Қайта ишланган мевалар ва сабзавотлар - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Қайта ишланган мевалар ва сабзавотлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131 KB

Ko'chirib olish

Қайта ишланган мевалар ва сабзавотлар Режа: 1. Ачитилган, тузланган ва сиркаланган сабзавотлар 2. Тузланган бодринг, помидор маҳсулотлари. Тайёрлаш технологияси, ассортименти 3. Помидор маҳсулотлари 4. Мева ва сабзавот консервалари 5. Мева консервалари. Ассортиментининг тавсифи 6. Қуритилган, музлатилган сабзавотлар ва мевалар 7. Музлатилган мевалар ва сабзавотлар

Ачитилган, тузланган ва сиркаланган сабзавотлар Ачитилган карам. Олиниши, ассортименти. Ачитиш – сабзавотларни консервалашнинг энг кўп тарқалган усулларидан бири ҳисобланади. Нормал шароитда яхши ачитилиб тайёрланган сабзавотлар узоқ муддат сақланиши мумкин. Бунинг асосий сабаби сут кислотаси бактерияларининг таъсирида сабзавотлар таркибидаги қанд моддасидан сут кислотасининг ҳосил бўлиши ҳисобланади. Ачитилаётган хом ашё таркибида 0,7-0,8% миқдорида сут кислотасининг тўпланиши кўпгина микроорганизмларнинг ривожланишини тўхтатиб қўяди. Сабзавотларни ачитишда хилма-хил физик-кимёвий ва биокимёвий жараёнлар рўй беради, натижада хом ашё тўқималари структураси ва кимёвий таркибида маълум ўзгаришлар рўй беради. Ачитилган сабзавотлар қирсиллайдиган консистенцияга, ўзига хос ҳид, ранга ва нордон-ширин, нордон-шўрроқ таъмга эга бўлади. Сабзавотларни ачитганда рўй берадиган асосий биокимёвий жараён анаэроб шароитда кечадиган сут кислотали бижғиш ҳисобланади. Бундай бижғиш асосан гомоферментатив сут кислотаси бактериялари иштирокида боради ва бунда деярлик ҳамма қанд моддаси сут кислотасига айланади. Шу билан бир қаторда ачитиш жараёнида гетероферментатив бижғиш ҳам рўй беради, натижада сирка кислотаси, этил спирти ҳосил бўлади, кабонат ангидрид гази ва сув ажралиб чиқади. Ҳамма сут кислотаси бактериялари анаэроб бактериялар ҳисобланади, яъни улар кислородсиз шароитда яхши ривожланади. Сут кислотали ачиш кўпчик ҳолларда ўзидан ўзи рўй беради. Лекин, юқори сифатли маҳсулот олиш учун ачитиш жараёнида тоза сут кислотаси бактерияларининг томизғиларидан (закваска) фойдаланилади. Бундай томизғилардан фойдаланиш қулай шароитда ачишни тезлаштириб, зарарли микроорганизмларнинг ривожланишининг олдини олади. Ачитиш ва тузлаш жараёнида сут кислотаси бактерияларидан ташқари

спиртли ачишни вужудга келтирадиган дрожлар (хамиртуруш) ҳам ривожланади натижада улар спиртли ачишни вужудга келтиради. Спиртли ачишнинг умумий схемаси қуйидаги формула билан тушунтирилади. С 6 Н 12 О 6 С 2 Н 5 ОН + 2СО 2 Ачитилган сабзавотларда ачиш жараёнида 0,5-0,7% миқдорида этил спирти тўпланади. Ҳосил бўлган спирт кислоталар билан реакцияга бориб, ачитилган сабзавотларга хос ҳид пайдо қилади. Ачитиш шароитларига қараб ачитилган сабзавот маҳсулотлари олишда сут кислотали ачишдан ташқари, бошқа хилма-хил ачишлар ҳам рўй бериши мумкин. Масалан, мой кислотали ачиш жараёнида мой кислотаси ҳосил бўлади, натижада бу кислота тайёр маҳсулотда ёмон таъм ва ҳид пайдо қилади. Ачитилган сабзавот маҳсулотлари олишда сут кислотаси бактерияларининг яхши ривожланиши учун хом ашё таркибида етарли даражада қанд моддаси бўлиши керак. Чунки, айнан ана шу қанд моддаси бижғиш учун асосий субсрат ҳисобланади. Масалан, карамларни ачитишда карам таркибида қанд моддаси миқдори 4,5% дан кам бўлмаслиги, бодрингларда эса 2,5% дан кам бўлмаслиги талаб қилинади. Юқори сифатли ачитилган маҳсулот олишга таъсир этувчи асосий омиллардан яна бири сут кислотаси бактерияларининг яхши ривожланишини таъминлайдиган ҳарорат ҳисобланади. Сут кислотаси бактерияларининг яхши ривожланиши учун керак бўладиган ҳарорат 34 0 -37 0 С ҳисобланади. Лекин, бу ҳарорат нафақат фақат сут кислотаси бактерияларининг ривожланиши учун энг қулай, балки мой кислотаси ва бошқа зарарли микроорганизмларнинг ривожланиши учун ҳам қулай ҳарорат ҳисобланади. Шу сабабли сабзавотларни ачитишни нисбатан паст ҳароратда, яъни 17-22 0 С ҳароратда олиб бориш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Паст ҳарорат зарарли микроорганизмларнинг ривожланиши қарши таъсир кўрсатади.

Ачитилган маҳсулотлар олишда тайёр маҳсулотнинг сифатига таъсир кўрсатувчи омиллардан яна бири ачитиш жараёнини анаэроб (кислородсиз) шароитда ўтказиш ҳисобланади. Сут кислотаси бактериялари анаэроб шароитда яхши ривожланади. Бошқа зарарли микроорганизмларнинг ривожланиши учун эса кислород бўлиши керак. Маҳсулотда кислородларнинг, хусусан чумоли, сирка, пропион кислоталарининг тўпланиши тайёр маҳсулотнинг сифатини пасайтиради. Шунингдек, ачитилган сабзавотлар тайёрлашда хоналарнинг санитария гигиена талабларига жавоб бериши ҳам юқори сифатли маҳсулот олишдаги муҳим омиллардан ҳисобланади. Ачитиш учун асосан таркибида етарли даражада қанд моддаси бўлган, техник шарт ва стандартлар талабига жавоб берадиган оқбошли карам, бодринг, помидор, олма каби хом ашёлар кенг қўлланилади. Кўпинча ачитиш учун оқбошли карамнинг ўртапишар ва кечпишар навлари ишлатилади. Эртапишар навларида керакли даражада қанд бўлмаганлиги сабабли улардан яхши маҳсулот олиб қилиб бўлмайди. Ачитилган карам тайёрлаш учун қўшимча хом ашё сифатида тўғралган сабзи, олма, клюква, брусника, зира, ширин қалампир ва бошқалар қўшилади. Карам ачитиш учун қўлланиладиган идишлар тоза, санитария-гигиена талабларига жавоб бериши керак. Саноат миқёсида карамларни ачитиш учун ғиштдан, темирбетондан ёки ёғочдан ишланган сиғими 5-20 тоннали дошниклар ҳамда 150-200 л сиғимли ёғоч бочкала ишлатилади. Шулардан 18-25 т сиғимли совутиш системаси билан жиҳозланган дошниклардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Ачитиш пунктларида цементдан ва яғочдан ясалган дошникларнинг ички қисми парафинланади. Баъзан парафинлар ўрнига 150-200 мкм қалинликдаги полиэтилган пленкалари тўшалади. Тайёрлаш усулига қараб ачитилган карамлар тўғралган, майдаланган, бутун, ҳамда майдалангани билан бутун аралаштирилган ҳолларда бўлади. Кўп ҳолларда ачитилган карамлар тайёрлашда 3% миқдорида сабзи ва 2 % миқдорида туз қўшилади.

Ачитилган карам тайёрлаш карам бошини ифлосланган, зарарланган барглардан тозалаш, тўғраш ёки майдалаш, қўшимча хом ашёни тайёрлаш, идишларга жойлаш ва зичлаш, бижғитиш, сақлаш ва тайёр маҳсулотни қадоқлаш каби жараёнларни ўз ичига олади. Тозаланган карам махсус машиналарда майдаланади. Шу вақтнинг ўзида сабза ювилади, пўстлоғидан тозаланади, пайраха ёки айлана қилиб кесилади. Рецептурада кўрсатилган бошқа қўшимча хом ашёлар ҳам тозаланади, туз эса эланади. Сўнгра дошникларнинг тагига карам барглари тўшалади, тўшалган барглар устига майдаланган карам тўкилиб-текисланади, туз ва бошқа хом ашёлар ҳам солиниб яхшилаб аралаштирилади. Шу ҳолатда қатлам-қатлам қилиб тўлдирилади. Кейин карам зичланади. Бу жараён карам шарбатлари чиқиши ва кислороддан халос этиш учун ўтказилади. Карам билан дошниклар шу тартибда тўлдирилгандан кейин 5 см қалинликда карам барглари тўшаб беркилади. Кейин эса махсус мосламалар ёрдами билан шарбат чиқиш учун прессланади. Бугунги кунда карамларни ачитишнинг энг илғор усулларидан бири полиэтилен қопларидан фойдаланиш ҳисобланади. Бу усулда карамлар полиэтилен қопларига жойланиб, герметик бекитиладиган ва ичидан ҳавоси вакуум-насослар ёрдамида сўриб олиниб анаэроб шароит яратилади. Ачитилган карамлар тайёрлашдаги асосий жараён бижғиш жараёни ҳисобланади. Биринчи босқичда сут кислотаси бактериялари интенсив ривожланади, иккинчи босқичда эса сут кислотаси тўпланади ва ниҳоят учинчи босқичда бижғиш паёнига етади. Ачитишда сут кислотаси бактерияларининг тоза томизғисидан фойдаланиш юқори маҳсулот ишлаб чиқаришда муҳим роль ўйнайди. Ачиш жараёнининг дастлабки босқичда карам шарбати лойқаланиб, пуфакчалар ажралиб чиқа бошлайди. Шу тартибда сут кислотали бижғиш секин-асталик билан ривожланиб ачишнинг асосий турига айланади. Бу жараён қанд ачишга бориб 0,7-0,8 % миқдорида сут кислотаси тўплангунча

давом этади. Жараённинг тезлиги ва маҳсулотнинг сифати ҳароратга боғлиқ бўлади. Ачиш учун энг қулай ҳарорат 17-22 0 С ҳисобланади ва шундай шароитда ачиш 8-12 сутка давом этади. Хом ашёни паст ҳароратда узоқ муддат ачитиш ҳам маҳсулотнинг сифатини пасайтиради. Асосий ачиш жараёни тугагандан сўнг, эритма тиниқ ҳолга келади, газ ҳосил бўлиши тўхтаб, карамда ўзига хос таъм ва ҳид пайдо бўлади. Карамларда 0,8-1,2% сут кислотаси тўпланганда улар энг яхши таъм кўрсаткичларига эга бўлади. Карамларда шу миқдордаги сут кислотаси тўплангандан сўнг ҳароратни пасайтириб, тайёр маҳсуотни -1 0 С?+4 0 С оралиғида сақлаш тавсия этилади. Тузланган бодринг, помидор маҳсулотлари. Тайёрлаш технологияси, ассортименти Тузланган бодринг. Тузлаш учун янги узилган, ранги тўқ-яшил, консистенцияси зич, майда ёки ўртача катталикдаги уруғи кам бодринглар танланади. Уларнинг таркибида қанд миқдори 2% дан кам бўлмаслиги мақсадга мувофиқдир. Эзилган, ўта пишиб кетган, чириган қисмлари бор бодринглар тузлаш учун яроқсиз ҳисобланади. Тузлашга мўлжалланган бодринглар сифатига ва ўлмачларига қараб корнишон (9 см гача), майда (9-11 см),ўртача (11-12 см) ва йирик (12-14 см) гуруҳларига ажратилади. Узунлиги 14 см дан ортиқ, сарғайган, сўлиган, буришиб қолган бодринглар тузлаш учун яроқсиз ҳисобланади. Сараланган бодринглар ювилади ва бочкаларга жойлаб, зираворлар (укроп, саримсоқ, мурч, аччиқ қалампир ва ҳоказо) солинади. Кейин эса бочканинг қопқоғи ёпилиб, махсус тешикдан 4-7 фоизли намокоб қуйилади ва ачиш жараёни бориш учун қўйилади. Ачиш жараёни сунъий совитилмайдиган хоналарда 30 кун, совутиладиган хоналарда эса 60 кун давом этади. Уларни сақлаш учун қулай температура -1 0 дан +1 0 С гача ҳисобланади. Тузланган бодринглар 7180-85 номерли (ГОСТ 7180-85) Давлат

стандарти талаби бўйича 1-чи ва 2-чи товар навларига бўлинади. Биринчи нав бодринглар бутун, шу хўжалик-ботаник навга мос, эзилмаган, буришмаган, механик жароҳатланмаган, консистенцияси қаттиқ, эти зич, ранги - яшилроқ-жигар, таъми - шўрроқ-нордон, ҳиди - тузланган бодрингга хос, хушбўй, зираворлар ҳиди аниқ сезилиб турадиган, бегона таъм ва ҳидларсиз, узунлиги 11 см гача бўлиши керак. Биринчи навли тузланган бодрингларнинг намокобида туз миқдори 2,5-3,5%, нордонлиги эса (сут кислотаси бўйича) 0,6-1,2% бўлиши талаб этилади. Иккинчи навли бодрингларда эса шаклининг ҳар хил, консистенцияси яхши қарсилламайдиган, бодрингларнинг учки қисми сарғайганроқ, ортиқча шўртанг-нордонроқ, бодрингларнинг узунлиги эса 14 см гача бўлишига йўл қўйилади. Стандарт талаби бўйича иккинчи навли бодрингларнинг намокобида туз миқдори 3,0-4,5%, нордонлиги эса 0,6-1,4% бўлиши керак. Тузланган помидорлар. Тузлаш учун янги узилган, соғлом, бутун, механик жароҳатланмаган, силлиқ юзали, сифатли помидорлар ишлатилади. Пишиб етилганлик даражасига қараб помидорлар кўк, қўнғир, пушти, қизил ранглиларга сараланиб, улар алоҳида-алоҳида тузланади. Эзилган, ўта пишиб кетган, музлаган, жароҳатланган, моғорлаган помидорлар тузлашга яроқсиз ҳисобланади. Помидорлар ҳам бодринг сингари тузланади. Сирқаланган сабзавотлар ва мевалар. Бу маҳсулотларни тайёрлаш сирка кислотасининг консервантлик хусусиятига асосланган бўлади. Сиркалаш учун кўпинча бодринг, помидор, лавлаги, оқбошли ва қизилбошли карамлар, патиссонлар, сабзи каби сабзавотлар ишлатилади. Сиркалашга мўлжалланган сабзавотлар янги узилган, пишиб кетмаган, тоза, зич этли, касалликлар ва зараркунандалар билан зарарланмаган, совуқ урмаган бўлиши керак. Сиркалаш учун ишлатиладиган асосий меваларга олма, нок, олхўри, олча, узум, гилос, смородина меваларини киритиш мумкин. Сиркаланган сабзавотлар ва мевалар тайёрлаш учун тайёрланган хом ашё сифати ва ўлчамлари бўйича сараланади, ювилади, баъзи мевалар

кесилади, пар билан ишланиб бланшировка қилинади, майдаланади. Кейин эса тайёрланган хом ашё банкаларга жойланиб устига сирка қуймаси қуйилади. Сирка қуймаси сирка кислотадан, қанд, туз ва зираворлар тиндирмасидан ташкил топган бўлади. Тўлғазилган банкалар маҳкамаланади ва 89-90 0 С дан пастеризация қилинади. Пастеризация қилиниб сиркаланган сабзавотлар сирка кислотасининг миқдорига қараб кучсиз нордон (умумий кислоталиги 0,4-0,6%) ва нордон (0,61-0,90%) маринадлар бўлади. Сифатига қараб маринадлар олий ва биринчи навларга бўлинади. Мева ва резевор мевалардан тайёрланган маринадлар ҳам сирка кислотасининг миқдорига қараб кучсиз нордон ва нордон маринадларга бўлинади. Помидор маҳсулотлари Помидорларни қайта ишлаб олинадиган маҳсулотларга помидор шарбати, помидор пюреси, помидор пастаси (тузланган ва тузланмаган) киради. Помидор шарбати. Помидор шарбатини қизариб пишиб етилган помидорларнинг уруғсиз этидан бир текис масса тарзига келтириб олинади. Помидор шарбати пишган помидорга хос ёқимли табиий таъм ва ҳидга эга бўлади. Помидор шарбати таркибида қуруқ модданинг миқдори 4,5% ни ташкил этади. Помидор шарбатини шиша ёки турука идишларга солиб герметик бекитилади ва стерилизация қилинади. Помидор пюреси ва пастаси. Бу маҳсулотлар бир-биридан таркибида қуруқ модда миқдори билан фарқ қилади. Бу маҳсулотларни олиш учун яхши пишиб етилган помидорлар майдалаб қирғичдан ўтказилади. Кейин эса ҳосил бўлган суюқ бўтқа вакуум-аппаратларда қуруқ моддаси керакли миқдорга етгунча қайнатиб, қуюлтирилади. Помидор пюреси таркибидаги қуруқ модданинг миқдорига қараб 12, 15

ва 20 фоизли бўлади. Помидор пастаси помидор пюресидан таркибида қуруқ моддасининг янада юқори эканлиги билан фарқ қилади. Таркибида қуруқ моддасининг миқдорига қараб помидор пасталари 25, 30, 35 ва 40% ли бўлади. Тузланган помидор пастаси таркибида эса 27, 32, 37 фоиз қуруқ моддаси бўлади. Помидор пюреси ва тузланмаган помидор пастаси олий ва биринчи навларга бўлинади, тузлангани эса фақат 1-чи навли бўлади. Олий навли помидор пюреси ва помидор пастаси таркибида мева пўстлоқлари, уруғлари бўлмаслиги, консистенцияси ҳамма қисмларида бир хил, пушти - қизил рангли, таъми ва ҳиди табиий, шу маҳсулотга хос бўлиши керак. Биринчи навли помидор пюреси ва помидор пастаси қўнғирроқ тусли бўлиб, камдан-кам уруғ ва пўст бўлакчалари аралашиб қолган бўлишига йўл қўйилади. Мева ва сабзавот консервалари Тайёрлаш усули ва қайси соҳада истеъмол қилинишига қараб сабзавот консервалари табиий, газакбоп, овқатбоп, болаларга ва парҳез мақсадларига мўлжалланган турларига бўлинади. Табиий консервалар. Бу консервалар кимиёвий таркиби, озуқавий қиймати ва органолептик кўрсаткичлари бўйича қайси хом ашёдан тайёрланган бўлса ўша хом ашёга жуда яқин бўлади. Табиий консервалар учун қуйма 2-3% ли ош тузи эритмаси ҳисобланиб, зираворлар қўшилмайди. Бу консервалар ишлаб чиқариш учун ювилган, сараланган, истеъмолга яроқсиз қисмлардан ажратилган, бланшировка қилинган сабзавотлар банкаларга жойланиб, устига туз эритмаси қуйилиб, герметик бекитилиб, стерилизация қилинади. Табиий консервалар сабзи, лавлаги, думбул нўхат, ширин жўхори, карам, қалампир, бодринг ва бошқа сабзавотлардан тайёрланади. Бу консервалар салатлар, винегретлар, биринчи ва иккинчи овқатлар

тайёрлашда, шунингдек совуқ ва иситилган ҳолди тўғридан-тўғри овқатга ишлатилади. Помидор, бодринг, думбул нўхатлардан тайёрланган табиий консервалар олий, биринчи ва иккинчи товар навларига бўлинади. Бошқа табиий консервалар эса товар навларига бўлинмайди. Табиий консерваларнинг қайси товар навига мансублигини аниқлашда ташқи кўриниш, ранги, консистенцияси, ҳиди, таъми, қуйманинг ранги ва ўлчамидаги четланишлар ҳисобга олинади. Табиий консервалар учун асосий кўрсаткичлардан бири сабзавот массасининг консерванинг умумий массасидаги ҳиссаси ҳисобланиб, бу кўрсаткич консерваларнинг турига қараб 55-65 фоизни ташкил этиши керак. Газакбоп консервалар. Газакбоп консервалар деб бутунлай истеъмолга мўлжалланиб махсус ишлов берилган консерваларга айтилади. Бу консерваларни тайёрлашда сабзавотларни олдин ўсимлик мойида қовуриб олинадида, кейин устидан помидор соуси қуйилади. Бақлажон, қалампир, кабачки, патисонлардан шундай консервалар тайёрланади. Ишлатиладиган хом ашё ва тайёрлаш усулига қараб газакбоп консервалар қуйидаги турларга бўлинади: помидор соусидаги дўлма сабзавот консервалари; помидор соусидаги тўғрама ва қовурилган сабзавот консервалари; сабзавот икраси; салатлар ва винегретлар. Газакбоп мева консерваларидан сабзавот икралари, салатлар ва винегретлар товар навларига бўлинмасада, қолган турлари олий ва 1-чи навларга бўлинади. Бу консерваларнинг сифатини баҳолашда уларнинг органолептик ва физик-кимиёвий кўрсаткичлари аниқланади. Газакбоп консерваларнинг асосий органолептик кўрсаткичларига ташқи кўриниши, ранги, таъми, ҳиди, консистенцияси каби кўрсаткичларини киритиш мумкин. Физик-кимиёвий кўрсаткичларидан стандарт талаби бўйича ёғ миқдори, нордонлиги, туз миқдори, консерва суюқ қисмининг миқдори каби кўрсаткичларини аниқлаш кўзда тутилган. Шу билан бир қаторда бу консервалар таркибида қалай, мис,

қўрғошин каби оғир металлар тузларининг миқдори ҳам чегараланади. Овқатбоп консервалар. Бу консервалар янги, тузланган, ачитилган сабзавотлар, картошклардан ва ёғ, помидор маҳсулотлар, қанд, туз, зираворлар, қўзиқоринлар, гўштлардан тайёрланади. Овқатбоп консервалар икки хил бўлади: сабзавотлардан ва сабазвот-гўшт маҳсулотларидан тайёрланган. Бу консервалар сотишга биринчи ва иккинчи овқатбоп консервалар ҳолида чиқарилади. Биринчи овқатбоп консерваларга рассолниклар, боршлар, щилар, карам шўрвалар, иккинчи овқатбоп консерваларга эса сабзавотли, сабзавотли- қўзиқоринли солянкалар, сабзавотли рагулар, гўштли сабазавотлар киради. Овқатбоп консерваларнинг сифати ташқи кўриниш, ранги, таъми, ҳиди ва консистенция каби кўрсаткичлари асосида аниқланади. Уларнинг органолептик кўрсаткичлари асосан улардан иссиқ овқат тайёрлагандан кейин аниқланади. Ҳар хил овқатбоп консервалар таркибида уларнинг рецептурасига қараб 13% дан 35% гача қуруқ модда, 1,2% дан 12% гача ёғ ва 1,2-2,8% миқдорида туз бўлади. Уларнинг умумий нордонлиги эса (олма кислотаси бўйича) - 0,4-0,9% бўлиши керак. Шунингдек, бу консервалар таркиби ҳам оғир металлар тузлари чегараланади. Болаларга мўлжалланган ва парҳезбоп сабзавот консервалари. Бу консервалар юқори сифатли, сараланган сабзавотлардан ва бошқа қимматли хом ашёлар қўшиб тайёрланган консервалар ҳисобланади. Болаларга мўлжалланган ва парҳезбоп консервалар ишлаб чиқариш учун мўлжалланган сабзавотларни етиштиришда ва сақлашда антисептик кимиёвий бирикмалар ишлатилмаган бўлиши керак. Бу консервалар тўйимли ва организмда тез ҳазм бўлади. Болаларга мўлжалланган сабзавот консервалари қирғичдан ўтказилиб, шакар, сариёғ, сут ва бошқа хом ашёлар қўшилиб, гомогенлаштирилган массадан ташкил топган бўлади. Парҳезбоп сабзавот консервалари махсус рецептура асосида

тайёрланиб, касалманд кишиларга мўлжалланган бўлади. Бу консервалар тайёрлашда Е витамини ва тўйинмаган ёғ кислоталарига бой бўлган ўсимлик мойлари ва минерал элементларга бой бўлган денгиз карами каби хом ашёлар ишлатилади. Булар асосан қарияларга, қандли диабет ва ошқозон-ичак касалликларига чалинган кишиларга тавсия этилади. Парҳезбоп консерваларнинг кенг тарқалган турларига денгиз карами икраси, денгиз карами қўшиб тайёрланган сабзавот салатлари, сутли соусли кабачки, сутли соусли сабзилар ва бошқаларни киритиш мумкин. Мева консервалари. Ассортиментининг тавсифи Мева консерваларнинг ассортиментига компотлар, пюрелар, пасталар, мева-резевор мева маринадлари, болаларга мўлжалланган ва парҳезбоп консервалар киради. Компотлар. Бу турдаги маҳсулотлар деярлик ҳамма мева ва резавор- мевалардан тайёрланиб, ассортименти хилма-хилдир. Компотлар бир турли хом ашёдан ёки бир неча тур мевалар аралашмасидан (ассорти) тайёрланиши мумкин. Компот тайёрлаш учун мева сараланади, ювилади, бланшировка қилиниб банкаларга жойланади, устидан шакар қиёми қуйилиб, стерилизация қилинади ва қаттиқ қопқоқ билан ёпиб қўйилади. Сифат кўрсаткичлари бўйича компотлар олий, 1-чи ва ошхонабоп навларига бўлинади. Уларнинг сифатини баҳолашда меванинг катта- кичиклиги, ранги, меванинг консистенцияси, эзилган, ёрилган мевалар сони, ҳиди ва таъми кўрсаткичларига алоҳида эътибор берилади. Компотларда шарбатнинг таркибидаги қуруқ модда миқдори 13-30% ни, мевалар массасининг бутун компот массасидаги миқдори эса 45-60% ни ташкил этиши керак. Мева-резевор мева пюреси. Деярлик ҳамма мевалардан пюрелар (бўтқа) тайёрланади. Кўпинча Олма, Ўрик, Олхўри, Шафтоли, Олча, Нок

пюрелари тайёрланади. Пюрелар тайёрлашда мев этлари қирғичлардан ўтказилиб бир хил структура берилади. Пюрелар таркибида қуруқ модда миқдори - 7-13% ни ташкил этади. Пасталар. Бу маҳсулот мева пюреларини уларнинг таркибидаги қуруқ моддаси 25 ва 30% гача келгунча вакуум-аппаратларда қуюлтириш йўли билан олинади. Мева соуслари. Қирғичдан ўтказилган мева массасига 10% гача шакар қўшиб, қуруқ моддаси камида 21 фоизга келгунча қуюлтириб соуслар олинади. Олма, нок, ўрик, беҳи, шафтоли, олхўрилардан соуслар олинади. Соуслар бир хил массадан иборат бўлиши ва таркибида мева пўстлари, уруғлар, данаклар аралашиб қолмаган бўлиши керак. Мева-резавор мева маринадлари. Маринадлар олча, олхўри, олма, узумдан тайёрланади. Маринадлар таркибида сирка кислотасининг миқдорига қараб улар кучсиз нордон (0,2-0,6%) ва нордон (0,61-0,90%) маринадларга бўлинади. Шунингдек, сараланган, юқори сифатли мева ва резавор мевалардан махсус рецептура бўйича болаларга мўлжалланган ва парҳезбоп мева консервалари ҳам тайёрланади. Бу маҳсулотларни олишда шакар ўрнига ксилит ва сорбитлар ишлатилади. Сабзавот ва мева консерваларини жойлаштириш, тамғалаш ва сақлаш. Консервалар сиғими ҳар хил шиша ёки тунука банкаларга солиб сақланади. Банканинг корпусига консерва маҳсулотини тавсифлайдиган маълумотлар ёзилган ёрлиқ елимланади. Темир банкаларнинг туби ва қопқоғига шартли белгилар (литографик шифр) штамповка қилинади. Бу белгилар орқали консерва маҳсулотлари қайси давлатда, қайси корхона томонидан, қайси йилда ва ойларда ишлаб чиқарилганлиги ҳақидаги маълумотларни олиш мумкин. Кейинга йилларда халқ истеъмол товарларини тамғалашда штрихли кодлашга катта эътибор берилмоқда. Ана шу кодлар орқали ҳам маҳсулот ҳақида атрофлича маълумотлар олиш мумкин бўлади. Мева ва сабзавотлар консерваларини 25 кг оғирликда ёғоч ва картондан

ясалган ящикларга жойланади. Қуритилган, музлатилган сабзавотлар ва мевалар Қуритилган сабзавотлар ва мевалар ҳам инсон ҳаётида муҳим аҳамиятга эгадир. Уларнинг энг муҳим хусусиятларидан бири узоқ сақланиш муддатига эга эканлигидир. Шу сабабли уларни инсон йил давомида истеъмол қилиш имкониятига эга бўлади. Ҳўл мевалар ва сабавотларга қараганда уларни сақлаш учун катта майдонлар талаб этилмайди, шунингдек, қуритилган мева ва сабзавотларни ташишда махсус жиҳозлар ҳам керак бўлмайди. Кимёвий таркиби бўйича мевалар ва сабзавотлар концентрлашган, юқори колорияли озиқ-овқат маҳсулотлари туркумига киради. Масалан, қуритилган сабзавотлар ва меваларда қуруқ мода миқдори 77,0-89,0% ни, шулардан углеводлар миқдори эса қуритилган сабзавот ва мева турига қараб 61,0-72,0% ни ташкил этади. Сабзавот ва меваларни қуритиш-бу мураккаб жараён бўлиб, бунда фақат сувнинг физик буғланиши эмас, балки тўқима ва ҳужайраларнинг ички структурасида ҳам хилма-хил физик-кимёвий ўзгаришлар рўй беради. Қуритилганда сабзавотлар ва мевалардан кўп миқдордаги эркин сувлар буғланиб чиқиб кетади, натижада биокимиёвий жараёнларнинг бориши ва микроорганизмларнинг ривожланиши деярлик тўхтайди. Қуритиш энг кўп тарқалган оддий ва кам харажатли консервалаш усулларидан бири ҳисобланади. Қуритилган сабзавотлар ва мевалар узоқ сақланиш хусусиятига эга бўлади. Шунингдек, қуритилган сабзавотлар ва меваларни ташиш ҳўл мевалар ва сабзавотларни ташишга қараганда бирмунча самарали ҳисобланади. Қуритилган сабзавотлар ва меваларни тайёрлаш хом ашёни ювиш, сифати ва ўлчамлари бўйича саралаш, тозалаш, кесиш, бланшировка қилиш,

қуритиш, қўшимча ишлов бериш, саралаш ва тайёр маҳсулотни жойлаш каби технологик жараёнларни ўз ичига олади. Ювиш махсус мосламалар ёрдамида хом ашёни қум, чанглардан тозалаш учун бажарилади. Ювилган хом ашёдан майда, механик жароҳатланган ва касалланган мевалар ва сабзавотлар ажратилиб сараланади. Катта-кичиклиги бўйича саралаш эса асосан қўлда ва махсус машиналарда бажарилиши мумкин. Сўнгра сараланган сабзавотлар ва мевалар пўстлоқ, ташқи барглар, қобиқлар, ўзаклар, данаклар ва уруғ камераларидан тозаланади. Кейин хом ашё узунчоқ, паррак, кубик ҳолида тўғралади. Сабзавотлар ва меваларни қуритишда асосий жараёнлардан бири бланшировка қилиш ҳисобланади. Бланшировка деганда хом ашёни иссиқ сувда (картошка, сабзи, карам, лавлаги) бир неча минут давомида ушлаб туриш ёки буғ билан ишлов бериш тушунилади. Бу ишлов беришдан асосий мақсад оксидловчи ферментлар фаолиятини тўхтатиб, маҳсулотни қорайиб қолишдан сақлаш ҳисобланади. Баъзи узум навлари ва олхўри қуритишда бланшировка қилиш учун 0,2-0,3% иссиқ ишқор эритмаси ҳам ишлатилади. Қуритиш табиий (офтобда ёки сояда) ва сунъий (махсус қурилма- қуритгичларда) усуллар ёрдамида бажарилади. Республикамизда сабзавот ва меваларни қуритишнинг табиий усули энг кўп тарқалгандир. Бунинг асосий сабаби бизда иссиқ табиий иқлим шароити мавжудлигидир. Бу усул билан қуритишда махсус қуритиш жиҳозлари билан жиҳозланган қуритиш майдонлари ташкил этилади. Сўнгра қуритишга тайёрланган мевалар ёғоч подносларга ёйилиб, хом ашёнинг тури, қуритиш шароитига қараб 5-12 кун давомида 16-18% намлик қолгунча қуритилади. Бунда мевалар сояда қуритилади. Кейинги йилларда қуритишнинг сублимация усулидан ҳам кенг фойдаланилмоқда. Бу усулнинг моҳияти шундаки, маҳсулотдан сувни буғлатиб чиқариб юбориш учун маҳсулот аввалига музлатилади ва кейин эса сублимацион аппартнинг 1,0-1,5 мм симоб устуни босимига (юқори вакуум) эса бўлган сублиматорига жойлаштирилади. Сублиматорда босимнинг

камайиши ҳисобига эркин сувнинг буғланиши узлуксиз давом этади. Бу ерда ҳарорат -5 0 С гача пасаяди. Шундай қилиб, маҳсултдаги қаттиқ ҳолатдаги сув (муз), суюқ ҳолатига ўтмасдан, бирданига газ (сув буғи) ҳолатига ўтади ва маҳсулотдан чиқиб кетади. Ҳароратни, босимни, сувнинг чиқиш даражасини бошқариш учун сублимация қуритиш ускунаси махсус назорат-ўлчами асбоблари билан жиҳозланган бўлади. Сублимация усули билан қуритилган сабзавот ва мевалар ўзининг дастлабки шакли ва ўлчамларини сақлаб қолади, чунки бундай қуритишда тўқималар бузилмайди, маҳсулотнинг ғоваклиги ортади. Шу сабабли бу усулда қуритилган маҳсулотларни сувга солинса, улар тезда бўкиб, дастлабки рангини, таъмини, ҳидини ва консистенциясини эгаллайди. Уларда углеводлар, азотли моддалар, кислоталар, каротин эса 80-90% га дастлабки миқдорини сақлаб қолади. Лекин, маҳсулот озроқ даражада ароматик моддаларини йўқотади. Сублимация усули билан қуритилган мева ва сабзавотлар герметик бекитилган идишларда махсус шароитлар яратилмаса ҳам узоқ муддат сақланади. Меваларни ва сабзавотларни сублимация усули билан қуритишнинг асосий камчилиги нисбатан кўп харажатлар талаб қилишдадир. Қуритилган сабзавотлар ва мевалар тўкилган ҳолда ёки брикетлар ҳолида ичига подпергамент ёки парафинланган қоғозлар тўшалган фанер яшикларига 15-30 кг массада жойланади. Шунингдек, уларни қадоқлаш учун синтетик плёнкалардан тайёрланган пакет ва халталардан ҳам фойдаланиш мумкин. Қуритилган сабзавотлар ва меваларнинг ассортименти хилма-хил бўлиб, улар қандай мева ёки сабзавот туридан тайёрланганлиги, технологик ишлов бериш жараёнлари ва қуритиш усулларига қараб бир-биридан фарқ қилади. Қуйида қуритилган сабзавот ва мева маҳсулотларининг асосий турларининг тавсифини келтирамиз. Қуритилган сабзавотлар. Сабзавотлардан картошка, сабзи, лавлаги, оқбошли карам, пиёз, кўкатлар ва бошқа сабзавотлар қуритилади.

Қуритилган картошка хўраки картошка навларидан олинади. Қуритиш олдидан картошка туганаклари ювилади, пўстлоғи артилади, узунчоқ, паррак, кубик қилиб тўғралади, кейин буғ билан ишлов берилиб совитилади ва таркибида 12% намлик қолгунча махсус қуритгичларда 75-80 0 С ҳароратда қуритилади. Узоқ сақлаш учун эса намлик 5-6% қолгунча қуритилади. Сифатига қараб қуритилган картошкалар биринчи ва иккинчи навларга бўлинади. Қуритилган илдиз мевали сабзавотлар лавлаги, сабзи ва оқ илдизлардан тайёрланади. Бу сабзавотлар таркибида 12-14% намлик қолгунча қуритилади. Баъзан уларнинг узоқ сақланишини таъминлаш учун эса намлик 5-6% қолгунча ҳам қуритилиши мумкин. Бу ҳолда тайёр маҳсулотни герметик ҳолда қадоқлаш талаб этилади. Қуритилган илдизмевали сабзавотлар ҳам сифатига қараб биринчи ва иккинчи навларга бўлинади. Қуритилган карам оқбошли карамдан ва рангли карамдан олинади. Бир хилда пайрахасимон тўғралган карамларни олдин буғ билан ишланади, кейин эса махсус мосламаларда таркибида 14% намлик қогунча қуритилади. Қуритилган карамлар ҳам биринчи ва иккинчи навларга бўлинади. Бошпиёзнинг аччиқ ва ярим аччиқ навлари қуритилади. Пиёзбош пўстлоқлардан тозалангандан кейин япроқ ёки халқа қилиб тўғралиб, махсус қуритгичларда таркибида 14% намлик қолгунча қуритилади. Сифатига қараб қуритилган пиёзлар ҳам биринчи ва иккинчи навларга бўлинади. Кўкатлардан петрушка, шивит, исмалоқ ва бошқалар қуритилади. Қуритилган кўкатнинг намлиги 14% дан ошмаслига керак. Қуритилган мевалар. Ўрик, олхўри, олча, олма, нок, узум ва бошқа мевалар қуритилади. Ўрикдан туршак, қайса, курага сингари қуритилган маҳсулотлар ишлаб чиқарилади. Қуритилган маҳсулот ишлаб чиқариш учун асосан ўрикнинг туршакбоп навларидан фойдаланилади. Республикамизда етиштириладиган бу навларга “Кўрсодиқ”, “Субхони”, “Хурмои”, “Махтоби”, “Рухи жувонон”, “Бодоми” каби навларини киритиш мумкин. Бу навлар қандга бой

ҳисобланиб, уларнинг таркибида қуруқ модда миқдори етилиш даврида 23-25 фоизни ташкил этади. Туршак, қайса, курага маҳсулотлари маълум даражада бир-биридан фарқ қилади. Туршак - бу ўрикнинг данагини олмасдан, бутунлай қуритиб олинган маҳсулотдир. Қайса - бу данагини олиб, паллаларга ажратмасдан, курага эса паллаларга ажратиб қуритилган маҳсулот ҳисобланади. Қуритилган ўрикнинг ҳамма турлари ишлаб чиқариш технологияси бўйича олтингугурт тутунида дудланган ва дудланмаган, заводда ишлов берилган ва заводда ишлов берилмаган бўлади. Дудланган ўриклар ўз табиий рангини сақлайди, улар қорайиб қолмайди ва шу билан бирга ҳашаротларга ҳам чидамли бўлади. Дудлаш учун бланшировка қилинган ва ювилган мевалар дарҳол тахта идишларга бир қатор қилиб ёйиб қўйилади ва дудлаш камераларига юборилади ёки фанер қутиларга солиб дудланади. Бир килограмм мевага 2-2,5 грамм олтингугурт сарфлаб, 1,0-1,5 соат дудланади. Кейин эса очиқжойда қуритилади. Қуритиш жараёни бир неча кун давом этади. Қуритилган ўрик маҳсулотларида намлик 18 фоиздан ошмаслиги керак. Қуритилган ўрик маҳсулотларининг сифатига баҳо беришда уларнинг ранги, катта-кичиклиги, таъми, ҳиди, шунингдек, зарарланганлик даражаси, мева бандлари бор ёки йўқлигига алоҳида эътибор берилади. Дудланган маҳсулотлар учун эса асосий кўрсаткичлардан бири SO 2 газининг қолдиқ миқдори ҳисобланади. Ана шу сифат кўрсаткичлари асосида заводда ишлов берилган, дудланган ҳамма турлари олий, 1-чи, 2-чи навларга, заводда ишлов берилмаган, дудланмаганлари эса 1-чи ва 2-чи навларга бўлинади. Олма қоқи олманинг барча навларидан тайёрлансада, қанд моддаси ва кислотаси кўпроқ, хушбўй, эти оқ ёки оч-сариқ олмадан юқори сифатли маҳсулот чиқади. Олмаларни қуритишга тайёрлашда ишлов бериш усули ҳар хил бўлиши мумкин. Масалан, пўсти арчилмай ва пўсти арчилиб, уруғ камераларидан тозаланиб қуритиш усуллари. Кесганда эса уларни доира ёки палла шаклида кесилади. Худди шунингдек, олтингугурт билан дудланган ва

дудланмаган олма қоқлари бўлиши мумкин. Олма қоқининг таркибида намлик 20 фоиздан ортиқ бўлмаслиги керак. Бундай намликдаги олма қоқи эластик, эзганда ушалиб кетмайдиган бўлади. Рангли олма қоқининг олтингугурт билан дудланганида оқ-сариқдан оч- сариққача, дудланмаганида эса сариқдан жигар ранггачи бўлиши мумкин. Олма қоқининг таъми сал нордон-ширинроқ, бегона таъм ва ҳидларсиз бўлиши керак. Худди шунингдек, сифатига баҳо беришда консистенцияси, доира ва паллаларнинг катта-кичиклиги, майдаланган қисмлар миқдори, бошқа аралашмалар қанчалиги ҳам ҳисобга олинади. Нокнинг асосан, ёзги ва кузги навлари қуритилади. Юқори сифатли қуритилган маҳсулот олиш учун яхши пишиб етилган мевалар ишлатилади. Нок мевасини қуритиш усули олма қоқи қилишдан деярлик фарқ қилмайди. Нокни ҳам қуритишдан олдин олтингугурт билан дудланади. Нок қуритиш ўртача 12-18 кун давом этиб, 14-18 фоиз қоқи олинади. Стандарт талаби бўйича қуритилган нок таркибида намлик 24 фоиздан ошмаслиги керак. Сифатига кўра нок қоқиси 1-чи ва 2-чи товар навларига бўлинади. Нок қоқи оч-жигар рангдан тўқ-жигар ранггача, қуритишдан олдин олтингугурт билан дудланганлари эса, оч-сариқдан сариқ ранггача бўлиб, таъми ширинроқ, бегона таъм ва ҳидларсиз бўлиши керак. Олхўрининг “Бертон”, “Самарқанд қора олхўриси”, “Венгерка фиолетовая”, “Исполинская”, “Президент” навларидан жуда яхши қуритилган маҳулот олиш мумкин. Қуритилишга мўлжалланган олхўри яхши пишган бўлиши лозим, чунки пишган олхўрида қанд, қислоталар ва бошқа моддалар керакли даражага етган бўлади. Олхўриларни қуритиш технологияси ҳам ўрикларни қуритиш технологиясидан деярлик фарқ қилмайди. Олхўри қоқиси товар навларига бўлинмайди. Олхўри қоқисининг сифатини аниқлаганда қуритилган меванинг ташқи кўриниши, ранги, гўштдорлиги, консистенцияси, ҳиди, таъми, катталиги, 1 кг қоқда неча дона бўлиши, аралашмалар миқдори каби кўрсаткичларга алоҳида эътибор

берилади. Стандарт талаби бўйича олхўри қоқисининг намлиги 25% дан ошмаслиги керак. Олчанинг “Шпанка черная”, “Самарқанд”, “Лотовая”, “Империя” навларидан қуритганда яхши маҳсулот олинади, чунки уларнинг ранги тўқ, эти зич, таъми нордон-ширин бўлиб, қуруқ моддаси 19-23 фоизни ташкил этади. Сифатига кўра олча қоқи олий, 1-чи ва 2-чи навларга бўлинади. Уларнинг товар навларини аниқлашда ранги, ташқи кўриниши, ҳиди, таъми, катталиги, зарарланганлиги, данаги очилиб қолган мевалар миқдори каби кўрсаткичларига алоҳида эътибор берилади. Стандарт талаби бўйича олча қоқининг намлиги 19 фоиздан ортиқ бўлмаслиги керак. Узумларни қуритиш натижасида олинган маҳсулотларни кишмиш ва майиз деб юритилади. Уруғсиз узум навларидан кишмиш, уруғи бор навларидан эса майиз олинади. Узумнинг нави ва қуритиш усулига қараб қуритилган узумларнинг қуйидаги хиллари ишлаб чиқарилади: а) бедона - ишқор эритмаси ва олтингугурт ангидриди ишлатилмай, офтоба “Оқ кишмишдан” қуритилган майиз; б) сабза-қайноқ ишқор эритмасига ботириб олиб, офтобда қуритилган майиз; в) зарсимон сабза-аввало, шиқор эритмасига ботириб олиб ва олтингугурт ангидриди билан дудлаб, сўнгра штабелда қуритилган “Оқ кишмиш”; г) сояки - “Оқ кишмишдан” махсус сояки хоналарда қуритилган майиз; д) шиғони - “Қора кишмиш”дан қуритилган майиз; е) гимриён - “Каттақўрғон”, “Султони”, “Нимранг” каби йирик ғужумли узум навларидан тайёрланади; ж) вассарға - “Қора” узум навларини офтобда қуритиб тайёрланади; з) чиллаки - “Чиллаки” ва “Тербош” узум навларидан офтобда қуритиб тайёрланади; к) авлон - ҳар хил узумлардан фақат офтобда қуритиб олинган

майиздир. Қуритилган узумлар заводда ишлов берилган ва ишлов берилмаган, олтингугурт билан дудланган ва дудланмаган турларига бўлинади. Майизларнинг заводда ишлов берилганлари сифатига қараб олий, 1-чи ва 2- чи навларга, заводда ишлов берилмаганлари эса 1-чи ва 2-чи навларга бўлинади. Майизнинг авлон тури эса навларга бўлинмайди. Майизларнинг навларини аниқлашда ранги, узумларнинг катталиги, яхши етишмаган узумлар борлиги ёки йўқлиги, узум бандларининг кўп ёки озлиги, механик жароҳатланганлиги, шохчалари, болдоқлари миқдори ва бошқа кўрсаткичлари аниқланади. Майизнинг намлиги эса 19 фоиздан ортиқ бўлмаслиги керак. Қуритилган сабзавот ва мева қоқиларини жойлаштириш ва сақлаш. Бу маҳсулотларни жойлаш учун сиғими 25 кг гача бўлган тахта яшикларга, 50 кг гача сиғимли пахта ва зиғир толадан қилинган қопларга, шунингдек, 10-12 кг ҳажмдаги картон қутиларга жойланади. Қуритилган сабзавотлар ва меваларни 10 0 С дан юқори бўлмаган ҳарорат ва ҳавонинг нисбий намлиги 70% гача бўлган шароитда қуруқ, тоза, яхши шамоллатиладиган хоналарда сақлаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Сақлаш жараёнида қуритилган сабзавотлар ва меваларнинг истеъмол хусусиятлари бирмунча пасайиб боради. Масалан, уларнинг ранги ўзгаради, ўзига хос таъми ва хушбўй ҳиди йўқолади, бўкувчанлиги эса камаяди. Рангининг ўзгариши асосан ферментларнинг иштирокисиз борадиган реакциялар натижасида рўй беради. Бундай реакцияларнинг боришини тўхтатиш учун ёки секинлатиш учун қуритилган сабзавотлар ва меваларни 0 0 С га яқин ҳароратда сақлаш мақсадга мувофиқдир. Омборхоналарда ҳавонинг нисбий намлигини 70 % дан ошмаган ҳолатда бўлиши энг асосий омиллардан бири ҳисобланади, чунки қуритилган сабзавот ва мевалар гигроскопик маҳсулотлар ҳисобланади.

Музлатилган мевалар ва сабзавотлар Мевалар ва сабзавотларни тез музлатиш махсус совутиш камераларида - 25-50 0 С да бир неча соат давомида олиб борилади. Қандай температурада ва қанча вақт давомида музлатиш мева ва сабзавотларнинг турига ва идишларнинг ҳажмига боғлиқ бўлади. Тез музлатилган маҳсулотнинг сифати секин музлатилган маҳсулотнинг сифатига қараганд анча юқори бўлади, чунки тез музлатиш жараёнида мева ва сабзавотларнинг ҳужайралари оралиғида майда муз кристаллари ҳосил бўлади. Бу эса маҳсулотнинг структурасининг сақланиб қолишини таъминлайди. Музлатиш мева ва сабзавотларнинг кимиёвий таркибини, таъми ва хушбўйлигини, рангини деярлик ўзгартирмай сақлаб қолиш имконини берадиган консервалаш усулларидан биридир. Музлатишдан олдин мевалар ва сабзавотлар сифати, ранги, ўлчамлари бўйича сараланди, ювилади, баъзи ҳолларда уруғи, данаги, пўстлоғи, болдоқларидан тозаланиб тўғралади. Баъзи сабазвотларнинг табиий рангини сақлаб қолиш учун пар билан ишлов берилади. Мевалар ва сабзавотлар тўкма ҳолда, картон, полимер, шиша ва метал идишларга жойлаб ҳам музлатилади. Мевалардан уруғли мевалар (беҳидан ташқари), данакли мевалар, қовунлар, резевор мевалар ва бошқалар музлатилади. Сабзавотлардан эса сабзи, лавлаги, помидор, қалампир, бойимжон, кўк нўхат, петрушка, шивит, отқулоқ ва бошқалар музлатилади. Музлатилган мева ва резавор мевалар янги узилган хом ашёга хос табиий ранги, таъм ва ҳидга эга бўлиши керак. Музлатилган сабзавотлар тоза, бутун ёки туғралган, жароҳатларсиз, ранг, ҳиди ва таъм кўрсаткичлари хом ашёга хос бўлиши керак. Музлатилган мева ва сабзавотларни -18 0 С да ва ҳавонинг нисбий намлиги 95% бўлган шароитда 12 ойгача сақлаш мумкин. Савдо тармоқларида эса музлатилган мева ва сабзавотларни 12 0 С да 10 кунгача

сақлаш тавсия этилади. Музи эриб қолган мева ва сабзавотларни аҳолига сотиш тақиқланади. Музлатилган мева ва сабзавотлар 0-2 0 С оралиғида эритилгандан сўнг овқатга ишлатилади.

Адабиётлар : 1. «Ўзбекистон иқтисодиёти» ахборот ва таҳлилий шарҳ 2005 йил. Тошкент, Ўзбекистон, 2006. 2. Нормахматов Р. Озиқ-овқат маҳсулотлари товаршунослиги. Тошкент, «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош муҳаррияти, 2002. 3. Нормахматов Р., Вакил М.М. Ценность плодов хурмы. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №1, с. 22-23. 4. Нормахматов Р. Абрикосы и персики – источник каротина. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №5-6, с. 47. 5. Нормахматов Р. Макро и микроэлементы в плодах граната и хурмы Узбекистана. Ж. Хранение и переработка сельхоз сыря, 2001, №6, с. 37- 38. Российская Академия сельскохозяйственных наук. 6. Нормахматов Р., Отамурадов К.О., Ахмеджанова Ф.А., Маљсудов Т.М. Товаршунослик. Тошкент, Меќнат, 2004 й. 7. Справочные таблицы содержания основных пищевых веществ и энергетической ценности пищевых продуктов. М.: Во Агропромиздат, 1987. 8. Останақулов Т.Э. Сабзавоб экинлари биологияси ва ўстириш технологияси. Тошкент, 1997. 9. Чепурной И.П. Заготовка и переработка меда. М.: Во Агропромиздат, 1987. 10. Чудаков В.Г. Технология продуктов пчеловодства. М.: Колос, 1979. 11. Теплов В.И., Панесенко В.А. Товароведение и экспертиза животноводческого сырья. Издательство Дашков и К, 2006.

O'xshashlar

Ҳўл ва қайта ишланган мева–сабзавот маҳсулотлари

Сабзавот ва мевалар

Картошка, сабзавотлар, кузикориндан таёрланган таом ва гарнерлар

Озиқ-овқат хом ашёларининг умумий тавсифи

Мева ва сабзавотлардан консерва тайёрлаш технологияси