Парҳез ва шифобахш таомлар - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Парҳез ва шифобахш таомлар

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66 KB

Ko'chirib olish

Парҳез ва шифобахш таомлар Режа: 1. Парҳез таомлар аҳамияти ва мўлжалланиши 2. Овқатланишнинг биологик ва экологик аспектлари .

Парҳез таомлар аҳамияти ва мўлжалланиши Парҳез овқатланиш - бу соғлом одамнинг рационал овқатланиши, уни физиологик хусусиятларига асосланган ҳолда яьни ёши, жинси, касби ва бошқа омилларга асосан моддалар алмашинувига ижобий таъсир қилишдир. Диетик овқатланишнинг асосий мақсади инсонларга нормал ва тўлиқ сифатли озиқ махсулотлар яратиб беришдан иборат. Рационал овқатланиш - инсонларни овқатланишини илмий асослайди. Бунда овқатларни қабул қилиш барча гигиеник қоидаларга асосланган бўлади. Афсуски ҳозирги замоннинг кўпгина одамлари вақтида овқатланиш ва бу овқат таркиби тўлиқлиги билан қизиқишмайди. Спиртли ичимликларни, ўткир, аччиқ, тузли ва қовурилган овқатларни кўп, сабзовот ва меваларни кам истеьмол қилишади. Даволовчи овқатланиш - бу бемор инсоннинг рационал овқатланиши бўлиб, медикоментоз ва физиотерапевтик даво муолажалари билан бир ўринда туради. Даволовчи овқатланишнинг рационал овқатланишдан фарқи шу касалликка тегишли ҳолда овқат таркибини ва уни тайёрлаш жараёнларига киритилган ўзгаришлардан иборат. Даволовчи овқатланиш кўп йиллардан буён ўзини асосини халқ табобатига суянган ҳолда тиклашга муаффақ бўлган. Бизнинг давримизга қадар жуда кўп қўлёзмаларда булар ҳақида тўлиқ баён этилган. Диетология фани асосчиларидан бири Рим врачи Асклепгиад, беморнинг овқатланишини касални даволашда асосий ўрин тутади деган ва фармакотерапияга қаттиқ қа рши турган. У ўз шогирдлари билан айрим беморларнинг овқатланиши ва овқат таркибини аниқ кўрсатиб берган. Рим врачи Гален ҳ ам парҳез овқатланиш ишлари билан шуғулланган. Ўтмишда машҳур бўлган “Диета ҳақида” деб номланган китобда Гиппократ шуни кўрсатиб ўтганки, бемор қабул қилган овқат таркиби унинг ёши, касби, йил мавсуми билан боғлиқ бўлиши керак. Гиппократ кўп овқат ейиш ва касалликнинг бошланишида очлик билан даволашни лозим топмаган. Лекин Гиппократнинг бунақанги фикрлари ҳозирги замонга келиб унитилаёзди.

XIX аср ўрталарига келиб диетология илмий хулосаларга таяниб бошлади. Бу эса анатомия, физиология, биокимё фанларининг ривожланиши билан боғлиқ эди. Овқат моддалари таркиби, ҳар компонентнинг алоҳида роли ҳақидаги (оқсил, ёғ, углевод, минерал туз, витаминлар, сув), маьлумотларни ўрганиш шунга олиб келдики соғлом ва маълум бир беморнинг овқатланиши физиологик ва биокимёвий нуқтаи назардан қайта кўриб чиқилди. Бу даврдан бошлаб диетология илмий асосда ривожланиб, дунё илми сифатида ривожлана бошлади. Биринчи шифобахш парҳез овқатланиш клиникаси 1922 йилда ишга тушди. Москвада курортларида диетологик бўлим ва Остраумов номли шифохонада диетик станция ишга тушди. Шундан сўнг бошқа шифохоналарда ҳам бунақанги муассасалар ташкил қилина бошлади ва бу диетологиянинг кейинги ривожида муҳим ўрин тутди. 1922 йилга келиб машҳур врач Певзнер ҳар бир касаллик учун алоҳида столларни ишлаб чиқилганига асос солди, бу эса бутун дунёда парҳез столларнинг кенг тарқалишига олиб келди. Диетология ривожланишида кўпгина олимларнинг хизмати катта бўлди (СМ. Рысс, Л, Л. Чернесс, Д.С. Мошолкович, М.М. Губершн, Н.И. Лепорский, Н.К. Мюллер, О.П. Малчанов, Б.А. Ливров). Айрим олимларнинг фикрича тузилган рацион касал одамнинг ҳимоя функциясини кучайтириб қолмай, балки қарама-қарши ҳам таъсир кўрсатади. Бир парҳездан иккинчи парҳезга ўтиш организмда турли ўзгаришларга олиб келиши мумкин. Тўғри қабул қилинган парҳез нафақат шу аьзо ёки системага, балки бутун организмга шифобахш таъсир кўрсатади. Диетологияда муҳим аҳамиятга эга бўлган ишлардан овқат ҳазм қилиш системаси соҳасида И.П. Павлов амалга оширди. Бу олим физиологик овқат ҳазм қилиш жараёнини ўрганди ва тоза ишкордан секретин ажратиб олишга муваффақ бўлди. И.П.Павлов ва унинг шогирдлари овқат ҳазм қилиш жараёнида ҳар бир ферментнинг овқат ҳазм қилишдаги ролини, иштаха, овқатнинг сифат ва миқдор таркибини, ҳазм безлари билан овқат маҳсулотлари муносабатларини илмий нуқтаи назардан ўрганишди. Бу ишлар асосида ички касалликларда юзага келадиган жараён натижада қандай овқатлар қабул қилиш кераклиги ўрганилди.

Диетологиянинг вазифалари қуйидагилардан иборат: -Овқат мувозанатини таъминлаш ва ҳар томонлама ҳар хил пархезларга ишлов бериш. -Ҳар бир касаллик талабига мос равишда рационал овқатни мувозанатлаш. Булар куйидагилар билан намоён бўлади: 1. Беморга химиотерапия, нуртерапия ўтказилганда ва бошқа даво муолажалари вақтида тўғри овқатлантириш. 2. Антибактериал, гормонал бошқа дорилар билан шифобахш овқатланишни биргаликда олиб боришни ташкиллаштириш. 3. Маълум бир касалликларида ўзига хос бўлган шифобахш овқатланишни ташкиллаштириш. 4. Маълум бир ҳолатларда шифобахш овқатланишни амалга оширганда ножуя таъсирлар юзага келишининг олдини олиш. 5. Бир неча система органлари касалликлари қўшилиб келганда овқатлантиришнинг ўзига хосликларини ўрганиш. 6. Маълум бир касалликларда узоқ давом қилмайдиган ярим очлик режимининг ўзига хосликларини ўрганиш. 1. Аллергия билан кечадиган ҳолатларни ўрганиш. Ҳозирги замонда парҳез овқатланиш ҳақидаги фан диетология бўлиб, у соғлом ва бемор одамларни рационал овқатлантириш принцип ва методларини асослайди. Шундай қилиб ҳозирги кунда диетология нафақат касалликларнинг комплекс даражаси таркибига киради, балки профилактикаси ҳамдир. XVIII - аср охирларида немис олими Иммунал Кант ўзининг “Факултет бахси” ишида ёзишича диететика- бу касалларни йўқ қилиш санъатидир деган. Шифобахш овқатланиш режими ва овқат таркиби фойдали бўлиши учун бир неча тушунчаларни англамоқ керак. 1. Шифобахш овқатланиш моддалар алмашинувига махсус таъсир қилиши, уни даволаши ва касалликларнинг қўзиш жараёнини йўқ қилиши керак.

Шунинг учун семизликда оз қувватли диета тавсия этилади. Қандли диабет касаллигида ҳам углевод миқдори камайтирилади. 2. Овқатланиш режимини кузатиш керак, чунки маълум бир вақтда овқат ҳазм аъзоларидан кўп миқдорда шира ажралади ва овқатнинг ҳазм бўлишини яхшилайди. Норегуляр овқатланиш гастрит, холецистит тана вазнининг ошишига олиб келади. Озғин киши бўлиш учун, оз ва кам овқат ейиши керак деб уйлашади, лекин бу нотўғри чунки оз ва кам овқат ейиш кўнгли оч бўлишига ва уни назорат қила олмаслигига олиб келади. Бунинг натижасида одам кунига 2 маҳал овқат еганидан ҳам кўп овқатни еб қўйиши мумкин. Кечки овқатни жуда кеч емаслик керак, чунки ухлашдан олдин ейдиган озуқа одамни семиртиради ва туннинг осойишталигини бузилишига сабаб бўлади. Лекин оч қолиш ва оч ётиш мумкин эмас. Баъзи касалликларида ҳатто доим овқат ейиш тавсия этилади. 3. Овқатланиш рационини ҳар хиллигини таъминлаш лозим, агар овқат таркиби турли туман яъни, ҳайвон маҳсулотлари (гўшт, балиқ, тухум, сут, творог), ўсимлик маҳсулотлари (сабзавотлар, мевалар, бўтқа, нон) тўлиқ бўлса организмга барча керакли моддалар тушиб туради. Қуйидаги овқатлик гуруҳларини ажратиш мумкин: 1-гуруҳ - сут ва сут маҳсулотлари (сут, қатиқ, творог). 2-гуруҳ - сабзавотлар (карам, картошка, сабзи, помидор, бодринг, салат, смородина, қулупнай, олма, узум, анор), 3-гуруҳ - гўшт (товуқ, балиқ) тухум (ҳайвон оқсили манбалари) 4-гуруҳ - нон, бўлка маҳсулотлари, макарон маҳсулотлари. 5-гуруҳ - ёғлар (ўсимлик ва ҳайвон ёғлари) 6-гуруҳ - қанд ва қандолат маҳсулотлари шакар, асал, ва ҳакозо. Бунда касалликларга қараб ҳар хил турдаги овқатлик маҳсулотларни чеклаш мумкин. 4. Даволаш режими индивидуал касалликни эмас, касални даволаш керак. Ҳар бир одамнинг, касалнинг тузилиши ва хусусиятларига қараб алоҳида даволаш муолажаларини олиб бориши керак у айнан шу бир хил касаллик бўлса ҳам. Тажрибали тиббиёт ходими касаллик даври ва шаклини, моддалар амашинувини ўзига хослигини, тана вазнини, ёндош касалликларини ва

охирда уни одат ва дидини инобатга олиб, сўраб суриштириш керак. Масалан агар инсон кофени 10 йилдан бери ичиб юрган бўлса унга кофени ўткир қилмасдан ичишга тавсия этилаверади. Индивидуал шифобахш овқатланишда гипертипда овқат аллергиясини ҳам эътиборга олиш керак. Агар жуда фойдали озиқ маҳсулоти организмга зарарли таъсир қиладиган бўлса уни овқат таркибига қўшиш тавсия этилмайди. 5. Даволовчи парҳезнинг калориялигини ва кимёвий таркибини эътиборга олиш керак. Халқ табобатининг эски қўлланмаларда ҳар хил касалликларда қўлланиладиган шифобахш даво воситалари айтилган. Ҳозирги кунда мутахасислар томонидан қуйидаги маҳсулотлар шифобахш деб қабул қилинган: асал, кимиз, қатиқ, сабзи, ўсимлик ёғи, сабзавот ва мева шарбатлари ва ҳакозо. Даволовчи парҳезда кўлланиладиган ўсимлик мойларидан - кунгабоқар, ғўза, маккажўхори, зайтун мойи яхши сўрилади ва унинг таркибида жуда кўп ёғ кислота ва витамин Е борки, бу атеросклерозда аҳамиятли восита ҳисобланади, мой таркибидаги тўйинмаган кислоталар ҳимоя механизмини кучайтиради, инфекцион касалликларга чидамлилигини оширади. Уларнинг таркибидаги ўт ҳайдовчилар таъсирида холециститни олдини олишга эришилади. Овқат таркибидаги маҳсулотларни тўғри танлаш организмга шифобахш таъсир қилади. Масалан: қандли диабетнинг енгил формаларида дори дармонсиз, балки пархезни тўғри танлаш орқали даво излаб топиш мумкин. Диабетда ва семизликда овқат таркибидаги енгил ҳазм бўлувчи углеводларни чеклаш муҳим аҳамиятга эга, чунки улар организмда ёғнинг миқдорини ошириб юборади. Одам тана вазни ошганда рацион таркибига кам калорияли маҳсулотларни киритиш зарур: бодринг, қовоқ, ёғсиз творог. Овқат таркибида муҳим аҳамиятга эга бўлганлардан фақат оқсил, ёғ, углевод, минерал туз ва витаминлар бўлмасдан, балки овқатлик толалари (клетчатка) ҳам эътиборга олинади. Улар организмнинг овқат ҳазм қилиш трактига ва унинг ҳаракатига ижобий таъсир қилади, унинг перистальтикасини яхшилайди, овқат маҳсулотларининг ичакда сўрилишини яхшилайди, организмдаги фойдали бактерияларга озуқа ҳисобланади.

6. Овқат маҳсулотларига кулинар ишлов беришни эътибордан четда қолдирмаслик зарур. Овқатланишнинг биологик ва экологик аспектлари. Овқатланишда таомнинг биологик қийматини эътиборга олиш лозим, овқат таркибида оқсил, ёғ, углеводлардан ташқари витаминлар, минерал тузлар, овқатлик толалари миқдори ҳам нормал даражада бўлиши керак. Овқатлик маҳсулотларидан юқоридаги моддалар билан организмни таъминлашда экологик вазиятни ҳам инобатга олиш керак. Ҳозирги экологик нокулай даврда тупроқ таркибида йод каби муҳим микроэлементларнинг миқдори кам. Шунинг учун бизда ҳозирда йодланган туз, йодланган гўшт маҳсулотларига талаб ошиб бормоқда. Ундан ташқари ҳозирда Орол фожиаси туфайли сувда, ҳаво ва тупроқда тузнинг миқдори ошиб бормоқда, бу эса овқатлик маҳсулотлар таркибини бузишга сабаб бўлмоқда. Булардан ташқари кескин континентал иқлим ўсимликларга ва бошқа маҳсулотларга ўз таъсирини кўрсатади. Шунинг учун биз парҳезлик овқат маҳсулотларини тайёрлашда муҳим кулинария тадбирларини амалга оширишимиз, бемор ва соғлом одамни индивидуал хусусиятларини эътиборга олишимиз лозим.

Адабиётлар: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

O'xshashlar

Суюкли таомлар

Тухумдан тайёрланган таомлар

Кишлок хужалиги парандаси ва илвасинлардан тайёрланадиган таомлар

Оқилона овқатланишнинг инсон соғлиги ва ҳаёти учун аҳамияти

Оқилона овқатланишда таомлар таркибий қисмларини оптималлаштириш