Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш кимёси, таркиби ва жараёнлар - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш кимёси, таркиби ва жараёнлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125 KB

Ko'chirib olish

Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш кимёси , таркиби ва жараёнлар Режа: 1. Дон маҳсулотлари. Донни унга қайта ишлаш. Ёрма ишлаб чиқариш. 2. Нон ва нон маҳсулотлари. Буғдой нони тайёрлаш технологияси. 3. Макарон маҳсулотлари. 4. Қандолат маҳсулотлари.

Озиқавий моддалар тўғрисидаги асосий маълумотлар билан танишиб ўтдик. Энди озиқ-овқат маҳсулотларини таркиби, уларони тайёрлаш жараёнида содир бўладиган ўзгаришларни тушуниш осонроқ бўлади. Асосий озиқ-овқат маҳсулотларини ҳозирги замонавий механизациялаштирилган корхоналарда ишлаб чиқаришни кўриб чиқамиз. Бу маҳсулотларга турли хил ёрмалар, нон, қандолат ва макарон маҳсулотлари киради. Уларни ишлаб чиқаришда биокимёвий, микробиологик, физик- кимёвий жараёнларнинг мураккаб комплекси содир бўлади ва натижада хом ашёлар тайёр маҳсулотга айланади. Асосий озиқ-овқат маҳсулотларини саноатда ишлаб чиқариш қўйидаги принципга асосан амалга оширилади: дастлаб хом ашёларнинг кимёвий таркиби кўриб чиқилади, кейин технологияси ва ишлаб чиқаришда содир бўладиган асосий жараёнлар, охирида тайёр маҳсулотларнинг таркиби ва озиқавий қиймати. Дон маҳсулотлари Дон маҳсулотлари: турли хил ёрмалар, нон ва нон маҳсулотлари, макарон маҳсулотлари – инсонни озиқ-овқат билан таъминлашда муҳим аҳамият касб этади. Бу биринчи навбатда асосий озиқ-овқат маҳсулоти ҳисобланган нонга таълуқли. Нон ҳеч қачон кишининг меъдасига тегмайди ва таркибида инсон учун керакли бўлган барча моддалар мавжуд. Бу маҳсулотлар турли хил технологияар ёрдамида тайёрланади. Лекин уларнинг барчаси асосий хом ашё ҳисобланган донлардан: буғдой, жавдар, маккажухори, арпа, сўли, шолива бошқалардан тайёрланади. Кимёвий таркиби бўйича донли экинлар тўрт гуруҳга бўлинади. Улардан иккитасини крахмалга бой бўлган дон экинлари ва оқсилга бой бўлган дон экинлари. Биринчи гуруҳ нон, ёрма ва нон маҳсулотларини тайёрлашда асосий хом ашё сифатида ишлатилади, иккинчи гуруҳ асосан ёрмаларни тайёрлашда қўлланилади. Баъзи донларнинг энг ривожланган

устки қисмларида пўстлоқ, уларнинг тагида мева ва уруғ қобиқлари, сўнг алейрон қатлами устма-уст жойлашган. Доннинг марказий қисми – эндосперм бўлиб, унда озиқа моддалари кам тўпланган. Уруғ қобиқлари ва эндоспермадан ташқари донда муртак ҳам мавжуд. Шоли, сўли, тариқни қайта ишлашда доннинг гул қобини ажратиш осонроқ. Мева, уруғ қобиғи, алейрон қатлами бир бири билан ва эндосперм билан жуда зич жойлашган ва ажратиш қийин. Эндосперм, қобиқлар ва муртакнинг кимёвий таркиби турлича. Эндосперм донли экинлари донларининг энг асосий қисми бўлиб, таркибида 60-80% крахмал, 10-15% оқсил мавжуд. Жуда кам миқдорда липидлар ва витаминлар жойлашган. Мисол тариқасида 14-жадвалда доннинг кимёвий таркиби келтирилган. Муртак таркибига (дон массасининг 3-4% ни ташкил қилади) биологик вазифаларни бажарувчи оқсиллар, липидлар, витаминлар, углеводлар киради. Дон пўстлоғида бир оз миқдорда клетчатка, пентозалар мавжуд, алейрон қатлами оқсил ва липидларга бой. Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки кимёвий моддалар доннинг асосий қисмларида турлича тақсимланган. Масалан, эндоспермда оқсиллар, липидлар ва витаминлар кўпроқ, минерал моддалар эса алейрон қатламига яқин бўлган устки қатламларда учрайди. жадвал Доннинг кимёвий таркиби (қуруқ моддаларга нисбатан % ларда) Номи Оқсил Углеводлар Шу жумладан

Тарки -бий қисмг а нис- бати Жам и Ли- пид- лар Кул- дор- ликмоно ва дисах а- ридла р крах- мал клет- чатк а пент озан- лар Бутун дон 100,0 16,0 78,25 4,32 63,07 2,75 8,10 2,84 2,18 Эндосперм 81,60 12,91 85,23 3,54 78,82 0,15 2,72 0,68 0,45 Муртак 3,24 41,30 37,32 25,12 - 2,48 9,74 15,04 6,32 Қобиқ, алейрон қатлами билан 15,48 28,75 57,03 4,18 - 16,20 36,65 7,78 10,15 Донни унга қайта ишлаш . Ун ишлаб чиқариш учун асосан буғдой ва жавдар донларидан фойдаланилади. Уннинг икки тури ишлаб чиқарилади: навли ун ва жайдари ун. Жайдари ун ишлаб чиқариш учун бутун дон 3–4 карра янчилади. Навли ун эса мураккаброқ технология бўйича ишлаб чиқарилади. Бугунги кунда ун ишлаб чиқаришда технологиясида кўп операциялардан иборат мураккаб замонавий жиҳозлардан фойдаланиш талаб қилинади. Бунда асосий мақсад механик таъсирлар ёрдамида мева ва уруғ қобиқлари, алейрон қатлами ва муртакни ажратишдан иборат. Доннинг қолган қисмини асоан эндоспермдан иборат бўлган турли катталикдаги бўлакчалар ташкил қилади. Донни янчиш натижасида ҳосил бўлган маҳсулот ун таркибида доимо донинг перифирил қисмлари (пўстлоғи, алейрон қтлами) мавжуд бўлади. Ун ишлаб чиқариш бир неча босқичлардан иборат. Буларга турли хил сифатга эга бўлган донларни аралаштириш. турли аралашмалардан тозалаш, гидротермик ишлов бериш, устки қисмларини тозалаш, донни бўлакларга бўлиб, эндосперни ажратиш, ажратилган маҳсулотларни саралаш, уларни ун олиш мақсадида майдалаш. жадвалда В.И.Кретович бўйича буғдой донидан ун тортиш маҳсулотларининг таркиби келтирилган.

жадвал Буғдой донини тортиш маҳсулотлари (қуруқ моддаларга нисбатан % ларда) Маҳсулот Кулдорли к Клетчатк а Пентозанла р Крахма л Липидла р Оқсил Дон 1,74 1,51 6,42 62,99 2,06 12,51 Олий навли ун 0,47 0,13 1,57 80,10 0,99 10,33 I навли ун 0,53 0,22 1,84 77,84 1,20 11,15 II навли ун 1,20 0,48 3,44 72,52 2,02 14,80 Кепаклар 5,40 8,35 22,02 13,80 4,77 16,17 Дон ва уни қайта ишлаш маҳсулотларининг кимёвий таркиби турлича бўлиб, уларнинг чиқиши ва тайёрлаш технологиясига боғлиқ бўлади. Майдалаш вақтида дон крахмали зарарланади, унинг хусусиятлари ўзгаради, намликни сингдириш, қанд ҳосил қилиш қобилияти ортади. Ун таркибида донга нисбатан липидлар, минерал моддалар, витаминлар камроқ. Оқсилнинг миқдори ҳам ўзгача. Юқори навли ун таркибида камроқ миқдорда минерал моддалар ва клетчатка, кўпроқ миқдорда оқсиллар, витаминлар, липидлар, крахмал кўпроқ бўлади. Ёрма ишлаб чиқариш . Ёрма турли хил ўсимлик донларидан олинади: Донли экинлар Маҳсулот Тариқ Силлиқланган сўк Гречиха Ёрма, продел Шоли Силлиқланган, пардозланган, майдаланган шоли Сўли Сўли ёрмаси, «Геркулес» пағалари Буғдой «Артек» ёрмаси Арпа Арпа ёрмаси Нўхат Силлиқланган, майдаланган нўхот Маккажухори Маккажухори ёрмаси, пағалар ва қаламчалар учун ёрмача

Донни ёрмага қайта ишлашдаги дастлабки вазифа – доннинг устки қатламларини тўлиқ ажратишдан иборат. Ёрма ишлаб чиқариш учун дон аралашмалардан тозаланади, гидротермик ишлов берилади, фракцияларга ажратилади, пўстлоғидан ажратилади, тозаланган маҳсулотлар сараланади, ёрма силлиқланади ва қолган қобиқлар муртакдан тозалаш учун пардозланади. Фақат гречихани қобиғидан ажратгандан кейин ёрма олиш мумкин, қолган ҳолларда ёрмаларга қўшимча ишлов бериш талаб қилинади. Дондан ёрма тайёрлашда мураккаб жараёнлар содир бўлиб, унда доннинг асосий кимёвий таркибий қисмлари иштирок этади. Донга гидротермик ишлов бериш вақтида крахмалнинг қисман клейстерланиши ва ферментларнинг инактивацияси содир бўлади, дон нафас олишдан тўхтайди, липид комплексининг тахирланиши ёрмани сақлаш вақтида мустаҳкамлигини оширади. Пўстлоқни ажратиш ва силлиқлаш натижасида 90% клетчатка, 80% пентозанлар олиб ташланади, минерал моддалар, витаминлар миқдори камаяди, крахмал миқдори ошиб кетади. Нон ва нон маҳсулотлари . Нон ишлаб чиқариш учун хом ашё сифатида ун (буғдой ва жавдар), сув, хамиртуруш, шакар, ўсимлик ёғлари ва маргарин маҳсулотлари, солод ва бошқа қўшимчалар, озиқавий яхшиловчилардан фойдаланилади. Ноннинг айрим навларини ишлаб чиқаришда маккажухори ва сўли унларидан фойдаланилади. Нон маҳсулотлари тайёрлашда ишлатиладиган уннинг сифати уннинг кимёвий таркиби ва чиқишига боғлиқ бўлади (16-жадвал). жадвал Уннинг ўртача кимёвий таркиби (100 г унга нисбатан) Уннинг тури ва нави Сув Оқсил -лар Углеводлар Ёғла р Кул моно ва дисахарид- лар крахма л клет- чатк а Олий 14,0 10,3 0,2 68,7 0,1 1,1 0,5

Биринчи 14,0 10,6 0,5 67,1 0,2 1,3 0,7 Иккинчи 14,0 11,7 0,9 62,8 0,6 1,8 1,1 Жавдар 14,0 11,5 1,0 55,8 1,9 2,2 1,5 Кепаксиз 14,0 6,9 0,7 63,6 0,5 1,4 0,6 Жайдари 14,0 10,7 1,1 55,7 0,8 1,9 1,6 Демак уннинг чиқиши ортиши билан таркибидаги оқсил, липидлар, клетчатка, кулнинг миқдори ортади ва крахмал миқдори камаяди. Буғдой унининг нонвойлик хоссалари уннинг “кучи” ёки газ ҳосил қилиш қобилияти билан белгиланади. Уннинг газ ҳосил қилиш қобилияти уннинг углерод-амилаза комплекси билан асосланган бўлиб, ун таркибидаги қандларнинг қанд ҳосил қилиш қобилиятига боғлиқ. Бу амилолитик ферментлар таъсирида крахмалнинг парчаланишига асосланган. Булар спиртли бижғиш натижасида ҳосил бўлиб, ушбу жараён ачитқи ҳужайралари таъсирида хамирнинг етилиши жараёнида содир бўлади. Хамирнинг етилиши вақтида ун таркибидаги қандлар – глюкоза, фруктоза ва сахароза, улардан кейин етилиш вақтида амилазалар таъсири остида ҳосил бўлган қандлар бижғийди. Спиртли бижғиш вақтида ҳосил бўлган газлар (СО 2 гази) хамирдан чиқишга ҳаракат қилади, хамирни юмшатиб ғоваклаштиради. Ёпилган нон мағзининг ғоваксимон тузилиши шу билан асосланади. Уннинг “кучи” деб унинг маълум физик хусусиятларга эга бўлган хамир ҳосил қилиши хусусиятига айтилади. У асосан клейковинанинг миқдори ва сифати, протеолитик ферментларнинг фаоллиги, оқсил- протеиназа комплексига боғлиқ бўлади. Буғдой нони ишлаб чиқариш . Буғдой нони ишлаб чиқариш учун ўртача 100 қисм унга 50-70 қисм сув, 0,5-2,5 қисм ачитқи, 1,2-2,5 қисм туз, 0- 13 қисм ёғ. 0-20 қисм шакар ишлатилади. Буғдой унидан икки усулда нон ишлаб чиқарилади: опарали ва опарасиз усулда. Опариз усулда дастлабопара – суюқ амир тайёрланади. Опара тайёрлаш учун олдиндан ҳисобланган сувга маълум бир қисми, ачитқиларнинг ҳаммаси солинади. Опарани бижғиши 28- 32 0 С ҳароратда 3-4,5 соат давом этади. Сўнг бижғиган опарага уннинг

қолган қисми сув ва бошқа хом ашёлар қўшилади ва аралаштирилади. Бижғиш жараёни 1-1,5 соат давом этади. Опара суюқ, қуюқ ва катта қуюқ турларга бўлинади. Уларни тайёрлаш учун ун ва сув турли нисбатларда олинади. Опарасиз усулда рецептурада кўрсатилган ун, сув ва хамирнинг ҳаммасидан бирданига хамир қорилади. Хамирнинг ҳарорати 28-30 0 С, бижғиш давомийлиги 3–4 соатни ташкил қилади. Опарали усулда ноннинг сифати яхшироқ, ачитқи сарфи икки марта камроқ бўлсада, хамирни тайёрлаш вақти узоқроқ бўлади. Жавдар нони ишлаб чиқариш технологияси мураккаброқ. Жавдар унидан хамир таркибида сут кислоталари мавжуд бўлган хамиртурушлардан фойдаланиб тайёрланади. Жавдар хамиртуруши қуюқ ва ўртача қуюқликда бўлади. хамир тайёрлаш учун хамиртурушга рецептурада кўрсатилган хом ашёлар – ун, сув ва бошқалар солинади. бижғиш 28-30 0 С ҳароратда 1-1,5 соат давом этади. Нон тайёрлаш учун хамир бир хил консистенцияга эга бўлгунича қорилади. Бу жараён буғдой хамири учун 7-9 мин, жавдар хамири учун 5-7 мин давом этади. Хамир қоришдан бошлаб мураккаб жараёнлар уннинг бўкиши, ун заррачаларининг бирикиши, хамирнинг ҳосил бўлиши бошланади. Бу жараёнда хамирнинг барча компонентлари оқсиллар, углеводлар, липидлар иштирок этади. Лекин буларнинг ичида оқсиллар муҳим ўрин эгаллайди. Оқсил сув билан боғланиб бўкади, алоҳида макромолекулалар бир бири билан боғланиб, механик таъсир остида уч ўлчамли тўрсимон тузилишга эга клейковинани ҳосил қилади. Клейковина хамирнинг чўзилувчан, эластик скелети ёки каркаси бўлиб, хамирнинг физик хусусиятлари, биринчи навбатда қайишқоқлиги ва чўзилувчанлигини белгилайди. Оқсилли каркас таркибига крахмал донлари, уннинг эрийдиган компонентлари ва дон пўстлоғи қолдиқлари киради. Унга карбонат ангидрид, ош тузи, ҳаво кислороди ва ферментлар таъсир қилади. Хамирнинг бижғиши даврида клейковина каркаси аста – секин чўзилади. Хамирнинг асосий

қисми крахмалдан иборат бўлиб, у сувни бириктириб, ҳажми камроқ ўзгаради. Крахмал ва клейковина хамирнинг қаттиқ фазасини ташкил қилади. Хамирда қаттиқ фазадан ташқари суюқ фаза ҳам мавжуд бўлади. Суюқ фаза таркибига сувда эрийдиган минерал ва органик моддалар киради. Қориш вақтида хамир ҳаво пуфакчаларини ҳам ўзида ушлаб қолади. Натижада хамирни қоришдан кейин мураккаб система қаттиқ, суюқ ва газ ҳолатидаги фаза ҳосил бўлади. Қориш бошланиши билан хамирнинг бижғиши бошланади ва у нонни ёпишгача давом этади. Лекин хамирнинг бижғиши деб уни қоришдан бошлаб, бўлаклаб шакл беришгача давом этадиган жараён тушунилади. Ушбу вақт давомида хамирнинг таркибида содир бўладиган жараёнлар умумий ном билан “хамирнинг етилиши” деб аталади. Етилган хамир таркибида спиртли ва сут кислотали бижғиш содир бўлади. Спиртли бижғиш натижасида ҳосил бўлган СО 2 хамирни ғоваклаштиради, этил спирти эса нон ҳидини ҳосил бўлишида иштирок этади. Бижғишнинг жадаллиги ачитқиларнинг фаоллигига, сифатига, ун ва хамирдаги қандлар миқдорига, хамирнинг ҳарорати ва кислоталигига боғлиқ бўлади. Сут кислотали бижғишни хамирга ун билан кирадиган сут кислотаси бактериялари қўзғатади. Уларни икки гуруҳга бўлинади: биринчиси гомоферментатив бактериялар, гексозани бижғитиб асосан сут кислотасини ҳосил қилади, иккинчиси – гетероферментатив, улар сут кислотаси билан бирга сирка кислотаси, этил спирти, диацетил, СО 2 ва бошқа бирикмаларни ҳосил қилади. Буғдой уни хамирида асосан спиртли, жавдар хамирида сут кислотали бижғиш кўпроқ содир бўлади. Шу билан бирга бошқа биокимёвий жараёнлар ҳам содир бўлади. Крахмал, малтоза ва сахарозанинг гидролизи ҳақида аввалдан айтиб ўтлиган эди. Қисман гидролизга пентозанлар ҳам иштирок этади. Оқсилларнинг бўкиши билан бирга улар қисман протеолизга ҳам учрайди. Қаттиқ ундан тайёрланган тайёрланган хамирнинг қисман протеолизи жуда муҳим. Бу

жараён хамирнинг физик хусусиятларини яхшилашга олиб келади ва қайтарувчи қандлар билан оқсилларнинг деполимеразацияланиши (меланоидинлар ҳосил қилиши) маҳсулотларининг бир бирига таъсири натижасида унинг таъми ва ҳиди ўзгаради, ноннинг сифати яхшиланади. Ушбу жараёнларга ҳарорат катта таъсир қилади. Оптимал ҳарорат 26...32 0 С ни ташкил қилади. Хамирнинг етилиш вақтида содир бўладиган жараёнларни тезлаштириш учун ва ноннинг сифатини яхшилаш учунмеханик, теплофизик, кимёвий, биокимёвий усуллар, озиқавий сирт- фаол моддалар, фермент препаратларидан фойдаланилади. Нон аниқ массага ва шаклга эга бўлиши учун хамир алоҳида бўлакларга бўлинади ва тиндиришга қўйилади. Нонни пишириш тагдонларда ёки қолипларда, ҳарорати 220...280 0 С бўлган пишириш камерасида амалга оширилади. Пишириш бир соатгача давом этиши мумкин. Пишириш давомийлиги уннинг ва хамирнинг сифати, маҳсулотларнинг тури ва пишириш печларининг конструкциясига боғлиқ бўлади. Нонни пишириш вақтида унда мураккаб жараёндар комплекси содир бўлади. Пиширишнинг бошида бижғиш тезлашади ва этил спирти, углерод икки оксиди, сут ва сирка кислотаси ҳосил бўлади. Ҳарорат ортиши билан бижғиш секинлашиб, бутунлай тўхтайди. Углерод икки оксиди ҳосил бўлишининг жадаллиги, хамир ичида газларнинг иссиқликдан кенгайиши, ҳажмининг ортишига олиб келади. Ҳароратнинг ортишида оқсиллар олдиндан бириктирилган сувнинг бир қисмини йўқотади, уларнингқисман протеолизи содир бўлиб, 70 0 С ва ундан юқори ҳароратда оқсиллар қисман денатурацияланиб, эластиклигини йўқотади, зичлашади. Пишириш жараёнида крахмал қисман оқсиллардан ажралган сувни бириктиради, клейстерланади ва қисман гидролизланади, натижада декстринлар ва маълум миқдорда қандлар ҳосил бўлади. Жавдар нонини пиширишда крахмалнинг гидролизланиши тез содир бўлади.

Пишириш жараёнида ноннинг таъми ва ҳидини ҳосил қилувчи жараёнлар содир бўлади. Бунда алдегидлар муҳим рол ўйнайди. Ноннинг таъми ва ҳидини шаклланишида, ноннинг қирмизи, қарсилдоқ қобиғини ҳосил бўлишида меланоидинлар ҳосл бўлиши реакцияси муҳим ўрин тутади. Пиширилган нонни сақлаш вақтида намлигини бир қисмини йўқотади ва қота бошлайди. Ноннинг қотиши жараёнини секинлаштириш учун турли хил қўшимчалар қўшилади, намликни сақлаб турувчи материаллардан фойдаланилади, тайёрлаш технологияси ўзгартирилади. Нон маҳсулотларининг кенг тарқалган турларидан бири қоқнонлар ҳисобланади. Қоқнонлар буғдой унидан фойдаланиб тайёрланган нонни бўлаклаб, олинган бўлакларни қуритиш йўли билан тайёрланади. Нон муҳим озиқ-овқат маҳсулотларидан бири ҳисобланади. Ноннинг таркибида жуда кўп муҳим озиқавий моддалар мавжуд. Мамлакатимизда нон жуда кўп истеъмол қилинади. Нон таркибидаги озиқавий моддалар билан танишиб чиқайлик. Нондаги оқсиллар денатурацияланган, липидлар адсорбцияланган, ёки оқсил ва углеводлар билан комплекс ҳсил қилган бўлади. Нон таркибидаги озиқавий толалар юмшаган ва бўккан ҳолатда бўлади. Инсоннинг овқатланиш рационида нон муҳим оқсил манбаи бўлиб, оқсилга бўлган суткалик эҳтиёжнинг 30% ни қоплайди. Шу билан бирга ноннинг оқсилларида лизин ва тирозинлар камёб. Жавдар нонида алмашинмайдиган аминокислоталар кўпроқ бўлади. Минерал моддалардан нон кишининг темирга бўлган эҳтиёжини қисман қондиради. Ноннинг асосий компоненти углеводлардан (крахмал) иборат. У бошқа қндлар билан бирга энергия манбаи ҳисобланади. Буғдой нони кишининг углеводларга бўлган эҳтиёжини 50% га, жавдар нони эса 40% га қоплайди. Нон озиқавий моддаларнинг асосий манбаи ҳисобланади. Уннинг чиқиши камроқ бўлса, нонда озиқавий толалар миқдори ҳам кам бўлади. Нонда витаминлардан тамин кўпроқ (В 1 ) учрайди. Лекин В гуруҳидаги

витаминлар доннинг пўстлоқ қисмида кўпроқ тўпланади, шунинг учун юқори навли унлардан тайёрланган нонларда уларнинг миқдори кам бўлади. Агар жайдари ундан тайёрланган нонда 0,27 мг% В 1 витамини мавжуд бўлса, олий навли унда 0,11 мл% ни ташкил қилади. А ва С витаминлари нонда умуман учрамайди. Макарон маҳсулотлари . Макарон маҳсулотлари буғдой унидан тайёрланган, узоқ муддат сақланадиган озиқ-овқат маҳсулотлари ҳисобланади. Макарон маҳсулотларидан тез пишадиган кенг турдаги таомларни тайёрлаш мумкин. Улар уннинг нави, қўшимчалар, маҳсулотнинг шакли ва узунлиги бўйича турларга бўлинади. Макарон маҳсулотларини тайёрлашда ун ва сув асосий хом ашё ҳисобланади. Яна турли хил қўшимчалардан фойдаланиб тайёрланган макарон маҳсулотлари ҳам ишлаб чиқарилади. Макарон маҳсулотлари ишлаб чиқаришда олий навли (крупка) ва биринчи навли (крупчатка) ундан фойдаланилади. Бу унлар буғдойнинг шаффофлиги юқори бўлган қаттиқ навларидан олинади. Қаттиқ буғдойдан олинган макарон уни таркибидаги оқсиллари ва сифатли клейковинаси билан юмшоқ буғдой унларидан фарқ қилади. Уннинг таркибида 32...35% гача оқсил бўлади. Оқсил миқдори юқорилигига қарамасдан бу ун заррачаларининг йириклиги сабабли сув ютиш қобилияти паст. Қаттиқ буғдой донидан олинган макарон уни сувда эрувчан моддалар, клетчатка ва кулдорлигининг юқорилиги билан ажралиб туради. Бу ундан тайёрланган макарон маҳсулотлари шаффоф, пишгандан кейин ёпишмайдиган бўлади. Баъзида шаффоф юмшоқ буғдойдан тайёрланган ундан ҳам макарон маҳсулотлари тайёрланади. Бу макарон маҳсулотлари оқ рангли бўлиб, шаффофлиги паст. Бу ундан тайёрланган макаронлар қайнатишда хира қайнатма ҳосил қилади ва ёпишқоқлик хоссаларига эга бўлади. Макарон хамири тайёрлаш учун ун массасига нисбатан 28...30% ун олинади. Макарон хамири бижғитилмайди, сунъий бижғитувчилардан

фойдаланилмайди. Макарон хамири донадор, қумоқсимон структурага эга бўлади. Макарон хамирини зичлаш учун унга механик ишлов бералиди. Энг кенг тарқалган усул – ҳарорати 55-56 0 С бўлган сувда хамир қориш ҳисобланади. Бу шароитда уннинг таркибий қисмлари бир хилда бўкади ва клейковина ҳосил қилади, оқсилларнинг денатурацияси содир бўлмайди. Тайёрланган хамирга вакуумда ишлов берилганидан кейин прессланади. Пресслаш учун махсус матрицалардан фойдаланилади. Матрицалар тешиклари шакли макарон маҳсулотлари тури ва хилини белгилайди. Нам макарон маҳсулотлари ҳаво билан пуркалади, бўлакларга бўлинади ва қуритилади. Қуритиш вақтида оқсиллар ва крахмал намлигини йўқотади, оқсиллар денатурацияланади, гидролитик бўлинади ва крахмал клейстерланади. Макарон маҳсулотларини тайёрлашда, шу жумладан қуритишда липидлар таркибидаги тўйинмаган мой кислоталари қисман оксидланади. Ушбу жараёнларда асосий ўринни липоксигеназа ферменти эгаллайди. Оксидланиш жараёнида липидлар оксидланиб, ҳосил бўлган маҳсулотлар таъсири остида ун таркибидаги каротиноидинлар бузилади, натижада макаронларнинг сариқ ранги йўқолади. Макарон маҳсулотлари рангининг қуюқлашиши қуритиш вақтида меланоидинлар ҳосил бўлиши натижасида содир бўлади. Қандолат маҳсулотлари . Қандолат маҳсулотлари қуйидаги турларга бўлинади: қанли қандолат маҳсулотлари ва унли қандолат маҳсулотлари. Қандолат маҳсулотлари ишлаб чиқариш икки босқичдан иборат: қандолат массаларини тайёрлаш ва улардан турли хил массаларни тайёрлаш. Қандолат маҳсулотларидан мамлакатимизда карамеллар энг кўп ишлаб чиқарилади. Карамел масаллиқли ва масаллиқсиз турларга бўлинади. Карамеллар таркибининг 76-83% ни қандлар (сахароза) ва 10% ни крахмал ташкил қилиб, 9/10 қисми ҳазм бўладиган углеродлардан иборат. Шоколад таркибида углеводлар миқдори камроқ (50% сахароза ва 5% крахмал), ёғлар

(20-40%) ва калийнинг миқдори (200-400 мг) кўпроқ бўлади. Шу билан бирга В гуруҳидаги витаминлар, 3-7% оқсиллар мавжуд. Плиткали шоколад калориялиги юқори бўлган маҳсулот ҳисобланади. Намлиги паст (1% гача) бўлганлиги туфайли микробиологик таъсирларга учрамайди ва узоқ вақт сақланади. Шоколад таркибида 0,6% гача теобромин – асаб системасини қўзғатувчи алколоид ва шавел кислотаси мавжуд. Шунинг учун баъзи бир касалликлар, масалан модда алмашинуви бузилган беморларга шоколадни истеъмол қилиш тақиқланади. Унли қандолат маҳсулотларидан печенелар таркибида 40-60% крахмал, 15-30% сахарозаЮ 5-10% ёғлар ва шунча оқсиллар бўлади. Печене тахминан 70% ундан иборат бўлганлиги учун унинг таркибига бир қатор минерал моддалар (100-130 мг% калий, 70-120 мг% фосфор, 1,0-1,8 мг% темир) ва В гуруҳидаги витаминлар киради. Қандолат маҳсулотларидан тортлар ва пирожноелар ҳам севиб истеъмол қилинади. Улар таркибида ҳазм бўладиган углеводлар (40-80%) ва ёғларнинг (10-30%) миқдори кўп. Тортлар ва пирожноеларда печенеларга нисбатан витаминлар ва минерал моддалар кам, калориялилиги эса юқори (250-500 ккал). Фойдаланилган адабиетлар : 1. Скурихин И.М., Нечаев А.П. Все о пище с точки зрения химика.-М.: Высшая школа, 1991. 2. Богатков С.В. Химия пищевых продуктов. Учебное пособие.- М.:МТИПП , 1982. 3. Барковский В.Ф., Горелик С.М., Городенцева Т.В. Физико-химические методы анализа.-М.: Высшая школа,1983. 4. Скрухин И.М., Волгорева М.Н. Химический состав пищевых продуктов. Справчник I и II т.т.-М.: Агропромиздат, 1987. 5. Павлоцкая Л.Ф., Дуденко Н.В., Эдельман М.М. Физиология питания.-М.: Высшая школа, 1989

6. Товароведение пищевых продуктов. Бровко О.Г., Гордиенко А.С., Дмитриева А.Б. и др.-М.: Экономика, 1989. 7. Хайдар-Заде Л.Н. Пищевая химия. Маърузалар матни. Бухоро 2001 й.

O'xshashlar

Озиқ-овқат маҳсулотлари ва озиқ-овқат хомашёларини сақлаш ва қайта ишлашда асосий компонентларни ўзгариши

Озиқ-овқат маҳсулотлари ва хом ашёлар таркибидаги сув

Бўлим. Озиқ-овқат маҳсулотлари ва озиқ-овқат хомашёларини сақлаш ва қайта ишлашда асосий компонентларни ўзгариши

Макарон маҳсулотлари. Гуруҳланиши, кимёвий таркиби, макаронларни ишлаб чиқариш технологияси

Нобалиқ сув маҳсулотлари ва улардан озиқ-овқат саноатида фойдаланиш