Мармелад, пастила, шоколад ва шарқ ширинликлари технологияси - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Мармелад, пастила, шоколад ва шарқ ширинликлари технологияси

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

118.5 KB

Ko'chirib olish

Мармелад, пастила, шоколад ва шарқ ширинликлари технологияси Режа: 1. Мармелад ва пастила ишлаб чиқариш технологияси. 2. Шоколад маҳсулотлари ишлаб чиқариш технологияси. 3. Шарқ ширинликлари турлари ва уларнинг технологияси.

Мармелад ва пастила ишлаб чиқариш технологияси Мармелад - бу желе (илвирасимон) консистенсияли, нордон, ширин, таъми ўзига хос хуш бўйликка эга бўлган маҳсулотдир. Мармелад ҳом ашёсига ва тайёрланиш усулига қараб мева-резавор, мевали ва желели мармеладларга бўлинади. Мева-резавор мевали мармелад. Бу мармелад таркибида пектин моддаси кўпбўлган мева-резавор мевалар бўтқасини қанд билан қайнатиш ҳамда потока, кислоталар, хушбўйлантирувчи ва бўёқ моддалари қўшиш натижасида ишлаб чиқариладиган махсулотдир. Яхши консистенсияга эга бўлган мармелад ишлаб чиқариш учун ҳом ашё қишки навли олмаларнинг бўтқаси ҳисобланади, чунки уларнинг таркибида пектин моддаларининг миқдори керакли даражада бўлади. Бу мармеладларда илвира(студен) ҳосил қилувчи восита олма бўтқаси таркибидаги пеcтин моддалари ҳисобланади. Бу турдаги меваларни ишлаб чиқаришда мева-резавор меваларнинг шираси ёки эссенсиялари ҳам ишлатилади. Улар оз навбатида мармеладга табиий меваларга хос таъм ва хушбўйлик беради. Мармелад ишлаб чиқаришда баъзан мармелад таркибидаги қанд кристалланишининг олдини олиш мақсадида Патока ҳам ишлатилади. Мева – резавор мевали мармеладлар ишлаб чиқариш учун олма бўтқалари аввало аралаштириб сўнгра тозалаш учун махсус элаклардан ўтказилади. Бошқа хом ашёлар ҳам тозаланади. Шундан кейин олма бўтқаси, қанд аралаштирилиб аралашма тайёрланади. Яхши консистенсияга эга бўлган мармелад ишлаб чиқариш учун аралашмада пеcтин миқдори 0.8-1.0% бўлишига эришиш керак. Яхна (студен) ҳосил бўлишини тезлатиш, бинобарин мармеладнинг сифатини яхшилаш учун бўтқага қанд солишдан олдин сут (натрий лактат), лимон (ситрат) ва фосфор кислолотасининг нордон тузлари (фосфатлар) қўшилади. Туз қўшилиши билан бўтқа суюқ ҳаракатчан ва қайнатишга қулай бўлиб келади. Шундан кейин аралашма махсус вакуум мосламаларда туз қўшилмаса қуруқ модда миқдори 60-62

фоизга етгунча, туз қўшилганда эса 68-74 фоизга еткунча қайнатиб қуюлтирилади. Қайнатиб қуюлтирилган, пишган аралашма 70-80º гача совутилади. Унга бўёқ моддалари, лимон кислоталари, эссенсиялар витаминлар қўшилади ва диққат билан аралаштирилади, сўнгра мармелад қуювчи арегатлар ёрдамида қолипларга қуйилади. Шундан кейин эса қолипларга қуйилган мармелад бўтқа совутилиб яхна ҳосил қилинади. Қотган яхна мармелад қолиплардан олинади ва махсус мосламаларда 50-65ºда 6-7 соат давомида 18-24% намлик қолгунча қурутилади. Мармелад совутилгандан кейин қути ёки яшикларга жойланади. Қандай шакл берилишига қараб мева-резавор мевали мармеладлар шаклли, кесма, яхлит мармелад турларига бўлинади. Шаклли мармелад тайёрлаш учун мармелад бўтқаси оғирлиги 14-17г келадиган турли шакллардаги метал, сопол ва резина қолипларга қўйиш натижасида олинади. Кесма мармелад олишда пиширилган мармелад бўтқаси аввало махсус тарновчаларга қуйилади, совутилгандан кейин ҳосил бўлган қатламлар тўрт қиррали ёки ромб ҳолидаги бўлакчаларга кесилиб шакар сепиб қуритилади. Яхлит мармелад ишлаб чиқаришда эса пиширилган мармелад бўтқаси ичига пергамент, пергаментлашган қоғоз, селофан тўшалган фанер яшик ёки картон коробкаларга қўйилади. Мармелад яшик ва коробкаларга қуюлгач, устида қобиқ ҳосил бўлгунча совутилади ва сўнгра савдо тармоқларига чиқарилади. Мева-резавор меваларидан тайёрланган мармеладлар пад номи билан ҳам чиқарилади. Пат мармелади асосан дуккакли мевалар бўтқасидан ишлаб чиқарилади. Кўпинча ўрик, олхўри, қора смородина бўтқалари ишлатилади. Пат мармеладлари чўзилувчан консистенсияга эга бўлади. Пат мармелади тайёрланиш таркиби ва махсулотнинг шаклига қараб ўрик, абрикотин, ассорти, Бухоро десерти, ёнғоқли пат, бодомли пат ва бошқа номларда чиқарилади.

Желели мармелад. Желе мармеладларга желесимон консистенсия берувчи модда агар, агароид ҳисобланади. Бу мармеладларни ишлаб чиқаришда яхна ҳосил қилувчи модда сифатида қуруқ пеcтин, модификатсия қилинган крахмаллар ҳам ишлатилиши мумкин. Агар агароид денгиз сув ўтларидан олинади. Агар оз миқдорда ҳам желе ҳосил қилиш қобилиятига эгадир, агароиднинг желе ҳосил қилиш қобилияти эса агарга қараганда анча пастдир. Яхши консистенсияли желели мармелад олиш учун тахминн 1% агар ёки 2.5-3% агароид, 50-60% шакар, 15-20% Патока, 1-2% озуқавий кислоталардан иборат аралашма ишлатилади. Агар ва агароид докадан тайёрланган халтачага солиниб, совуқ оқар сувда яхшилаб ювилади. Кейин эса иссиқ сувда эритилиб, шакар ва потока билан аралаштирилиб, эриб елимсимон шарбат таркибида қуруқ моддалар миқдори 73-74% га етгунга қадар қиздириб қуюлтирилади. Шундан кейин аралашма 50-55% гача совутилиб, бўёвчи, ҳушбўй моддалар озиқ кислоталари қўшилиб диққақт билан аралаштирилади ва махсус мосламалар ёрдамида қолипларга қуйилади. Анча тургандан кейин мармелад қолиплардан чиқарилиб, шакар сепилиб 50- 55°Сда 6-8 соат давомида ыуритилади. Қуритилгандан кейин у совутилиб у идишларга жойлаштирилади. Қандай шакл берилишига қараб желени мармеладлар шаклли, кесма тасвирли мармелад турларига бўлинади. Мармеладнинг сифат кўрсаткичлари. Мармеладларнинг сифатининг уларнинг органолиптик ва табиий кимёвий кўрсаткичлари белгилайди. Мармеладларнинг сифати органолиптик усулда текширилгинда уларнинг шакли, юзасининг ҳолати, консистенцияси, ҳиди таъми аниқланади. желели вабаъзи мевағрезавор мевали мармеладларга бир текисда шакар ва қанд упаси сепилагн бўлиши керак. Сирланган мармеладларда эса қанд шарбати ёки шоколад маҳсулот юзасини юпқа қатлам билан тўлиқ қоплаб туриши керак. Мармелад маҳсулотларини синдириб ёки қуриганда кесимининг ҳолати тоза, бир хил желе мармеладларида эса ялтироқ шишасимон тусда бўлиши

керак. Мармеладнинг консистенцияси желесимон қандлаои кристаллашиб қолмаган пад мармеладлариники эса зич чузилувчан бўлиши керак. Мармеладларнинг таъми нордон ширин ўзига хос бўлиб куйган, ачиган бутқалар таъми ва бошқа бегона таъмлар бўлмаслиги керак. Мармеладлар табиий-кимёвий кўрсаткичлардан уларнинг намлиги, қайтарувчанлик хусусиятига эга бўлган қанд моддаси миқдори, нордонлик даражаси, умумий кул миқдори ҳамда 10 %ли хлорид кислотаси эритмасида эримайдиган кул миқдори текширилади. Мармеладнинг намлиги хилларига қараб ҳар хил бўлиши мумкин. Мева-резавор мевали мармеладларнинг намлиги 20-24 %, кесма мармеладларники 18-22%, желели мармеладларники 15-23% ва пад мармеладларники эса 10-15%да қилиб белгиланган. Мармеладларда қайтарувчанлик хусусиятига эга бўлган қанд, глюкоза, фруктоза ҳамда маьтозадан ташкил топгандир. Мева-резавор мевали яхлит мармеладларда қайтарувчанлик хусусиятига эга бўлга қанд миқдори энг кўп, яъни 40%, желе мармеладларда эса энг кам бўлади, яъни 20%дан ошмаслиги керак. Мармеладлар умумий норднлик даражаси билан ҳам бир-биридан фарқ қилиб 4,5-22,4% атрофида бўлади. Мармеладларнинг тозалик даражасини кўрсатадиган асосий кўрсаткичлардан бири улартаркибидаги 10%ли HCl эритмасида эримайдиган кулнинг миқдоридир. Бу кўрсаткич мармеладларда 0,1 %дан ошмаслиги керак. Мармеладлар таркибида оғир металларнинг тузлари бўлишига йўл қўйилмайди. Агар мармеладларнинг шакли ўзгарган консистенцияси чўзилувчан, зич бўлмаса, уларда бегона таъм ва ҳидлар бўлиб намлиги стандартларда кўрсатилганидан юқори бўлса бундай мармеладлар сотувга чиқарилмайди. Пастила Пастила мармелад маҳсулотларидан шу билан фарқ қиладики, уларни ишлаб чиқаришда мева бутқалари шакар тухум оқсили қўшиб аралашма ҳаво билан кўпиртирилади ва кўпиртирилган маҳсулотдан пастила ишлаб чиқарилади. Пастиланинг кўпиксимон консистенциясини сақлаб туриш учун

ишлатиладиган модданинг турига қараб, улар елимли, қайнатма ва елимсиз бўлади. Елимли пастила. Бу олма бутқаси ва бошқа мева-резавор мевалар бутқасига шакар, потока, агар моддаси ва тухум оқсили қўшиб олинадиган маҳсулотдир. Ғовак пастила олиш учун бутқа ва шакар миқдори 1:1 нисбатда бўлиши керак. Қўшилаётган тухум оқсили эса 1,2-1,5%ни ташкил этиши керак. Кристаллашининг олдини олиш учун 10-15% миқдорида потока ҳам ишлатилади. Умуман аралашмада қуруқ моддаланинг миқдори 57-58% ни ташкил этиши керак. Мева-резавор мевалар бутқаларда қуруқ моддалар миқдори эса 12-17%ни ташкил этиб, яхши яхна ҳосил қилиш хусусиятига эга бўлиши керак. Пастила тайёрлаш учун ашёлар юқорида айтилган нисбатда олиниб пастила кўпиртирувчи машиналарга солниб яхшилаб аралаштирилади ва кўпчиган кўпиксимон бўтқа ҳосил бугунча кўпиртирилади. Пастиланинг сифати хомашёнинг сифатидан ташқари, маълум даражада кўпиртириб, ишлов бериш муддатига ҳам бирмунча ҳам боғлиқ бўлади. Агар кўпиртириш муддати жуда қисқа давом этса, бутқа яхши аралашмайди, пастиланинг ғовокликлари ҳам жуда дағал бўлади. Аралашмага қанча ўзоқ муддат кўпиртириб ишлов берилса, пастила шунча майин, серғовак бўлади. Маълумки, кўпик ҳосил қилиш вазифасини тухум оқсили бажаради. Аралашмани кўпиртириш натижасида оқсиллар ҳаво билан аралашади ва кўпикларни юпқа парда билан ўраб уларни бир-бирига ёпишмайдиган бутқани жуда ғовак қилади. Шундан кейин маҳсулотнинг ғоваклигини мустаҳкамлаш учун бўтқага таркибида қуруқ моддалари миқдори 78-79% бўлган шакар, потока, агар, пектин аралашмасидан тайёрланган қайноқ елимли шарбат қўшилади. Бу аралашма яна кўпиртириш машиналарида диққат билан аралаштирилади. Аралаштирилгандан кейин аралашма ҳарорати 50°С атрофига тушади ва бу аралашмага буёқ моддалари, эссенция ёки витаминлар озиқавий кислоталар қўшилади.

Шундан кейин эса кўпиртирилган пастила бутқасига тезда шакл бериш керак. Шакл бериш иссиқ бутқани тагига қоғоз тушалган очиқ яшикларга қўйиш ёки донабай пастила олиш учун конвейр лентасига сўркаш йўли билан амалаг оширилади. Суркалган бутқа совутувчи шкафларда 9°С атрофида сақланиб қотирилади. Будай ҳароратда пастила яхналашб ўстида кристалл пуст ҳосил бўлади. Кейин унга қанд упаси сепилади ва дискали пичоқлари бўлган махсус машиналарда массаси 10 дан 20 гача булган қайроқ ёки квадрат шаклда кесилади. Сунгра пастила махсус мосламаларда 45-55 °С ҳароратда нами стандартдаги намлик (14-20%) даражасига келгунча қуритилади. Қуритилган пастила совутилиб, яна қанд упаси сепилади ва картон ёки яшикларга терилади. Қанд упаси пастиланинг ташқи куриниши яхшилаш, уларнинг бир-бири билан ёпишиб қолишидан сақлаш учун ишлатилади. Елимли пастила олма бутқасига қандай хом ашё қўшилаётганлигига қараб қуйидаги номларда чиқарилади: оқ пушти, олма, олхўри, асал, мандарин, ўрик, шоколад аралашган ва бошқалар. Қайнатма пастила. Бу пастилани тайёрлаш елимли пастила тайёрлаш усулидагидек амалга оширилади. Лекин бу пастиланинг елимли пастиладан фарқи шуки, қайнатма пастила, ишлаб чиқаришда кўпиртирилган бўтқага елимли агар эритмаси урнига қайноқ мармелад бўтқаси қўшилади. Қайнатма пастиланинг ғоваклиги елимли пастиланинг ғоваклигидан камроқ ва консистенцияси зичроқ бўлади. Қайнатма пастила тўртбурчак, кесма, яхлит ҳамда батонлар шаклида ишлаб чиқарилади. Елимсиз пастила. Елимсиз пастила юқори желе бериш қобилиятига эга бўлган олма бўтқасига шакар ва тухум оқсили қўшиб тайёрланадиган маҳсулотдир. Бу турдаги пастила ишлаб чиқаришда кўпиртирилган бўтқага елим ёки мармелад бўтқаси қўшилади. Зефир. Зефир елимли пастила тайёрлаш усули билан олинади. У елимли пастиладан ишлатиладиган хом ашёлар нисбати, елимли шарбатни қуюлтириш даражаси, кўпиттириш муддати ва шакл бериш усуллари билан

фарқ қилади. Зефир тайёрлашда мева бутқаси камроқ, оқсил, агар моддалари миқдори елимли пастилалардан кўпроқ олинади. Зефир тайёрлашда кўпиртириш ўзоқроқ чўзилганлиги учун бўтқа анча кўпирган, ғовак консистенцияга эга бўлади. Зефир ҳам ишлатиладиган мева-резаворлар мевадор бўтқаси турига қараб оқ пушти, ўрик, олхўри, шоколадли ва бошқа номларда ишлаб чиқарилади. Пастиланинг сифат кўрсаткичлари. Пастилаларнинг сифатини уларнинг органолиптик ва табиий-кимёвий кўрсаткичлари белгилайди. Пастиланинг органолиптик кўрсаткичларига унинг шакли юзасининг ҳолати, ранги, ғоваклиги, консистенцияси, синган жойининг кўриниши, ҳиди ва таъми киради. Пастиланинг шакли тўғри бурчакли, квадрат шаклида, қирра ва ён тамонлари қийшаймаган, шакли бузилмаган бўлиши керак. Пастила маҳсулотларнинг юзаси қуруқ, юпқа кристалл қобиқли бир текисда қанд упаси сепилган, силлиқ ёриқсиз бўлиши керак. Ранги бир текис, ўзига хос бўлиб, қандай мева бўтқа ишлатилишига қараб оқ рангдан оч бинафша ранггача бўлиши мумкин. Синган жойининг кўриниши бир хил, майда ғовакли тузилишда бўлиши керак. Консистенцияси юмшоқ, бир оз босилса яна қайтиб тикланувчан, кўпчиган бўлиши керак. Ҳиди ва таъми аниқ сезиладиган, ўзига хос, бегона ҳид ва таъмларсиз бўлиши керак. Баъзи бир нуқсонларга эга бўлган, масалан, ёт нарсалар аралашган бегона таъм, ҳидга эга, ортиқча нордон ёки чучмал эссенциянинг ўткир ҳиди ва мазаси бўлган, шакли бузилган, сарғайган, ортиқча ғовакликка ҳамда зичликка эга бўлгани пастилаларни сотишга рухсат этилмайди. Пастилаларнинг энг мухим табиий – кимёвий кўрсаткичларга уларнингнамлиги, қайтарувчанлик хусусиятига эга бўлган қанд миқдори, нордонлик даражаси ҳамда солиштирма оғирлиги киради. Пастилаларнинг намлиги турига қараб 14% дан 24 %гача бўлади. Қайтарувчанлик хусусиятига эга бўлган қанд миқдори эса 7 %дан 20 % гача бўлади. Нордонлик даражаси эса 5 °С дан кам бўлмаслиги керак.

Пастилаларнинг солиштирма оғирлиги ҳам уларнинг асосий кўрсаткичларидан бири ҳисобланади. Елимли пастилаларнинг солиштирма оғирлиги 0,6-0,7 г/см 3 , қайнатма пастилаларники эса 0,9 г/см 3 бўлади. Пастилаларнинг солиштирма оғирлигининг кичиклиги, уларнинг енгил ва кўпчиган бўлишидан далолат беради. Шоколад маҳсулотлари ишлаб чиқариш технологияси. Шоколад ва какао-кукуни олиш учун ишлатиладиган асосий хом ашё какао дуккаги ҳисобланади. Какао дуккагидан тежаб-тергаб фойдаланиш бугунги кунқандолатчилик саноатининг асосий муаммоларидан ҳисобланади. Какао дуккаги доимий яшил бўлиб турадиган тропик дарахт (The obroma Cacao) нинг уруғи ҳисобланади. Какао мевасининг ширин қизил-сарғиш этининг ўртасида ҳар бирининг массаси 0,8-2,0 г 250 дона узунроқ шаклли уруғ жойлашган бўлади. Уруғнинг ранги пушти-оқдан то бнафша рангача, таъми эса аччиқ, оғизни буруштирадиган, ҳиди эса яққол сезилмайдиган бўлади. Какао дуккуги ташқи томондан қаттиқ, лекин тезда арчиладиган пўстлоқ – какавелла билан қопланган бўлади. Какавеллани ичида мағиз икки паллали мағиз жойлашади. Какавелланинг уруғдаги ҳиссаси 12-18 % ни, мағизники эса 81-88 % ни ташкил этади. Келиб чиқишига қараб какао-дуккаги Амирикада, Африкада ва Осиёда етиштириладиган турларига бўлинади. Какао-дуккагининг товар навлари уларнинг етиштирадиган району, мамлакати ёки ташқи бозорга чиқараётган порт номини ифодалайди. Какао-дуккугининг кимёвий таркиби. Какао-дуккугининг асосий компонентлари ёғ, алколоидлар (теобромин ва кофеин), оқсил, углеводлар, ранг берувчи минерал моддалар, органик кислоталар ҳисобланади. Какаодуккугининг кимёвий таркиби бўйича энг қимматли қисми мағзи ҳисобланади. Какавелла ва уруғнинг муртак қисми эса юқори миқдорда

клечатка, ептозан, кул, пектин ва бошқа моддаларга бойлиги билан фарқ қилади. Какао-дуккугининг мағзида 55 % яқин какао-мойи ва 4 % га яқин каковелла бўлади. Бу мой асосан олеинат, стефикат ва пальмитинат ёғ кислоталарининг триглицирибларидан ташкил топади. Бу мой 21-27 0 С да хушбуй ҳидли, сариқ-оқ рангли қаттиқ ҳолатда 32-34 0 С да эса суёқ бўлади. Шу сабабли ҳам оғизда тез эрийди ва осон ҳазм бўлади. Какао-дуккагида антиоксидантлар (кудросен, катехин, кверцетин) бўлганлиги учун ҳам бу тезда оксидланмасдан узоқ сақланиш хусусиятига эгадир. Теобромин (C 7 H 8 O 2 N 4 ) ва кофеин (C 6 H10O 2 N 4 ) аччиқ таъмли таъмли алкалоидлар ҳисобланади. Улар инсон марказий нерв системасига қўзғатувчи таъсир кўрсатиш хусусиятига эгадир. Какао-дуккаги мағзида теобролин - 1-2, кофеий эса - 0,2-0,3 фоизни ташкил этади. Ошловчи моддалар (полифеноллар) какао-дуккагига ўзига, хос аччиқ буриштирувчи таъм ва ранг беради. Ошловчи моддалар миқдори какао- дуккагида 4-7 % ни ташкил этади. Какао-дуккагида учрайдиган асосий ранг берувчи модда антоциадлар ҳисобланади. Какао-дуккагида углеводлардан крахмал (5-9%), сахароза (0,5-1,6%) ва глюкоза, фруктоза, клетчатка ва нептозанлар учрайди. Оқсил какао-дуккагининг мағзида 10-13% ни, какавелла эса 13,5 % ни ташкил этади. Какао-дуккагида органик кислоталардан олма, лимон, оксалат ва сирка кислоталари учрайди. Уларнинг умумий микдори (лимон кислотаси бўйича ҳисоблаганда) 2 % ни ташкил этади. Какао-дуккагида асосан минерал элементларидан калий, кальций, фосфор, магний бўлади. Кул моддасининг микдори какао дуккаги магзида - 2-4 % ни, какавелла 1қисмида эса 6-9 % ни ташкил қилади. Какао-дуккаги таркибига кирувчи ароматик моддалар какао маҳсулотлари ва шоколадларнинг ўзига хос хушбуй хидини таъминлашда катта роль ўйнайди. Какаодуккаги таркибида ана шундай 300 га яқин моддалар борлиги аникданган. Бу моддалар учувчанлик хусусиятига эга бўлиб, какао-дуккагини

қуритишда ва қовуришда қисман йуқолади ва уларнинг кўпчилиги шоколад массаларининг хушбуйлигини таъминлайди. Шунингдек, ўзига xoc хушбуй ҳид берувчи моддалар қанд, аминокислоталар ва полифенов моддаларининг реакцияга бориши натижасида ҳам ҳосил бўлади. Какао-дуккагини ферментлаш ва қуритиш. Ферментлаш йиғиштириб олинган ҳўл какао-дуккагида ишлов беришнинг биринчи боскичи ҳисобланади. Мева этидан чикариб олинган уруғлар бир жойда уюлади ва банан барглари билан ёпишиб 2-7 сутка давомида ушлаб турилади. Микроорганизмлар таъсирида мева этида, аввалига спиртли ачиш, кейин эса сирка кислотали бижғиш юз беради. Бу массадаги харорат эса 50 0 С гача кўтарилади. Бунинг натижасида ошловчи моддаларнинг оксидланиши ва қора рангли флобофен моддаларининг ҳосил бўлиши ҳисобига ypyғ қўнғир тусга киради. Полифенол моддалари оқсиллар билан реакцияга бориб сувда эримайдиган бирикмалар ҳосил қилади. Бунда оқсиллар ва сахароза гидролизланиб, органик кислоталар миқдори ортади. Какао-дуккаги аччиқ таъмини маълум даражада йуқотиб, ўзига хос ҳид ҳосил қилиб, мағзи қобиғидан осон ажраладиган ҳолатга ўтади. Сўнгра ферментация жараёни ўтказилган уруғлар куёш нурида ёки махсус қуритгич жихозлари ёрдамида то 6-7 % намлик қолгунча қуритилади. Какао-дуккагининг сифатини баҳолаш. Какао-дуккагининг сифатини баҳолашда унинг органолептик ва техник таҳлил кўрсаткичларига алоҳида эътибор берилади. Какао-дуккагининг таъми сал аччиқроқ ёкимли, ҳиди эса ўзига хос, бегона ҳидларсиз бўлади. Какао-дуккагининг ҳидларсиз 100 донасининг массаси ўртача 100-150 г ни ташкил этади. Шунингдек, какао-дуккагининг ифлосланганлик даражаси. Ранги каби кўрсаткичларга ҳам эътибор берилади. Какао-дуккагининг намлиги 8 % дан ортиқ бўлмаслиги керак. Шунингдек ёғ ва какавелла миқдори каби кўрсаткичлари ҳам аниқланади.

Какао-дуккагига дастлабки ишлов бериш. Какао-дуккагига асосий фабрикат эзилган какао олишгача бўлган дастлабки ишлов бериш жараёнини шоколад ишлаб чиқаришга ихтисослашган фабрика ва цехларда олиб борилади. Улар дастлаб сараланади ва бегона аралашмалар тозаланади, термик ишлов берилади, бўлакланади ва кейин эса майдаланиб эзилган какао ҳосил қилинади. Термик ишлов бериш ҳозирги замон корхоналарида узлуксиз ишлайдиган жиҳозларда 45-60 дақикқа давомида иссик, ҳаво таъсирида олиб борилади. Бунда ҳарорат какао-дуккуги магзида 115-125 0 С гача кўтарилади. Бундай иишлов бериш натижасида какао-дуккагида намлик 2-3 % гача камаяди. Какао-дуккагида юқори ҳароратда ишлов бериш натижасида ошловчи моддалар конденцияга учрайди, антоцианлар учрайди, уруғлардаги қўнғир тус кучая боради, нордонлиги камайиб ёқимли аччикрок, таъм ҳосил бўлади. Учувчан органик кислоталар миқдори камайиб, окриллар депатурацияга учрайди. Қандларнинг аминокислоталар билан реакцияга бориши натижасида какао-дуккагининг ҳушбуй ҳиди кучаяди. Какао-дуккагига термик ишлов беришнинг самарали усулларидан бири уларга юқори частотада электромагнит майдонида ишлов бериш ҳисобланади. Какао-дуккагига термик ишлов берилгандан сўнгра улар совутилиб, бўлаклаш учун махсус машиналардан ўтказилади. Машиналардан ўтказилгандан кейин ҳосил қилинган масса ўлчамлари бўйича фракцияларга сараланиб ундан муртак ва какавелла қиёми ажратилади. Бунда майда бўлакчалар фракциясида кўп миқдорда какавелла бўлганлиги учун уларнинг озуқавий қиймати катта бўлакчали фракцияларга нисбатан паст бўлади. Кейин уни бўлакланган какао-дуккаклари махсус тегирмонларда майдаланиб, бир хил жинсли майдаланган какао-масаси ҳосил қилинади. Ана шу ҳосил қилинган майдаланган бир жинсли какао массаси (тёртое какао) шоколад, какао-мойи ва какао-кукунлари ишлаб чиқариш учун асосий хом ашё ҳисобланади.

Шоколад. Кимёвий таркиби, олиниши, ассортиментининг тавсифи Шоколад - какао-дуккаги маҳсулотларини шакар билан ишлаш натижасида олинадиган маҳсулотдир. Шоколадларнинг кимиёвий таркиби. Шоколадлар юқори озуқавий ва биологик қийматга эга бўлган қандолат маҳсулотларидан ҳисобланади. Уларнинг юқори озуқавий қийматга эга эканлиги уларнинг кимиёвий таркиби билан изоғланади. 100 г шоколаднинг энергия бериш қиймати 540- 545 ккал ёки 2259-2280 кЖни ташкил этади. Қуйидаги 1-жадвалда шоколадларнинг асосий турларининг кимиёвий таркиби бўйича маълумотлар келтирилади. 1-жадвал Шоколадларнинг кимиёвий таркиби № Шоколад Миқдори, % тури Сув Оқ- сил Ёғ Моно ва дисахаридла р Крахмал Клетчатка Органик кислоталар Кул 1 Қўшимчалар қўшилмаган шоколад 0,8 5,4 35,3 47,2 5,4 3,9 0,9 1,1 4 Сутли шоколад 0,9 6,9 35,7 49,5 2,9 2,0 0,5 1,6 3 Сутлиёнғоқли шоколад 0,9 7,3 34,5 49,8 3,3 2,1 0,5 1,6 4 Ғовак(сутли) шоколад 0,9 6,9 35,5 49,4 2,9 2,1 0,7 1,6 Бу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, шоколадлар таркибида сув жуда кам, яъни 1 % дан ошмайди. Шу сабабли ҳам шоколадлар юқори энергия бериш қобилиятига эгадир. Шоколадлар таркибида асосий модда ёғ ва угливодлар ҳисобланади. Келтирилган жадвал маълумотларидан куриниб турибдики, шоколадларда ёғ миқдори 34,5-35,7 фоизни, моно- ва

дисахаридлар эса 47.,2-49,8 фоизни ташкил этади. Шоколадлар таркибида уларнинг турига қараб оқсил миқдори 5,4-7,3 фоизни ташкил этади. Шоколадлар маълум даражада макро ва микро элементлар манбаи эканлиги билан ҳам диққатга сазовордир. Шоколадлар таркибида учрайдиган асосий минерал элементлар 2-жадвал маълумотларида келтирилди. 2-жадвал Шоколадларда минерал элементлар миқдори, мг % № Шоколад тури Na K Ca Mg P Fe 1 Қўшимчалар қўшилмаган шоколад 2 535 5 20 178 2,7 2 Сутли шоколад 76 543 187 38 235 1,8 3 Сутли-ёнғоқли шоколад 64 524 150 46 222 1,8 4 Ғовак(сутли) шоколад 77 546 177 38 235 1,8 Бу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики шоколадлар таркибида энг кўп учрайдиган микроэлементлар калий ва фосфор ҳисобланади. Улар калий миқдори бўйича бир биридан кескин даражада фарқ қилмасада, лекин натрий ва кальций элементлари бўйича бир-биридан кескин даражада фарқ қилади. Шоколадлар тайёрлашда сут ва сут маҳсулотлари хом ашёсининг қўшилиши уларнинг таркибида натрий ва кальций элементларининг юқори даражада бўлишини таъминлайди. Тадқиқотлар шундан далолат берадики, шоколадлар таркибида А, С витаминлари ва β-каротинлар кам даражада учрасада аммо B 2 , B 3 ва PP витаминларининг қўшимча манбаи бўлиб хизмат қилиши мумкин. Олиниши. Шоколад ишлаб чиқариш юқори даражада механизациялашган жараёнлар асосида. Мураккаб механизмлардан фойдаланиш асосида ишлаб чиқарилади. Аввал какао дуккаги саралаш машиналаридан ўтказилиб сараланади. Сўнгра тозаланган какао дуккаги махсус қовуриш мосламаларида ишланиб қовурилади. Қуритиш эса иссиқ буғ ёрдамида олиб борилади. Қовуриш ва қуритиш какао дуккагининг таъм ва ҳид кўрсаткичларини яхшилайди. Шунингдек какао дуккагининг намлиги ҳам камаяди.

Совутилгандан кейин какао дуккаги майдалаш-саралаш машиналарида ишланади. Бу ерда какао дуккаги аввал бўлакчаларга бўлакланиб, кейин эса ўлчамлар бўйича сараланади. Бу ерда какавелла-оболочкадан халос этилади. Какавелла шоколад ишлаб чиқаришда фойдаланилмайди, у чой ва қахва ичимликлари тайёрлашда ва унча қиммат бўлмаган конфет маҳсулотлари ва карамел наченкалари олишда ишлатилади. Агар муртакдан халос этилса, бу бўлакчалардан яхши шоколад олиш мумкин бўлади. хом ашёнинг таъм кўрсаткичларини яхшилаш учун какао-дуккагинининг ҳар хил навлари аралаштирилади. Кейин эса бўлакчаларга бўлинган какао-дуккаклари вальцли тегирмонларда майдаланади. Сўнгра махсус машиналарда эзилади. Бунда суюқ консистенцияга эга бўлган какао-массаси олинади. Масса майдаланганда ва эзилганда қизийди ва какао-мойи эрийди. Сўнгра какао-массаси қанд пудраси ва бошқа қўшимчалар билан миксмашиналарда ишланадаи. Кейин эса вальцли машиналарда бир хил структурага келтириш учун эзиб ишланади. Бунда массанинг заррачалари қанчалик майда бўлса, массанинг ёпишқоқлиги шунча юқори бўлади. унинг ёпишқоқлигини камайтириш учун қуюқ массага какао-мойи қўшилиб яна эзилади. Бу жараён бир неча бор такрорланиши мумкин. Ана шундай қилиб ҳосил қилинган гомоген масса оддий шоколадлар олиш учун шакл беришга жўнатилади. Шакл беришдан олдин масса термостатда сақланиб ҳарорат 29-32 0 С га келтирилади. Шоколад массасига махсус машиналарда металл қолипларга қуйиб, унга шакл берилади. Сўнгра масса тебраниш столларига ўтказилади. Тебраниш ҳисобига масса қолипнинг бурчакларига ҳам жойланиб ва ундан ҳаво пуфакчаларидан халос этилади. Кейин қолипланган шоколад массаси транспартёр ёрдамида ҳарорати 8- 12 0 С бўлган совуқ шкаф орқали ўтади. Массадаги какао-мойининг қотиши ҳисобига шоколад қаттиқ консистенцияга эга бўлади. кейин қолиплардан олиниб, ўраб жойланади.

Ассортименти. Шоколад таркиби ва хоссалари бўйича гуруҳланади. Шоколад начинкали ва начинкасиз бўлиши мумкин. Шоколад массаси эса қўшимчалар қўшилмаган ва қўшимчалар қўшилган бўлиши мумкин. Шоколад массасига қандай ишлов берилишига қараб оддий ва десерт шоколадларига бўлинади. Уларнинг турларини белгилайдиган кўрсаткичлар рецептурасида қанча қанд, қанча какао-массаси ва қанча какао-мойи борлиги ҳисобланади. Қўшимчалар қўшилмаган шоколадлар какао-массаси, какао-мойи, қанд ва ароматик моддалардан ташкил топган массадан олинади оддий шоколадларда қанд миқдори 63 % дан кўп бўлмайди, десерт шоколадларда эса бу кўрсаткич 55 % дан кўп бўлмаслиги керак.

Адабиётлар: 1. O’zlem Tokuso’g’lu. Barry G. Swanson. «Inproving Food Quality with Novel Food Processing Technogies». Edited by.Taylor end Francis Group. 2015. p. 485. 2. Food and raw materials. Kemeraovo institute of food science and texnology. 2015, p. 145. 3. Васиев М.Ғ., Дадаев Қ.О. ва бошқалар. Озиқ-овқат технологияси асослари. –Т.: “Ворис-Нашриёт”, 2012. - 400 б. 4. 4.Yo’ldoshev N., Kadirxodjayeva N. Ishlab chiqarish tehnologiyalari. Darslik. 2014yil. - 350 bet. 5. Адизов Р . Т ., Ғаффоров А . Х . Хусенов С . Й . Донни тозалаш ва майдалаш технологияси . – Т .:” ТУРОН - ИҚБОЛ ” нашриёти , 2006. -184 б . 6. Амонова З.М. Сут ва сут маҳсулотлари технологияси. –Т.: Чўлпон, 2004. 132 б. 7. Бобоев С.Д., Адизов Р.Т., Эргашева Х.Б. Омихта ем ишлаб чиқариш. -Т.: Ўзбекистон, 2003. -280 б.

O'xshashlar

Крахмал, шакар, қанд ва қандолат маҳсулотлари

Қанд, асал, крахмал ва қандолат маҳсулотлари

Крахмал, шакар, асал ва қандолат товарлари

Саноатда ишлатиладиган хом-ашёлар ва материаллар

Унли қандолат маҳсулотлари технологияси