Насаф ва Кеш Навоий қаламида - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Насаф ва Кеш Навоий қаламида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

19.9658203125 KB

Ko'chirib olish

Насаф ва кеш навоий қаламида Биз яшаб турган бу юртнинг башарият тарихидаги ўрни ва қадрини билмоқ учун узоқ муқоясаларга ҳожат йўқ-Биргина Соҳибқироннинг мана шу тупроқда майдонга келганлиги фактининг ўзиёқ бу юртнинг жаҳоний шуҳра-тига далили бурҳондир. Навоийнинг машҳур «Лисонут тайр»ида шундай бир лавҳа бор. Мажлисга йиғилган қушлар жой талашиб қола-дилар. Қарасалар, тўти пастда, олақарға юқорида, лочин-нинг ўрнида калхат виқор билан ўтирибди. Жанжал чиқа-ди. Адолатли подшога эҳтиёж туғилади. Қани бир одил подшоҳ бўлсаю, ҳар биримизнинг ўрнимизни белгилаб берса эди, дейдилар. — Шундай шоҳ бор! — дейди Ҳудҳуд ва Семурғнинг васфини айта бошлайди: бир кечаси у дунё бўйлаб учаркан, ногоҳ ўз йўлини Чин (Хитой) мамлакати томон бурибди. Шунда мамлакат илоҳий нурдан ёришиб кетибди. Семурғ бир силкинган экан, бир пар (пат) тушибди. «Нақши Чин» деган гаплар, мўьжизтасвир Моний мўъжизалари мана шу илоҳий «пар»нинг зуҳуридан эмиш... Қушлар бу жавобдан қаноат ҳосил қиладилар ва Ҳудҳудга эргашадилар. Амир Темур сиймоси юртимиз тарихи ва такдирида мана шундай илоҳий «пар» ролини ўйнаган бўлса, ажаб эмас. Бу илоҳий «пар» Юртбошимиз тез-тез тилга оладиган Оллоҳ назаридир. Агар бу ташбиҳ ва муқоясаларимизни илмий асосларга кўчирадиган бўлсак, қуйидаги саволлар-ни қўйиш ва уларга жавоб бериш керак бўлади: 1. Жаҳон тарихининг муҳим ҳодисаларидан бўлган Амир Темур салтанатининг майдонга келиши тасодифиймиди, қонуниймиди? 2. У туғилиб ўсган воҳанинг XIV асрда жаҳоннинг сиёсий марка пи а айланиши-чи? Бугунги фикр-мулоҳазалар маълум даражада мана шу унчалик жўн бўлмаган масалага қаратилгандир. Ва, ўйлай манки, кейинги ўн йилда

мамлакатимизда олиб бори-лаётган бу борадаги ишлар, хусусан, профессорларимиз Р. Ҳ. Сулаймонов ва А. Саъдуллаевларнинг археологик тад- қиқотлари, иқтидорли, заҳматкаш шарқшуносимиз Убай-дулла Уватовнинг насафийлар, айниқса, Каспий маданий тарихининг янги бир қатламини кашф этиб бераётган паздавийлар ва каспавийлар ҳақидаги туркум мақолалари тарих ва маданиятимизнинг янги саҳифаларини очиш билан бир қаторда, Амир Темур салтанати яйдоқерга эмас, жуда катта моддий-маданий замин устига қурилганини кўрсатади. Юртимиз нафақат илму урфонга, бадиий ижодга ҳам кон бўлган. Мен икки номни, шу пайтгача туркий адаби-ёт нуқтаи назаридан кўздан кечирилмаган Амир Хусрав Деҳлавий (отаси Сайфиддин Маҳмуд шаҳрисабзлик эди. У мўғул босқини туфайли юртидан бош олиб кетди, му- ҳожир бўлди. Бироқ қазойи қадар шундан эканки, 1261 йилда улар билан тўқнашувда шаҳид кетди) билан ҳар бир сўзга минг бир маъно жойлай олган Мирза Абдулқодир Бедил (унинг отаси ҳам шаҳрисабзлик ўзбеклардан эди) номларини қайд этиш билан чекланаман. Узбек мумтоз адабиётининг олтин асри ҳисобланган XV асрда эса, шаҳарларимиз фақат тарихий-жўғрофий эмас, адабий номларга ҳам айланди. Навоий «Сабъаи сай-ёр»идаги гўзал ҳикоясини Шаҳрисабзга бағишлади. «Шай-бонийнома» муаллифи Муҳаммад Солиҳ Каспининг гўзал манзараларини қаламга олди. Бобур Насафнинг қовуни-дан бағри қора Мурғакигача тавсиф этди. Айниқса, Навоийнинг шеърий ҳикояси, агар биз «Сабъаи сайёр»нинг ўзига хос психологик роман эканли-гини кўзда тутсак, фавқулодда қиммат ва аҳамиятга эга бўлиб, алоқида ўрганишни талаб қилади. Аввалги мақолаларимизда мазмун-моҳияти баён қи-линган мазкур шеърий ҳикоядан қандай хулосалар чиқа-риш мумкин? 1. Ҳикоянинг поэтикаси ҳақида. Ҳикоя Баҳром кай-фиятидаги ўзгаришларнинг майдонга келишида ўзига хос бир босқичдир. Биринчи ҳикояни Баҳром мушкин қасрда мушкфом либосларда Ҳинд мусофиридан

тинглайди. Ҳамма нарса қоп-қора. Ҳатто Ҳинд атамасининг ўзида ҳам қора ранг бор. Бу Баҳромнинг ҳолатига мутаносиб. Чунки у мотамсаро бир ҳолда. Ундан сўнг заррин ранг келади. Бу рангда ҳам маҳзунлик бор, албатта. Лекин мотам ранги эмас. Нари борса, ҳижрон хабарчиси. Биринчи ҳикоя - Фарруҳ ва Ахий тақдири Шоҳ Баҳромнинг сўна бошлаган руҳида умид учқунини уйғотган эди. Иккинчи ҳикоя - заргар Зайд Заҳҳоб ҳикояти бу умидбахш учқун ёнида яна учқунлар ҳосил қилади ва шаҳаншоҳни ҳаётга бошлайди. Учинчи ҳикоядаги кўк ранг ҳаёт рамзидир. Баҳром руҳидаги ўзгаришларнинг бошланишидир. 2. Ҳикоянинг умумўзбек маданий матнидаги ўрни ҳақида: а) Навоий ўз асарларини имкон қадар она Туркистон тарихи билан боғлашга уринади. Самарқандни «фирдавсмонанд» дея таъриф этади. Шаҳрисабзга эса бутун бошли ҳикоя бағишлайди. Ҳикоя бўлганда хам шунчаки бир оддий ҳикоя эмас, бош қаҳрамон тақдирида ҳаёт-мамот вазифасини бажарган ҳикояни бағишлайди. Худди шундай ҳикояни Хоразм тарихи билан ҳам боғлаб берган эди; б) Навоий Кешни дунёнинг энг қадим тарихи билан боғлайди. Шу билан бу юрт дунёнинг энг қадим масканларидан бири эканлигини таъкидламоқчи бўлади; в) Навоий бу шаҳарни, умуман, бу масканни дунёнинг энг қадим маданияти, Юнонистон билан, Файлақус, Жомасплар билан боғлайди. Бу билан унинг қадим маданият бешикларидан бири ҳам эканлигини намойиш этмоқчи бўлади; г) Навоий бу қадим ўлкани сеҳру синоатларга, мўъжизаларга бой бир маскан сифатида кўрсатмоқчи, бу билан унинг алоҳидалигини таъкидламоқчи бўлади; д) ниҳоят, бундай талқин «Бир оққан ариқда яна сув оқади» деган қадим ҳикматнинг ҳар жиҳатдан асосли эканлигига, Амир Темур салтанатининг қонуний ва табиийлигига бизни яна бир марта ишонтиради.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,1996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996

O'xshashlar

Навоий асарларида миллат ва миллийлик масалаларининг қўйилиши

Алишер Навоий иккинчи мингйиллик даҳоси

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси

Мерос ва замон

Амир Темурни дунёга берган шаҳар