Un yorma ishlab chiqarishda xom-ashyo sifatida donning xossalarini o’rganish. Donni chiqindilardan tozalash dastgoxlari - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Un yorma ishlab chiqarishda xom-ashyo sifatida donning xossalarini o’rganish. Donni chiqindilardan tozalash dastgoxlari

Yuklangan vaqt:

29.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.7646484375 KB

Ko'chirib olish

Un yorma ishlab chiqarishda xom-ashyo sifatida donning xossalarini o’rganish. Donni chiqindilardan tozalash dastgoxlari Reja: 1. O’zbekiston Respublikasi va chet mamlakatlarda un va yorma ishlab chiqarish sanoatining rivojlanish istiqbollari. 2. Un va yorma ishlab chiqarish zavodlaridagi texnologik jarayonlarning umumiy tavsifi. 3. Un va yormaning assortimenti va sifat ko’rsatkichlari. 4. Un va yorma ishlab chiqarishda standartlashning roli. 5. Un va yorma ishlab chiqarish texnologiyasida ekologiyaning vazifasi 6. Don tuzilishining texnologik ahamiyati. 7. Donning anotomik tuzilishini texnologik ahamiyati. 8. Donning mikrtuzilishini texnologik ahamiyati. 9. Donning bioximiyaviy xossalarini texnologik ahamiyati, ularni un va yormaning sifatiga va chiqishiga ta’siri. 10. Un va yormaning oziqaviy qimmati. 11. Namlik va issiqlikni donning mikrostrukturasiga tasiri. 12. Donlarning fiziko-ximiyaviy xossalarini tayyorlash jarayonini tashkil qilishga ta’siri. 13. Donlarning strukturali-mexanik xossalarini texnologik jarayonlarga ta’siri 14. Grechixa donini chiqindilardan tozalash 15. Sholi donini chiqindilardan tozalash 16. Suli donini chiqindilardan tozalash. 17. Arpa donini chiqindilardan tozalash. 18. Buq’doy donini chiqindilardan tozalash. 19. Makkajuxori donini chiqindilardan tozalash

1. O’zbekiston Respublikasi va chet mamlakatlarda un va yorma ishlab chiqarish sanoatining rivojlanish istiqbollari. Un donni yanchish jarayonida hosil bo’ladigan mahsulot. Agar u faqat donning ichki qismi - endospermidan olingan bo’lsa - bunday un navli, don qobiqlari va murtagi bilan birgalikda yanchilganda to’liq maydalangan uni deyiladi. Un ishlab chiqarish uchun asosan buq’doy, javdar, tritikale, kam miqdorda suli, grechixa, arpa, makkajuxori va boshqa ekinlarning donlari qo’llaniladi. Yorma - bu donning gul, meva va uruq’ qobiqlari hamda murtagini ajratib olgandan keyin qolgan butun maq’izi yoki uning katta bo’lakchalaridir. Yorma grechixa, sholi, tarik, suli, arpa, makkajuxori, buq’doy, no’xat va juxori donlaridan ishlab chiqariladi. Un va yorma sonsiz miqdordagi ozuqa mahsulotlarini tayyorlash uchun asos bo’lib hisoblanadi. Ularni iste’mol qilish natijasida inson 30-50 % oqsilga va 20- 40 % turli zarur biologik moddalarga bo’lgan talabini qondiradi. Oziqlanish nisbatida eng qimmatlisi, tarkibida oziqlantiruvchi elementlari ko’p bo’lgan oddiy yanchilgan un hisoblanadi. Bundan tashqari unning tarkibida yanchilgan qobiqlar hisobidan tolasimon moddalar bo’lib, ular ovqat hazm qilish traktidagi turli shlaklarning chiqib ketishiga ta’sir ko’rsatadi va ichaklarning fiziologik funkstiyalarini yaxshilaydi. Hozirgi zamon tegirmonlarida tarkibida oqsil, kraxmal, mineral moddalar va vitaminlar miqdori ko’paytirilgan va kamaytirilgan turli navli unlarni ishlab chiqish mumkin. O’zbekiston Rspublikasida zamonaviy komplekt jihozlangan yuqori unumdorli tegirmonlar (unumdorligi bir kunda 250 tonnadan 500 tonnagacha bo’lgan tegirmonlar) va yorma zavodlari mavjud. Bu tegirmonlarda 75 % gacha yuqori navli unlar olinadi. Hozirgi vaqtda respublikamizda unumdorligi 50 t/sut bo’lgan kichkina tegirmonlar qurilmoqda. Chet mamlakatlardagi tegirmon va yorma zavodlarida texnologik jarayonlar O’zbekiston Respublikasidagi zavodlarda qo’llanadigan texnologik jarayonlardan

prinstipial farq qilmaydi. Faqatgina texnologik jarayonlarda qo’llanadigan mashinalar konstrukstiyalari bilan farq qiladi. 2. Un va yorma ishlab chiqarish zavodlaridagi texnologik jarayonlarning umumiy tavsifi. Zamonaviy tegirmon va yorma zavodlari yuqori darajada mexani- zastiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan, ish surati yuqori suratda uzluksiz bajaradigan korxona turiga kiradi. Tegirmondagi texnologik jarayonlar bir yoki bir necha oqimdan boshlanib un tortish davrida o’nlab, yuzlab oqimlarga ajrali b (yirikligi va sifati bo’yicha) alohida ishlov beriladi. Oxirida bir yoki bir necha nazoratchi oqim orqali tayyor mahsulot chiqadi. Zamonaviy tegirmon va yorma zavodlarida ishlab chiqarish texnologik jarayoni 3 ta bo’limda amalga oshiriladi. Tegirmonlarda: 1. Donni tozalab, yuzasiga ishlov berib un tortishga tayyorlash. 2. Un tortish. 3. Un navlarini tayyorlash, vitaminlash, qoplash va qadoqlash. Tegirmonni birinchi (tayyorlov) bo’limida don massasi begona aralashmalardan tozalanadi. Donning yuzasiga quruq va suv bilan ishlov beriladi. Har xil sifatli donlardan un tortishga mos aralashma tayyorlanadi. Ikkinchi (un tortish) bo’limida donni yanchish jarayonida donlar birinchi yirik yanchilib yorma, dunst va kepak ajratib olinadi. Hosil bo’lgan yorma va dunst sifati bo’yicha saralanadi, qayroqlanadi va mayin yanchilib un holiga keltiriladi. Uchinchi (qoplash) bo’limining vazifasi ikkinchi bo’lim orasida boshlanadi. Bunda hosil bo’lgan har xil sifatli un oqimlaridan un o’lchanib aralashtiriladi va davlat standartlari talablariga javob beradigan un navlari oqimlari hosil qilinadi. Tayyorlangan un navlari kerak bo’lsa suvda eruvchan sintetik vitaminlar bilan boyitiladi. Har bir un navi bo’yicha alohida qoplanadi va qadoqlanadi. Un tortish jarayonining samaradorligi donlarning tabiiy boyligi va un tortishga sarflangan elektroenergiyaning foydalanish darajasi bilan baholanadi. Bu

samaradorlikka qayta ishlanadigan donlarning texnologik xossalari, texnologik jarayonlarning tuzilishi, jixoz va uskunalarning ish rejimlari, texnologik va transport vositalarning samarali ishlashi tasir ko’rsatadi. Yorma zavodlarida: 1. Donni tozalab, yuzasiga ishlov berish. 2. Donni qobiqlarini ajratish. 3. Yormalarni qoplash va qadoqlash. Birinchi (tayyorlov) bo’limida don massasi begona aralashmalardan tozalanadi. Donning yuzasiga suv bilan ishlov beriladi. Ikkinchi (qobiq ajratish) bo’limida don massasi yirikligi bo’yicha frakstiyalarga ajratiladi, donning qobiqlari ajratiladi va saralanadi, maydalanadi, qayroqlanadi va silliqlanadi, yorma va hosil bo’lgan chiqindilar nazorat qilinadi. Uchinchi (qoplash) bo’limida tayyor mahsulot yormalar navi va nomeri bo’yicha alohida qoplanadi. 3. Un va yormaning assortimenti va sifat ko’rsatkichlari. Non, makaron, qandolat mahsulotlarini ishlab chiqarish maxsus talablarni qoniqtiruvchi un qo’llashni talab qiladi. Shuning uchun, buq’doy va javdar donlaridan bir necha navli un ishlab chiqariladi. Bundan tashqari yosh bolalar va dietik kasallar ovqati uchun unning alohida navlari ishlab chiqariladi. 1-jadvalda nonbop unning sifat normalari keltirilgan. Bu ko’rsatkichlardan tashqari, unning namligi 15 % dan oshmasligi kerak. Yorma zavodlarida qayta ishlanadigan ekin doni turiga, o’rnatilgan sifat ko’rsatkichlari va chiqish normasiga boq’liq holda 20dan ortiq turdagi yormalar ishlab chiqariladi. Yorma zavodlarida grechixa, tariq, sholi, suli, arpa, buq’doy, no’xat, makkajuxori va oq juxori donlaridan yormalar ishlab chiqariladi (2-jadval). Yorma ekinlari donlaridan ishlab chiqariladigan yorma mahsulotlarini 5 guruhga bo’lish mumkin. 1 guruh - maydalanmagan butun yormalar; 2 guruh - maydalangan silliqlangan yormalar; 3 guruh - maydalangan silliqlanmagan yormalar;

4 guruh - yormalarni qayta ishlab olingan mahsulotlar (tayyor nonushtalar); 5 guruh - yuqori to’yimlikga ega bo’lgan yormalar. 1-jadval Nonbop unning sifat normalari Un navi Kuldorligi, % dan ko’p bo’lmasligi kerak Unning yirikligi Unning kleykovina miqdori, % dan kam bo’lmasl igi kerak Elakdag i qoldiq, №/ % ko’p bo’lmas li-gi kerak Elakdan o’tgan, №/% ko’p bo’lmas li-gi kerak Buq’doy uni Oliy 0,55 43/5 - 28 Birinc hi 0,75 35/2 43/75 30 Ikkinc hi 1,25 27/2 33/60 25 Buq’doy uni To’liq maydalang an Tozalashga cha bo’lgan donning kuldorligi 0,07 % kam bo’ligi kerak 0,67/2 38/30 20 Javda r uni Elan ma 0,75 27/2 38/90 - Sidir ma 1,45 045/2 38/60 - Tarkibida bor bo’lgan yaxshi sifatli maq’izi, singan yorma miqdori, qobiq’i olinmagan doni va boshqa ko’rsatkichlarining miqdoriga qarab yormalar navlarga

ajratiladi. Yormalarni nomerlanishi ularni yirikligi bo’yicha q’alvirlarda saralash yo’li bilan aniqlanadi. 2-jadval Yorma maxsulotlarining turlari Ekin turi Yormaning nomlanishi va turlari Navlari va nomerlari Sholi Silliqlangan gurunch Oliy navli, 1 va 2 navli Silliqlangan maydalangan gurunch Navlarga ajratilmaydi Yosh bolalar oziq-ovqati ishlab chiqarish uchun silliqlangan gurunch Oliy navli,1-navli. Grechi- xa Qobiq’i olingan maq’iz (yadrista) 1-navli, 2-navli,3- navli Maydalangan maq’iz (prodel) Navlarga ajratilmaydi Tez pishar maq’iz 1-navli, 2-navli,3- navli Tez pishar maydalangan maq’iz Navlarga ajratilmaydi Yosh bolalar oziq-ovqati ishlab chiqarish uchun tez pishar maq’iz 1-navli Pishirishni talab qilmaydigan grechixa yormasi Navlarga ajratilmaydi Tariq Silliqlangan tariq yormasi Oliy navli, 1 va 2 navli Tez pishar silliqlangan tariq yormasi Oliy navli, 1 va 2 navli Maydalangan suli yormasi Oliy navli, 1 va 2 navli Pachoqlangan suli yormasi Oliy navli, 1 va 2 navli Gerkules nomli suli yormasi Navlarga ajratilmaydi Yosh bolalar oziq-ovqati uchun suli yormasi Oliy navli Ekstra nomli suli yormasi №1, №2, №3. Yosh bolalar oziq-ovqati uchun suli uni Navlarga ajratilmaydi Arpa Dursimon yormasi N1, N2, N3, N4, N5

Yachnevaya yormasi N1, N2, N3 Tez pishar arpa yormasi N1, N2, N3 Pishirish vaqti qisqartirilgan dursimon yormasi N1, N2, N3, N4, N5 Pishirishni talab qilmaydidigan arpa yorma Nomerlarga ajratilmaydi Nuxat Qobiq’i olingan butun no’xat 1-navli, 2-navli Qobiq’i olingan bo’lingan no’xat 1-navli, 2-navli Tez pishar no’xat yormasi Navlarga va nomerlarga ajratilmaydi Makka- juxori doni Silliqlangan makkajuxori yormasi N1, N2, N3, N4, N5 Yalpaytirilgan yorma ishlab ishlab chiqarish uchun yirik makkajuxori yormasi Navlarga va nomerlarga ajratilmaydi Qalamcha ishlab chiqarish uchun mayda makkajuxori yormasi Navlarga va nomerlarga ajratilmaydi Makkajuxori uni Navlarga ajratilmaydi Qattiq Buq’doy Poltavskaya buq’doy yormasi N1, N2, N3, N4, Buq’doy yormasi Tez pishar buq’doy yormasi N1, N2, N3 4. Un va yorma ishlab chiqarishda standartlashning roli. Hozirgi kunda tegirmon va yorma zavodlarida standartlashtirilgan jihoz va uskunalar o’rnatiladi. Tegirmon va yorma zavodlariga qayta ishlash uchun keladigan donlar davlat standartlari talablariga javob berishi shart. Donni qabul qilish, saqlash va shu jarayonlarda ularning sifat ko’rsatkichlarini nazorat qilish usullari, dondan olinadigan mahsulotlarni qoplash, qadoqlash, saqlash va tashish jarayonlari ham standartlashtirilgan. O’zbekiston Respublikasida har bir tegirmon va yorma zavodidan chiqadigan mahsulotlar standartlar asosida sertifikatlangan bo’lib, o’z sertifikatiga ega bo’lishi shart. Korxonalarni sertifikatlashda ularga o’rnatilgan jihozlarning turlari, sifati, ishlab chiqarish samaradorligi, jarayonlarni boshqaradigan texnologlarning bilim saviyasi va mutaxassisligi hisobga olinadi.

5. Un va yorma ishlab chiqarish texnologiyasida ekologiyaning vazifasi. Tabiat xom ashyolarini qayta ishlash bilan boq’liq bo’lgan, energiyasi yuqori bo’lgan korxonalarning jadal rivojlanishi, qishloq xo’jaligi va ko’pgina sanoat sohalarining aktiv ximiyalanishi murakkab ekologik muammolarni tuq’dirdi. Hozirgi zamon ekologiyasida inson va biosfera o’rtasidagi o’zaro muloqot masalalarini ko’rib chiqish asosiy o’rinni tutadi. Un va yorma ishlab chiqarish korxonalarining atrof-muhitga ta’siri bo’lib, bulardan asosiylari quyidagilar: -tutash territoriyalarni changli chiqindilar bilan ifloslantirish; texnologik jihozlarning aspirastiyasi to’q’ri tashkil qilingan bo’lsa bu hol istisnodir; -texnologik va yordamchi jihozlarning ishlashida sodir bo’ladigan shovqin, asosan maydalovchi va havo puflovchi mashinalarda; shovqinni pasaytirish uchun maxsus choralar ko’rilishi kerak; -vibrastiya; hozirgi zamon usullarida texnologik jihozlarni montaj qilish va sanoat korxonalarini ko’rish natijasida vibrastiya ishlab chiqaruvchi korpusda ham sezilmaydi; -tozalanmagan oqova suvlarni ishlab chiqarishdan kanalizastiyaga yuborish; tegirmonlarda donni yuvishdan voz kechilgandan keyin bu masala ham ahamiyatga molik bo’lmay qoldi. Lekin, sohamiz korxonalarini to’la ekologik toza deb bo’lmaydi. Ular yashash massivlariga yaqin o’rnatilsa, shovqin baribir aholini bezovta qiladi, qolgan sharoitlarda esa ekologik jihatdan xavf tuq’dirmaydi. 6. Don tuzilishining texnologik ahamiyati. Don qimmatli xom ashyo hisoblanadi. Un va yorma ishlab chiqarishdagi umumiy sarfning 90-95 % don zimmasiga tushadi. Shuning uchun uni yuqori samaradorlik bilan ishlatish zarur, ya’ni minemal solishtirma ishlatish sarflarida sifati yuqori bo’lgan tayyor mahsulotlarning chiqishini maksimal ta’minlash.

Bunday muhim vazifani korxonalarda texnologiyaning yuksak usullarini va yuqori unumdorli jihozlarni qo’llagan holda, qayta ishlash jarayonida don xususiyatlarini boshqarish asosida amalga oshirish mumkin. Buning uchun mutaxassis korxonaga qabul qilinayotgan donning texnologik xususiyatlarini baholay olishi va xossalarini hisobga olgan holda texnologik jarayonlarning maqsadga muvofiq tartibini tanlay olishi zarur. Hozirgi zamon ilmiy tasavvuriga ko’ra, donning xususiyatlarini baholashda quyidagilarni hisobga olish kerak: don fizik jihatdan murakkab bo’lib, strukturasi va xossalari har xil bo’lgan anatomik qismlarni (endosperm, qobiqlar va murtak) butun birlikda organik boq’lanishi natijasida hosil bo’lgan murakkab organizmdir. Ikkinchidan, don-tirik organizm bo’lib, unda kechadigan hamma jarayonlar, tabiat boq’liq bo’lmagan holda donning biologik sistemasiga ta’sir etuvchi boshqaruvchiga bo’ysunishini hisobga olish zarur. Termodinamik nuqtai nazardan qaraganda don ichki va tashqi boq’lanishlarining soni ko’p bo’lgan murakkab ochiq sistemaga o’xshaydi. Qayta ishlash uchun xom ashyo sifatidagi donni kompleks baholash uchun uning texnologik potenstiali degan tushunchani qo’llash maqsadga muvofiq. U navning biologik xususiyatlari, o’stirishning tuproq va iqlim sharoitlari, agrotexnik tadbirlar kompleksi ta’siri ostida shakllanadi. ┌─────────────┐ │Donni genetik│ ┌─────────────────│ tavsifi │─────────────┐ │ └──────┬──────┘ │ │ │ │ │ │ │ ┌──────┐ ┌─────────────┐ ┌──────┐ │Tuprok├──────────────│ Texnologik │──────────┤Iklim │ └──────┘ │ potenstiali │ └──────┘

│ └─────────────┘ │ │ │ │ │ │ │ │ ┌──────┴──────┐ │ └─────────────────│ Agrotexnika │─────────────┘ └─────────────┘ 1-rasm. Don texnologik potenstialining shakllanish sxemasi. Un va yorma sanoatida bu texnologik potenstial ikkita asosiy ko’rsatkich bilan aniqlanadi: - anatomik qismlar massasining nisbati, asosan endosperm miqdori; - ishlab chiqarish jarayonida donning anatomik qismlarining alohida mahsulotlarga bo’linishining fizik imkoniyati. Un va yormaning qaysi maqsadda ishlatilishidan kelib chiqqan xolda, ularning iste’mol qiymatini ham hisobga olish zarur. Shunday qilib, donning texnologik potenstiali uning texnologik va iste’mol qiymatidan tashkil topgan. 7. Donning anatomik tuzilishini texnologik ahamiyati. Unbop va yormabop ekinlar doni murakkab tuzilishiga va o’zining anatomik qismlari strukturasiga, tashqi ko’rinishdan esa har bir ekin guruhiga xos asl shakliga ega. Donning anatomik xususiyatlari uning texnologik potenstialini shakllantirishda, tegirmon va yorma zavodlarida texnologik jarayonni tashkil qilish va boshqarishda asosiy rol o’ynaydi. Anatomik qismlari massasining nisbati tayyor mahsulotlarning potenstial chiqishini ta’minlaydi. Yormabop ekinlarda gul qobiqlarning bo’lishi texnologik operastiyalar tarkibiga qobiq ajratishni kiritishni talab qiladi. Navli un tortishda buq’doy, javdar, tritikale donining ichkariga kirgan jo’yakchasi borligi endospermning kraxmalli kismini tanlab yanchish vazifasini qiyinlashtiradi. Gul qobiq, qobiqlar, va aleyron qavati hujayralarining tuzilishi aniq ahamiyatga ega.

Ko’p sonli ilmiy ishlar shuni ko’rsatadiki, don anatomik qismlari massasining nisbati donning navi, yirikligi, tuzilishi va boshqa omillaridan boq’liq holda o’zgarib turadi. Masalan, buq’doy doni endospermining kraxmal qismi miqdori turli partiyalarda 8 % ga (77 dan 85% gacha) , javdar donida esa 7 % ga (71 dan 78 % gacha) farq qiladi. Shuning uchun ham donning texnologik potenstiali bir xil emas. Buq’doy doni uchun endospermni kraxmalli qismining miqdori o’rtacha 82,5 % ni, aleyron qavati 8 %, qobiqlari 7 %, murtak 2,5 % ni tashkil qiladi deb qabul qilish mumkin. Arpa donini qobiqdorligi 8...15 % gacha, suliniki 20...40 % gacha, sholiniki 14...35 % gacha, tariqniki 16...22 % gacha, grechixaniki 17...25 % gacha o’zgarib turadi. Endosperm miqdoriga donning yirikligi katta ta’sir ko’rsatadi. 2a-28x20 elagining qoldiq’i bo’lgan yirik frakstiya buq’doy doni uchun endosperm 83...85 % ga teng, 2a-20x20 elagining elanmasi va 2a-18x20 elagining qoldiq’i bo’lgan mayda frakstiya uchun endosperm miqdori 78...80 % gacha kamayadi. Sholi, suli va boshqa ekin donlarining yirikligi kamayishi bilan donning qobiqdorligi oshadi. Anatomik qismi bo’yicha don uchga bo’linadi: endosperm, murtak va ularni urab turgan qobiqlar - donni himoyalovchi qavat. Har bir qism murakkab tuzilish va tarkibga ega. Boshoqli donlar, ya’ni buq’doy, arpa, javdar, tritikale, suli donlarining ichki qismida jo’yakchasi bo’lib, maxsus burma shaklda endosperm ichiga kirgan. Navli un va yorma ishlab chiqarishda donning tashqi qavatlari qo’shimcha mahsulot - kepak (qipiq), ozuqa uni (muchka) ko’rinishida ajratib olinishi, donning endospermi esa tayyor mahsulotga aylantirilishi lozim. Donning anatomik qismlarini bunday alohida mahsulotlarga ajratish murakkab muhandislik vazifasi bo’lib hisoblanadi. Navli un tortishda olingan mahsulotlarning yanchish va navlab elanishi ko’p bosqichli jarayonda o’tkaziladi; bunda mayda yanchilgan endosperm unga, qobiqlar aleyron qavat bilan birgalikda yirik mahsulot sifatida - kepakka; murtak esa alohida mahsulot sifatida ajratib olinishi maqsadga muvofiq.

Yorma ishlab chiqarishda yormabop ekinlar boshlanishida qobiq’idan ajratiladi. Hosil bo’lgan mahsulotlar tarkibidan toza maq’iz ajratib olinadi. Maq’izda qolgan aleyron qavatni va boshqa qobiqlarni olib tashlash uchun u qayroqlanadi. Dondan oddiy un tortishda va omuxta em ishlab chiqarishda don alohida mahsulotlarga ajratilmasdan butunligicha yanchiladi. 8. Grechixa donini chiqindilardan tozalash. Grechixa donini qayta ishlashga tayyorlash don tarkibidagi chiqindilarni ajratish va donga gidrotermik ishlov berish jarayonlaridan iborat. Donning tarkibidagi chiqindilarni ajratish uchun frakstiyalarga bo’lish usuli qo’llaniladi. Birinchi va ikkinchi separatorlar sistemasida yirik chiqindilarni ajratish uchun uchburchak teshikli uchburchak tomonlari 7,0...7,5 mm bo’lgan q’alvir qo’llaniladi. Donning tarkibidan chiqindilarni to’liq ajratish uchun A1- BRU rusumli elakdon yoki yorma ajratgich ishlatiladi. Birinchi elakdonda uchburchak teshikli q’alvirlarda chiqindilar ajratiladi va don ikkita frakstiyaga bo’linadi. Har bir frakstiya doni elakdonlarda alohida ajralishi qiyin bo’lgan va mayda chiqindilardan tozalaniladi. Tarkibida asosiy mineral chiqindilari bo’lgan don frakstiyasi (mayda don frakstiyasi) tosh tozalaq’ich mashinasida yoki pnevmosaralash stolida tozalaniladi. Dondan uzun bo’lgan chiqindilardan (buq’doy, arpa va boshqalar) tozalash uchun suli ajratgich (A9-UTO-6) mashinasi qo’llaniladi. Don tozalash uskunalarida ajratib olingan donsimon chiqindilar yorma ajratgich mashinalarida nazorat qilinadi. 9. Sholi donini chiqindilardan tozalash. Sholi donini qayta ishlashga tayyorlash texnologik jarayoni quyidagilardan iborat: donning tarkibidan chiqindilarni havoli-q’alvirli separatorlarda, aspiratorlarda, yorma elakdonlarida, yormaajratgichlarda, tosh tozalagich mashinalarida va pnevmostollarda tozalash.

Sholi doni tarkibidan chiqindilarni to’liq ajratib olish uchun don frakstiyalarga ajratiladi va alohida tozalanadi. Birinchi havoli-q’alvirli separatorda sholi yirik va engil chiqindilardan uzun teshikli razmerlari 3,0...4,0x20 mm q’alvirda tozalanadi va aylana teshikli diametri 3,6...4,0 mm bo’lgan q’alvirda ikkita frakstiyaga bo’linadi. Yirik va mayda sholi doni frakstiyalari alohida ikkinchi separatorlar sistemasida elanadi. Bunda don chiqindilardan tozalanadi va bir nechta frakstiyaga bo’linadi. Har bir frakstiya tarkibida o’ziga xos chiqindilar bo’ladi va ularni ajratish uchun A1-BKG rusumli yorma ajratgichlar yoki A1-BRU rusumli elakdonlar qo’llaniladi. Donni tarkibidagi kurmakni ajratish uchun aylana teshikli q’alvirlar, buq’doy va javdarni ajratish uchun uzun teshikli q’alvirlar qo’llaniladi. Yaxshi rivojlanmagan va puch donlarni ajratish uchun havo separatorlari qo’llaniladi. Mineral chiqindilarni asosiy miqdori o’zida bo’lgan don frakstiyasi tosh tozalagich mashinasiga yuboriladi. Chiqindilardan tozalangan don ikkita oqim (yirik va mayda don frakstiyasi) bilan qobiq ajratish bo’limiga uzatiladi. Chiqindilar A1-BKG rusumli yorma ajratgichda nazorat qilinadi. Aylana teshikli diametri 1,5 mm q’alvirda qolgan mahsulot I va II kategoriyali chiqindi hisoblanadi, aylana teshikli diametri 1,5 mm q’alvirdan o’tgan mahsulot III kategoriyali chiqindi hisoblanadi. Yorma ajratgichdagi aylana teshikli diametrlari 3,0...3,2 mm galvirning qoldiq’idagi mahsulot aspiratorlarda engil chiqindilardan tozalangandan keyin tosh tozalagichga tushadigan mayda don frakstiyasiga qo’shib yuboriladi. 10. Suli donini chiqindilardan tozalash. Suli donini kayta ishlashga tayyorlash texnologik jarayoni kuyidagilardan iborat: donning tarkibidan chikindilarni xavoli-galvirli separatorlarda, trierlarda, aspiratorlarda, yormaajratgichlarda tozalash va donga gidrotermik ishlov berish. Suli doni tarkibidan chikindilarni tulik ajratib olish uchun don ikki marta xavoli-galvirli separatorda saralanadi. Birinchi xavoli-galvirli separatorda suli yirik va engil chikindilardan uzun teshikli razmerlari 4,0...4,5x20 mm galvirda

tozalanadi va razmerlari 2,2x20 mm galvirda ikkita frakstiyaga bulinadi. Yirik frakstiya doni aloxida ikkinchi separatorda yirik va engil chikindilardan uzun teshikli razmerlari 3,5...4,0x20 mm galvirda tozalanadi va razmerlari 2,2x20 mm galvir bilan kushimcha mayda don frakstiya ajratiladi. Tarkibida dondan uzun bulgan chikindilari bor bulgan yirik frakstiya doni A9-UTO-6 markali trierga uzatiladi. Birinchi va ikkinchi xavoli-galvirli separatorlarda ajratib olingan mayda don frakstiyasi A1-BKG rusumli yorma ajratgich yoki A1-BRU rusumli elakdonga yuboriladi. Uzun teshikli razmerlari 1,8x20 mm galvir koldigi bilan ajratib olingan mayda don frakstiyasi A9-UTK-6 markali trierda dondan kalta bulgan chikindilardan tozalanadi va yirik don frakstiyasi bilan birgalikda gidrotermik ishlov berishga yuboriladi. Razmerlari 1,8x20 mm galvirdan utgan maxsulot mayda don va mayda chikindilar nazorat kilishga yuboriladi. Chikindilar buratda nazorat kilinadi. Uzun teshikli razmerlari 1,5x20 mm galvir koldigi bilan ajratib olingan mayda don aloxida bunkerga yuboriladi. Uzun teshikli razmerlari 1,5x20 mm galvirdan utgan maxsulot III kategoriyali chikindi xisoblanadi. 11. Arpa donini chiqindilardan tozalash. Elevatordan arpa doni yorma zavodining donni tozalash bulimidagi kora bunkerlarga uzatiladi. Bunkerlardan keyin don avtomatik tarozida ulchanadi va ikkita frakstiyaga ajratish uchun birinchi separatorga (ZSP, A1-BIS) uzi okar trubalar yordamida uzatiladi. Birinchi separatorda katta va kichik frakstiyalarga ajratilgan arpa doni frakstiyalari aloxida separatorlarda yirik, mayda va engil chikindilardan tozalanadi. Ikkinchi separatorda tozalangan katta frakstiya doni A9-UTK-6 markali trierda dondan kalta bulgan chikindilardan tozalanadi. Uchinchi separatorda tozalangan kichik frakstiya doni A9-UTO-6 trierida dondan uzun bulgan aralashmalardan tozalanadi.

Tozalangan arpa donlari frakstiyalari RZ-BKT tosh tozalagich mashinasida mineral aralashmalardan (tosh, shisha, kesak) tozalanadi. 12. Buq’doy donini chiqindilardan tozalash. Bugdoy donini kayta ishlashda seperatorlar, tosh tozalagich mashinalari, trierlar, namlagich mashinalari va boshka uskunalar kullaniladi. Bugdoy doni birinchi seperatorda yirik va engil aralashmalardan tozalanadi va 2,4x20 mm galvir yordamida yirik va mayda frakstiyalarga bulinadi. Xar kaysi frakstiya doni aloxida separatorlarda tozalanadi. Yirik frakstiya doni 2,4x20 mm galvir koldigi bilan ajratib olinadi. 2,4x20 mm galvirdan utgan mayda don uchinchi seperatorga yuboriladi. Uchinchi seperatorda mayda don frakstiyasi 1,7...2,0x20 mm galvir koldigi bilan ajratib olinadi. 1,7...2,0x20 mm galvirdan utgan va diametri 1,6 mm aylana teshikli galvirda kolgan aralashma I kategoriyali chikindiga yuboriladi. Diametri 1,6 mm galvirdan utgan maxsulot III kategoriya chikindi xisoblanadi. Yirik va mayda don frakstiyalari tosh tozalagich mashinalarida mineral aralashmadan tozalanadi. Dondan uzun va kalta bulgan aralashmalarni ajratish uchun don trierlarga yuboriladi. Xar xil aralashmalardan tozalangan bugdoy doni issik suv bilan namlanadi va uning namligi 14,5...15 % ga etkaziladi. Namlangan don 30 minutdan 2 soatgacha bunkerlarda namiktiriladi. Namlangan va namiktirilgan donning kobiklari va murtagi keyingi kobik ajratish- da yaxshi ajraladi. 13. Makkajuxori donini chiqindilardan tozalash. Makkajuxori donini kayta ishlashga tayyorlash jarayoni donni chikindilardan tozalash va gidrotermik ishlov berishdan iborat. Kanaka turdagi maxsulot ishlab chikarishdan kat’iy nazar donni tayyorlash sxemasi bir xil bulib, fakat gidrotermik ishlov berish rejimi bilan fark kiladi. Makkajuxori donidan chikindilar ketma-ket urnatilgan ikkita xavoli-galvirli separatorlarda ajratiladi: yirik chikindilar - aylana teshikli diametri 12,0 mm

galvirning koldigi bilan ajratiladi, mayda chikindilar - aylana teshikli diametri 5,0 mm va uzun teshikli 2,7x20 mm galvirdan utgani bilan ajratiladi. Mayda chikindilarga rivojlanmagan puchak makkajuxori doni, singan va edirilgan donlar kiradi. Mineral chikindilar tosh tozalagich mashinalarida tozalanadi.

Adabiyotlar 1. Vasiyev M.G., Dodaev.Q, Isabaev I, Sapaeva Z, Gulyamova Z “Oziq-ovqat texnologiyasi asoslari”. Darslik. Voris nashryoti. Toshkent – 2012y – 400b. 2. Adizov R.T., G’affarov A.X., Xusenov S.Yu. “Donni tozalash va maydalash texnologiyasi”. O’quv qo’llanma. – T.: “TURON-IQBOL” nashriyoti,2006. -184b. 3. В.А.Бутковский "Мукомолное производство". M., ВO "Агропромиздат".1991г. 4. В.А.Бутковский, Мелников Е.М. "Технология мукомолного и крупяного и комбикормового производства". M., " Агропромиздат ", 1999г. 5.Г.А. Егоров "Технология муки, крупы и комбикормов". M., издателство "MГУПП" 1999г. 6.Тursunxodjaev P. "Un va yorma texnologiyasi" T., TKTI 2006 y.

O'xshashlar

Mag’iz sayqallash va yormalarni pardozlash jarayoni. Un tortishning sinflanishi

Donlarning issiqlik va gidrotermik xossalari va ularni texnologik jarayonlarga ta’siri

Yorma ishlab chiqarish texnologiyasi

Yorma texnologiyasi

Donlarning qobig’ini ajratishning texnologik chizmalari. Qobiq ajratishda hosil bo’lgan mahsulotlarni saralash