Нон махсулотлари ишлаб чиқариш технологияси - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Нон махсулотлари ишлаб чиқариш технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Нон м а хсулотлари ишлаб чиқариш технологияси Режа: 1.Нон маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича умумий маълумот. Нон махсулотларини ассортименти. 2. Нон ва нон махсулотларини тайерлашда қўлланиладиган асосий ва қўшимча хом ашёлар таснифи. 3 Хамир тайёрлашда кечадиган жараёнлар (хамир бижғитиш, хамирни бўлаклаш ва тиндириш). 4. Нон ва нон махсулотларини пишириш. Нон ва нон маҳсулотларини сақлаш.

Таянч сўз ва иборалар Ун, Хамиртуриш, Туз, Сув, Шакар, Сут маҳсулотлари, Маргарин, Солод, Крахмал, Озуқавий ёғлар, Тухум Нон ишлаб чиқариш саноати озиқ-овқат саноатининг энг муҳим ва ривожланган соҳаларидан биридир. Йил сайин нон маҳсулотларига бўлган талаб ортиб бормоқда ва уларнинг ассортименти кўпайтирилиб бормоқда. Ўзбекистон худудида 1929 йилгача ишлаб чиқариш саноати йўқ эди, ҳамма ерда махаллий халқ ўз мехнати билан тандирларда нон ёпиб уларни истеъмол қилинган. Республикамиз бўйича 1-нон корхонаси Тошкент шахрида 1929 йилда қурилган. 1930 йил эса 2-си Самарқанд ва 3-си Тошкентда қурилган 1980 йилга келиб Республикамизнинг йирик шахарларида катта ва ўрта қувватга эга бўлган нон ишлаб чиқариш саноати жадаллик билан ривожланиб бормоқда. Нон ишлаб чиқариш корхоналарига асосий ва қўшимча хом ашёлар тўкма ҳолда махсус сиғимларда келтириладиган бўлади. Янги технологик жараёнлар қўлланилиб, лентали печлар, хамир таёрловчи агрегатлар, хамир букловчи машиналар ва бошқа технологик ускуналар ўрнатилади. Нон маҳсулотларини пишириш газли, электр иситгичли печларда амалга оширила бошланади. Нлн ташишда контейнер усули қўлланилмоқда. Техника ва технологияларнинг ривожланиши ишчи қўл мехнатини камайтиради, 1986 йил нон ишлаб чиқариш корхоналари Республика озиқ- овқат вазирлигидан Дон махсулотлари вазирлигига ўтказилган. Нон ишлаб чиқариш саноати корхоналарида нон, булочка , макарон, қандолат махсулотлари ишлаб чиқарила бошланади. Республикамиз мустақилликка эришгандан сўнг нон саноатимиз тез ривожланиб кетди. Катта қувватли эски типдаги нон ишлаб чиқариш корхоналари ўрнига замонавий узлуксиз ишлайдиган технологик линияларга эга бўлган кичик корхоналар қурилди. Кичик нон ишлаб чиқариш корхоналарининг авзаллиги бир вақтни ўзида аҳолини дастурхонига 20-30 хил нон булка маҳсулотлари иссиқ ҳолда етказиб берилади.

Нон ишлаб чиқариш саноати махсулотларнинг ассортиментига турли кўриниш ва навдаги нон-булка, сухарики, шафобахш хамда пархез миллий нон маҳсулотлари киради. Санаб ўтилган бу махсулотлар юзлаб номларга эга бўлиб бир биридан унинг нави, шакли ва пишириш усуллари билан фарқланади. Нон махсулотлари турли навлардаги Жавдар ва буғдой унларидан тайёрланади. Нон махсулотларига оғирлиги 0,5кг ва ундан юқори бўлган махсулотлар киритилади. Нон махсус қолипларда ва печнинг листларида пиширилади. Уларнинг рецептураси оддий бўлиб, унга ун, сув, туз ва хамиртуруш киради. Айрим нон турларига кам миқдорда шакар, ёғ, солод, патока ва хушбўйлантирувчи моддолар қўшилади. Булка махсулотларига оғирлиги 0,05-0,5 кг бўлган махсулотлар киритилади. Уларнинг рецептурасига асосий хом ашёлардан ташқари шакар, ёғ ва бошқа ашёлар киради. Нон асосий озиқа маҳсулоти ҳисобланади. Нон-асосан углеводли озиқадир, унда зарур бўлган оптимал нисбат (4:1) талабига жавоб бермайди. Ноннинг озиқавийлик қиммати унинг калорияси, хазм бўлиши, оқсил, витамин ва минерал моддаларнинг миқдори ва таркиби билан баҳоланади. Нон таркибидаги озиқа моддалар инсон организми томонидан бутунлай барчаси хазм бўлмайди. Нонни хазм бўлишига унинг ғоваклиги, таъми, ташқи кўриниши, унинг нави ва бошқа омиллар таъсир кўрсатади. Қанчалик унинг нави юқори бўлса, шунчалик унинг озиқа моддалари айниқса оқсили яхшироқ хазм бўлади. 1 кг нонда 70-80г оқсил мавжуд бўлиб, у инсоннинг оқсилга бўлган эхтиёжини тахминан 30% ни қоплайди. Нонда минерал моддаларнинг умумий миқдори 1-2 % ни ташкил қилади. Унинг нави қанчалик паст бўлса, нонида шунчалик минерал моддаларнинг миқдори кўп бўлади. Витаминлар хам жайдари унларда олий Навли унга қараганда кўп учрайди. Масалан, жавдар ва буғдойдан олингпн жайдари ундан тайёланган ноннинг 550г миқдори инсон организми рр витаминига бўлган эхтиёжни тўлиқ, В1 витамини 2.3 қисмини, В2 витамини 1.6 қисмини қондиради.

Нон ва булка махсулотлари органолептик (ташқи кўриниши, таъми, хиди, мағиз ҳолати) ва физик-кимёвий (намлик, кислоталик, ғоваклик, ёғ ва шакарнинг миқдори) сифат кўрсаткичлари биринчи даражали ҳисобланади, чунки махсулот органолептик кўрсаткичлар бўйича сифатсиз деб топилса, махсулот брак (яроқсиз) ҳисобланади ва кейинги анализлар ўтказилмайди. Ноннинг намлиги -унинг сифатини кўрсатувчи муҳим кўрсаткич ҳисобланади. Махсулотнинг колорияси, мағизининг ҳолати, ноннинг чиқиш миқдори ва сақланувчанлиги унинг намлигига боғлиқ бўлади. Хар бир маҳсулот учун намлик меъёрлари белгиланган бўлади. Ҳозирги вақтда республика нон саноати корхоналарида 300 хилдан кўпроқ маҳсулот турлари ишлаб чиқарилмоқда. Сўнгги йилларда республикамизда аҳоли овқатланиш рационини соғломлаштириш мақсадида нон маҳсулотларига турли қўшимчалар қўшиб, шифобахш, пархез нонлар ишлаб чиқарилмоқда. Буларга сабзовот, мева шарбатлари, темир, оқсил моддалари, кепак, жўхори уни, жавдаруни, сут зардоби, яхшилагичлар ва бошқа қўшимчалар қўшиб тайёрланадиган нонлар киради. Нон ва нон махсулотларини тайёрлашда қўлланиладиган хом ашёлар иккига: асосий ва қўшимча хом ашёларга бўлинади. Асосий хом ашёларга-ун, сув, хамиртуриш ва туз киради. Қўшимча хом ашёларга шакар, ёғ, мой, махсулотлари, тухум сут рецептурасида кўрсатилган хом ашёлар киради. Буғдой уни-буғдой донларини тегирмонда тортиш йўли билан олинадиган кукунсимон масаллиқдир. Нон махсулотлари тайёрлашда олий, I ва II навли унлар ишлатилади, хамирнинг ҳамма турлари ана шундай унлардан тайёрланади. Унинг намлиги уни сақлаб қўйишда хам, ундан махсулотлар тайёрлашда ҳам катта аҳамиятга эга. Стандартга мувофиқ, ун намлиги 14.5 % дан ортмаслиги керак. Махсулот тайёрлашнинг хама рецептуралари шу намликка мўлжалланган.

1. Уннинг нон пиширишдаги хоссалари: 2. Уннинг ранги ва нон тайёрлаш жараёнида рангининг ўзгариши; 3. Хамирнинг реалогик ҳоссалари, ун кучи, клейковина миқдори ва сифати; 4. Уннинг сув ютиш қобилияти; 5. Уннинг газ ҳосил қилиш ҳоссаси; 6. Уннинг автолитик активлиги; Ун ранги унларнинг навига қараб ўзгаради. Уннинг нави паст бўлганлиги сари ранги тўқариб боради. Уннинг ранги ноннинг юмшоқ қисмига қараб белгиланади. Ун кучи, бу шартли термин бўлиб, хамирнинг клейковинаси билан тавсифланади. Хамирнинг реалогик хоссалари: эластиклилиги, пластиклтги, қаттиқлиги ва боғланиши (қовушқоқлиги) киради. Шунга асосан ун кучли, ўртача ва кучсиз деб юритилади. Кучли ун таркибида оқсил кўп бўлади. Глиадин ва глютенин оқсиллари клейкрвинани ҳосил қилади. Сув . Нон ва макорон маҳсулотлари ишлаб чиқаришда асосий хом ашё ҳисобланади. Барча қиёмлар ва кўпгина қандолат массаларини тайёрлашда хам сув ишлатилади. Озиқ-овқат маҳсулотларини тайёрлашда ичимлик сувидан фойдаланилади. Корхоналар ичимлик суви тармоғи орқали таъминланади. Бундай имконият бўлмаганда, Давлат санитария ва эпидемиология назорати ташкилотлари рухсати билан махаллий сув манбаларидан фойдаланилади. Қайси манбалардан олинганидан қатъий назар сувнинг сифатини стандарт (ГОСТ2874) талабларга мос келиши керак. У тиниқ, рангсиз, таъмсиз ва ҳидсиз бўлиши шарт. Сувда эриган ҳолда мавжуд бўлган калций ва магний тузларининг миқдори “сув қаттиқлиги” кўрсаткичини кўрсатади. Сувнинг қаттиқлиги 1л сувдаги кальций ёки магний нонлари миллиграмм эквивалнтлари орқали ифодаланади.

Қаттиқлиги кўрсаткичи катталигига кўра (мг-экв/л) сув қуйидаги гурухларга бўлинади: 1.5 гача жуда юмшоқ ;1.5-3 юмшоқ; 3-6 бироз қаттиқ; 6- 9 қаттиқ 9 дан юқори жуда қаттиқ. Турли манбаларнинг суви хар ҳил қаттиқликка эга бўлади. Ичимлик сувининг қаттиқлиги 7 мг-экв/л гача бўлишига рухсат берилиши мумкин. Сувнинг юқори даражали қаттиқлиги буғ қозонлари, қовурлари ва бошқа мақсадлар учун салбий тасир этса-да, аммо хамир тайёрлашда у зарар етказмайди. Калций ва магний тузлари клейковинанинг хоссаларини кучайтиради, яъни кучсиз ундан тайёрланган хамирнинг хоссаларини, тайёр ноннинг сифатини эса яхшилайди. Хамартуриш . Нон пиширишда прессланган хамиртуриш, қуритилган хамиртуриш, суюқ хамиртуриш ва хамиртуриш сути ишлатилади. Хамиртуриш сахарамицедлар синфига кирувчи думалоқ, тухумсимон шаклдаги тўқималардан иборат микроорганизмдир. Таркибида қуруқ мода қуйидагилардан ташкил топган оқсил 44-67 %, минерал моддалар 6-8%, углеводлар 30%, витаминлар ва ферментлар бор. Хамиртурушлар таркибида бир қатор ферментатив комплекслар бўлиб, улардан асосийси зимаза дейилади. Бу мода хамиртуриш таркибидаги шакарни ачитиб, этил спирт ва карбонат ангидридни (СО2) ҳосил қилади. Шу хоссага кўра хамирда бижғиш жараёни бўлиб ўтади. Хамиртуриш микроорганизмлари учун қулай шароит 26- 28 С, 45-50С да тўқималар кўпайиши тўхтаб, анабиоз (карахт) ҳолатига ўтиб олади. Намлиги 75% ни ташкил этади Хамиртуриш асосий углеводлар гликоген ва треголаза бўлиб, улар электр манбаи ҳисобланади. Пресланган хамиртуриш нордонлиги 120 -360 мл/гр (уксус кислотаси бирлигида) намлиги 75%, кўтарилиш кучи 76 минутигача, хамиртуриш 6-8 С да ўз хоссасини сақлаб қолади. Ишлаб чиқаришда музлатилган хамиртуриш музидан эритилиб ишлатилади (хона температурасида). Прессланган хамиртуришга озуқа бўлиб, шакар саноатининг чиқиндиси меласса

қўлланилади. Меласса тўқ, суюқ консистенцияли бўлиб, 45-50% сахароза, 12% азотли бирикмалар, 10% минерал моддалардан ташкил топган. Туз . Ош тузи NaCl ва оз миқдорда бошқа минерал тузлар аралшмасидан иборат. Ош тузи таркибидаги аралашмалари миқдорига кўра 4 та навга бўлинади: экстра, олий, 1 нав, 2 нав, йодланган туз хам ишлаб чиқарилади. NaCl миқдори 97-99.5 % дан кам бўлмаслиги, сувда эримайдиган қуруқ моддалар чўкмаси 0.03-0.85% дан ошмаслиги керак намлиги 5-6% атрофида. Ишлов бериш усулига кўра туз майда кристалли, майдаланган ва майдаланмаган тузларга бўлинади. Нон махсулотлари ишлаб чиқаришда майдаланган тузнинг 1 ва 2 нави ишлатилади. Асосан туз 26-28% эритма ҳолида ишлатилади. Туз хамирнинг структураси механик хоссаси ва махсулот таъмини яхшилайди, ферментлар активлигини камайтиради. Шу билан бирга хамиртуриш фаолиятини сусайтириб, ярим фабрикатлар бижғиш жараёнини секинлаштиради. Тузнинг сифат кўрсаткичлари органолептик ва физик-кимёвий усуллар билан текширилади. Қуйидаги қўшимча хом ашёларни кўриб чиқамиз. Шакар . Шакарда 99 , 7 % сахароза ва 0.14 % намлик бўлади. У сувда батомом эрийди, ёғ таъми ва хиди бўлмайди, мазаси ширин, қўлга олиб кўрганда қуруқ. Шакар нам тортадиган бўлгани учун шамоллатиб туриладиган қуруқ хонада сақланади, бу хонанинг нисбий намлиги кўпи билан 70% бўлиши керак, акс ҳолда шакар нам тортиб ёпишқоқ ва кесак-кесак бўлиб қолади. Ундан тайёрланадиган нон махсулотларига шакар маза беради, уларнинг тўйимлилигини оширади ва хамирнинг тузилишини ўзгартиради. Шакар клейковинанинг бўкишини чеклаб қўяди ва шу йўл билан унинг сув кўтариш хусусиятини пасайтириб, хамирнинг қайишқоқлигини пасайтиради.

Сут махсулотлари . Озиқлик қимматига кўра, сутнинг ўрнини хеч қайси махсулот боса олмайди. Шунинг учун сут табиат яратган ажойиб озуқа саналади. Сут ва сут махсулотлари инсон организми томонидан енгил ва осон ўзлаштирилади. Сутнинг оқсил моддалари тўлиқ қийматли аминокислоталардан иборат. Сутда 2-4% казеин, 0,1% глобулин ва 91 % бошқа оқсиллар мавжуд. Қаймоқ сепараторлар ёрдамида сутни қаймоқ ва ёғсиз сутга ажратиш жараёнида олинади. Қаймоқнинг таркибида ёғдан ташқари 2.5-3.4% оқсил 3.0-4.2% лактоза, 0.4-0.6% минерал моддалар ҳам мавжуд. Унда ёғ миқдори қанчалик кўп бўлса, бошқа таркибий қисмлари шунчалик кам бўлади. Қаймоқнинг хақиқий қисми сметана ва сариёғ ишлаб чиқаришга, ёғлилиги 10-20% бўлган қаймоқни эса бевосита истеъмол қилишга жўнатилади. Қаймоқни кавлаш вақтида кўпик ҳосил қилиш ҳисобига хажмини ортиши ҳусусиятидан қандолатчилик саноатида фойдаланилади. Қаймоқ сарғиш оқ рангда бўлиши керак. Консистенцияси бир жинсли, ёғ ва оқсил қумалоқларсиз, таъмига эга, тоза бўлиши керак, Ёғлиги 10% бўлган қаймоқнинг кислоталилиги 19Т дан, ёғлиги 20.18 ва 35% бўлган қаймоқнинг кислоталилиги эса 17Т дан ошмаслиги керак. Сут консерваларнинг хоссалари ва яхши сақланиши, уларни бевосита овқатланишда, нон билан, қандолат ва макарон маҳсулотлари билан таъминлашда фойдаланиш имконини беради. Қуруқ сут ва қаймоқ икки йўл билан: юпқа клёнкали ва пуркаш усулида тайёрланади. Қуруқ сут маҳсулотларига табиий ва ёғсизлантирилган қуруқ сигир сути, қуруқ қаймоқ ва бошқалар таалуқлидир. Қуруқ сут махсулотлари оқ, сарғиш тусли кукундан иборат бўлиб, пастеризацияланган сутнинг хиди ва таъмига

хос бўлган тоза хид ва таъмга эга. Қуруқ сут ва махсулотларининг намлиги герметик қадоқланганда 4-5%дан, герматик бўлмаган қадоқлашда 7% дан ортиқ бўлмаслиги керак. Новвойлик ва қандолатчилик саноатида хом ашё сифатида сут зардоби ва ундан тайёрланган турли хил махсулотлар фойдаланилади. Сут зардоби творог ва пишлоқ ишлаб чиқаришнинг иккиламчи махсулоти ҳисобланади. У оч сариқ ранга, ўзига хос нордон таъм ва хидга эга бўлган суюқликдир. Маргарин. Маргарин асосан бир неча ёғ турлардан иборат аралашма бўлиб, у хайвон ва ўсимлик ёғларига қаймоқ, сут ёки сув қўшиб тайёрланади. Мазаси ва хиди жихатидан сариёғга яқин туради. Саноатда сутли ва қаймоқли маргаринлар ишлатилади. Корхонага маргарин бочкалар ёки яшикларда келтирилади. Маргаринни сақлаш муддати 4-10 С хароратда 45 кун,0-4 С да 60 кун ва 0 С дан паст хароратда 75 кун суюқ маргариннинг сақлаш муддати 2 кун. Тухум махсулотлари. Тухум жуда тўйимли, бақувват масаллиқ бўлиб, таркибида оқсиллар, ёғлар, минерал ва бошқа моддалар бор. Тухум ўз хоссалари билан маҳсулотларнинг таъмини ҳушхўр қилиб, уларни ғалвирак, беғубор ҳилга келтиради. Тухум оқсили бириктирувчи ҳоссаларга эга бўлиб, яхши кўпик ҳосил қилади, ширани ушлаб туради. Солод ва солод препаратлари. Солод сунъий шароитларда маълум ҳарорат ва намликда ундирилган дон. Донни сунъий усулда ундириш жараёни солод етиштириш дейилади. Ундириб олинган махсулот Янги солод дейилади ва у кейинчалик қуритилади хамда қуруқ солодга айлантирилади. Солод тайёрлаш учун асосан, арпа ва жавдар дони ишлатилади. Жавдар донидан қуритилган ферментлаштирилган (қизил) ва ферментлаштирилмаган (оқ) жавдар солоди, арпадан эса пиво тайёрланадиган оқ ва қора, карамеллаштирилган ва куйдирилган арпа солоди тайёрланади.

Новвойликда эса асосан ферментлаштирилган (қизил) ва ферментлаштирилмаган (оқ) жавдар солодидан фойдаланади. Крахмал ва озуқа махсулотлари . Крахмал-ўсимликларнинг уруғида, дуккакларда ёки илдизларида тўпланадиган асосий захира моддадир. Кимёвий таркиби жихатдан крахмал полисахрид бўлиб, унинг тузилиши асосини глюкоза қолдиқлари ташлил этади. Шунинг учун крахмал гидролизланган глюкозагача парчаланади ва организм томонидан деярли тўлиқ ўзлаштирилади. Инсоннинг крахмалга бўлган суткалик эхтиёжлари 400-500г. Крахмалнинг озиқ-овқат билан бундай миқдорда организмга тушиши инсоннинг энергияга бўлган талабининг ярмини қондиради. Озуқавий ёғлар ва мойлар . Ўсимлик мойи ва ҳайвон тўқималаридан олинадиган ёғлар, одатда, кимёвий тоза бўлмайди. Улар жуда мураккаб тартибли аралашма бўлиб, ёғлар уларда асосий қисмини бошқа компонентлар эса ёғлар аралашмаси ёки ёғсимон моддалар йиғиндиси дейилади. Ўсимликлар липидлар, асосан, мевалар ва уруғларда тўпланади . Хайвонлар, балиқларда ёғлар жуда муҳим органларни ўраб турган ват ери ости тўқималарида тўпланади. Қайси хом ашёдан олинишига қараб ёғлар ўсимлик, хайвон ва комбинацияланган, консистанциясига қараб суюқ бўлади. Комбинацияланган ёғлар деб хайвон, ўсимлик ва гидратланган ёғларни аралаштириб олинган ёғларга айтилади. Бу маргарин, пазандачилик ва махсус ёғлардир. Нон ва нон махсулатларина ишлаб чиқариш қуйидаги асосий олти босқичдан иборат: 1. Хом ашёни қабул қилиш ва сақлаш; 2. Хом ашёни ишга туширишга тайёрлаш; 3. Хамир тайёрлаш; 4. Хамирни бўлиш;

5. Пишириш; 6. Пиширилган махсулотни сақлаш ва сотувга жўнатиш; Биринчи босқич – Корхоналарга келаётган қуруқ ёки эритилган ҳолатдаги ҳом ашёларни омборхоналар ва хажмли идишларга маълум шароитларда қабул қилиш ва сақлашни қамраб олади. Ун нон заводига компрессорлар билан жиҳозланган ун ташиш машиналарда келтирилади ва маҳсус силосларга қабул қилинади. Бу ерда ун 7 кун сақланади ва етилади. Туз каби бошқа хом ашелар кичик новвойхоналарга соғма ҳолда келтирилиб, уч секцияли маҳсус резервуарларда эритилади, маълум муддат тиндиралади, фильтрланади ва суюқ ҳолда сақланади. Туз эритмасининг концентрацияси - 26% зичлиги -1.19 г/л бўлиши керак . Прессланган хамиртуришлар яшикларда келтирилиб, 0- 4 С ҳароратда 3 сутка мобайнида музлатиш камераларида сақланади. Шакар нон заводига қуруқ ҳолда қопларда ва зичлиги 1, 2, 3 бўлган эритилган ҳолда иситилган цистерналарда келтирилади. Сўнгра зангламас пўлатдан ясалган идишларга қуйилади ва эритма ҳолатида сақланади. Маргарин ва бошқа ёғлар каробкаларда, ҳамда автоцистерналарда маҳсус аралаштиргич ва маълум даражани сақлаб турадиган иситиш қопламли идишларда келтирилади . Иккинчи босқич – Хом ашёларни ишлаб чиқаришга тайёрлашдан иборатдир. Сақланаётган ун хар хил аралашма ва металл заррачаларидан тозалайдиган элак ва магнитдан иборат бўлган “Винклар ” маркали элаш мосламасидан ўтказилади. Хамиртуришни ошириш учун махсус идишларда қайнатма тайёрланади ва 30 С хароратда 1-2 соат давомида оширилади. Шакар ишлаб чиқаришга қиём ҳолига келтирилади. Қолган хом ашёлар хам ювилиб тозаланиб ишлаб чиқаришга келтирилади. Учинчи босқич – хамир тайёрлаш ҳисобланади. Хамир тайёрлаш – нон махсулотларини ишлаб чиқаришда муҳим жараён бўлиб, кейинги технолгик

босқичлар ва ноннинг сифати шу жараёнга бевосита боғлиқ бўлади. Хамир турушлардан асосий мақсад маълум миқдордаги ун сув, хамиртуриш, туз ва бошқа компонентларни аралаштириб бир хил таркибли аралашма ҳосил қилишдан иборатдир. Хамир тайёрлаш жараёни “Винклер” маркали хамир қориш машинасида амалга оширилади. Хамир қориш учун сув дозатор орқали дежага (хамир қориладиган қозонга) узатилади. Қолган хом ашёлар махсус ўлчамли челаклар билан қопланади. Хамир 10 дақиқа давомида интенсив аралаштириб қорилади. Хамир тайёрлашда уни бижғиш учун яхши шароит яратиб беришга ҳаракат қилинади . Ширин таъмли, яхши ғовакли нон тайёрлаш учун хамир оширилади. Хамир уч хил йўл билан оширилади: биокимёвий, кимёвий ва механик усуллар. Биокимёвий усулда хамирга ачитқилар қўшилади, улар хамир таркибидаги қанд моддаларни спирт ва углерод IV-оксидгача парчалайди. Кимёвий усулда хамирга ичимлик содаси, аммоний карбонат тузи ва бошқа қўшимчалар қўшилади. Улар пишиш жараёнида юқори харорат таъсирида парчаланиб хамирни оширувчи углерод IV-оксидини ҳосил қилади. Механик усулда эса хамир махсус мосламада углерод IV-оксиди газнинг босими остида қорилади. Бу жараёнда ғовакланган хамир массасига шакл берилади ва пиширишга юборилади. Тўртинчи босқич – хамирни бўлиш жараёни ҳисобланиб унга хамирни буклаш шакл бериш ва маълум муддат тиндириш жараёнлари киради. Хамирни белгиланган оғирликдаги зувалаларга “Винклер” фирмасининг МАК- 3 хамир бўлиш машинаси бўлиб беради. Зувалаларнинг оғирлиги тайёр махсулотнинг оғирлигидан келиб чиқиб белгиланади, бунда пишиш давомида нон махсулотларининг вазнини камайтириш хисобга олинади.

Хамир бўлаклари шарсимон шаклга келтирилиб, ундан сўнг охириги шакл берилади. Айрим нон маҳсулотларига маҳсус мосламаларда шакл берилади. Шаклга кирган хамир бўлаклари тиндирилади, бунда хамирнинг бижғиши давом этиб ҳосил бўлаётган газ хамирнии ғовакли бўлишига ва хажмини ортишига хизмат қилади. Тиндириш жараёни учун 35-40 С ҳарорат ва 75-85% нисбий намлик қулай шароит ҳисобланади. Тиндириш жараёни маҳсус камераларда амалга оширилади. Бешннчи босқич – пишириш жараёни бўлиб, бунда хамир тайёр нон маҳсулотига айланади. Пиширишни мақсади хамирни яхши хазм бўладиган маҳсулотга айлантириб беришдан иборатдир. Пишириш мақсади – хамирни яхши хазм бўладиган махсулотга айлантириб беришдан иборатдир. Пишириш жараёнини дастлабки дақиқаларда маълум миқдорда кўтарилишини кузатиш мумкин. Бу жараён хамир қатламлари орасига иссиқлик кириши орқали юзага келади. Мағизнинг ички қатламларида хароратнинг ортишининг дастлабки вақтида ачитқилар томонидан кўп миқдорда карбонат ангидрид газини ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Ҳарорат 55 С га етганида ачитқиларнинг хаёт фаолияти тўхтайди. Хамир бўлакларининг устки қисми печка ичида тез қизийди ва бу қатламдаги бижғувчи микроорганизмлар зудлик билин ўладилар, крахмал доначалари клестерланади,оқсил моддалар денатурацияга учрайди. Харорат 100С га етганда хамирдан намлик буғланиб чиқа бошлайди. Устки қисми қаттиқлашиб қолиши, ундаги намликни кўп миқдорда буғланиб кетиши билан тушинтирилади. Устки қисмини рангини ўзгариши, унда кимёвий жараёнлар содир бўлганлигининг натижасидир. Хамирни харорати кўтарилиш билан клейстерланган крахмалдан стринлар ҳосил бўлади, масалан 110-120 С да оч сариқ рангдаги декстринлар ҳосил бўлади, 120-140С да жигаррангдаги декстринлар ҳосил бўлади. Ҳарорат 140-150 С бўлганда қанд моддаларнинг карамелизация жараёни юзага келади. 150-200 С да ноннинг устки қисмида оқсил ва қанд

моддаларининг ўзаро таъсирлашиши натижасида тўқ рангли моддалар – меланоидлар ҳосил бўлади. Меланоидлар нон махсулотларига маҳсус таъм ва ҳушбўй ҳид берувчи моддалардир. Ноннинг устки қаттиқ қисмини ҳосил бўлиш мағзига иссиқликни етиб боришини қийинлаштиради, чунки у иссиқликни ёмон ўтказувчи ҳисобланади. Пишириш вақтини узайтирса ҳам нон мағизиниг ҳарорати 100С дан ошмайди. Ҳарорат 60 С га етгандан бошлаб оқсил моддаларнинг декатурация жараёни (свертвания) бошланади. Бунда оқсил молекуласидан сув ажралиб чиқади, сувни эса клейстерланган крахмал боғлаб олади. Шундай қилиб, пишиириш жараёни туфайли клейстерланган крахмал доначалари ва структураси ўзгарган оқсил моддалардан иборат мустахкам каркас хосил қилган нон мағиз юзага келади. Кимёвий ўзгаришлар натижаси ҳосил бўлган спирт хамирдаги кислоталари билан реакцияга киришиб, нонга хушбўй таъм ва хид берувчи эфирларга айланадилар. Ҳар бир турдаги нон маҳсулотлари учун пишириш режими белгиланади, у пишириш давомийлиги ва камерадаги нисбий намлик билан тавсифланади. Ноннинг таъми ва ҳушбўйлиги биринчи навбатда пишириш давомийлиги ва хамир нонни печкада қизиш тезлигига боғлиқ бўлади. Пишириш давомийлиги маҳсулотларининг оғирлиги ва шаклига, иссиқлик режимига, хамир бўлакларининг жойлашиш зичлиги ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Олтинчи босқич – махсулотни сақлаш ва сотув расталарига жўнатиш жараёнларини қамраб олади. Печкада пишиб чиқаётнон лентали транспортерлар орқали циркулацион столларга узатилади, у ердан нонлар ёғочли лотокларга тахланадию. Бу лотоклар харакатланадиган ва гонекаларга жойланади, вагонеткалардаги нон махсулотлари савдо тармоқларига жўнатилгунча нон сақловчи омборларда сақланади. Нон махсулотларини тахлаш, сақлаш ва жўнатиш ишларига қўйиладиган талаблар стандарт меъёрларда балгиланган.

Ишлаб чиқарилган нон махсулотларини корхонада сақлаш муддати белгиланади, бунда нонни янгилигини сақлаш мухим ахаимятга эга. Сақлаш муддати печкадан чиқишидан бошлаб то “Иссиқ нон” дўконларига жўнатгунча давом этади. Корхонада ёки дўконда сақланиш муддати ўтиб кетган нон махсулотлари брак ҳисобланади ва талқон, сухари уни каби махсулотлар олиш учун қайта ишланади. Пишиб чиққан иссиқ нонлар совиши натижасида вазнини йўқотиши (усушка кузатилади, яъни махсулот намлигининг бир қисми буғланиб вазнини камайишига олиб келади. Вазнини йўқотилиши иссиқ нон билан совиган нон оғирликлари орасидаги фарқ орқали аниқланади. Бу жараён маҳсулот намлиги билан атроф мухитдаги ҳавонинг нисбий намлиги мувозанатлашгунга қадар давом этади. Махсулот тури сақланиш муддати ва шароитига қараб, нон махсулотларида оғирликнинг камайиши 1-3% ни ташкил қилади. Сақлаш давомида нонни устки қисмини қотиб қолиш ҳолати юзага келади. Пишгандан сўнг бир неча соат ўтгандан кейин ноннинг устки қисмлари қаттиқ, уқаланувчи ҳолатдан юмшоқ эластик ҳолатга ўтади. Нон мағизининг эзилувчанлиги камаяди, ушоқланувчанлик ортади. Нон махсулотлари 0-25 С хароратда сақланаётган бу жараён интенсив кечади. Хароратни 7 С га тушурсак бу жараённи секинлашади. Нон махсулотларининг янгилигини сақлаб туриш мухим ахамиятга эга. Нон ишлаб чиқариш корхоналари кеча – кундуз узлуксиз ишлаганлиги туфайли кечки сменада тайёр бўлган нон махсулотлари 10-12 соатдан кейин харидорларга етиб боради. Шунинг учун уларни янгилигини сақлаш учун полиэтилин пакетларга қадоқлаш хозирги кунда кенг амалага оширилмоқда. Полиэтелин пакет ноннинг янгилигини, таъми, хушбўйлиги ва юмшоқлигини 2-3 сутка давомида яхши сақланишига ёрдам беради. Нон маҳсулотларини қадоқловчи материаллар маълум мустахкамликка эга, инарт, махсулотларга нисбатан зарарсиз бўлиши керак.

O'xshashlar

Нон ишлаб чиқариш технологияси

Нон махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналари тавсифи ва уларда кечадиган технологик жараёнлар

Нон технологияси

Аммоний сульфат ишлаб чиқариш технологияси

Макарон маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологияси.