Ҳамкорликда таълим олиш методи ҳақида - Pedagogika - Referatlar

Ҳамкорликда таълим олиш методи ҳақида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63 KB

Ko'chirib olish

Ҳ амкорликда таълим олиш методи ҳақида Замонавий педагогик технологияларни таълимга жорий қилишда асосий методларидан бири ҳамкорликда таълим олишдир. Ҳамкорликда таълим олиш технологиясидаги асосий ғ оя турли ўқув ҳолатларида ўқувчи ва талабаларнинг ҳамкорликдаги (биргаликдаги) фаол ўқув фаолияти учун шароит яратишдан иборатдир. Ўқувчи ва талабаларнинг қобилияти турлича бўлиб, баъзилари ўқитувчининг айтганларини тез тушунишади ва улар мулоқот қилиш кўникмаларини ҳам тез эгаллашади. Баъзи ўқувчи ва талабаларда бу жараён қийинчилик билан кечади, яъни бунинг учун нафақат кўпроқ вақт, балки ўқув материали мазмунини маъносини тўлиқ тушуниб етишлари учун қўшимча мисоллар, машқлар ёки тушунтиришлар олиб борилиши талаб қилинади. Бундай ўқувчи (талабалар) дарс жараёнида барча ўқувчилар олдида савол беришга, тушунмаганларини ойдинлаштиришга тортинишади. Ҳатто ки, баъзи ўқувчилар тушунмаганликларини тан олишмайди ёки т ўғ ри изоҳлай олишмайди. Ўқув фаолиятида ўрганилаётган материални ўқувчи (талаба)ларнинг тушуниши таълимдаги энг муҳим психологик жараён ҳисобланади. Бизнинг изланишларимизда э кспериментал психология (педагогик технология асосланадиган) ва анъанавий методика (дидактика асосланадиган) бир-бирини бойитиши ва шу билан янги педагогик технологияларнинг яратилишига олиб келиш кузатилмоқда. Э нди педагогик технологияларнинг тамойиллари (кафолатланган якуний натижа, таълим самарадорлиги, қайтувчан алоқаларнинг мавжудлиги, таълим мақсадларининг аниқ шаклланганлиги)га асосланиб, таълим жараёнида турли ҳолатлар(ситуациялар)да ўқувчи(талаба)ларнинг ҳамкорликда таълим олишларини ташкил қилиш методлари ҳақида фикр юритамиз.

Синф-дарс системасида (ҳозирча бу система сақланаяпти) ҳамкорликда таълим олиш муаммони ечишга максимал шароит яратиш йўлларини излаш лозим. Бундай шароитни синф дарс жараёнида техника воситалари, тарқатма материаллар, кўргазмалилик воситалари ёрдамида яратиш мумкинлиги А.Лурье, Е.С.Полат каби олимларнинг илмий методик ишларида айтилган фикрлар асосида ташкил этиш мумкин.. Дунёдаги кўп давлатлар таълимида шахсга йўналтирилган муаммоларни ечишнинг турли йўллари маълум. Бу муаммоларнинг ечимлари таҳлилига қисқача тўхтаймиз. Бизнинг вазифамиз шароитимизни ҳисобга олувчи дарсларда бу ёндашувнинг амалга оширилиши мумкин бўлган ҳолатларни кўрсатишдир. Ҳозирги вақтда педагогика ва психология ўқув қўлланмаларида таълимнинг ижтимоий йўналишида 3та дидактик система киритилган. Булар очиқ мактаблар, индивидуал таълим усули ва ҳамкорликда таълим олишдир. Австралия, АҚШ, Англияда индивидуал режа билан ўқиш тажрибаси кенг ёйилган. Бу индивидуал услубда ўқитишга мос келади. АҚШда ҳозир ҳам очиқ мактаблар кўп. Кўпчилик бундай мактаблар таълимнинг бошлан ғ ич босқичларига тў ғ ри келади. Бундай мактабларда индивидуал режа билан ўқитишади. Индивидуал режа ўқитувчи раҳбарлигида тузилади, кейинги босқичларда эса бу режани ўқувчининг ўзи ўзига мос ҳолда туза бошлайди. Бундай режалар кунлик, ҳафталик, ойлик шаклда тузилади ва ҳ.к. Лекин бундай таълимни оммавий қўллаш керак эмас. Оммавий мактаблар учун ҳамкорликдаги таълим олиш тажрибасининг аҳамияти катта. Ҳамкорликда таълим олиш технологиясида оммавий мактабларда синф-дарс системаси мос келади . Таълим мазмуни бунда ўзгармайди. Натижани олдиндан айтиш (ташхис)га имконият яратилади. Натижани олиш ҳар бир ўқувчининг билим олишини фаоллаштириш учун етарли шароитлар яратувчи технологиялар топилади. Олинган билимларни чуқурлаштириш, маълум даражада амалий кўникма ҳамда малака ҳосил қилиш мумкин. Ҳамкорликда таълим олишни америкалик педагог Р.Славин, Р.Джонсон, Д.Джонсон, Э.Арасон томонидан ишлаб чиқилган . Бу

технологиянинг асосий ғ ояси: турли ўқув ҳолатларида ўқувчиларнинг биргаликда фаол ўқув фаолиятлари учун шароит яратишдир. Ўқувчилар турлича билимга эга: бир хиллари ўқитувчининг барча айтганларини тез тушунишади, баъзилари учун эса тушунишлар учун вақт керак ва ҳ.к. Бундай ўқувчилар материалнинг маъносини тушунишлари учун кўпроқ ўйлашлари лозим бўлади. Баъзи болалар синфда бошқа болаларнинг олдида сўраб ўрганишдан тортинадилар. Шу билан бирга ўрганилаётган материалдаги муаммо тушунарли бўлмайди ва уни ечиш ҳам уларда қизиқиш у й ғ отмайди. Демак, бу ҳолатда масаланинг моҳияти очиқ қолади. Бу ҳолда синфдаги болаларни 3-4 тадан қилиб майда гуруҳларга бўлиш керак. Бу ердаги кичик гуруҳда болалар бир-бирларига психологик мос келишлари лозим. Акс ҳолда болаларни кичик гуруҳга бўлган билан таълимда ҳамкорлик бўлмайди. Шу кичик гуруҳга битта умумий вазифа (топшириқ)берилади. Гуруҳдаги ҳар бир ўқувчига эса шу вазифа юзасидан алоҳида топшириқ берилади. Яъни ҳар бир ўқувчи ўзига белгиланган топшириқни бажаришга жавобгар бўлиб , топшириқни бажаришдаги натижа олиш бош вазифа эканлиги тушунтирилади. Одатда, болалар дастлаб бунга эътиборсизлик билан қарашлари мумкин. Топшириқни бажаришда ҳар бир ўқувчи фақат ўзининг топшири ғ ини бажариши билан чекланмасдан, шу кичик гуруҳга берилган умумий топшириқ учун ҳам масъул эканлигини чуқур ҳис қилганда, ўқувчилар бу масалага жиддий қарашади. Натижада, ўқувчилар бир-бирларидан сўраб, бир-бирига ўргатиб, тортишиб таълим учун жуда муҳим бўлган фаолиятларни бажаришади. Кучсиз ўқувчи кучли ўқувчидан тушунмаганларини сўрайди. Бундай шароитда кучли ўқувчи ўзининг қобилиятини тўла намойиш қилиш имкониятига эга бўлади. Ўқувчи ўзининг қарашларини текшириб кўради, кучини синайди. Бошқа ўқувчига ёрдам беради ва биргаликда масаланинг моҳиятини ўрганишади ҳамда тушунишади. Натижада ўқувчилар учун биргаликда таълим олиш ҳамкорлиги яратилади. Бу усул яхши натижаларга олиб келади. Боланинг

материални ўрганиши, тушуниши, чуқур фикрлаши, мавжуд муаммоларнинг моҳиятига етиши, бу муаммони ечиш ва якуний натижани олиши учун ундан кўп меҳнат талаб қилади. Ўқувчи ахборотни тўплаши, танлаши ва ахборотни қўллаши учун фақат ўқитувчи ёки китобдан ёрдам олиши билан чегараланмасдан , бошқа болалар билан биргаликда жамоа (коллектив) бўлиб ўз фаолиятини кичик гуруҳда белгилаши ва бунда ўз билимини (меҳнатини) баҳолаши таълим олишда ғ оят муҳимдир. Охир- оқибат ўқувчининг ўзи устида мустақил ўрганиб билим олиши учун яна катта туртки бўлади. Бундай натижа ўқитувчи учун ҳам жуда қулай. Бундай ҳамкорликда билим олишда ўқувчининг фаоллиги ривожланади. Демак, синфдаги битта ўқувчи дарсни ўзлаштирмаса, барча гуруҳ учун бу берилган баҳо бўлади. Ҳамкорликда таълим олишда синф дарс системасида аввал синф олдига ялпи умумий вазифа белгиланади, сўнг масаланинг моҳияти тўла равишда кичик гуруҳларда алоҳида ўрганилади. Бу тадбирни ўқитувчи бошқаради. Кичик гуруҳ учун битта умумий топшириқнинг бажарилиши кичик жамоанинг меҳнатига берилган баҳо бўлади. Баҳо ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Бундай баҳо билан ҳар бир ўқувчи ҳам ўз меҳнати ва фаолиятига баҳо қўяди. Топшириқни бажаришда ҳар бир ўқувчининг алоҳида топшири ғ и бўлади. Баҳо қўйиш мезони ҳам ҳар хил бўлиб, бундай баҳони балл билан баҳоласа ҳам бўлади. Топшириқ бажарилишига мос келадиган якуний топшириқ ҳам бўлиши мумкин. Муҳими, ҳар бир ўқувчи ўз меҳнатига баҳо олади. Ўқитувчи томонидан гуруҳ фаолияти баҳолар ёрдамида ра ғ барлантирилиши ҳам мумкин. Кичик гуруҳдаги болаларнинг бу борадаги меҳнатини ҳар бир ўқувчи ҳис қилиши ғ оят муҳим бўлиб, келажакда ўз самарасини беради. Ҳамкорликнинг педагогик ва психологик жиҳатлари кўп. Бундан унумли фойдаланиш ўқувчи шахсини ривожлантиришда катта аҳамиятга эга. Ўқувчилар кичик гуруҳнинг муваффақиятидан бирга қувонишади. Камчиликларидан эса бирга қай ғ уришади. Натижада, болаларда ҳаётдан қувониш, бир-бирига ёрдам бериш каби инсоний ҳислатлар ривожланади. Бундай ҳамкорликдаги

таълим турли давлатларда турлича шаклда ташкиллаштирилган ва етарлича тажриба йи ғ илган. Одатда кичик гуруҳларни ўқувчи ўзи ташкиллаштиради. Буни турлича ташкиллаштириш ва бу ишда ижодий ёндашиш ҳам мумкин. Гуруҳда таълим олувчилар маълум мақсадига кўра ҳамкорликда таълим олиш учун вақтинча таркиби ўзгарувчан (ҳаракатланувчи) бўлган кичик гуруҳларга бўлинади. Гуруҳда ҳамкорликда таълим олишда, аввало, таълим мақсадлари, вазифалари, берилган топшириқлар мазмуни, уни ечиш усуллари белгиланади, кутилаётган натижалар шакллантирилади ва муҳокама этилади. Сўнгра илгари сурилган таклифлар, ғ оялар бирга амалга оширилади ва олинган натижалар таҳлил қилинади. Гуруҳ шаклида таълим олишда «таълим берувчи–гуруҳ–таълим олувчи» кўринишидаги уч томонли ўзаро муносабатга асосланилади. Гуруҳда таълим олишда интерфаол методлардан фойдаланиш учун кенг имкониятлар яратилади. Ҳамкорликда таълим олишни ташкиллаштиришда қуйидаги ҳамкорликда таълим олишнинг тамойилларини келтирамиз: 1. Гуруҳни ўқитувчи ташкил этади. Бунда ўқувчиларнинг ўзаро психологик мослашуви ҳисобга олинади. Ҳар бир гуруҳда кучли, ўртача ва кучсиз ўқувчилар бўлиши мақсадга мувофиқ. Агар гуруҳда ҳамкорлик кўнгилдагидек бўлмаса, дарҳол гуруҳни алмаштириш керак. Агар гуруҳда ҳамкорлик кўнгилдагидек бўлса, бу гуруҳни ўзгартириш керак эмас. 2. Гуруҳда ҳаммага тегишли битта умумий вазифа берилади . Бу вазифани бажаришда ҳар бир ўқувчининг роли белгиланади (меҳнат тақсимоти). Одатда, бу тақсимотни ўқувчиларнинг ўзлари бажарганлари маъқул. Лозим бўлганда ўқитувчи бунга аралашади. 3.Топшириқ учун (барчага) гуруҳга битта баҳо қўйилади . Бунда фақат билим эмас, балки ўқувчиларнинг биргаликдаги меҳнати баҳоланиб, бу меҳнатда (ютуқда) қайси ўқувчининг роли қандай эканлигини ўқувчиларнинг ўзларига ўзлари баҳо беришсин. Лозим бўлганда эса, ўқитувчи бу ишга аралашиши мумкин.

4. Гуруҳнинг иши, яъни вазифанинг бажарилганлигини ўқитувчи қайси ўқувчидан сўрашини ўқитувчи ўзи белгилайди. Агар ҳисоботни кучсиз ўқувчига юклатилса, натижа яхши бўлади. Чунки кучсиз ўқувчи вазифанинг мақсади, муаммолари, ечимларини тў ғ ри таҳлил қилиб бера олса, материални қолган ўқувчилар томонидан яхши ўзлаштирил ади . Демак, дарс ўз мақсадига эришди. Кучсиз ўқувчи топшириқни муваффақиятли бажариши ва фаоллиги ҳисобига у ўртача ўқувчилар сафига кўтарилади. Худди шунингдек, ўртача ўқувчига ҳам шу фикрни айтиш мумкин. Агар натижа салбий бўлса, ўқувчининг фаолиятига салбий баҳо берилиб, унинг ўрни бир даражага туширилади. Албатта, бу тадбир билан ўқувчининг фаолияти тўла белгиланмайди. Ўқувчининг кичик гуруҳдан ташқари (кичик гуруҳга алоқадор бўлмаган) вазифаларни мустақил бажариш билан таълим ва тарбияда фаолияти баҳолаб борилади. Ҳамкорликда таълим олишни синфдаги ёки гуруҳдаги ўқувчи-талабалар 3-4, 3-6, 4-6 ва ҳоказо сонда қулай бўлган кичик гуруҳларга ажратилади. Бундай кичик гуруҳларни звено, команда ёки бошқа ном билан аташ ҳам мумкин. Ўқитувчи бу кичик гуруҳлар ишини ташкиллаштиради ва раҳбарлик қилади. Ўқитувчининг кичик гуруҳлар билан ишлаши анъанавий таълимдаги ўқувчилар билан ишлаш фаолиятидан фарқ қилади. Шу боисдан ўқитувчилар кичик гуруҳлар билан ишлаш учун керак бўладиган педагогик билим ва маҳоратни эгаллашлари лозим бўлади. Тажрибаларимиз т аълимни фронтал, гуруҳ ва индивидуал шакллари ўқувчи(талаба)ларнинг индивидуал хусусиятларидан тўла фойдаланиш имкониятини берма слигини кўрсатди. Педагогик ҳамкорлик омиллари, ўқитувчи ва ўқувчининг ҳамкорлик тамойиллари, педагогик фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари, ўқитувчи ва ўқувчи орасидаги муносабатларни ўрганиш борасидаги изланишларимиз, хорижий мамлакатлар тажрибаларидаги замонавий педагогик технологиялардан фойдаланиш, анъанавий методика ва жамиятимиздаги бой тарихий меросдан фойдаланиб таълимда Комил Инсон ни тарбиялашдек улу ғ вор вазифани бажаришда

ҳамкорликда таълим олишнинг янги шакли ва методларини яратиш мақсадга мувофиқ эканлигини кўрсатди.

Адабиётлар рўйхати : 1.Ё У.Соатов Олий математика ,1 2,3 жилд.Т, Ўқитувчи 1992 й 2. Т.Жўраев ва бошқалар .Олий математика асослари Т, Ўзбекистон,1998 йил 3. П.Е. Данко ва бошқалар . Вь i сшая математика в упражнениях и задачах. М, «Вь i сшая школа» 1979 г 4. Х.Р.Латипов ва бошқалар.Аналитик геометрия ва чизиқли алгаебрадан масалалар ечиш бўйича қўлланма.Т, Фан,1999й 5. А.Б.Бегмат, М.Я. Якубов Иқтисодчилар учун математика.Самарқанд, 2003й 6. Г.Ғаймназаров .С.Қосимов .О.Ғаймназаров “Иқтисодиётда математика” Т-“Фан ва технология”, 2008 йил, 53-57 бетлар, 7. Ч.Э.Мирзаев, Олий математика. Ўқув услубий мажмуа, Гулистон, 2008й 8. Х.Р. Латипов, Ф.У. Носиров, Ш.И. Тожиев «Аналитик геометрия ва чизиқли алгебрадан масалалар ечиш бўйича қўлланма» 1999 й.

O'xshashlar

Темурийлар даврида таълим-тарбия ҳақида

Интерфаол таълим методлари ва улардан фойдаланиш тартиби

Илғор методлар тажрибалар шакл ва методлардан фойдаланиб талабаларда касбий билим кўникма ва малакаларини шакллантириш

Биология ўқитишнинг фаол методлари

Синф раҳбарининг оила ва жамоатчилик билан ҳамкорликда олиб борадиган педагогик фаолияти