Musiqa bezaklari va ijrochilikning o’ziga xos uslublari - Musiqa - Referatlar

Musiqa bezaklari va ijrochilikning o’ziga xos uslublari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

303 KB

Ko'chirib olish

Musiqa bezaklari va ijrochilikning o’ziga xos uslublari Reja : 1.Qisqa forshlag 2.Uzun forshlag 3.Stakkato

Qo’ydagi milliylik xususiyatlarini yaqqol ifodalovchi, tovushning ohangdorligini ta’minlovchi tovushlarga musiqa bezaklari deyiladi. Musiqa bezaklarini ko’pincha asosiy tovushdan sekunda oralig’ida joylashadigan yordamchi tovushlar hosil qiladi. Ular nota yozuvida maxsus belgilar yoki kichik shriftli notalar bilan ko’rsatiladi. Musiqada asosan quyidagi musiqa bezaklari qo’llaniladi: Forshlag, mordent, gruppetto, trel’ , nola, molish va h.k. 1. Forshlag ikki xilda uchraydi: uzun va qisqa forshlag. a) qisqa forshlag bir yoki bir necha tovushdan tuzilib, yonma-yon joylashgan tovush cho’zimi hisobidan juda qisqa ijro etiladi. b) uzun forshlag bir tovush yordami bilan yonma-yon turgan tovush cho’zimi o’lchovida ijro etiladi. Mordent yordamchi tovush asosiy tovushning ostki tomonidan chalinishi kerakligini bildiradi: Gruppetto to’rt yoki besh tovushdan iborat kuy tuzilmasi shaklida bo’lib, unda tovushlar quyidagicha joylashadi: yuqorida yordamchi tovush, asosiy tovush, quyi yordamchi tovush va yana asosiy tovush. Gruppetto belgisi nota ustida yoki oralig’ida qo’yiladi.

Bir tekisda ravon almashib turadigan ikkita (asosiy va yordamchi) tovushdan tuzilgan kuy shakli trel’ deyiladi. Trel’ qaysi tovush o’rnida ijro etilsa, o’sha tovush cho’zimiga teng bo’ladi va quyidagicha belgilanadi : Trel’ belgisi nota ustidan qo’yiladi. Musiqa amaliyotida nota belgilaridan tashqari yana boshqa belgilar ham borki, ular odatda ijrochilik uslubini ko’rsatishda qo’llaniladi. Bularga: legato, stakkato, portamento va arpedjiatolar kiradi. Legato uslubi ma’lum tovushlarni bir-biriga bog’lagan holda ijro etilishini bildiradi va bog’lanadigan tovushlar yoysimon chiziq bilan birlashtiriladi. Masalan: Legato belgisini tovushlar cho’zimini uzaytiruvchi liga belgisi bilan aralashtirmaslik kerak. Stakkato uslubi kuy tovushlarini, akkordlarni qisqa - qisqa va chertib ijro etish kerakligini ifodalaydi. Stakkato uslubi nota doirachalari ustida yoki ostida qo’yiladigan nuqtalar bilan ko’rsatiladi. Masalan: Portamento yoki glissando uslubi xromatik gamma (fortepianoda diatonik gamma) bo’ylab pastga yoki yuqoriga tomon sirg’anish kerakligini bildiradi. Bunda bir-biridan keng intervalda joylashgan ikki tovush oralig’i to’ldiriladi.

Portamento ko’pincha ashula (vokal) ijrochiligi uchun, glissando esa cholg’u musiqasi ijrochiligi uchun xosdir. Portamento belgisi to’ldirilishi lozim bo’ladigan ikki notani birlashtiruvchi to’lqinsimon chiziqdan iborat bo’ladi. Masalan: Arpedjiato uslubi akkordlarni alohida – alohida chalish kerakligini bildiradi, bunda akkord tuzuvchi tovushlar tez harakat bilan pastdan yuqoriga qarab chalinadi. Arpedjiato cho’zimi chalinadigan akkord cho’zimiga teng bo’ladi. Arpedjiato belgisi chalinishi lozim bo’lgan akkord oldidan qo’yiladigan to’lqinsimon vertikal chiziqdan iborat bo’ladi. Masalan: Yuqorida keltirilgan belgilar dunyo kasbiy musiqasida keng qo’llaniladi. Bundan tashqari, har bir xalqning o’z milliy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda musiqiy bezaklarning yana ko’plab ko’rinishlari qo’llaniladi. Shunday qilib, musiqaning elementar nazariyasiga oid dastlabki ilmiy tushuncha va g’oyalar bilan tanishishga harakat qildik. Ushbu fan doirasida egallangan bilimlarni yanada chuqurlashtirish va kengaytirish garmoniya, polifoniya, orkestrovka , musiqa asarlari tahlili fanlari orqali amalga oshiriladi. Musiqaviy soz Temperatsiyalangan soz yarim ton va butun ton hosila pog’onalar va ularning nomlari Musiqaviy tuzilmadagi tovushlar mutlaq balandligining muayyan o’zaro ta’sir etishi musiqaviy soz deyiladi. Musiqaviy sozlar tarixi kamertonlar tarixi bilan uzviy bog’liq. Aynan birinchi oktava lya tovushi ko’plab kamertonlarning tayanch tovushi sifatida qabul qilingan edi.

Ushbu etalon tovush manbai sifatidagi kamerton 1711 yili ingliz musiqachisi J.Shor tomonidan ixtiro qilindi va u 419, 9 gts ni tashkil etar edi 1 . Кeyinchalik bir necha marta o’zgarishga uchrab, nihoyat 1885 yili Vena shahrida bo’lib o’tgan xalqaro konferentsiyada musiqaviy soz maqomini oldi va bugungi kungacha amal qilib kelmoqda. O’sha davrdan boshlab musiqa soziga birinchi oktavadagi lya tovushining bir sekunda 440 marta tebranishi asos qilib olindi. Musiqaviy tuzilmaning har bir oktavasi 12 ta teng qismga - yarim tonlarga bo’linadi. Bu xildagi musiqaviy sozni temperatsiyalangan soz deyiladi. U oktavadagi barcha yarim tonlarning teng bo’lishi bilan tabiiy tovushqator (soz) dan farq qiladi.Har bir oktavaning 12 ta teng yarim tonlikka bo’linganligi sababli, yarim ton musiqa tuzilmasi tovushlari orasidagi eng kichik oraliq hisoblanadi. Ikkita yarim tonlikdan hosil bo’lgan oraliqqa butun ton deyiladi. Tovushqatorning asosiy pog’onalari orasida ikkita yarim ton va beshta butun ton bor. Ular quyidagi tartibda joylashgan: Do R e M i F a Sol L ya S i (D o ) 1 ton 1 ton 0,5 ton 1 ton 1 ton 1 ton 0,5 ton Asosiy pog’onalar orasida hosil bo’lgan butun tonlar yarim tonlarga bo’linadi. Fortepianoning qora klavishlarini bosganda eshitilgan tovushlar bir tonliklarni yarim tonliklarga bo’ladi. Shunday qilib, har bir oktava bir-biridan teng oraliqda joylashgan 12 ta tovushdan tarkib topadi. Musiqa amaliyotidan kelib chiqqan holda tovushqatorning har bir asosiy pog’onasini ko’tarish yoki pasaytirish mumkin. Bunda ko’tarilgan yoki pasaytirilgan pog’onalar hosila pog’ona lar deyiladi. Shuning uchun hosila pog’onalarning nomi asosiy pog’onalar nomidan kelib chiqadi. Asosiy pog’ona yarim tonga ko’tarilganda diyez belgisi, yarim tonga pasaytirilganda esa bemol belgisi qo’yiladi. 1 Entsiklopedicheskiy muzikal’niy slovar’. Gosnauchizd. BSE. M. , 1959., b-97. ² Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 10-bet

Agar tovush ikkita yarim tonga ko’tarilsa dubl-diyez, masalan, fa – dubl diyez; ikkita yarim tonga pasaytirilsa – dubl bemol, masalan, si-dubl-bemol deb yuritiladi. Bo’g’inl i n omi Harfli nomlari Asosiy bosqichlar Di y ez Dubl- di y ez bemol dubl- bemol Do C Cis cisis ces ceses Re D Dis disis des deses Mi E Eis eisis es eses Fa F Fis fisis fes feses Sol G Gis gisis ges geses Lya A Ais aisis as ases Si H His hisis B heses Asosiy pog’onalarning yuqorida ko’rsatilgan tartibda ko’tarilish va pasayishiga al’teratsiya 2 deyiladi. Diapazon. Registr. Tovushlar engarmonizmi Musiqiy tovushqatorning eng past tovushdan eng yuqori tovushgacha bo’lgan umumiy hajmi musiqiy diapazon deyiladi. Inson tovushi yoki cholg’u sozining diapazoni deganda ular ifodalay oladigan umumiy musiqiy diapazon nazarda tutiladi (masalan, fortepiano diapazoni A 2 – s 5 ). Registr deb, ovoz yoki cholg’u sozining alohida xarakterga ega bo’lgan tovush tusi bilan ajralib turadigan qismi (bo’lak, parcha)ga aytiladi. Umuman olganda;  o’rta registrga - kichik, birinchi va ikkinchi oktavalarni;  yuqori registrga - uchinchi, to’rtinchi va beshinchi oktavalarni;  pastki registrga - subkontroktava, kontroktava va katta oktavani kiritish mumkin. 2 Al’teratsiya – o’zgartirish ma’nosini bildiradi. ³ Mark Feezell “Music Theory Fundamentals” High-Yeild Music Theory,vol.1 11-bet

Turli cholg’u sozlarining registri ko’pincha bir-biriga mos bo’lmaydi, masalan, basning yuqori registri al’tning pastki registriga mos bo’ladi, yoki valtornada yuqori registrga xos bo’lgan tovushlar klarnetning o’rta registriga to’g’ri keladi. Shu sababdan, har bir tovush o’zidan yarim ton pastda joylashgan asosiy pog’onaning ko’tarilishi yoki o’zidan yarim ton yuqori joylashgan asosiy pog’onaning pasaytirilishi natijasida hosila tovush bo’lishi mumkin, masalan, fa- diyez va sol-bemol. Ijroda balandligi bir xil, lekin nomi va yozilishi har xil bo’lgan pog’onalar tengligiga tovushlar engarmonizmi deyiladi. Hosila pog’ona asosiy pog’ona bilan bir xil balandlikda ham bo’lishi mumkin, masalan, si-diyez bilan do yoki fa bemol bilan mi. Agar tovush ikki baravar ko’tarilsa (asosiy pog’ona ikki marta yarim tonga ko’tariladi) yoki ikki baravar pasaytirilsa ham shu holni ko’ramiz. Masalan, fa- dubl diyez bilan sol; mi-dubl-diyez bilan fa-diyez; mi dubl bemol bilan re; do-dubl bemol bilan si bemol va h.k.

Mavzu bo’yicha аdаbiyotlаr: 1. Rahimov Q. “Musiqa nazariyasi “T. Musiqa” nashryoti, 2007 2. Rahimov Q. Musiqaning elеmеntar nazariyasi bo‘yicha mashq va vazifalar to‘plami. Toshkent, “O`zbekiston”, 2006. 3. Rahimov Q. Garmoniya bo‘yicha mashq va masalalar to‘plami. «Aloqachi», 2005.

O'xshashlar

Milliy musiqa namunalarining ijrochilik uslublari. musiqiy bezaklar ustida ishlash

O‘zbekistonda xalq cholg‘ulari orkestri ijrochilikning yangi shakli

Ansambl

Musiqa ilmida cholg'ular

Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi