Оқилона овқатланишда таомлар таркибий қисмларини оптималлаштириш - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Оқилона овқатланишда таомлар таркибий қисмларини оптималлаштириш

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

256.5 KB

Ko'chirib olish

Оқилона овқатланишда таомлар таркибий қисмларини оптималлаштириш Режа: 1. Таомлар таркибий қисмларини оптималлаштиришнинг физиологик ва иқтисодий аҳамияти 2. Таомлар оқсилининг аминокислоталари миқдорларини оптималлаштириш услуби

Таомлар таркибий қисмларини оптималлаштиришнинг физиологик ва иқтисодий аҳамияти Кўз олдингизга 3 л. идишни келтиринг. Шу идишга 5 л. сув қуймоқчисиз. Сизларга шуни айтмоқчимизки, бу ҳаракатингиз беҳуда кетади, чунки идишда унинг ҳажмига тенг бўлган сув қолади, фақат. Ошиқча 2 л. сув эса беҳуда тўкилиб кетади. Энди одам организмини ҳам бир идиш деб тасаввур қилинг ва сув ўрнида оқсил, ёғлар ва углеводларни кўз олдингизга келтиринг. Идишнинг маълум бир ҳажми бўлганидек, ҳар бир организмнинг ҳам оқсиллар, ёғлар ва углеводларга бўлган талаби бор. Ушбу моддалар организмга қанча кўп тушишидан қатъий назар, у фақат ўзининг талабини қондираоладиган миқдорда мақсадли ишлатади. Худди идиш ўзининг ҳажмига тенг сувни ушлаб қолиб, ошиқча қисми тўкилиб кетганидек, моддаларнинг ошиқча қисми ҳам мақсадли ишлатилмасдан, ёққа айланиб, ортиқча юк сифатида сақланади, яъни таомлар таркибий қисмларининг ортиқча қисми беҳуда кетади, худди сувнинг ерга тўкилиб кетган қисмидек. Таомлар организм талабидан қанча кўп истеъмол қилинаверса, организмда оғир юк сифатида ёғ шунча кўп тўпланаверади. Азиз талабалар, бу ерда меъёридан ортиқча овқатланишнинг организмга бўлган салбий таъсирига диққатингизни тортмоқчимиз. У ҳам бўлса шундан иборатки, организм истеъмол қилинган оқсил, ёғ ва углеводларнинг ортиқча қисмини ёққа айлантириш учун ортиқча энергия ва ўзининг табиий кучини беҳуда сарф қилади. Чунки оқилона овқатланишда, яъни таомлар таркибидаги оқсиллар, ёғлар ва углеводлар миқдорлари фақат организмнинг сарфлаган энергиясини ва пластик талабларини қоплаш учун етарли бўлганда ортиқча энергия ва куч сарфланмаган бўлар эди. Худди бу ҳам етмаганидек, организм ортиқча ёғни бутун умри бўйича кераксиз юкни кўтариб юрганидек, кўтариб юради ва уни кўтариб юриш учун ҳам яна қўшимча энергия сарф қилади. Шу сабабли ҳам таомлар таркибидаги моддаларни организм томонидан сарф қилинадиган энергияга мос ҳолда истеъмол қилиш катта физиологик ва гигиеник аҳамиятга эга, яъни таомлар таркибий қисмидаги углеводлар, ёғлар ва оқсиллар

миқдорларининг меъёри сифатида организмнинг энергияга бўлган талаби мезон шаклида қабул қилиниши керак. Аждодларимиз меъёрли овқатланишга жуда ҳам катта эътибор беришган. Уларнинг овқатланишга қўйган баъзи меъёрлари бизгача латифа ва ҳазил шаклларида етиб келишган. Унга қуйидаги латифа яққол мисол бўлади: бир куни донишманддан қанча овқат ейиш керак деб сўрашсалар, донишманд уларга бир кунга бир дирҳамга овқатланса етарли деб жавоб берган экан. Нима учун бир дирҳамга деб сўраганда, донишманд яна шундай дебди: бир дирҳамлик таом сени кўтаради, ундан ортиқча истеъмол қилинган таомни эса сен кўтарасан. Бу латифада ибрат оладиган чуқур маъно бор, чунки юқорида таъкидланганидек, организмнинг талабидан ортиқ таомларнинг таркибий қисмлари ёққа айлантирилиб, кўтариб юрилади. Овқатланиш гигиенаси ва физиологияси билан шуғулланган олимлар томонидан таомлар таркибидаги оқсиллар, ёғлар ва углеводлар бир- бирларига кўра маълум бир миқдорий нисбатларда организмда фойдаланилиши тасдиқланган. Бундан ташқари, ҳар қандай маҳсулот ёки таомнинг энг қийматли қисми бўлган оқсиллардан максимум фойдаланиш даражаси ҳам ундаги алмашинмайдиган аминокислоталарнинг маълум бир миқдорларда ва уларнинг миқдорий нисбатларига боғлиқ бўлиши ҳам аниқланган. Олинган илмий маълумотларга кўра оқсиллар, ёғлар ва углеводлар миқдорларининг бир-бирларига бўлган нисбати ақлий меҳнат билан шуғулланадиган кишилар учун мос ҳолда 1:0,8:3,5 меҳнат интенсивлиги бўйича иккинчи гуруҳга кирадиган кишилар учун 1:1:4 ўта оғир жисмоний меҳнат билан шуғулланадиганлар учун эса 1:1:5 бўлиши лозим. Аҳолининг бошқа гуруҳлари учун ҳам, бундан олдин таъкидланганидек, махсус адабиётларда худди шундай тавсиялар мавжуд. Истеъмол қилинадиган таомлар таркибида оқсил, ёғ ва углеводлар миқдорларининг кўрсатилган оптимал нисбатларда бўлиши улардан организмнинг тўлиқ фойдаланишига олиб келади. Бу эса организм талабини кам миқдордаги оқсиллар, ёғлар ва углеводлар билан тўлиқ қондириш демакдир.

Бундан ташқари таом ҳазм қилиш органлари кам миқдорли оқсил, ёғ ва углеводларни ҳазм қилиш учун кам энергия ва сўлакларни ҳамда гормонларни сарф қилади, яъни зўриқмай меъёрида ишлайди. Яна шуни таъкидлаш ўринлики, организм оқсил моддасини қанча кам ҳазм қилса, унинг алмашинуви натижасида организм учун зарарли моддалар шунча кам ҳосил бўлади. Демак, истеъмол қилинадиган таомда оқсиллар, ёғлар ва углеводлар миқдорларининг оптимал нисбатларга яқинлаштирилиши нафақат иқтисодий аҳамиятга, катта физиологик- гигиеник аҳамиятга ҳам эга. Таомлар таркибидаги оқсил, ёғ ва углеводлардан организмда фойдаланиш даражаси нафақат улар миқдорларининг бир-бирларига бўлган нисбатларига, улар ташкил топган бирламчи моддалар миқдорларининг нисбатларига ҳам боғлиқлиги ҳар томонлама исботланган. Оқсиллар таомларнинг энг зарур ва қийматли таркибий қисми ҳисобланганлиги учун алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорларининг ва бир-бирларига бўлган нисбатларининг организмда оқсилдан фойдаланиш даражасига таъсири батафсил ўрганилган. Бирлашган миллатлар ташкилоти қошидаги Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилотининг берган тавсиясига кўра таом таркибидаги оқсилдан тўлиқ фойдаланиш учун унинг 1 г. да алмашинмайдиган аминокислоталар ҳам маълум бир миқдорларда ва нисбатларда бўлиши керак (жадвал). жадвал Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилотининг тавсияси бўйича 1 г. оқсилдаги алмашинмайдиган аминокислоталар миқдори, мг. Аминокислота Миқдори Аминокислота Миқдори Триптофан 10 Валин 50 Метионин 35 Лизин 55 Изолейцин 40 Фенилаланин 60 Треонин 40 Лейцин 70 Жадвалда келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, 10 мг. триптофанга нисбатан 35 мг. метионин, 40 мг. изолейцин ва треонин, 50 мг. валин,

55 мг. лизин, 60 мг. фенилаланин 70 мг. ва лейцин бўлиши керак. Алмашинмайдиган аминокислоталари кўрсатилган нисбатларда бўлган оқсилга идеал, яъни 100 % организм томонидан фойдаланиладиган оқсил дейилади. Лекин дунёда идеал оқсилли биронта ҳам маҳсулот йўқ. Унга фақат она сути мисол бўлаолади. Алмашинмайдиган аминокислоталар ўртасида юқоридаги жадвалда келтирилган меъёрларга нисбатан миқдори бўйича энг кичик фоизли аминокислота лимитловчи аминокислота дейилади. Таом таркибидаги оқсилдан фойдаланиш даражаси лимитловчи аминокислотанинг фоизига боғлиқ бўлади, чунки бошқа аминокислоталар ҳам организмда оқсилни синтез қилишда лимитловчи аминокислотанинг фоизига нисбатан қатнашади. Лимитловчи аминокислота фоизидан ортиқ бошқа алмашинмайдиган аминокислоталарнинг миқдорлари оқсил ҳосил қилишда иштироқ этмайди ва ёққа айлантирилади, яъни мақсадсиз беҳуда кетади. Буни қуйидаги мисолда исботлашга ҳаракат қиламиз. Фараз қилайлик, иккита станокни тузиш учун деталлар қуйидаги миқдорларда керак: А-12, В- 8, Г-14, Д-12, Е-8, Ж-12, И-2 ва К-8 дона. Омборхонада кўрсатилган И- деталидан бошқа деталлар етарли миқдорда, И-детали эса 50 % миқдорда бўлсин. Бу мисолда лимитловчи детал И - детали ҳисобланади. Шу сабабли бошқа деталлар ҳам улар сонининг етарли бўлишига қарамасдан, фақат 50 % дан фойдаланилади. Қолганлар эса темир-терсакка ўхшаб, омборхонада ётаверади. Энди станок ўрнида синтез қилинадиган 2 та оқсил молекуласини, деталлар ўрнида эса алмашинмайдиган аминокислоталарни фараз қилинг. Таомномалар бўйича тайёрланадиган биронта таомнинг оқсилида алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорлари юқорида кўрсатилган нисбатларга умуман яқин келмайди, чунки рецептураларни тузишда таомларнинг таркибий қисмларини оптималлаштириш ҳисобга олинмаган. Шу боисдан ҳам таомномалар рецептуралари билан тайёрланадиган таомлар оқсилининг аминокислоталарини оптималлаштириш катта иқтисодий аҳамиятга эга. Аминокислоталарни оптималлаш йўли билан таомлар сифатида ишлатиладиган озиқ-овқат маҳсулотларининг оқсилидан

фойдаланиш даражасини ҳатто 1 % га ошириш аввал собиқ иттифоқ таркибида бўлган барча республикаларда 2000 тонна мол гўштини тежашга имкон бериши мумкинлиги тўғрисида адабиётда маълумотлар мавжуд. Бу ерда аввал оқсилни ёки оқсил, ёғ ва ҳазм бўладиган углеводлар нисбатларини оптималлаштириш керакми? - деган табиий савол туғилади. Албатта, аввал алмашинмайдиган аминокислоталари орқали оқсил таркибини оптималлаштириш, кейин эса оптимал фойдаланиш мумкин бўлган оқсил миқдорига нисбатан ёғлар ва углеводлар миқдорларини, яъни таомнинг асосий таркибий қисмини оптималлаштириш лозим. Таомларнинг таркибий қисмларини оптималлаштириш таомни тайёрлаш учун рецептурада назарда тутилган баъзи бир маҳсулотлар миқдорларининг камайишига ёки кўпайишига олиб келади. Шу боисдан ҳам таомнинг таркибий қисмларини оптималлаштириш жараёни, охирги натижага қараб, рецептурани оптималлаштириш деб айтилади. Таомлар оқсилининг аминокислоталари миқдорларини оптималлаштириш услуби Истеъмол қилинадиган таомлар оқсилларидаги алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорининг бундан олдинги бандда кўрсатилган нисбатларга томон яқинлаштиришга оқсиллар аминокислоталари таркибини оптималлаштириш дейилади. Таомлар оқсиллари таркибини алмашинмайдиган аминокислоталар орқали оптималлаштиришнинг мазмуни шундан иборатки, аввал оқсилларнинг организм томонидан ўзлаштириладиган қисми, кейин эса алмашинмайдиган аминокислоталарнинг организм томонидан фойдаланилмайдиган қисми ва оқсиллардан фойдаланиш даражаси аниқланади. Таомлар оқсилларининг таркибини алмашинмайдиган аминокислоталар бўйича оптималлаштиришнинг, яъни таом оқсилларидан организмнинг фойдаланиш даражасини аниқлашнинг, аниқ услуби мавжуд. Бу услуб Россия Федерациясининг ҳозирги Санкт-Петербург савдо-иқтисодиёт институтининг

профессори Н.И. Ковалев томонидан таклиф этилган ва биринчи марта 1976 йилда эълон қилинган. Озиқ-овқат маҳсулотларидаги ёки тайёр таомлар оқсиллари таркибидаги алмашинмайдиган аминокислоталарнинг миқдорий ҳолатига оқсилларнинг биологик қиймати дейилади. Демак, оқсилларнинг биологик қиймати алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорлари ва уларнинг миқдори бўйича бир-бирларига бўлган нисбатлари орқали белгиланади. Улар миқдорларининг нисбатлари тавсия қилинган меъёрларга қанча яқин бўлса, оқсилнинг биологик қиймати шунча юқори бўлади. Шу сабабли ҳам бутун дунёда оқсилларнинг бирламчи моддалари бўйича оптималлаштирилган даражаси уларнинг биологик қиймати орқали баҳоланади. Оқсилларнинг биологик қийматини аниқлашда аминокислота скори кўрсаткичи ишлатилади. Аминокислота скори деганда маҳсулотнинг ёки таомнинг 1 г. оқсили таркибидаги маълум бир аминокислотанинг Бутун дунё соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан таклиф қилинган худди шундай аминокислотанинг 1 г. идеал оқсилдаги миқдорига бўлган нисбатига айтилади. Аминокислота скори фоизда ҳисобланади, шунинг учун ҳам 100 га кўпайтирилади: бу ерда: АК ско р - маълум бир оқсилдаги мавжуд аминокислота скори, %; Х - мавжуд аминокислотанинг озиқ-овқат ёки таом оқсилининг 1 г. даги миқдори, мг.; У - 1 г. идеал оқсил таркибида бўлиши керак бўлган худди шундай аминокислота миқдори (меъёри), мг. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, таомлар таркибида организмга тушган оқсилнинг ҳаммаси ҳам организм томонидан ўзлаштирилмайди, чунки уларнинг бир қисми организмдан ўзлаштирилмасдан чиқиб кетади. Шунинг учун оқсилларнинг мақсадли ўзлаштирилиш даражаси уларнинг организм томонидан ўзлаштирилиши мумкин бўлган миқдорида аниқланади:

бу ерда Б ў - оқсилнинг ўзлаштирилиши мумкин бўлган қисми, г.; Б i - таомлар таркибидаги оқсиллар, миқдори, г. У озиқ- овқат маҳсулотлар кимёвий таркиби жадвалларидан аниқланади. Илмий изланишлар мақсадида эса экспериментлар ўтказиш йўли билан топилади; К - ушбу маҳсулот оқсилини ўзлаштириш коэффициенти (жадвал). жадвал Баъзи бир маҳсулот турлари оқсиллари, ёғлари ва углеводларининг одам организми томонидан ўзлаштирилиш коэффициентлари, % Маҳсулотлар номи Оқсил Ёғ Углеводлар Гўшт, балиқ ва улардан тайёрланган маҳсулотлар 95 90 - Сут, сут маҳсулотлари, тухум 95 95 98 Қора буғдой, кепакли ундан тайёрланган нон, дуккаклилар ва ярмалар (манна, гуруч, «Геркулес» ва толқон ярмаларидан ташқари) 70 92 94 Биринчи, иккинчи ва олий навлардан тайёрланган нон, манна ярмаси ва гуруч, «Геркулес» ва толқон 85 93 96 Картошка 70 - 95 Сабзавотлар 80 - 85 Мевалар 75 - 90 Жадвалда келтирилган коэффициентлар аниқ маҳсулотлар оқсиллари, углеводлари ва ёғларининг ўзлаштирилиш даражаларига тегишли. Маълумки, умумий овқатланиш корхоналарида таомлар маълум бир кафолатли ташкилот томонидан тасдиқланган рецептура бўйича тайёрланади, рецептура таркибига эса энг камида икки ва ундан ҳам кўпроқ маҳсулот турлари киради. Шу сабабли ҳам ҳар бир хом ашё оқсилининг организм томонидан ўзлаштирилиш коэффициентлари орқали улардан тайёрланган таом оқсилининг ўртача ўзлаштирилиш даражаси қуйидаги формула орқали топилади:

Ушбу формула ёрдамида таом оқсилининг ўртача ўзлаштирилиш даражасини аниқ бир мисолда кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик, таом гўшт, картошка, сабзи ва ёғдан иборат бўлсин, яъни тўрт хил маҳсулотдан тайёрланган (жадвал). жадвал Таомдаги ўзлаштириладиган оқсилларни ҳисоблаш услуби Маҳсулот номи Рецептура бўйича миқдори, нетто, г. Маҳсулотни нг 100 г. даги оқсиллар миқдори, % Рецептурага кирадиган маҳсулотларда ги оқсиллар миқдори, г. Ўзлашти - рилиш коэффи- циентлар и Ўзлаштир иладиган оқсил, г. Гўшт 100 20 20 0,95 19 Картошка 200 2 4 0,70 2,8 Сабзи 50 2 1 0,8 0,8 Ёғ 25 - - - - Жами - - - - 22,6 Жадвалда келтирилган маълумотлар таҳлили шуни кўрсатадики, гўшт оқсилининг ўзлаштирилиш коэффициенти 95, картошка оқсилиники 70, сабзи оқсилиники эса 80 % ни ташкил қилади. Агар тайёр таом таркибидаги ўзлаштирилиши мумкин бўлган оқсилнинг умумий миқдори 22,6 г. ни ташкил қилса, ундаги гўшт оқсилининг улуши 84,1 %, картошка оқсилининг улуши 12,4

%, сабзи оқсилининг улуши эса 3,5 % ни ташкил қилади. Ушбу маълумотлар бўйича таом оқсилининг ўртача ўзлаштирилиш коэффициенти (Бў) қуйидагича ҳисобланади: Профессор Н.И.Ковалев таклиф қилган услуб бўйича оқсилларнинг биологик қийматини, яъни алмашинмайдиган аминокислоталарнинг оптималлаштирилганлик даражасини аниқлашга оқсиллардан фойдаланиш (утилизация) коэффициенти асос қилиб олинган. Ушбу услуб рецептурадаги таом таркибига кирадиган ҳар бир маҳсулот миқдорида "Озиқ-овқат маҳсулотлари кимёвий таркиби жадваллари"дан фойдаланиб, оқсилларнинг миқдори ва организм томонидан ўзлаштирилиши мумкин бўлган оқсил қисми топилади (бундан олдинги мисолга қаралсин). Кейин эса ҳар маҳсулотдаги фойдаланиш мумкин бўлган 1 г. оқсил таркибидаги алмашинмайдиган аминокислоталар миқдори ҳисобланиб чиқилади. Рецептурага кирадиган маҳсулотлардаги оқсиллар ва алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорлари бўйича таомдаги оқсил ва аминокислоталар миқдорлари аниқланади. Кейин фойдаланиши мумкин бўлган таом оқсилининг 1 г. даги алмашинмайдиган аминокислоталар миқдорлари ҳисоблаб чиқилади. Ундан кейин эса юқорида келтирилган формула орқали ҳар бир аминокислотанинг скори ҳисобланади ва лимитловчи аминокислота аниқланади. Лимитловчи аминокислотанинг скори бўйича қуйидаги формула орқали ҳар бир алмашинмайдиган аминокислотанинг организм томонидан фойдаланиладиган миқдори ҳисобланиб чиқилади:

Агар лимитловчи аминокислотанинг скори 100 % дан ортиқ бўлса, ундан фойдаланиладиган қисмини стандарт кўрсаткичларга қараб ҳисоблайди. Ҳар бир алмашинмайдиган аминокислотанинг фойдаланилмайди-ган қисми ҳам аниқланади. Унинг учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:

Таомлар рецептураларини оқсиллар бўйича оптималлаштириш усули Маълумки таомлар таркибига кирадиган маҳсулотлар сонига қараб таомлар бир компонентли, икки компонентли ва кўп компонентлиларга бўлинади. Барча қийма солинган таомларга (манти, чучвара, голубцй ва ш.ў.) икки компонентли оқсил системаси деб қараш мумкин. Талабаларга тушунарли бўлиши учун таомлар рецептурасини оптималлаш услубини ўзбек миллий таоми бўлган гўштли чучвара мисолида (таомнома, 1955, рецептура № 1391) кўриб чиқамиз. Чучвара икки компонентли оқсиллар системасига (гўшт ва ун) киради. Рецептураси бўйича мол гўштли чучвара оқсилидан организмнинг фойдаланиш коэффициенти 91,0 % ни ташкил қилади. Бу эса оқсил таркибининг аминокислоталар буйича оптималлашганлик даражасининг пастлигидан дарак беради. Бундан ташқари чучваранинг асосий оқсилли компонентларини рецептура буйича гўшт (52,8 %) ва ун (47,2 %) ташкил қилади. Оқсил бўйича чучвара рецептурасини оптималлаштириш учун ун ва гўшт қиймасининг қуйидаги нисбатларида: 90:10; 80:20; 70:30; 60:40; 50:50; 40:60; 30:70; 20:80; 10:90 ёки 80:20; 60:40; 40:60; 20:80 чучвара оқсилидан фойдаланиш коэффициентлари бундан олдин келтирилган формулалар орқали ҳисоблаб чиқилади. Қуйидаги 31-жадвалда ун ва мол гўштларининг вазни бўйича 80:20 нисбатида чучвара оқсилининг фойдаланиш коэффициенти ҳисоблаш услуби кўрсатилган. Жадвалда ҳисоблаб чиқилган рақамлардан кўриниб турибдики, буғдой унининг ва мол гўштининг нисбати 80:20 % бўлганда, фойизи энг паст (70 %) лимитловчи аминокислота лизин ҳисобланади. Бунда 142,3 мг. алмашинмайдиган аминокислоталар организм томонидан фойдаланилмайди. Унинг натижасида оқсиллардан организмнинг фойдаланиш коэффициенти (К ф ) 85,8 % ни ташкил қилади холос. Оқсилдан фойдаланиш коэффициенти ун ва мол гўштининг бошқа нисбатларида ҳам ҳисоблаб чиқилади. Кейин эса график тузилади. Унинг вертикал ўқида оқсилдан фойдаланиш коэффициентларининг миқдорлари, горизонтал ўқида

эса ун ва гўшт вазнларининг нисбатлари курсатилади. расмда мол ва қўй гўштлари қиймалари солинган (алоҳида) чучвара оқсилидан фойдаланиш коэффициенти кўрсатилган. Расм. Қўй ва мол гўшти қиймалари солиб тайёрланган чучвара оқсилларидан фойдаланиш коэффициентининг ошиши Расмдан кўриниб турибдики, мол гўшти қиймаси солинган чучваранинг оқсили ун ва гўштнинг нисбати 40:60 % бўлганда унинг оқсилидан организм 91,8 % ўрнига 93 % миқдорда фойдаланилади. Ун ва гўштнинг бошқа нисбатларида чучвара оқсилидан фойдаланиш коэффициенти паст бўлади. Мол гўшти ишлатилганда чучвара оқсилидан 93 % га фойдаланилади. Мол гўштининг ўрнига қўй гўшти ишлатилганда эса чучвара оқсилидан организм максимум 91,3 % фойдаланади. Чучвара рецептурасини оптималлаштириш учун мол гўшти ва ун массалари йиғиндисининг 40 % унга, қолган 60 % эса мол гўштига тўғри келиши керак.

Агар таом уч оқсилли маҳсулотдан, яъни уч компонентдан иборат бўлса, аввал рецептура оқсилидан фойддаланиш (утилизация) коэффициенти ҳисоблаб чиқилади. Бундан сўнг биринчи икки маҳсулот (компонент) учун массалари буйича (фойиз ҳисобида) ҳисобланади. Ҳар бир жуфт учун аввал, юқорида кўрсатилганидек, нисбатлар тузилади ва ҳар бир нисбат учун жуфтлар оқсилларидан фойдаланиш (утилизация қилиш) коэффициентлари аниқланади ва ҳар бир жуфт учун компонентларнинг оптимал миқдорлари (фойиз ҳисобида) топилади. Кейин эса ҳар бир жуфт маҳсулот алоҳида компонент деб ҳисобланади ва яна улар ўртасида нисбатлар тузилади ҳамда ҳар бир нисбат учун оқсилдан фойдаланиш коэффициентлари аниқланади. Кейин эса уларни графикларга қўйиб, ҳар бир жуфтликнинг оптимал миқдори (фоиз ҳиссобида) топилади. Шуни таъкидлаш керакки, таом ва маҳсулотлар рецептураларини оптималлаштириш (баланслаштириш), айниқса таркибига уч ва ундан ортиқ оқсилли маҳсулотлар (компонентлар) кирадиган маҳсулотларни оптималлаштириш катта меҳнатни талаб қилади. Шу боисдан ҳам бундай ишлар ЭҲМ лар ёрдамида махсус дастурлар бўйича бажарилиши лозим.

Адабиётлар: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

O'xshashlar

Оқилона овқатланишнинг инсон соғлиги ва ҳаёти учун аҳамияти

Суюкли таомлар

Оқилона овқатланиш озиқа ва биологик актив моддаларга бўлган талаб

Тухумдан тайёрланган таомлар

Оқилона овқатланиш ва одамлар организмига хос хусусиятларни ҳисобга олиш