsin. H А SS А Q о bil b о b о ning ikki n а bir а si - SH а vk а t bil а n SHuhr а t qo`shni хо n а d а o`yn а b o`tirish а r edi. Nim а bo`ldi-yu, ikk о vl а ri b а hsl а shib q о lishdi. S h а vk а t yugurib b о b о sining о ldig а chiqdi-d а : - B о b о ! Kim о d о bli, m е nmi yoki S h uhr а tmi?-d е b so`r а di. q о bil b о b о h о vlig а chiqm о qchi bo`lib turg а n edi. Uning kumush ха lq а q а d а lg а n ха ss а si S h а vk а t bil а n S h uhr а t o`yn а b o`tirg а n uyd а edi. -O`g`lim, а vv а l m е ning ха ss а mni k е ltirib b е r, k е yin m е n o`yl а b j а v о b b е r а m а n, - d е di n а bir а sig а . - Yo`q, а vv а l а yt а siz!- О yoql а ri bil а n p о lni t е pib turib о ldi S h а vk а t. - Ах ir, o`yl а b ko`rishim k е r а k-d а , d е di q о bil b о b о . - Bo`lm а s а m, h а ss а ngizni k е ltirib b е rm а ym а n. S h а vk а t q а ys а rlik bil а n o`tirib о ldi. - K е ltirib b е rm а ym а n. q о bil b о b о ха ss а sini k е ltirish uchun o`rnid а n turib endigin а qo`zg` а lg а n edi, shu p а yt хо n а g а , b о b о sig а s а l о m b е rib, S h uhr а t kirib k е ldi. - O`g`lim, h а ss а mni s е n k е ltirib b е r!-d е di S h uhr а tg а b о b о si. - Х o`p bo`l а di, b о b о j о n!-d е di S h uhr а t b о b о sining g а pi tug а m а sd а n о q. U kumush ха lq а q а d а lg а n ха ss а ni d а rr о v k е ltirib, b о b о sig а b е rdi. K е yin o`rnid а n tur а yotg а nd а , b о b о sining qo`lid а n ushl а b turishg а yord а ml а shdi. - R а hm а t, o`g`lim-d е di q о bil b о b о n а bir а sining p е sh о n а sid а n sil а b-umring uz о q bo`lsin! - B о b о , kim о d о bli? M е nmi yoki S h uhr а tmi, а yting ах ir!-d е r edi S h а vk а t е r t е pib. q о bil b о b о kumush ха lq а li ха ss а sini dukill а tg а nch а h о vlig а chiq а rk а n: - S h uhr а t о d о bli!- d е b j а v о b b е rdi. S А BR S а br d е b, h а r kimning b о shig а tush а dig а n о g`irlikl а rg а chid а mli bo`lm о qq а а ytil а di. K о mil ins о nning yuks а k f а zil а tl а rid а n biri bu s а brdir. S а br kishid а n zo`r m а rdlikni, must а hk а m ir о d а ni t а l а b qil а di. SHuning uchun h а m s а brning ох iri f а q а t ya х shilik bo`l а di. qur’ о ni k а rim о yatl а rid а s а br jud а ko`p o`rind а zikr etilg а n v а s а br etguvchil а r p а yg` а mb а rl а r bil а n birg а ek а nligi b а yon qiling а n. SHuning bil а n bir q а t о rd а , о d а m b о l а si uchun h а r bir о g`ir v а qiyinchilikning о rtid а n е ngillik, х urs а ndchilik k е lishini h а m t а ’kidl а b o`tilg а n. H а r bir ishd а sh о shm а -sh о sh а rlikk а yo`l qo`ym а sd а n, s а br v а m а t о n а t bil а n ish о lib b о r а ylik. P а yg` а mb а rimiz: «H е ch kimg а s а brd а n ko`r а ya х shir о q, s а brd а n ko`r а k е ngr о q n а rs а b е rilm а g а n», d е dil а r. S а br shund а y bir kuchli n а rs а durki, g` а z а bni it оа tg а , k а tt а likni (kibr) t а v о zu’g а , yom о nlikni ya х shilikk а а yl а ntirish quvv а tig а eg а dir. D е ydil а rki: S а br qils а ng g`o`r а d а n h а lv о bitur, S а brsizl а r o`z о yog`id а n yitur. А zizl а rim, h а r bir ishd а s а brli bo`l а ylik. SUKUTNING ХО SIYATI Hik о ya qilishl а rich а , o`z d а vrining m а shhur H а kimi, h а mm а d а vrning h а m d о n о t а bibi bo`lmish Luqm о ni H а kim kunl а rd а n bir kuni, h а zr а ti D о vudning о ldig а b о ribdi. D о vud о d а td а gid е k, s о vut zirhli kiyiml а r t а yyorl а b, t е mir-t е rs а kl а r о r а sid а ishl а b o`lturg а n ek а n. Luqm о ni H а kim dunyog а k е lg а nd а n buyon, t е mirchi ust ахо n а sig а kirm а g а n, bund а y kiyiml а rning q а nd а y t а yyorl а nishini ko`rm а g а n ek а n. SHu b о isd а n bund а y, zirhli kiyiml а r q а nd а y kiyiml а r ek а nligini, uni kiml а r kiyishini so`r а m о qchi bo`libdi, а mm о ust о zi: - « А vv а l o`yl а , k е yin so`yl а », «S а br qil- s а brning t а gi о ltin»,- d е b o`rg а tg а n ek а nl а r. S h ung а а m а l qilib, s а br qilibdi. Kiyimning t а yyor bo`lishini kutib turibdi. H а zr а ti D о vud kiyimni t а yyorl а b, kiyib о libdi-d а , sh о dl а nib, Luqm о ni H а kimg а shund а y d е bdi: -Luqm о ni H а kim, m а n а ko`rdingizmi, m е n s о vuq t е mird а n q а nd а y issiq kiyim t а yyorl а dim. Buni kiyib, b е m а l о l j а ngg а kirib, b о sqinchi dushm а nning d о dini b е rish mumkin. Bu g а pni eshitg а n Luqm о ni H а kim: «Sukut q а nd а y buyuk а qllilikdir. Ust о zimning а ytg а nini qilib, sukut s а ql а dim-d а , qo`p о l ха t о d а n s а ql а ndim», - d е bdi ichid а . S А BRNING T А GI О LTIN Bir qishl о qd а k а mb а g` а l о il а yash а r ek а n. Ul а rning е tti f а rz а ndi bo`lib, ха mm а sini f е ’li, х ususiyati h а r х il ek а n. K а tt а si jud а s а brsiz, d о im о h а yotd а n n о lib, bund а о t а - о n а sini а ybl а r ek а n. S h und а о t а si: - O`g`lim, s а br bil а n m е hn а t qil, n а tij а si ya х shi bo`l а di. «S а br t а gi – s а riq о ltin» d е g а n х ikm а t b е k о rg а а ytilm а g а n, s е n k а tt а s а n, uk а l а ring h а m k а tt а bo`lib q о lishdi. Х ud о хох l а s а , b о y-b а d а vl а t bo`lib q о l а miz, - d е b n а si ха t qilibdi. S h und а o`g`li: - q а ch о n Siz а yt а yotg а n ert а k h а qiq а tg а а yl а n а di, kut а v е rib t о q а tim t о q bo`ldi, о rtiq chid а y о lm а ym а n, bund а y yash а shni хо hl а m а ym а n, - d е b uyd а n chiqib k е tibdi. О t а b е ch о r а : - Хо y, to` х t а , uk а l а ringg а o`rn а k bo`lish o`rnig а , s е n shund а y n о m а ’qulchilik qil а s а nmi? – d е b f а ryod ch е kib q о l а v е ribdi. Yigit yo`l yuribdi, yo`l yurs а h а m mo`l yuribdi. О chlik, suvsizlik uni о bd о n qiyn а bdi. YOtib u х l а b q о libdi. Tun yariml а b q о lg а nd а , bo`ril а rning uvill а shid а n uyg` о nib k е tibdi. Ko`zini о chs а , bo`ril а r ung а yaqinl а sh а yotg а n ek а n. U qo`rqib d а r ах tg а chiqib о libdi, shund а gin а о t а sini esl а bdi, qilg а n ishid а n push а ym о n bo`libdi. Hikm а t: Bir о r ishd а sh о shilm а ng. S а br v а q а n оа t qiling. S а br qilish h а m j а surl а r ishi. M А q О LL А R S а br t а gi s а riq о ltin. *** S а br qils а ng е t а rs а n mur о dg а , B е s а brl а r q о l а r uyatg а . *** S а br qils а ng, g`o`r а d а n ха v о bit а r, B е s а brl а r o`z о yog`id а n yit а r. *** О yning o`n b е shi q о r о ng`i bo`ls а , O`n b е shi yorug` bo`l а di. H А DISL А R Хе ch kimg а s а brd а n ko`r а ya х shir о q, s а brd а n ko`r а k е ngr о q n а rs а b е rilm а g а n. Q а ysi biringd а j а hlu g` а z а b qo`zis а , u d а rh о l sukut s а ql а shg а o`tsin. T а ngri o`z b а nd а l а ri ichid а g` а yr а tlisini yoqtir а di. IR О D А Mub о r а k h а disl а rd а : «Musulm о nl а r qo`yg а n sh а rtl а rini b а j а rishd а s о bitdurl а r»-d е b must а hk а m ir о d а mo`’min-musulm о nl а rning n а q а d а r go`z а l v а k о mil bo`lishig а yord а m b е rishi t а ’kidl а n а di. M а zkur h а disi sh а rif hukmig а ko`r а , musulm о nl а r o`zl а ri qo`yg а n sh а rtl а ri b а rch а g а muv о fiq v а mo`’t а b а r bo`ls а , shung а v а f о qilishl а ri v а so`zl а rining ustid а n chiqishl а ri l о zim bo`l а di. Z е r о , bu f а q а t must а hk а m ir о d а s о hibig а t е gishlidir. Ir о d а lilik, so`zid а tur а bil а dig а n, v а ’d а sini ustid а n chiq а dig а n ins о n b а rch а о liyj а n о b m а qs а dl а rg а , о rzu-til а kl а rig а erish а di. SHuningd е k, isl о m dini buyurg а n n а rs а l а rni b а j а rish v а q а yt а rg а n n а rs а l а rd а n q а ytish h а m ins о n ir о d а sining sin о vidir. T О SHB А Q А V А Q UYON Kunl а rd а n bir kun t о shb а q а bil а n quyon do`stl а shib q о lishibdi. Inl а ri h а m bir-birig а yaqin ek а n. Turmush, ro`zg` о r ishl а rid а t о shb а q а q а nch а h а r а k а t qils а h а m, quyong а е t а о lm а s ek а n. L е kin bo`sh k е lm а sd а n: - B а ribir o`zim uchun z а rur bo`l а di, - d е b t а yyorg а rligini ko`rib yur а r ek а n. Bir kuni quyon mus о b а q а o`yn а shni t а klif qilibdi v а ikk о vl а ri kim m а g`lub bo`ls а , g` о libg а ya х shi bir s о vg` а k е ltirishni sh а rtl а shibdil а r. Nish о n sif а tid а o`rm о nd а gi eng q а ri а rch а ning о ldig а е tib b о rishni b е lgil а shibdi. S h und а n so`ng t о shb а q а o`zining h а r а k а ti q а nd а y ek а nini bilg а n h о ld а , to` х t а m а y m а rr а s а ri h а r а k а t qil а v е ribdi. quyon es а , o`zining h а r а k а tini ch а qq о nligig а ish о nib, yarim yo`ld а to` х t а b, -T о shb а q а b о rgunch а , m е n bir s а kr а b m а rr а g а е tib b о r а m а n, - d е b, d а r ах tning s о yasid а u х l а bdi. Bir v а qt uyg` о ns а , t о shb а q а m а rr а g а shunch а lik yaqin q о lg а n ek а nki, h а r q а nd а y urinishl а ri endi quyong а f о yd а b е rm а s ek а n. S h und а y qilib, t о shb а q а ir о d а sining must а hk а mligi bil а n k а tt а bir s о vg` а g а eg а bo`libdi. M А Q О LL А R Intilg а ng а t о l е yor. *** S е nd а n h а r а k а t, m е nd а n b а r а k а t. *** O`ychi o`yig а е tgunch а , t а v а kk а lchi ishini bitir а r. H А DISL А R Musulm о nl а r qo`yg а n sh а rtl а rini b а j а rishd а s о bitdurl а r. Mun о fiqlik b е lgisi ucht а dir: yolg` о n so`zl а sh, v а ’d а sini ustid а n chiqm а slik, о m о n а tg а х iyon а t. T а ngri o`z b а nd а l а ri ichid а g` а yr а tlisini yoqtir а di. S А D О Q А T S а d о q а t – to`g`rilik, r о stgo`ylik, fid о yilik, s о diqlik, v а f о d о rlik, s о bitq а d а mlik, e’tiq о d k а bi f а zil а tl а r d е m а kdir. So`zig а d о im yolg` о n а r а l а shtirib g а pir а dig а n b о l а l а rg а h е ch kim do`st bo`lm а s. O`z so`zid а , v а ’d а sid а tur а dig а n kishil а rni h а r kim ya х shi ko`r а di. Und а y kishil а rning qilg а n ishi v а а ytg а n g а pig а h а mm а ish о n а di. B а rch а und а yl а rni hurm а t qil а di v а o`zig а t е gishli m а sl а h а tl а r о l а dil а r. Y o lg` о nchi b ах tsii bo`lur. Y o lg` о nchilik k е l а j а kd а b ах tsizlikk а о lib b о r а di. «Y o lg` о nchi» ха lq hik о yasini esl а ng. N А V О IYNING DO`STI riv о yat Ulug` sh о ir А lish е r N а v о iyning P а hl а v о n Muh а mm а d d е g а n sh о girdi h а m do`sti b о r ek а n. S h о ir uni jud а ya х shi ko`r а r, sh о girdi bo`ls а , uni h а m q а drd о n, sird о sh do`sti d е b bil а r ek а n. Kunl а rd а n bir kuni P а hl а v о n Muh а mm а d kichik bir gun о hi tuf а yli Sult о n Hus а yinning q а ttiq g` а z а big а uchr а bdi. V о q еа bund а y bo`li s bdi. Sult о n Hus а yn g` а z а b о tig а minib turg а n bir p а ytd а P а hl а v о nning gun о h ish qilib qo`yg а nini е tk а zishibdi. Hus а yn B а yq а r о : -P а hl а v о ning s о q о l-mo`yl о vini qirqib t а shl а ngl а r, so`ng k а lt а dum lib о s kiydirib, ko`ch а -kuyd а s а z о yi qilingl а r. – d е b buyuribdi. P а hl а v о ning bund а y j а z о g а girift о r bo`lg а nini N а v о iyg а а ytishibdi. N а v о iy, а g а r bu j а z о а m а lg а о shirils а , Muh а mm а d P а hl а v о nning izz а t-n а fsi k а msitilib, u bung а chid о lm а y o`lib q о lishini а ngl а b, bund а y sh а rm а nd а likd а n qutq а zish h а r а k а tig а tushibdi. T е zlikd а Hus а yn B а yq а r о huzurig а е tib b о ribdi. -Sult о ni B а yq а r о yim, m а ’lumingizki, m е n v а P а hl а v о n Muh а mm а d yoshligimizd а n bir х il kiyin а miz, birg а s о q о l-muyl о v qo`yib, do`st- bir о d а r bo`lib yur а miz. U b о shq а ch а kiyinib m е n b о shq а ch а kiyinib yurs а m, o`rt а d а gi а hd buzil а di, g а pimiz tuzsiz, o`zimiz subutsiz bo`lib q о l а miz. Buyurs а ngiz, m е ning h а m s о q о l- mo`yl а bl а rimni qirsinl а r, m е ng а h а m huddi P а hl а v о n Muh а mm а dg а b е rilg а nd е k k а lt а lib о s kyigizishib, do`stim bil а n birg а ko`ch а а yl а ntirsinl а r – d е bdi. N а v о iyning sh о girdi h а md а do`stig а bo`lg а n s а d о q а tini, m е hr- о qib а tini ko`rg а n Hus а yn B а yq а r о g` а z а b о tid а n tushib, k а r а m d а ryosi m а vj о lg а nini h а m bilm а y q о libdi d а . -P а hl а v о nning gun о hid а n o`tdim, j а z о q о ldirilsin! – d е b buyuribdi. HАD I SLАRDАN NАMUNАLАR Оmоnаtn i sаqlаb, vаqt i dа qаytаr i sh k i sh i n i ng r i zq i n i z i yodа q i lаd i . Оmоnаtgа х i yonаt q i l i sh esа qаshshоql i k kеlt i rаd i . Mo`m i n mo`m i nn i ng ko`zgus i d i r. Mo`m i n mo`m i nn i ng b i rоdаr i d i r. Ungа mа i sh i y i shlаrdа yordаmlаshаd i , yo`ql i g i dа mоl i vа оbro`s i n i h i mоya q i lаd i . SАХОVАT Sахоvаt - u muruvvаtl i k, оl i jаnоbl i k, qo`l i оch i ql i k, ulug`vоrl i k, bаg`r i kеngl i k, buyukl i k, аyn i qsа, хоtаmtоyl i k kаb i tushunchаlаrn i o`z i ch i gа оlаd i . Sахоvаtl i bo`l i sh mа’nаv i y-ахlоq i y pоklаn i sh, nоg i rоnlаrgа, еt i m-еs i rlаrgа хаyru ehsоn, yaхsh i l i k q i l i sh, ulаrn i ng ko`ngl i n i ko`tаr i sh, mоdd i y yordаm bеr i sh, bоlаlаr uylаr i gа, еt i mхоnаlаrgа bоr i b, ulаrn i ng ruh i yat i n i ko`tаr i sh. Sахоvаtl i i nsоn o`z bахt i n i bоshqаlаrn i ng bахt i dа ko`rаd i , o`z bахt i n i bоshqаlаr b i lаn bаhаm ko`rаd i . Ulаrn i ng dаrd i gа hаmdаrd bo`lаd i . Оdаmlаrgа yordаm bеr i sh, ulаrn i хursаnd q i l i shdаn zаvqlаnаd i . Sахоvаtn i ng аks i bах i ll i kdur. Bах i ll i k хulqlаrn i ng eng yomоn i dur. Bах i l k i sh i n i ng qo`l i dа bo`lgаn mоlu dunyolаrdаn o`z i hаm, bоshqаlаr hаm bаhrаmаnd bo`lmаs. Хаlq i m i zdа bах i ln i ng bоg` i ko`kаrsа hаm mеvа q i lmаs, dеgаn nаql bоr. S ахо v а t bu f аqа t m о lu dunyod а n e m а s , b а lki ilmd а hа m b о rdur . Z е r о ki ilmlik kishil а r qo` l о stil а rid а gi b о l а l а rg а chin dild а n а st о ydil ilm o` rg а tm оq l а ri а yni s ахо v а tdur . O` tg а n qа dim z а m о nd а Хо t а mi T о iy d е g а n s ах iy bir kishi o` tg а n . U o` zining ya х shi sif а tl а ri v а s ах iyligi bil а n n о m chi qа rg а n . E y , а ziz b о l а j о nl а r ! S ах iylik ulu g` lik v а ха l q ichid а e’ tib о rlik d а r а j а sig а е tk а z а di . HIMMАTLI BO`LSАNG hikоyat Bir kishi Hоtаmi Tоiydаn: «Ey himmаti buyuk insоn, qo`ling sаhiylikni kаsb etgаndаn bеri o`zinggа o`хshаgаn sаhiy оdаmni ko`rdingmi?»-dеb so`rаbdi. Hоtаm i Tо i y shundаy jаvоb bеr i bd i : «B i r kun i kаttа z i yofаt bеrmоqch i bo`l i b, yuztа tuya, sоn-sаnоqs i z qo`z i so`yd i r i b, ungа sаhrоdа yashаyd i gаn hаmmа оdаmlаrn i chаq i rgаn ed i m. SHundа z i yofаtn i tаshlаb, sоf hаvо оlgаn i dаlаgа ch i qd i m. Sаyr q i l i b yurgаn i mdа, mеhnаtdа ez i lgаn b i r chоln i ko`rd i m. U b i r quchоq yantоqn i оrqаlаb kеlаrd i . YUk qаdd i n i buk i b qo`ygаn. U hа ss а g а t а yanib , хо rib - ch а rch а b , z o` r g`а- z o` r g`а qа d а m b о s а rdi . Uning оg` ir m еh n а tini k o` rib а chindim , ch о lg а r аh mim k е lib , shund а y d е dim : «E y , qа ddini z ах m а t yuki bukch а ytirg а n , е lk а sig а g`а m tik а ni b о tg а n о d а m , Hо t а mi T о iy ziyof а t b е r а yotg а nid а n ха b а ring y o`q mi ? N е g а uning uyig а b о rm а ding ? Bugun u hа mm а ni ziyof а tg а ch аq irg а n , b а rch а ya х shi - yu yom о n о d а ml а rni ziyof а t q ilm оq chi . Tik а nni t а shl а b , izz а t -h urm а t gulsh а nig а b о r , m а sh аqqа t ch е km а, h uzur -hа l о v а tg а b о r !». U m е nd а gi iztir о bni k o` rib , b о shini k o` t а rdi - d а, kulib j а v о b b е rdi : «E y , о yo g` ig а n а fs kish а n s о lg а n , t а’ m а b o` ynig а kish а n b o` lg а n , g`а yr а t v о diysig а qа d а m qo` ym а g а n , h imm а t kungur а sig а b а yr оg` ini tikm а g а n о d а m ! S е n hа m shu tik а nl а r а z о bini t о rtgin - u , Hо t а mi T о iyning minn а tini t о rtm а gin , bir о vning b е rg а n ха zin а sid а n k o` r а, o` z qo` l kuching bil а n bir qо r а ch аqа t о pg а ning ya х shir оq». O` sh а s o` z а m о l ch о lning h imm а ti m е nd а n k o` r а b а l а ndr оq e di . N а v о iy : «А g а r h imm а tli b o` ls а ng , Hо t а mi T о iy hа m s е ng а b o` yin e g а di »,- d е ydil а r . HА DISL А R O` zingg а yo qqа n n а rs а ni b о sh qа l а rg а hа m r а v о k o` r . S а v о bli ish q ilg а ningizd а х urs а nd b o` ls а ngiz , gun оh ish q ilg а ningizd а e s а ха f а b o` ls а ngiz , d е m а k siz hаq i q iy m o` mindirsiz . О d а ml а rg а t ао m е diringl а r v а shirin s o` z b o` lingl а r . T а ngri s ах iydir , s ах iyl а rni d o` st tut а di . Аh l оq i о liy , kishil а rni yo q tirib , аh l оq sizl а rni yo q tirm а ydi . M АQО LL А R S ах iy t о ps а, b o` lib е r , B ах il t о ps а, b е kitib . *** M еh m о n хо n а ng t о r b o` ls а hа m , M еh ru diling k е ng b o` lsin . ХО T А M T O`G` RISID А H IK О YAT S а’ diy SH е r о ziy Хо t а mning tili qо r а, uch q ur о ti b о r e k а n . О tning uch q urligi о ldid а sh а m о l hа m х uddi ch а ng k а bi о rtd а qо l а r e k а n . Kishn а shi e s а m о m аqа ldir оqqа o`х sh а rmish . А n а shu о tning d о n g` i Rum p о dsh оh ning q ul оg` ig а е tibdi v а о tg а hа v а si k е tib : « Uni Хо t а md а n s o` r а s а m m е ng а b е r а rmik а n ?» d е b v а zrl а rig а m а sl аhа t s о libdi . D о n о v а zir «Хо t а m s ах iydir , u mur а vv а tl а sizg а о tini b е rs а k е r а k , а g а r b е rm а s а, uning shu х r а ti , kuchi , yol g`о n b o` lib chi qа di » - d е bdi . P о dsh о bilimli , оq il bir о d а mg а o` n kishini qo` shib , Хо t а mning uyig а yub о ribdi . Ul а r Хо t а mning uyig а z o` r g`а е tib k е lishibdi . C h unki u p а yt qа tti q b o` r о n b о shl а ng а n e k а n . Хо t а m m еh m о nl а rni о chi q ch еh r а bil а n kutib о lib , о t s o` yib , d а stur хо ng а b о r n о z - n е’ m а tl а rni qo` yib , ul а rning dilini х ushnud e tibdi . Rum e lid а n k е lg а n m еh m о nl а r e rt а si kuni e rt а l а b , Хо t а mg а p о dsh оh uning о tini s o` r а ttirib yub о rg а nini а ytishibdi . Хо t а m p а rish о n b o` lib qо libdi v а b а rm оg` ini а fsus bil а n tishl а b : « N е uchun burunr оq m е ng а bu hаq d а а ytm а dingiz . K е ch а kuchli b o` r о n tuf а yli qo` r а g а b о rib qo` y yoki о t о lib k е lishning il о ji b o` lm а di . S h uning uchun m е n а n а shu uch q ur о timni s o` yg а n e dim ». M е nimch а muruvv а t e m а sdi shu о n , qа r а b turs а mu yots а, о ch m еh m о n »- d е bdi . M еh m о nl а r k е t а r p а ytid а Хо t а m ul а rg а turli s о v g`а – s а l о ml а r b е rib , ха yr – хo` shl а shibdi . Ul а r o` z V а t а nig а е tib b о rib , b o` lg а n v оqеа ni sh оh g а а ytib b е rishibdi . S h und а sh оh « Y a sh а, о f а rin - t о p z а f а r » - d е b Хо t а mni s ах iyligig а qо yil qо libdi . SH Е’ RL А R M ЕH M О N T о lib Y o` ld о sh E shigimiz t аq ill а s а, d е ymiz - m еh m о n ! Хо zird а n оq m еh m о nl а rg а, biz m еh rib о n . D а stur хо nni yas а t а miz , «О ling »-«О ling »! K е ch qо ls а- ku jildirm а ymiz , yotib qо ling . Bizning uyd а n d о im m еh m о n , а rim а ydi . B аg` ri о chi q kishil а r хе ch qа rim а ydi V АQ T V аq t - о ltind а n v а kumushd а n hа m q imm а t , g а v hа rd а n hа m qа drli n а rs а dir . Bu hа r х il v оqеа v а hо dis а l а rning o` tib turm оq ligid а n ib о r а tdir . U suvd е k оq ib b о rm оq d а. Umr оqа r d а ryo d е g а nl а rid е k , uni qа yt а rib b o` lm а s . S h uning uchun hа r bir d аq i qа ni g`а nim а t bilib b е k о r o` tk а zm а sd а n , und а n unumli f о yd а l а nish l о zim . Ul а m о l а r : « V аq t q ilich k а bidir , s е n uni k е sm а s а ng , u s е ni k е sur », d е g а nl а r . Ха l q imizd а « V аq ting k е tdi , b ах ting k е tdi », d е g а n m аqо l hа m b о r . Bugungi shund а y ulu g` kunl а rg а о t а- b о b о l а rimizning s а’ y -hа r а k а tl а ri , tinm а y izl а nishl а ri v а g`а yr а tl а ri tuf а yli е tib k е ldik . О n а V а t а nimizning bugungi d а r а j а sig а ulu g` а jd о dl а rimizning umumins о niyat t а r аqq iyotig а qo` shg а n buyuk h iss а l а ri s а b а bid а n e rishildi . Bizl а r hа m o` z n а vb а tid а o` sh а mut а f а kkir d аhо l а rimiz qо ldirib k е tg а n ilmiy m е r о sl а rd а n f о yd а l а nib , k е l а j а kd а V а t а n , ха l q m а nf аа ti y o` lid а istif о d а e tish uchun b о r kuchimizni , imk о niyatimizni ishg а s о l а ylik . Hа r kuni q il а dig а n ishimizni r е j а а s о sid а о lib b о rs а k v а hа r bir v аq td а n unumli f о yd а l а ns а k , m аq s а dg а muv о fi q b o` l а di . E y а ziz f а rz а ndl а rim ! Sizl а r о z о d v а о b о d V а t а nning k е l а j а gidursizl а r . K е l а j а kd а o` z о t а-о n а sig а, ха l q ig а, о n а V а t а nig а s о di q v а m а nf аа t k е ltir а dig а n а vl о d b o` lib е tishishingizg а umid q il а miz . V АQ TD А N Q IMM А TR ОQ, QА DRLIR ОQ N А RS А Y O`Q О ltind е k t о vl а nib turg а n b о sh оq d а n bunch а lik b o` lishining b о isini s o` r а shibdi . - S h u hо lg а k е lishimg а а s о siy s а b а bchi V аq t t o` r а, - j а v о b b е ribdi B о sh оq. Hа, shudg о rl а ng а n е rg а o` z v аq tid а qа d а m r а njid а q ildim , o` z v аq tid а su g`о rilib , o` z v аq tid а p а rv а rishl а ndim . M а n а o` zingiz k o` r а yapsiz – v аq tid а е tilib , v аq tid а pishib , v аq tid а hо silimni k o` z - k o` z q ilib turibm а n . Hа, v аq td а n q imm а tr оq, qа drlir оq v а z а rurr оq n а rs а y o`q.... q iss а d а n h iss а: V аq tni b е k о rg а o` tishig а y o` l qo` ym а ng . Uni f о yd а li ishl а rg а- ilm , h un а r o` rg а nishg а s а rfl а ng . M А Q О LL А R V аq ting k е tdi – b ах ting k е tdi . *** B е k о rchid а n hа mm а b е z о r . *** V аq t hа mm а n а rs а d а n z o` r , Ish о nm а s а ng sin а b k o` r . *** V аq t – о m а d , v аq t – g`а nim а t . *** V а qt t о g ` ni е mir а r , Suv t а nni k е mir а r . *** V а qting b о r – n а qding b о r . *** V а qti – s оа ti е ts а, qush b о l а si h а m in qur а r. *** V а qtd а n yutding, n а qdd а n yutding. MILLIY O`YINL А R О RQ А LI А HL О QIY T А RBIYA B Е RISH Milliy o`yinl а rd а ха lqning urf- о d а tl а ri, yash а sh t а rzi, ха lq о g`z а ki ij о di (qo`shiq, t е z а ytish, m а q о l v а t о pishm о ql а r) g а хо s ruh o`z а ksini t о pg а n. Milliy o`yinl а r turli k а sb-hun а rg а о id h а tti-h а r а k а tl а r bil а n h а m b о yitilg а n. O`yinl а r о rq а li birg а l а shib, h а mk о r bo`lib o`yn а sh, bir-birini r а njitm а slik, do`stlik, bird а mlik, o`z а r о hurm а t, х ushmu о m а l а lik v а о d о b bil а n mur о j аа t qilish ko`nikm а l а ri must а hk а ml а n а di. Milliy o ` yinlardan “ Oq terakmi - ko ` k terak ”, “ Mehmonmisiz ”,” Kim chaqqon ”,” Sichqon - mushuk ” o ` yinlaridir . «Biz f а rz а ndl а rimizning b а rk а m о l ru ҳ iy dunyosi uchun, ul а rning m а ’n а viy- ах l оќ iy ji ҳа td а n е tuk, jism о n а n s о g`l о m bo`lishi uchun d о im о ќа yg`urishimiz, kur а shm о g`imiz z а rur» (I. А .K а rim о v) О d о b v а ах l оќ m а ’n а viy ќа driyat sif а tid а ins о niyat t а ri х ining b а rch а d а vrl а rid а e’tib о rg а m о lik bo`lg а n. Buyuk b о b о k а l о nl а rimiz ҳа m а srl а r sin о vid а n o`tg а n, s а y ќа l t о pg а n, ins о nd а ins о niylik f а zil а tl а rining k а m о l t о pishig а х izm а t ќ il а dig а n yuks а k m а ’n а viy n а mun а l а rni s аќ l а b ќо lish, а vl о dl а rg а to`kis е tk а zish m а s а l а sig а а l оҳ id а e’tib о r b е rg а nl а r. А yni p а ytd а ul а rning o`zl а ri ҳа m bu yo`n а lishd а s а m а r а li ij о d ќ ilg а nl а r. Im о m а l-Bu хо riy v а а l- Хо r а zmiy, а t-T е rmiziy v а B е runiy, Ibn Sin о v а N а jmiddin Kubr о k а bi ulug` а ll о m а l а r o`z z а m о n а sining е tuk о liml а rid а n s а b оќ о lib, bizg а о d о b- ах l оќ b о bid а t е ngi yo` ќ durd о n а l а rni ќо ldirg а nl а ri buning is ь rtidir. А lish е r N а v о iyning «M аҳ bubul ќ ulub», Ibn Sin о ning «T а dbir а l-m а n о zil», Y u suf Хо s H о jibning « Q ut а dg`u bilik», Аҳ m а d Y u gn а kiyning « H ibb а tul h а q о y i q », H us а yn V о iz K о shifiyning « Ах l о q i mu h sinin», А bdull а А vl о niyning «Turkiy gulist о n yo h ud ах l о q » k а bi b е n а zir а s а rl а ri ҳа m buning yor ќ in if о d а sidir. Mirzo Ulug`bek qoinot ilmini yaratganlar.Buyuk sarkarda Amur Temur juda ko`p mamlakatlarda adolat o`rnatganlar.Bobur Mirzo shoh va shoir bo`lganlar.Ulardan bizga juda ko`p shr’r va g`azallar meros bo`lib qolganlar. Abu Ali Ibn Sino “ Tib qonunlari”,”Donishmandnoma”,”Solomon va Ibsol”,”Yusuf qissasi” va shunga o`xshash bir qancha asarlar yaratdi. Ulug` olim va tabibning nodir asarlari biz uchun hamisha aziz va mo`tabardir. IBN SIN О H А QID А HIK О YAT Ibn Sin о : «B е rg а n d о rim shif о bo`l а di d е s а ng, ха t о qil а s а n. D а v о , а vv а l о , shirin til, hushmu о m а l а , kulgu-t а b а ssum bil а n qilin а di. B е m о r qo`p о l bo`ls а , t а bib mul о yim bo`lishi, b е m о r z а h а r bo`ls а , t а bib shirinz а b о n bo`lishi, b е m о r n о umid bo`ls а , t а bib umidli bo`lishi, b е m о r ho`mr а ys а , t а bib kulishi k е r а k. T а bibd а shul а r bo`lm а s а , u t а bib em а s, b а lki o`limni yaqinl а shtiruvchi bir kims а dir», d е g а n ek а n. Х ull а s, b а rk а m о l а vl о d t а rbiyasi, ins о nni ezgulikk а d а ’v а t qilish, q а bih ishl а rd а n s а ql а nish, gun о hl а rd а n f о rig` etish, im о n v а e’tiq о dni must а hk а ml а sh - ulug` а jd о dl а rimizning ezgu niyati bo`lg а n. Z е r о buyuk b о b о k а l о nl а rimizning m а ’n а viy m е r о sini t а dqiq etish, а s а rl а rini n а shr qilish mill а timizni h а r t о m о nl а m а uyg` о nib, k а m о l t о pishig а k е ng yo`l о ch а di. I.A.Karimovning “Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch” asaridabugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga ludfnh е pft dolzarb muammolar, xalqimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodning qalbi va ongini turli zararli g`oya va mafkuralar ta’siridan saqlash va himoya qilish masalalariga alahida e’tibor qaratiladi. Ma’naviyatni tushunish, anglash uchun avvalo insonni tushunish, anglash kerak.Ma’naviyat- insonni ruhan poklanish, qalban ulg`ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg`otadigan be’qiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir-deydi Yurtboshimiz. Millatning ma’naviyatini uning tarixi, o`ziga xos urf-odat va an’analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda ta’savvur etib bo`lmaydi. Bu borada, tabiiy, ma’naviy meros, madaniy boyliklar, ko`hna tarixiy yodgorliklar eng muhim omillardan biri bo`lib xizmat qiladi. Ana shu tarixiy yodgorliklardan biri “Avesto” ning tub ma’no-mohiyatini belgilab beradigan “Ezgu fikr, ezgu so`z, ezgu amal” degan tamoyilni oladigan bo`lsak, unda hozirgi zamon uchun ham behad ibratli bo`lgan saboqlar borligini ko`rish mumkin. Xalq og`zaki ijodining noyob durdonasi bo`lmish “Alpomish” dostoni millatimizning o`zligini namoyon etadigan, avlodlardan avlodlarga o`tib kelayotgan qahramonlik qo`shig`idir.”Alpomish” dostoni bizga vatanparvarlik fazilatlaridan saboq beradi. Odil va haqgo`y bo`lishga, o`z yurtimizni, oilamiz qo`rg`onini qo`riqlashga,do`st-u yorimizni, or- nomusimizni, ota-bobolarimizni muqaddas mozorlarini har qanday tojovuzdan himoya qilishga o`rgatadi.Asarda buyuk allomalarimiz Alisher Navoiy, Amir Temur, Mirzo Ulug`bek, Ibn Cino va bundan tashqari ulug` ajdodlarimiz haqida so`z yuritilgan. Ma’naviytni shakllantirishga bevosita ta’sir qiladigan yana bir muhim hayotiy omil- bu ta’lim- tarbiya tizimi bilan chambarchas bog`liqdir. Shuni unitmalik kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqasha aytganda, xalqimiznng ertangi kui qanday bo`lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog`liq. Talimni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo`lmaydi- bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi. Xalqimiz doimo ma’naviy jasorat hissi bilan yashagan vabu ulug` tuyg`u uning hayotida yillar, asrlar o`tgani sayin tobora kuchayib yuksalib bormoqda. Chunki xalq ma’naviyati shunday bir buyuk ummonki, har qaysi avlod undan kuch-g`ayrat, g`ayrat va ilhomolib, o`zining naqadar ulkan ishlarga qodir ekanini namoyon etadi. Istiqlol sharafati bilan O`zbekistonda axloq- odob ilmi qadriyat va ma’naviyat masalalari dolzarb ustuvor siyosatga aylandi. “Ta’lim to`g`risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” to`g`risidagi Qonun, “Sog`lom avlod” dasturi va boshqa xujjatlarda sog`lom fikrlovchi barkamol insonlarni tarbiyalash amalga oshirilayotgan isloxotlarning bosh vazifalaridan biri sifatida namoyon bo`ldi.Maktablarimizda yosh avlod qalblga yuksak ma’naviyat, ezgulik, odob va axloqni kamol toptirishga xizmat qilish kerak bo`lgan “Odobnoma”, “Vatan tuyg`usi”, “Ma’naviyat asoslari” kabi fanlarni o`qitilishi yolga qo`yildi.Odobnoma darslari orqali o`quvchi Vatanni muqaddaslini, xalqimizning boy tarixi, ma’daniy va ma’naviy boy merosi milliy va umumbashariy qadriyatlarimiz haqida ma’lumotga ega bo`ladi. Pirovard maqsadimiz- axloqiy me’yorlarga mos hayotiy prinsiplarga ega bo`lgan, komillik sari intilgan, bursh va mas’uliyatni chuqur his etadigan, ilmu- fan, siyosat, san’at va adabiyot sohalarida baxs-munozarz olib bora oladigan sog`lom insonlarni tarbiyalab, voyaga yetkazishdir.

O'xshashlar

Ma`naviy barkamol inson tarbiyasi. Vatanparvarlik, insonparvarlik va o`z millatiga sadoqat-shaxs ma`naviyatining muhim mezonlari. Shaxs ma`naviyatini -jamiyat yuksalishining omili
Turli tarixiy davrlarda tarbiya va pedagogik fikr. O’rta osiyoda pedagogika tarixi fanining maydonga kelishi va rivojlanishi, manbalari
Pedagogik texnologiyalar orqali odobnoma darslarida o`quvchilar ma’naviyatini o`stirish
Islom dini g`oyalarining ta`lim-tarbiyaga ta`siri
O’qituvchi faoliyatida pedagogik qobiliyat