Ун ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жараёнлар - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Ун ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жараёнлар

Yuklangan vaqt:

14.03.2020

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96.5 KB

Ko'chirib olish

Ун ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жараёнлар Режа: 1. Донни қайта ишлаб ун олиш. 2. Ун ишлаб чиқариш корхоналардаги технологик жараёнларнинг умумий тавсифи. 3. Ёрма ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жераёнлар

Донни қайта ишлаб ун олиш. Ун ишлаб чиқариш энг қадимги соха хисобланади. Даставвал аждодларимиз оддий тошлар орасида донларни майдалашган, сўнг тошдан ясалган ўгир ва хавончада майдалашни ўрганишган. Кейинчалик хайвон, шамол ёки сув кучидан фойдаланиб, махсус тайёрланган иккита ясси тош ёрдамида тошни майдалаб (тегирмон) ун хосил қилишган. Бунда одатда дон тош марказига тўпланиб майдаланади. Остидаги биринчи тош махкам ўрнатилган, иккинчиси эса айланишга мосланган бўлади. Дон майдалагич ёрдамида ун олишнинг энг қадимий усуллари хозирги пайтда хам Осиё, Африка ва Лотин Америкасидаги бир қатор давлатларда сақланиб қолган ва ахоли томонидан ханузгача фойдаланиб келинмоқда. Фан ва техниканинг ривожланиши натижасида юқори ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган майдаловчи машиналар (айланувчи цилиндрли станоклар), навларга ажратувчи ва элакловчи машиналар (рассевлар), механик ва пневматик харакатланувчи транспорт мосламаларидан фойдаланишга эришилмоқда. Тегирмон тошларига эга бўлган кичик корхоналар билан бир қаторда, буғ кучидан фойдаланиб ишлайдиган корхоналар, сув турбиналари ва фаолияти электр қувватига асосланган заводлар юзага кела бошлади. Хозирги вақтда Ўзбекистонда ун заводлари ёки комбинатлари давлат тегирмонлари бўлиб, уларнинг хар бири кеча-кундузда 250-500 тонна ун чиқариш қувватига эгадир. Давлат амалда ахолини ун ва ёпилган нон билан бутунлай таъминлар эди. Хозирги бозор иқтисодиётига ўтиш даврида нон ёпишнинг деярли учдан бир қисми хусусийлаштирилган ўрта ва кичик корхона (нонвойхона)лар зиммасига тўғри келмоқда. Давлат ун саноатининг ривожланиши билан бир қаторда қишлоқ хўжалигида бир кеча-кундузда бир неча тоннагача ун ишлаб чиқарадиган тегирмонлар деярли йўқолиб кетди. Дон майдалангандан сўнг олинадиган тўқ рангли ундан ёпиладиган нон хам шу тусда бўлади. Чунки бунда майдаланган доннинг барча қисмлари қатори уннинг тўқ рангли пўстлари хам унга ўтади.

Агар ун элакдан ўтказилса анча оқаради, аммо барибир унда пўст қолдиқлари борлигидан далолат бериб туради. Оқ унни олиш учун унни фақат эндосперимдан ажратиб олиш зарур, яъни майдалаш жараёнда имконияти борича пўстлоқни ажрата билиш лозим. Бунга доннинг турли қисмларини, турли пишиқликда эканини унутмай, эндоспермни муртаги ва пўстлоғини хамда пўстининг пишиқлигини инобатга олга холда эришиш мумкин. Шунинг учун пўстлоқни эндоспермдан ажратиб олишга донни тез майдалаш билан эришиб бўлмайди. Фақат аста-секин ва механик таъсир этиш йўли билан пўстлоқни йирик холда сақлайди, хамда мавжуд эндоспермни қисмларга бўлиб ажратиб олиш мумкин. Ун ишлаб чиқариш корхоналардаги технологик жараёнларнинг умумий тавсифи. Технологик жараён бу - бошланғич хом ашёни юқори сифатли, якунланган махсулот олишда ишлатилган илмий тасдиқланган ва амалиётда синалган усулдир.Ун, ёрма ишлаб чиқариш корхоналарда хом ашё бўлиб дон хизмат қилади, якунланган махсулот эса ун ва ёрма; омухта ем корхоналарида дондан ташқари, кепак, «мучка», дон чиқиндилари, техник ёғлар, мел, гўшт суякли ун, антибиотиклар, туз ва бошқа хайвон, ўсимлик ва минерал асосга эга бўлган омухта ем махсулотлари (уларни омухта ем таркибида берилган нисбатлари йиғиндиси, маълум бир турдаги ва ёшдаги хайвон, қуш ёки балиқларнинг озуқавий қимматини ва озуқа учун яроқлилигини белгилайди) ишлатилади. Технологик жараёндаги хусусий операцияларни технологик системалар бажаради. Технологик система бу - якка холдаги ёки турли хилдаги машиналарнинг комплексининг (йиғиндиси) битта технологик операциясини қўшма бажаришнинг йиғиндисидир. Ун, ёрма, омухта ем ишлаб чиқариш жараёни, хар турдаги ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятига қараб, бир неча мантиқий бирлашган босқичларга бўлинади. Технологик жараённинг унумдорлиги қўйилган мақсаднинг самарадорлигига боғлиқ. Унумдорликнинг асосий кўрсаткичларига тайёр махсулотнинг сифати ва «вьход»ди, шуннингдек солиштирма экплотация сарфи хисобланади.

Ун ва ёрма ишлаб чиқариш корхоналарида технологик жараённинг унумдорлигини оширишнинг асосий ахамияти бу юқори сифатли (навли) ун ва ёрмаларнинг «выходи» ни оширишдир. Технологик жараённинг натижаси, унумдорлигини З та асосий омил кўрсатади: махсулот сифати, технологик жараённинг ташкил қилиниши ва технологик жихозлар.Хом ашё ўзининг технологик хусусияти билан ажралиб туриши керак. Бу дегани, тайёр махсулотни «вьгходи» ва юқори сифатли кам эксплатацион сарфлар (энергия сарфи, ишчи куч ...) билан таъминлашдир. Технологик жараённи ташкил қилиниши унинг максимал унумдорлигини таъминлаш керак. Хом ашё тайёрлаш, унинг майдаланиши, майдаланган махсулотларни йириклиги ва асллиги бўйича саралаш, аралаштириш, гранулалаштириш, шунингдек жихозларни ва жараённинг бошқа кўрсаткичларнинг режимлари оптимал бўлиши керак. Бу режимларнинг танлаш умумий тавсиялари «Правила организации и ведение технологического процесса» да берилган. Ускуна ва жихозлар хом ашёни қайта ишлаш технологик жараённи унумли олиб боришини таъминлаб бериши керак. Шунинг учун технологик жараёнда ишлатилаётган машина ва жихозларнинг асосий эксплуатацион параметрларини ушбу хом ашёни конкрет технологик хусусиятларига мос келадиган (оптимал даражада) ўрнатилади ва назорат қилинади. Технологик жараённинг унумдорлигини ошириш учун корхоналарда қайта қуролланишни режали олиб бориш, янги жихозлар билан таъминлаш, шунингдек жараёнларни асосий босқичларини назорати ва бошқарувини автоматлаштирилган тизимлар керак. Замонавий технологик жараёнда тайёрлов ишлари катта ахамиятга эга. Анализ шуни кўрсатмоқдаки, ун, ёрма ва омихта ем ишлаб чиқаришнинг унумдорлигининг 50% дан кўпроғи тайёрлов бўлимида технологик жараёнларни ташкил қилиниш ва олиб борилишига боглиқ.

Ун ишлаб чиқариш корхоналарда донларни тайёрлов бўлимида қуйидаги жараёнлар олиб борилади: 1. Дон массасидан аралашмаларни ажратиш. 2. Донга гидротермик ишлов бериш. 3. Турли сифатли дон партияларини аралаштиртиш («помол» партиясини тузиш). 4. Дон устки қисмига «обойка» машиналарда ишлов бериш. 5. Дон аралашмасини ифлос аралашмалардан якуний тозалаш. Бундан ташқари донни майда фракцияларини ажратиш ва катталиги бўйича фракциялаш ишлари қўшилиши мумкин. Ун ишлаб чиқарувчи корхоналарда у ёки бу жараёнларнинг мавжудлиги ва кетма-кетлиги, қайта ишланаётган махсулот (буғдой, арпа) ва технологик жараённинг турига боғлиқ. Қайта ишлашга тайёрланган махсулот оптимал технологик хусусиятга эга бўлиши керак, яъни юқори бўлмаган солиштирма сарфлар билан иложи борича кўп миқдорда юқори сифатли махсулот ишлаб чиқариш имконият бериш керак. Технологик жараённи юқори самарали олиб бориш учун ана шу хом ашёни оптимал хусусиятлари узоқ вақт давомида (декада, ой) ўзгармас бўлиши шарт. Бу холда технологик жихозларни қайта таъмирлаш (қайта жихозлаш) ишлари истесно талаб этилмайди, ишнинг муваффақияти технологик системаларга берилган оптимал даражадаги режимларни бир хилда ушлаб туришга боғлиқ бўлади. Тайёрланган, оптимал кондицияларга етилтирилган хом ашё, қайта ишлашга юборилади. Донни навли ун олишдаги технологик жараён мураккаб, кўп босқичли тузилмаси билан ажралиб туради.

Ун ишлаб чиқариш корхоналарида буғдой бошидан навли ун олишдаги майдалов бўлимидаги жараёнлар кетма-кетлиги қуйидагича бўлади. 1. Майдалаш (драной) жараён-нисбатан қўпол майдалаш ва эндоспермани крупка, дунст (оралиқ маҳсулотлар) кўринишида ажратиб олиш 2. Саралаш (сортировочный) жараён -―майдалаш‖ жараёнда донни майдалаш натижасида хосил бўлган махсулотларни йириклиги бўйича саралаш 3. Бойитиш жараёни (ситовеечный) -оралиқ маҳсулотларни ―ситовейка машиналарида асллиги бўйича саралаш. 4. Сайқалаш(шлифовка) жараёни -оралиқ маҳсулотларга ―шлифовка‖ системаларда ишлов бериш(эндоспермнинг устки қисмига ёпишган қобиғларни ажратиш) 5. Ун тортиш(размол) жараёни- бойитилган оралиқ маҳсулотларни (крупка ва дунст) ун олиш мақсадида максимал майдалаш 6. ―Вимол‖ жараёни-майдалаш ва ун тортиш жараёнларнинг охирги системаларда қобиқлардан эндосперма қатламларини ажратиб олиш 7. Элакларда унни назорати. 8.Унни синтетик витаминлар билан бойитиш (витаминлаш). Ёрма ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жераёнлар Ёрмабоп хом ашё характеристикаси (тавсифи). Ёрма инсон озиқавий рационидаги умумий донлилар истеъмолини 8 дан 13 % гачасини ташкил этади. Ёрма ишлаб чиқариш корхоналарида турли хилдаги ёрмабоп экинлар қайта ишланади. Шоли, тариқ, гречихани баъзида аслида ёрмабоп экинлар деб аталади, чунки ушбу экинларнинг асосий қисми ёрма ишлаб чиқариш учун фойдаланилади. Бундан ташқари ёрма ва ёрма махсулотлари сули, арпа, буғдой, маккажўхори, нўхот донларидан хам ишлаб чиқарилади. Айрим холларда Сорго (жўхори), чумиза, ясмиқ ва бошқалар хам ёрма махсулотларига қайта ишланади.

Ёрма махсулотларини ассортименти етарли даражада кенгдир - булар бутун майдаланган ядродан ёрма, парчаланган ёрма (хлопья) ва бошқалар. Ёрмабоп экинлар дони ўзининг шакли, ўлчами, тузилишига кўра нихоятда турли-тумандар. У икки қисмдан иборат: ядро (эндосперм муртак (зародыш) билан) ва пўстлоғи (плёнка). Ядро қопланган ташқи пўстлоғи ёки гул қобиғи (тариқ, шоли, арпа, сули), ёки мева қобиғи (гречиха, буғдой, маккажўхори), ёки уруғ қобиғи (нўхат) бўлиши мумкин. Доннинг жуда мухим хусусияти ташқи пўстлоқ ва ядронинг зич боғлиқлиги хисобланади. Тўртта ёрмабоп экинлар: шоли, тариқ, сули ва гречиха донларида ташқи пўстлоғи ядро билан ўсишиб кетмай уни қоплпб туради. Қолган тўртта: буғдой, нўхат, арпа ва маккажўхориларда пўстлоғи ядронинг бутун юзаси бўйлаб ўзаро зич ўсишиб кетган. Пўстлоқни ядро билан боғлиқлигини маълум меъёрда қайта ишлаш усуллари аниқлайди. Турли экинлар донида ташқи пўстлоғи миқдори турлидир. Энг юқори пўстлоқ миқдори сулида - 22…30% (ўртача 26%), энг кам – арпада, нисбатан ўртача 11 %, 10 % - нўхатдадир ва тариқ, гречиха, шолида пўстлоқ миқдори 20% атрофида. Ёрма чиқиши ва сифатига доннинг кўпгина сифат кўрсатгичлари таъсир этади. Аввалам бор доннинг пўстлоқ миқдори, йириклик, текислиги, намлиги ва ундаги аралашмалар миқдори катта ахамиятга эгадир. Пўстлоқ миқдори – пўстлоқлилик - аралашмалардан тозаланган донда аниқланади. Пўстлоқлилик қанчалик юқори бўлса, шунчалик ядро миқдори кам ва шунчалик бундай дондан кам ёрма олинади. Қоидага кўра, йирик дон пўстлоқлилиги майдага қараганда камдир. Бундан ташқари, майда дон одатда ёмон оқланади (шелушатся). Айниқса, аслида майда доннинг ўзи қайта ишлаш самарадорлигига таъсир этади. Донни ўлчамлар элаклар тешигининг ўлчами орқали аниқланади, хамда ушбу элаклардан ўтган майда дон асосан ёввойи (бегона) аралашмаларга киритилади. Бир қатор экинларда бундай донларнинг миқдори мос стандартлар билан чегараланади.

Майда дон олинадиган элак тешигининг ўлчами тариқ учун 1,4х20 мм, сули учун 1,8х20 мм, арпа учун 2,2х20 мм ва бошқаларнинг ташкил этади. Майда донли донни қабул қилиш пункитларида ва элеваторларда элаш мақсадга мувофиқдир. Донни текислиги хамда ўлчамига кўра ўлчаш донларни кўп миқдорини мавжудлиги хам мухим ахамиятга эга. Донни намлиги унинг технологик хусусиятларига, ёрманинг охирги намлигига катта таъсир кўрсатади. Юқори ва кўпинча паст намлик унинг технологик хусусиятларини ёмонлаштирилади, юқори намликда донни аралашмалардан тозалаш ва оқлаш жараёнлари қийинлашади, паст намликда унинг қайта ишлаш жараёнидаги майдаланиш даражаси кескин ортади. Ёрмабоп хом ашёда кўпинча нисбатан кўп миқдорда турли туман аралашмалар учрайди, уларни кўпчилиги қийин ажралувчи аралашмалар-дир. Ёввойи (бегона) аралашмаларга органик, минерал, маданий ва ёввойи ўсимликлар уруғи ва бошқалар киради. Масалан, бошқа хамма маданий ва ёввойи ўсимлик уруғларини гречиха, тариқ, шоли донида ёввойи (бегона) аралашмаларга киритилади. Айрим маданий ўсимлик уруғлари, масалан, арпа, буғдойларни сулидан донли аралашмаларга киритилади. Донни аралашмаларидан тозалашни умумий принциплари амалда худди ун ишлаб чиқариш корхоналарида буғдой ва жавдарни тозалашдаги-дек. Бироқ турли экинларни турли хил шакл ва ўлчами, хамда ундаги ўлчамга хос аралашмаларнинг мавжудлиги дон тозалаш қурилмаларини баъзи ўзига хос хусусиятларда қўллашга олиб келади. Қийин ажралувчи аралашмаларга кўпинча ёввойи ва маданий ўсимлик уруғлари киради. Масалан, гречихада қийин ажралувчи аралашма-ларга буғдой, сули, арпа, ёввойи турп, хамда татар гречихаси деб аталувчи - қарлиқ хисобланади. Шоли донидан қийин ажралувчи аралашмалар - бу турли тариқсимонлар навидир (йирик мевали тариқ, қисилган тариқ ва хоказо), буғдойни бошқа уруғларидир.

Характерли аралашмалар кесак бўлакчалари хисобланади, айниқса, улар лойқа билан аралашган бўлса, бу уларни зичлигини пасайтиради. Шундай минерал аралашмалар (майда тош) 2,6…2,8 г/см 3 зичликка, кесакчалар-1,6…1,8 г/см 3 зичликка эга, бу эса доннинг 1,2…1,3 г/см 3 зичлигига анча яқиндир. Зичликларни кам фарқи аралашма компонентларини ажратишни қийинлаштиради. Ёрма махсулотлари ассортименти етарлича турли тумандир ва улар қуйидагилар.(жадвал 11.1) Ёрма махсулотлари ассортименти жадвал-11.1 Экин Ёрма тури Тариқ Сайқаллаб оқланган тариқ Гречиха Ядрица (оқлангандан), тез пишар ядрица, продел. Шоли Сайқалланган гуруч, янчилган гуруч, оқшоқ. Сули Сайқалланган сули ёрмаси, сули ёрмаси бодроғи , толокно. Арпа Перловка ёрмаси, арпа ёрмаси. Буғдой Полтава, Артек. Нўхат Полировкаланган бутун нўхат, полировкаланган синган нўхат. Маккажўхори Сайқалланган ёрма,бодроқлар учун ёрма, таёқчалар (палочки) учун ёрма. Бутун ядро ёрмаси - тариқ, ядрица, гуруч, сулиларни навларга бўлинади: тариқ ва гуруч - олий, биринчи, иккинчи ва учунчи; сули - олий,

биринчи ва иккинчи; ядрица - биринчи, иккинчи ва учинчи. Бутун ва синган нўхот иккита навга: биринчи ва иккинчи бўлинади. Ёрманинг энг паст навлари паст сифатли донлардан ишлаб чиқарилади. Ёрма сифати ундаги юқори сифатли ядро миқдорига боғлиқ. Қанчалик юқори сифатли ядро кўп бўлса, шунчалик унинг нави юқори бўлади. Хар бир нав ёрмасида аралашмалар миқдори чегараланади, бутун ёрмадаги майдаланган ёрма, оқланмаган дон ва хакозо. Бутун ёрмадан ташқари майдаланган гуруч (оқшоқ) ва гречиха ёрма (продел) ишлаб чиқарилади. Арпа, буғдой, маккажўхоридан майдаланган ёрма ишлаб чиқарилади, буни яна рақамланган, яъни йириклигига кўра фракцияларга - рақамларга ажратишган деб юритилади. Шундай қилиб арпа, буғдой ва маккажўхори ёрмасини 5 рақамли ишлаб чиқарилади, бунда биринчи рақам - энг йирик ёрма, бешинчиси - энг майда; арпа ёрмаси учта рақамга эга. Рақамли майдаланган ёрма яна бир кўрсатгичга - катталиги 80…75 %ни ташкил этган текислик даражасига эга. Дондан ёрма олиш технологик жараёнлари. Дондан ёрма олиш жараёни худди ун ишлаб чиқариш корхоналари учта асосий босқични ўз ичига олади: донни қайта ишлашга тайёрлаш; донни ёрма ва ёрма махсулотларига қайта ишлаш; тайёр махсулотни жўнатиш. Донни қайта ишлашга тайёрлаш иккита асосий босқичдан: дон уюмидан аралашмаларни ажратиш ва донга гидротермик ишлов беришдан иборат. Ун ишлаб чиқариш корхоналарида дон тайёрлаш босқичидан фарқли ўлароқ ёрма ишлаб чиқариш корхоналарида дон сиртига қуруқ ишлов бериш ва ювиш йўқдир. Бу хамма ёрмабоп экинларни қайта ишлаш технологик жараёни шунга ўхшаш операция, яъни оқлаш натижасида ташқи пўстлоқни олишни бажарилиши орқали тушунтирилади. Албатта бу холатда дон сиртини қуруқ ва хўл усулларда тозалашга зарурат йўқдир. Ёрма ишлаб чиқариш корхоналарида донни аралашмаларидан тозалаш жараёни амалда худди ун ишлаб чиқариш корхоналари каби принципларга

асосланган. Бироқ дон тозалаш машиналари ишчи органлари у ёки бу донга кўпроқ мос келадиган турли ўрнатилиш ва пинематик кўрсаткичларга эгадир. Сули, гречиха, маккажўхори, буғдой ва нўхат донларини қайта ишлашга тайёрлашда гидротермик ишлов бериш қўлланилади. У ёрма чиқишини оширади, сифатини яхшилайди ва кейинги ишлаш жараёнларини енгиллаштиради. Доннинг технологик хусусиятларини ва ишлаб чиқариладиган махсулотнинг турлилигига боғлиқ холда турли усулдаги гидротермик ишлов бериш қўлланилади. Ишлов бериш усуллари ва бунинг учун қўлланиладиган оқлаш машинаси хам мухим таъсир этади. Донни оқлашдан олдин уни фракцияларга ажратиш, калибрлаш қўлланилади. Донни қайта ишлаш жараёни хамма технологик схемалар учун бир қатор зарур оперциялар: донни оқлаш, оқланган махсулотларни саралаш, тайёр махсулот назоратини ўз ичига олади. Кўпгина ёрмабоп экинларни қайта ишлашда ёрмани сайқаллаш ва силлиқлаш (полировкалаш) ишлатилади. Бундан ташқари, донни оқлашдан чиққан махсулотларни саралангандан кейин чиқиндилар назорати зарур операция хисобланади. Маълум бир экинлар учун ядрони майдалаш оперцияси хам қўлланилади. Айрим схемалар учун йириклик фракциялари бўйича донни алохида қайта ишлаш характерлидир. Бунга оқлашдан олдин донни калибрлаш орқали эришилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Исматуллаев П.Р., Нуриллаев Ш.П., Ҳабибуллаев Р.А. Бизнинг Ватанимиз келажаги буюк Ўзбекистондир. Тошкент, 2002. 228 бет. 2. Олий таълим. Меъёрий-ҳуқуқий ва услубий ҳужжатлар тўплами. ―Истиқлол‖ нашриёти бош таҳририяти. Тошкент, 2004. 511бет. 3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисидаги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1997 йил 29августь. 4. Марахимов. А.Р., Рахмонқулова С.И.."Интернет ва ундан фойдаланиш асослари" 5. Мясникова А.В., Ралль Ю.С. и др. "Товароведение зерна и продуктов его переработки. М. "Колос" 1971г. 3, 9, 72 бетлар

O'xshashlar

Нон махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жараёнлар

Шароб спирт ва қанд ишлаб чиқариш корхоналари ускуналари

Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш кимёси, таркиби ва жараёнлар

Ун. Кимёвий таркиби, ассортиментининг тавсифи

Пишлоқлар. Кимёвий таркиби, ишлаб чиқариш технологияси, ассортиментининг тавсифи