Milliy g‘oya va fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonida maktab ta’limining o‘rni - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Milliy g‘oya va fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonida maktab ta’limining o‘rni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

144 KB

Ko'chirib olish

Milliy g‘oya va fuqarolik jamiyatini shakllantirish jarayonida maktab ta’limining o‘rni Reja: 1. Milliy ta’lim-tarbiyaning istiqlol g‘oyasini yoshlar ongiga singdir ish imkoniyatlari. 2. Milliy g‘oyani inson ongi va qalbiga singdirishda yangi pedagogik texnologiyalarni takomillashtirish vazifalari. 3. Milliy g‘oyani rivojlantirishda ommaviy va siyosiy tashkilotlarning rolini oshirish masalalari. 4. Milliy g‘oya targ‘iboti va tashviqotida madaniy-ma’rifiy muassasalarning o‘rni. “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Inson va insoniyat hech qachon tashqi dunyodan o‘zini qurshab turgan olamdagi o‘zgarishlar, rivojlanishlar, ro‘y berayotgan hodisalar, voqealar, jarayonlardan ajralib qolgan, ularni his etmagan holda yashay olmaydi. Dunyodagi davlatlar, xalqlar, millatlar, ijtimoiy-siyyosi kuchlar, ular o‘rtasidagi munosabatlar, ayniqsa ijtimoiy jarayonlardagi mafkuraviy ta’sirlar odamlar ongi, tafakuri va dunyoqarashiga ta’sir etmasdan qolmaydi. Chunki, hozirgi murakkab va tahlikali davrda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25- avgustdagi 451-sonli Qarorida ta’kidlanganidek, “Yoshlarimizni turli mafkuraviy xurujlardan himoya qilish, yurtdoshlarimizning hayotga ongli munosabatini shakllantirish, yon-atrofda yuz berayotgan voqealarga daxldorlik hissini oshirish, mamlakatimiz mustaqilligi, tinch-osoyishta hayotimizga xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan tajovuzlarga qarshi izchil kurash olib borish vazifasi ushbu sohadagi ishlarni ... qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda”. Bu boradagi eng dolzarb vazifa – o`quvchi yoshlar qalbi va ongiga ona yurtga muhabbat hamda sadoqat tuyg‘ularini chuqur singdirish, milliy g‘ururni tarbiyalash masalasidir. Ushbu vazifa bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan muammo – yoshlarning faol grajdanlik pozitsiyasini shakllantirish, hayotga ongli munosabat, doimo ogoh va hushyor bo‘lib yashash tuyg‘usini oshirishdir. Shu ma’noda olib qaralganda har qanday jamiyat o‘z istiqbolini kishilarni e’tiqod darajasiga aylangan muayyan g‘oyasida ko‘ra oladi. Chunki, “Jamiyatning, jamiyat ahlining mustahkam va ravshan mafkurasi bo‘lmasa, o‘z oldiga qo‘ygan aniq bir maqsad-muddaosi bo‘lmasa, u muqarrar ravishda inqirozga yuz tutadi” 1 . G‘oyaviy-mafkuraviy ta’lim-tarbiya o‘zining mazmuni, tamoyillari, uslublari va shakllari ga ko‘r a murakkab hodisadir. U nda g‘oyaviy dushmanlarning : 1) M ustaqil O‘zbekistonning hayotiy yutuqlarini dalil-isbotsiz ataylab qoralash, mustaqillikka erishgan mamlakatlarning barchasida mavjud bo‘lgan umumiy muammolarni «faqat O‘zbekistonda bor» deb talqin qilish, olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy siyosat yutuqlari mo h iyatini , hukumatimizning tash q i va ichki siyosatini soxtalashtirish , buzib ko‘rsatish ; 2) Ayrim mamlakatlar turmush tarzi , siyosiy tizimi ni bir yoqlama ko‘kka ko‘tarish; milliy g‘oyalarimizni obro‘sizlantirish; 3) To‘qilgan afsonani astoydil takrorlayverish; 4) Ko‘pmillatli O‘zbekiston aholi o‘rtasida ijtimoiy hamkorlikni buzishga qaratilgan kayfiyatlarni tarqatish va nizolar keltirib chiqarishga urinish; 5) Odamlarning diniy tuyg‘ularini junbushga keltirish, diniy ksenofobiyani paydo qilish kabi usullariga qarshi turiladi . 1 Karimov I.A.. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatni –millat qilishga xizmat etsin . T. « o’zbekiston», 1999 y, 5-bet. “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Ular m afkuraviy dezinformatsiya tashkil qilishda, eng avvalo, yoshlar ayrim guruhlarining g‘oyaviy-siyosiy tajribasizligiga tayanadi. Mana shuning uchun ham mo h iyat ji h atidan mustaqilligimizga yot bo‘lgan soxta g‘oyalarni fosh q ilish mafkuraviy immunitet tarbiyasi tizimidagi muhim , zaruriy b o‘ g‘indir. Bu esa mafkuraviy tarbiyada loqaydlik, befarqlik kayfiyatining har qanday k o‘ rinishlariga murosasizlikni shakllantirishni taqozo qiladi. O‘z navbatida kishilar ongi va qalbini makon tutgan g‘oya va mafkuralar ta’lim hamda tarbiyasiz shakllanmaydi, jamiyat ravnaqiga, millat va xalqni kelajagiga xizmat qiluvchi qudratli botiniy kuchga aylana olmaydi. Zero, jamiyat mafkurasi, o‘tmish bilan xozirgi davr va kelajakni, kechagi kun bilan ertangi kunni bog‘lab, tutashtirib, aloqadorligini mustahkamlab turish uchun xizmat qilishga qodir ijtimoiy g‘oyalar majmui bo‘lib, ularning mohiyatini belgilovchi ustuvor tamoyil, bu jamiyatimiz tabiatiga, millatimiz mentalitetiga xos bo‘lgan insonparvarlik tub negizi hisoblanadi. Binobarin, yoshlarimiz ruhiyatiga insonga mehr-muhabbat tuyg‘ullarini singdirish jarayonida milliy g‘oyaning ana shu tamoyilini ta’lim-tarbiya tizimini bosh maqsadiga aylantirish bugungi kunning dolzarb vazifasidir. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, “Erkin fuqaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifalardandir. Boshqacha aytganda, biz o‘z haq- huquqlarini taniydigan, o‘z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir bo‘layotgan voqea- hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg‘un holda ko‘radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalashimiz kerak” 2 . Yoshlarni iymon-e’tiqodli, milliy g‘oyaga sadoqat, bir-birlariga mehr oqibatni, o‘z Vataniga, millati, dini, tili, tarixi, madaniyati urf-odatlariga hurmat ruhida tarbiyalash bugungi kun talabidir. Zero, fuqarolarni yangicha tafakkur asosida tarbiyalash orqali milliy g‘oya va mafkuraning hayotbaxsh insonparvarlik tomoyillariga, umumbashariy qadriyatlarga mos keladigan xulq-atvorni shakllantirish va kamolga yetkazish, ya’ni jamiyatda mehr-muruvvat madaniyatini qaror toptirish mumkin. Yurtimizda har bir yilning muayyan ijtimoiy masalaga bag‘ishlanishida ham chuqur ramziy ma’no bor edi. Zotan, har bir narsaga, inson qalbidagi oliy tuyg‘u mehr bilan yondashilmasa kutilgan natijaga erishib bo‘lmaydi. Shu bois milliy g‘oya va mafkuraga ham ixlos bilan munosabatda bo‘lish, uning tarixiy, falsafiy, diniy, ahloqiy ildizlarini muntazam o‘rganib borish, ajdodlarimiz merosini ta’limning har bir bo‘g‘inida yoshlarimiz ongi tafakkuriga singdirish muhimdir. O‘z navbatida, yillarda belgilangan maxsus vazifalar bir martalik harakat ham, “Tadbirlar kompleksi” ham emas, balki dunyoqarash va fe’l-atvordir, inson ichki ma’naviyatining tarkibiy qismi jamiyat madaniyatining alomatidir. Yuqoridagi fikrlarga tayanib, milliy g‘oya va mafkura shakllanishida ta’lim tarbiya tizimidagi o‘rni nimadan iborat degan masalaga oydinlik kiritish zarur, deb o‘ylaymiz. 2 Islom Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda Tashkent. 1999y. 17-18 betlar. Farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega bo’lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish — ta’lim-tarbiya sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo’lishi lozim. Islom Karimov . (“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asaridan). “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Fikrimizcha, har bir yilda ustuvor vazifani belgilab olish milliy mustaqillik g‘oyasining insonparvarlik tomoyillaridan ko‘zlangan asosiy maqsaddir. Shuning uchun ham tarbiya jarayonida xuddi shu konkret maqsaddan kelib chiqqan vazifalarga jiddiy e’tibor berish zarur. Ma’lumki tarbiya o‘z mohiyatiga ko‘ra, keng va tor ma’nolarda istefoda etiladi hamda ijtimoiy hayotda amal qiladi. Keng ma’noda oladigan bo‘lsak, tarbiya - ijtimoiy-madaniy tajribalarni aniq maqsadni ko‘zlagan holda avloddan-avlodga o‘tkazadigan va shaxsning kamol topishi uchun shart- sharoitlar yaratadigan alohida jarayondir. Tor ma’noda esa, ma’naviy madaniyatni tarbiyalash - yoshlarni ijtimoiy turmushning murakkab vaziyatlariga moslashtirish yo‘lida kattalarning birgalikdagi aniq maqsadga yo‘naltirgan faoliyatini, ya’ni yetuk shaxsni kamol toptirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish jarayonini anglatadi. Ushbu jarayonlar bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Xuddi shuning uchun ham yoshlar ma’naviy madaniyatini shakllantirishning samarali tashkiliy va pedagogik uslublari, vositalari ishlab chiqi li shi hamda amaliyotga joriy etilishi zarur . Milliy ta’lim-tarbiya tizimining turli shakl va vositalari milliy g‘oyani ro‘yobga chiqarish, barkamol avlodni shakllantirishdan iborat bosh maqsadga erishishni ta’minlovchi xalqimizning milliy madaniy-tarixiy an’analariga, urf-odatlariga va umuminsoniy qadriyatlariga asoslangan bo‘lishi lozim. Ta’lim-tarbiya barcha davrlarda ham insoniyat oldida hal etilishi zarur bo‘lgan eng muhim dolzarb vazifa bo‘lib turgan. Shuningdek, u odamlarning amal qilib kelayotgan tajribalari, yutuqlari, urf- odatlari va an’analari asosida tashkil qilingan. Ya’ni, ta’lim-tarbiyaga doir shakllangan urf-odatlarimiz, boqiy an’analarimiz ko‘p. Bugungi kunda ham ulardan yoshlarni tarbiyalashda keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Binobarin, Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlab ko‘rsatganidek «Biz mamlakatimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday tarbiya topishiga, qanday ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lib voyaga yetishiga, farzandlarimizning hayotga nechog‘li faol munosabatda bo‘lishiga, qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishiga bog‘liq ekanini hamisha yodda tutishimiz kerak» 3 . Bilimlar va axborotlar hajmining ko‘payishi odamlar dunyoqarashining kengayishi va ma’naviyatining yuksalishiga turtki bo‘lishi shubhasiz. Ayni paytda, tinimsiz va tizimsiz kelayotgan xabarlar ichidan haqqoniy, ob’ektiv va foydali ma’lumotlarni ajrata olish qobiliyatini shakllantirish juda muhim vazifa bo‘lib boradi. Har bir davlat o‘z aholisini, ayniqsa bilim va yangilikka chanqoq yoshlarini ilmiy bilimlar, ma’rifiy-ma’naviy ozuq bo‘ladigan axborotlar bilan ta’minlanishidan manfaatdordir. O‘zbekistonda ham o‘sib kelayotgan yosh av lodning intellektual ehtiyojlarini qondirishga, ma daniy, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni saqlab qolishga yo‘naltirilgan, prinsipial “Axborot siyosati” shakllantirildi va hayotga joriy etilmoqda. Zamonaviy informatsion vaziyat talablarini hisobga olgan holda aholini yanada kengroq va tizimli axbo rot bilan ta’minlash uchun zarur shart-sharoitlar yara tish maqsadida 2006 yili maxsus qaror qabul qilindi. Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad yangi axborot markazlarini barpo etish, mamlakatdagi kutub xonalar tarmog‘ini tubdan takomillashti rish edi. 3 Muloqot jurnali, 1999 yil. № 4. 21-bet. “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Mazkur qarorda oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari hamda ko‘p sonli umumta’lim maktablari huzurida axborot-resurs markazlari tuzish ko‘zda tutildi. Axbo rot-resurs markazlarining asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilandi:  ta’lim muassasalari o‘quvchilari hamda aholi ning zamonaviy axborot texnologiyalaridan foyda langan holda muntazam ta’ lim olishi va mustaqil ra vishda talim olishiga ko‘maklashish;  milliy ma’naviy-axlo qiy qadriyatlarni keng ko‘lamda targ‘ib qilish, xalqning madaniy-tarixiy merosidan bahramand bo‘li shini ta’minlash, ma’naviy boy va uyg‘un kamol topgan shaxsning ijodiy o‘sishi uchun imkoniyat yaratib be - rish;  yangi axborot texno logiyalari (ma’lumotlar elektron bazalari, inter net resurslari) asosida aholiga axborot xizmati ko‘rsatish;  madaniy, ta’lim, axbo rot hamda boshqa dastur va loyihalarni birgalikda amalga oshirish uchun ta’ lim muassasalari, mahal liy o‘zini o‘zi boshqarish organlari, milliy madani yat markazlari bilan ham korlikni rivojlantirish va hokazolar. Respublikamizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan ishlar xuddi mana shu maqsadga yo‘naltirilgan. Zero, ushbu masala g‘oyaviy nuqtai nazardan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun prinsiplariga to‘la muvofiq keladi. Ta’lim-tarbiyaga oid milliy merosimizni o‘rganishning dolzarbligi nazariy jihatdan asoslidir. Xususan, kadrlar tayyorlash milliy dasturida zikr etilgan uzluksiz ta’limning milliy modeli tamoyillari mohiyatan ta’limning milliy-ma’rifiy, milliy tarix, xalq an’analari, milliy merosimiz bilan uyg‘unlikda olib borilishini anglatadi. Shuning uchun “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunning 4-bobida, ma’naviy-axloqiy tarbiya va ma’rifiy ishlarni takomillashtirish, uning zamonaviy tarbiyaviy shakl va vositalarini ishlab chiqib, amaliyotga tadbiq etish, milliy tarixiy an’analar va umumbashariy qadriyatlarga asoslanish muhim ahamiyat kasb etishi alohida qayd etilgan. Umuman ta’lim-tarbiyaning milliy modeliga ko‘ra, ta’lim tizimini yangilash – tabiiy ravishda milliy merosimizni o‘rganish va uni pedagogik tafakkur iste’moliga olib kirish zaruriyatini vujudga keltirmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy modelining birinchi komponenti shaxsdir. Chin ma’nodagi shaxs o‘zini- o‘zi qayta tarbiyalash salohiyatiga ega bo‘ladi. O‘zi va millat uchun befoyda, zararli odatlaridan voz kechadi. Millat manfaatlarini o‘z manfaati, o‘z manfaatini esa millat manfaatiga erishish sharti deb tushunadi. O‘z vazifasini millatning kuniga yarash, og‘irini yengil qilishda ko‘radi. Shu sababli u o‘z Shuni yana bir bor ta’kidlashni istardimki, jamiyatni doimiy harakatga keltirib turadigan kuch – milliy g’oya, milliy manfaatga xizmat qiladigan qadriyatlarni, ilg’or demokratik qoida va tushunchalarni aniq-ravshan tasavvur etish, ularni o’rganish, borini asrab-avaylash, yo’g’ini shakllantirish, boyitish, rivojlantirish, xalqni, avvalo, o’sib kelayotgan yosh avlodimizni ana shu bilim va ko’nikmalar bilan tarbiyalash – ma’naviyat sohasidagi eng asosiy vazifamiz bo’lishi lozim. Islom Karimov. (“O ‘ z kelajagimizni o ‘ z qo ‘ limiz bilan qurmoqdamiz” asaridan). “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

shaxsiy qobig‘idan chiqib ko‘tariladi va millat manfaati uchun, millat farovonligi orqali o‘zini kamolotga erishtirish uchun boshqalardan ko‘proq, samaraliroq mehnat qiladi. Umummilliy g‘oya, maqsadga ishonadi, uni himoya qiladi. Talabada bu fazilatlar birdaniga paydo bo‘lib qolmaydi. U, avvalo, oilada ota-ona, oiladan tashqarida qarindosh-urug‘, qo‘shni-mahalladoshlar orasidagi tarbiyaviy muhitni rag‘batlantirib borish, so‘ngra oliy o‘quv yurtida - mafkuraviy bilimlarni egallash orqali tarbiyalanadi. Shu sababli bu jarayonga ijtimoiy pedagogikaning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida qarash lozim. Bu bejiz emas, albatta. Chunki, milliy merosimizning g‘oyaviy negizi – shaxs tarbiyasi, uning ma’naviy ehtiyojlariga da’vogar bo‘lgan omillarni o‘rganishdan iborat bo‘lib kelgan, ushbu muammo hozirda ham jamiyatimizda olib borilayotgan siyosatda eng muhim masalalardan biri sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ta’lim jarayoni dunyo bo‘yicha turli mamlakatlarning yaqinlashuvi, tom ma’noda global, insoniyat sivilizatsiyasi taqdiri uchun hal etuvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘plab omillar bilan belgilanadi. Bu omillar orasida yuzaga kelgan umumiy va milliy o‘ziga xosliklar alohida ahamiyatga ega. Ta’limning noyob imkoniyatlari hozir nafaqat inson aqlini yangi tezkor imkoniyatlar bilan qurollantirish, balki uning ongini qayta qurish bilan bog‘liq. Insoniyat sivilizatsiyasi rivojining yangi bosqichi insonning shakllanish jarayoni, shaxsiy fazilatlar, hayotiy maqsadlar va qadriyatlar haqidagi tasavvurlarini o‘zgartiradi. O‘sib kelayotgan yosh avlod uchun ta’lim tizimi sifat jihatdan yangicha talablar qo‘yadi. XXI asr - innovatsiyalar asridir. Mamlakatimiz kelajagi jamiyat hayotining boshqa sohalari bilan birga ta’lim tarbiya tizimini yangi zamon talablari darajasiga ko‘tarishga yo‘naltirilgan ishlarning samaradorligi bilan belgilanadi. Ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish o‘z navbatida bu sohada yangi, zamonaviy, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni izchil joriy etishga ko‘p jihatdan bog‘liq. Ta’lim samaradorligi o‘quvchi bu jarayonda qay darajada faol qatnashayotganligi bilan belgilanishini hisobga olgan xolda yangi o‘qitish uslublari, shakllari ta’lim oluvchilarga mustaqil fikrlash, ijodiy yondashish uchun imkoniyat yaratadi. Navqiron avlod davr ruhida ma’naviy kamol topib, buyuk ajdodlarimiz barhayot mevasidan oziqlanib, zamonaviy bilimlarni egallab, ularni ongi, shuuriga singdirib bormas ekan, bizning o‘z oldimizga qo‘ygan ulug‘vor maqsadlarimizga erishishimiz, nurli istiqbolimizni bunyod etishimiz ham qiyin. Mana shu bois ham yoshlar tarbiyasi, ularni barkamol insonlar etib shakllantirish, voyaga yetkazish masalasi har doim davlatimiz oldidagi birinchi darajali vazifalardan biridir. Ajdodlarimizning yaratuvchanligi shaxs manfaatlariga qaratilgan bo‘lsa, ayni vaqtda mustaqil davlatimizda amalga oshirilayotgan barcha yangiliklar ham inson kelajagi uchun xizmat qilishi ko‘zda tutilgan. Zamonaviy ta’lim-tarbiya tizimi va milliy meros asosidagi g‘oyaviy uyg‘unlik – ta’lim-tarbiya jarayonida milliy merosning ma’naviy-ma’rifiy zaminlariga tayanish zarurligini ham anglatadi. Shu jihatdan olib qaraganda o‘tmish allomalari, mutafakkirlarining ma’naviy meroslarini yosh avlodning tarbiyasidagi ahamiyati bugungi kunda ham g‘oyat beqiyosdir. Islom Karimov tashabbusi va bevosita rahbarligida ishlab chiqilgan kadrlar tayyorlash milliy modelidan bosh muddao qilib, Komil inson va yetuk malakali mutaxassisni tayyorlashni qo‘yilishida ham yuqoridagi masalalar bilan mantiqiy aloqadorlik mavjud. Zero, kadrlar tayyorlash milliy modeli, faqat “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

ta’lim-tarbiyadangina iborat emas, balki bir-biriga bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina hayot bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Milliy modelimiz, bu – shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan, ishlab chiqarishning uzviy birligi va hamkorligi, ularning o‘zaro bir-biriga aloqasini aks ettiradi. Shaxs – kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi hamda ularni amalga oshiruvchisidir 4 . Shuning uchun ham bizning ajdodlarimiz ta’lim- tarbiya masalasida inson shaxsi uning xususiyatlarini hisobga olib ish ko‘rganlar. Alloma o‘zining “Baxt-saodatga erishuv to‘g‘risida” asarida bilimlarni o‘rganish tartibi haqida batafsil fikr bayon etadi 5 . Farobiy ta’limotida inson ta’lim yordamida barcha fanlarni puxta o‘zlashtirish bilan ma’naviy-axloqiy fazilatlarga, odob me’yorlari va kasb- hunarga oid malakalarga ega bo‘ladi. U Ta’lim-tarbiyada rag‘batlantirish, odatlantirish, majbur etish metodlarini ilgari surdi. Bu usullar esa, o‘z navbatida, Farobiyning “Fozil insonlar jamiyati”da axloqan pok, barkamol avlodning tarbiyasi uchun xizmat qilish kerak edi. Ta’lim degan so‘z insonga o‘qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berish, tarbiya - insoniy fazilatni hamda ma’lum hunarni egallash uchun zarur bo‘lgan xulq normalarini va amaliy malakalarni o‘rgatishdir, deydi olim. IX-X asrdan keyingi davrlarda yashab o‘tgan allomalar ham inson axloqi, yoshlar tarbiyasi masalasiga oid ko‘p ish olib borganlar. Bu xayrli ishga tasavvuf olamining allomalari Najmiddin Kubro, Fariddin Attor, Baxovuddin Naqshband, Ahmad Yassaviy, Jaloliddin Rumiy, Abdurahmon Jomiy, Aziziddin Nasafiy, Alisher Navoiy va boshqalar katta hissa qo‘shdilar. Bu allomalarning ijodiy faoliyati, boy ma’naviyati tufayli milliy tarbiya tizimining asoslari vujudga keldi. Shuni alohida ta’kidlash kerak-ki, milliy ta’lim-tarbiya modeli konsepsiyasining mazmuni milliy turmush tarzi va ma’naviy-axloqiy an’analari bilan bog‘liqdir. Shu boisdan ham respublikamiz jamiyatshunos olimlari faylasuflar, ta’lim-tarbiya tizimida milliy modelining asosiy xususiyatlarini tahlil etayotganda ko‘proq uning milliy tarbiyadagi o‘rni hamda ahamiyatini ochib berishga harakat qilishmoqda. Jumladan, taniqli faylasuf, akademik E.Y.Yusupov mazkur modelning milliy tarbiyaning quyidagi xususiyatlari bilan bog‘liq jihatlarini ko‘rsatgan edi: 4 Barkamol avlod orzusi. T. , «SHarq» nashriyoti matbaa konserni. 1999 yil, -B. 144. 5 Komiljon Nosirov. Ajdodlar sabog’i. Jamiyat va boshqaruv 1999 yil, №1-2. -B. 45. Taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdan yetuk odamlar hal qiladi. Texnikaviy bilim, murakkab texnologiyani egallash qobiliyati ma’naviy barkamollik bilan, mustaqil tafakkur bilan birga borishi kerak. Aqliy zakovat va ruhiy-ma’naviy salohiyat - ma’rifatli insonning ikki qanotidir. Islom Karimov. (“O’zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari” asaridan) Buyuk mutafakkirlarimizdan Abu Nasr Farobiy yozganidek, ta’lim-tarbiya ishini boshlashdan avval tarbiyalanuvchilarning shaxsiy xislatlarini o’rganish lozim. “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

 milliy tarbiyada, yuksak ahloqiy fazilatlarni shakllantirish;  yoshlarga milliy meros va qadriyatlarni o‘rgatish;  inson omilini shakllantirish;  kishilarni h alol mehnat qilishga , ishbilarmonlik va tadbirkorlikka o‘rgatish;  yoshlarda milliy g‘urur tuyg‘usini tarbiyalash;  ta’lim va tarbiya uzviyligini ta’minlash. Olimning fikricha , milliy tarbiyaning bu xususiyatlari zamonaviy ta’lim tizimi bilan uyg‘unlasha olishi bilan bir qatorda milliy an’analarimiz, qadriyatlarimiz bilan bog‘lansagina ijobiy samara beradi. Tarbiya muammolari, deb xulosa qiladi E.Yusupov, insoniyat tarixining barcha davrlaridagi g‘oyalar, mafkuralar tizimidan ham katta o‘rin olgan. Insonning ongi, e’tiqodi uchun bo‘lgan kurashlar ham yoshlarga tarbiyaviy yo‘llar orqali ta’sir etish shaklida namoyon bo‘ladi. Shu sababli ham jismoniy sog‘lom, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalash O‘zbekiston milliy istiqlol mafkurasining asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib qolmoqda 6 . Ma’lumki, milliy ta’lim-tarbiya modelning bosh m aqsadi komil insonni tarbiyalashdir. Ushbu masalada ham respublikamiz olimlari o‘ziga xos konsepsiyalarni ilgari surishmoqda. Jumladan, faylasuf olim J.Tulenov, ma’naviy barkamol inson aql-idrok asosida harakat qiladi. Vatan i ga, xalqi va millatiga sodiq bo‘lish ham madaniyatlilik, ma’naviylik, barkamollik, axloqiy poklik belgilaridan hisoblanadi 7 - degan fikrni ilgari suradi. Ulfat Mahkamov esa, odamlardagi yaxshilik qilish, rostgo‘ylik, hayoli bo‘lish kabi eng ulug‘ fazilatlar birlashsagina, u komil inson bo‘lib yetishishini ta’kidlaydi 8 . Nozar To‘rayev, Mansur Oltinovlar «Yuqori malakali mutaxassis olim, me’mor, san’atkor, h arbiy xodim bo‘lish barkamollikni anglatmaydi, inson kamolotga yetish uchun zarur hayot maktabini o‘tash i , iymon - e’tiqod yo‘liga kirish talab etiladi» , 9 deb ta’kidlaydilar. Falsafa fanlari doktori M.Xolmatova esa komillikning shakllantirishda ko‘proq o‘zimizga mos sharqona madaniy-ma’naviy an’analar, uning o‘ziga xosligi, afzalliklariga oid adabiyotlarni chop etish, targ‘ib qilish maqsadga muvofiqdir – degan fikrga tayanadi. Avvalgi mavzularda aytilgan mulohazalar va komil inson haqidagi olimlarimiz bildirgan fikr va qarashlarga tayanib, shunday xulosa qilish mumkinki, komil inson tushunchasiga hali mukammal ta’rif berilib, uning mohiyati to‘la va uzil kesil yoritilmagan. Zero, xalqimiz tilida «beayib Parvardigor», «Xom sut emgan banda», «Har to‘kisda bir ayib», degan h ikmatlar yuradiki, bu ma’lum ma’noda «Komillik – faqat Allohga xos» degan aqidani esga olishga ham undaydi. Bu bilan biz komil inson g‘oyasi amalda 6 Erkin YUsupov, O‘tkir Yusupov. Oila – ma’naviyat bulog’i. Toshkent, 2003, 18-bet. 7 J.Tulenov, Z. G ‘ ofurov. Falsafa. Oliy o‘quv yurtlari uchun. T. , “O‘qituvchi”, 1997, 294-bet. 8 Qarang. U.Mahkamov. Axloq-odob saboqlari. T. , “Fan”, 1994, 72-bet. 9 M. Xolmatova. Oilaviy munosabatlar madaniyati va sog’lom avlod tarbiyasi. T. , “O‘zbekiston”, 2000, 174-bet. Biz komil inson tarbiyasini davlat siyosatining ustuvor sohasi deb e’lon qilganmiz. Komil inson deganda, biz, avvalo, ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o ‘ zgalarga ibrat bo’ladigan bilimli, ma’rifatli kishilarni tushunamiz. Islom Karimov . (“ Tarixiy xotirasiz kelajak yo ‘ q ” asaridan) . “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

bo‘lmagan gap degan x ulosadan yiroqmiz. Balki , komillikka erishish o‘ta murakkab va mas’uliyatli jarayon ekanligini bu jarayonda inson fitratini tuzatmoq uchun avvalo, baloi-nafsni, x u dbinlikni, munofiqlikni, egoizmni, kishilardagi loqay d likni bartaraf etish zarurligini, bu esa jo‘n ish emasligini ta’kidlamoqchimiz, xalos. Zotan , inson mavjud ekan, u xato qilishga mo y il ligi , agar uning ma’rifati sayoz, ma’naviyati past bo‘lsa, bu h atto fojeaga aylanishi muqarrar. Ana shunday illatlarga mubtalo kishilardan ko‘pchilik o‘zini olib qochadi, ularga yaxshi odamlarni ibratini singdirish, jamoa mahalla-ko‘yni ta’sirini o‘tkazish ham qiyin kechadi. Shuning uchun ham Hazrat A.Navoiy : El qochsa birovdin, el yomoni bil oni, Ahvolidan idbor nishoni bil oni Fe’l ichra ulus baloyi jon bil oni Olam elining yomon-yomoni bil oni , deb bejiz yozmagan. U mumlashtirib aytganda, komil inson tushunchasiga quyidagicha ta’rif berish mumkin . Komil inson shunday insondirki, u avvalo dinu-diyonatini musta h kam tutgan, muayyan g‘oya va maslakni e’tiqod darajasiga ko‘targan, o‘zidagi qus u rlarni ilm-ma’rifat ne’matlari asosida bartaraf eta olgan, nafs va xoyu- h avasni irodasiga tayanib boshqara olgan kishidir . Bizda qadimdan Ma’rifatli inson tushunchasi ancha keng ma’noni anglatgan. Unutmasligimiz kerakki, ma’rifat xalqimiz, millatimiz qonidadir. An’anaviy sharqona qarashga ko‘ra ma’rifatlilik –bilim , ma’naviyat va go‘zal ahloq degani hamdir. Xalqimiz bilimli, komil inson deganda aynan shunday odamlarni ko‘z oldiga keltiradi. Milliy meodelimizda komil inson g‘oyasi ga , uni tarbiyalash masalalasiga alohida e’tibor berilganligi ham ayni ana shu haqiqat bilan bog‘liqdir. Ertangi kunimiz, hayotimizning farovonligi, zamondan orqada qolmaslik, taraqqiy topgan davlatlardan va xalqlardan kam bo‘lmaslik, bir so‘z bilan aytganda, ertangi istiqbolimiz, barcha ezgu niyatlarimizning amalga oshirilishida, birinchi navbatda , bizning o‘rnimizga kelayotgan yosh avlodimizni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalashga, voyaga yetkazishga bog‘liqdir. Ma’lumki, tarbiya - inson shaxsi, ma’naviy qiyofasini shakllantirishga qaratilgan tadbirlar tizimidir. Ta’lim esa axloqli, odobli shaxsga hunar o‘rgatish, bilim berishdir. Inson shaxsini shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan tarbiya va ta’lim bir-biri bilan uzviy bog‘langan jarayondir. I n son shaxsi shakllanishida tarbiya ust u vor ahamiyatga ega bo‘ladi. U muman aytganda, tarbiya ta’lim berish jarayonini ng barcha ma’rifiy majmuasini ham vazifasini ham o‘z ichiga oladi. Har qanday ta’lim, tarbiya bilan uyg‘unlashgandagina yetuk ma’naviyatga zamin bo‘ladi. “ Dars (ya’ni ta’lim) ila tarbiya orasida biroz farq bo ‘ lsa ham, ikkisi bir-biridan ayrilmaydigan, birining vujudi biriga boylangan jon ila tan kabidir. Chunki dars oluvchi – tarbiya oluvchi, amal qiluvchi demakid”. Abdulla Avloniy “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Tarbiya, xususan milliy tarbiya x aqi da so‘z borganda, bu tushunchaning mohiyati ustida alohida to‘xtab o‘tish lozim. Tarbiya so‘zi asli arabcha bo‘lib, “Parvarish qilish, ta’lim berish, o‘rgatish” degan ma’noni anglatadi. Tarbiyachi esa yuqoridagi maqsadlarni amalga oshiruvchi shaxsdir. Mukammal tarbiya berish ma’naviy kamolotning barcha jabhalarini rivojlantirish uchun sub’ektiv omil bo‘lib, unga asos ham yarat adi S h uning uchun h amma davrlar da ham tarbiyachilar yoshlarni axloqi va odobi, iymoni va vijdoni, bilimi hamda malakasini davr talablari va ehtiyojlari bilan uyg‘unlashtirib shakllantirishga harakat qilganlar. Shunga ko‘ra, “ har qanday tarbiya jarayoni oxir-oqibat, o‘z maqsad va mohiyatiga ko‘ra g‘oyaviy tarbiyadir 10 . Sog‘lom g‘oyaviy tarbiya – yuksak dunyoqarash va e’tiqod tarbiyasini ham anglatadi. Shu o‘rinda tarbiya hamda ta’lim beruvchining shaxsiy sifati hamda o‘z ishiga fidoyiligi bu masalada g‘oyat muhim ekanligini unitmaslik kerak. Olimlarning ta’kidlashicha, informatsion yoki psixologik xurujlar ikki muhim ob’ektga zarba berishni maqsad qilib qo‘yadi. Bu, birinchidan , kompyuterlar va ma’lumotlar tizimidir, chunki bugun hayotni axborot texnologiyalarisiz, Internetsiz tasavvur qilish qiyin. Ikkinchidan - har birimizning individual ongimiz hamda barchamizga xos bo‘lgan va biz amal qiladigan ijtimoiy xatti-harakat normalariga ta’sir alohida e’tiborga olinadi. Ma’lumotlar asri bo‘lgan XXI asrda psixologik urush va informatsion xurujlar ham ayrim geosiyosiy kuchlar qo‘lida o‘z gegemonligini o‘tkazishning o‘ziga yarasha ta’sir vositasi bo‘lib bormoqda. Ular aksariyat xollarda yoshlar auditoriyasiga qaratilgan, chunki bunday urushning mohiyati raqibni oson yo‘l bilan, qarshiliksiz yengishdir. Ya’ni, ma’lumotlar oqimi shunday yetakziladiki, ma’lumotni qabul qiluvchi shaxs qarshilik ko‘rsatish bema’ni ish ekanligiga ishonib qoladi. Bundan tashqari, ommaviy axborot vositalari orqali ataylab qarama-qarshi xarakterdagi ma’lumotlar poyma-poy beriladiki, bu ham oxir-oqibat odamlarning ma’naviy idroki susayishiga olib keladi. Demak, bu xarakatlarning barchasi tinglovchi, tomoshabin yoki o‘quvchining fikrini o‘zgartirishga qaratilgandir. Dunyoqarashimizga hamoxang tarzda shakllanib borayotgan amaliy hatti-harakatlarimizda yangiliklar shu qadar ko‘pki, ularni oxirgi paytda ijtimoiy innovatsiyalar tushunchasi orqali izohlamoqdamiz. 10 Milliy istiqlol g’oyasini xalqimiz ongiga singdirish, omillari va vositalari. T. , «Ijod dunyosi» nashriyot uyi. 2002 yil, 7-bet. “ Shayxning (tarbiyachining) muridini tarbiyalash kaliti - yerdan ungan ne’matning yaxshi hosil bermog’i uchun dehqon uning atrofini begona o’tlar, tikanlardan tozalagani kabi bir hol” . G‘azzoliy Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

Ijtimoiy innovatsiyalar - bu inson aqli va kuchi, ma’naviy dunyosini mutanosibligi sharoitida uning mohiyatini saqlash, himoya qilish, takomillashtirish, samaradorligiga erishish yo‘llarini ko‘rsatuvchi qarashlar majmui bo‘lib, u bugungi kunda har birimizning turli tashqi va ichki ma’naviy tazyiqlardan himoyalanishimizning kafolatlarini belgilaydi. Shu ma’noda globalizatsiya sharoitida milliy ta’lim-tarbiyaning texnologik xususiyatlarini belgilashda quyidagilarni e’tibordan qochirmaslik lozim: 1. Munosib turmush kechirishga bo‘lgan intilishning unga erishishga olib keluvchi aniq maqsad-muddaolar, maslaklar, fikrlash tarzi bilan uyg‘unligi. Ya’ni, bugungi iqtisodiy islohotlarning aniq samarasi har bir oila, shaxs manfaatiga mutanosibligini ta’minlashning milliy g‘oyaga bevosita bog‘liq jihatlarini har bir fuqaro ongiga yetkazish. Aniqroq aytadigan bo‘lsak, mamlakatimiz har bir fuqarosi halol mehnat qilmagan inson ma’naviy-axloqiy kamolotga erishishi mumkin emasligini, farovon hayotga erisha olmasligi g‘oyasini anglab yetishiga ko‘maklashish zarur. Barcha ezguliklarning boshlanishi tinimsiz izlanish, ilm o‘rganish, ya’ni, mehnat ekanligi bizlarga ajdodlarimizdan qolgan meros ekanligini unutmasligimiz darkor. 2. Jamiyatdagi tub islohotlar, global o‘zgarishlar har bir fuqaroni bir qarashda noaniqlik, anglashilmovchilik vaziyatiga solishi muqarrar. Shunda unga milliy g‘oya kerak bo‘ladi, ya’ni, millatning manfaatini ifodalovchi g‘oya aniq bilim, tafakkurga tayanib oqilona ish ko‘rishga, tavakkal qilmaslikka, hayotda qoqilmaslikka undaydi. Chunki noaniqliklar, mavhumliklar inson qalbidagi xatarning belgisini bildirsa, uning aksi bo‘lmish milliy manfaatga mos harakatlar xavfsizlikning kafolatlari ramzi sifatida odamni yashashga, o‘z layoqati va iste’dodini to‘la namoyon etishga zamin yaratadi. 3. Milliy g‘oya har bir fuqaroga jamiyat normalari, u ishlab chiqqan qonunlar doirasida yashashga, o‘ziga ravo ko‘rmagan narsani birovlarga ham ravo ko‘rmay yashashga qrgatadi. Shu ma’noda milliy g‘oyamiz har bir inson manfaatini xalq va millat manfaati bilan shu qadar uyg‘unlashtiradiki, bu xolat huquqiy ongning shakllanganlik darajasida belgilanadi. Biz qurayotgan erkin jamiyat, huquqiy davlat har bir fuqaroning maqsad-muddaolariga mosl bo‘lib, uning istiqbolini qonunan kafolatlaydi. 4. Mustaqillik va erkinlik, qonuniy kafolatlar odamlarni turli vaziyatlarda nostandart qarorlar chiqarishga, o‘z fikr-mulohazalarini erkin, mustaqil bayon etishga imkon beradiki, bu o‘z navbatida milliy mafkuraning takomiliga xizmat qilsa-da, ikkinchi tomondan, ijtimoiy fikrda ayrim evrilishlarday idrok etilishi mumkin. Shunday vaziyatlarda ham xalq ongiga milliy g‘oyaning singishi turli vaziyatlarda Maqsadlarimizga erishish, yangi, demokratik jamiyat qurish islohotlarning taqdiri qanday intelektual kuchlarga egaligimizga, yoshlarimiz qanday madaniy va professional saviyaga erishganligiga, qanday ideallarga e’tiqod qilishiga, ma’naviy jihatdan qanchalik boyishiga bog’liqdir. Shu bois aholining ma’lumot olish imkoniyatini oshirish, milliy tiklanish g’oyasini amalga oshirishga qodir yangi avlodni tarbiyalash eng muhim vazifalarimizdan biridir... Islom Karimov. (“O ‘ zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida” asaridan). Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

odamlarning bir-birlarini tushunishlariga, milliy birlikka, hamjihatlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Xurfikrlilik va noyob qobiliyatlar istiqlol mafkurasini yanada boyitadi, mustahkamlaydi. 5. Jamiyat miqyosida turli ziddiyatlar, inqirozlar ro‘y berayotgan bir sharoitda aholi ongiga milliy g‘oyani singdirishning eng ta’sirchan mexanizmini ishlab chiqish mushkul ish. Chunki omma, birinchi navbatda ta’lim bilan qamrab olingan aholi, yoshlar axborot oqimining barcha jabhalaridan xoxlagan paytda, xohlagancha ma’lumotlarni olishi mumkin va unga o‘z munosabatini bildirishga xaqli. Lekin biz tutadigan yo‘l, millatni millat, xalqni xalq qilish yo‘li kengmiqyosli ta’sirlar sharoitida o‘ta e’tiqodli, sobit irodali yoshlarni tarbiyalash va ular ongiga eng ezgu g‘oyalarni singdira olishdan iboratdir. Shuning uchun Yurtboshimiz, tarbiya, muallim hamda murabbiyning ta’lim tizimidagi o’rnini atroflicha tahlil etib shunday degan edi: «Tarbiyachilarning o’ziga zamonaviy bilim berish, ularning ma’lumotini oshirish kabi paysalga solib bo’lmaydigan dolzarb masalaga duch kelmoqdamiz. Mening fikrimcha, «Ta’lim-tarbiya tizimini o’zgartirishdagi asosiy muammo ham shu yerda, o’qituvchi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin, deb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish shu bilan birga, o‘qituvchi va murabbiylarning hayotiy talablarini qondirish, ularni rag‘batlantirish, ularni o‘z ishi, kasbidan mamnun bo‘lishini ta’minlashimiz lozim. Albatta bu masalani birdaniga yechish qiyin, lekin uni yechmasdan turib kelajak avlodning tarbiyasi to‘g‘risida gapirishning o‘zi mutloqo nomaqbuldir» 11 . Zero, biz yangi asrda va yangi bir sivilizatsiya davrida yashayapmiz. Bu sivilizatsiyada mehnat qilib , o‘zining ustida tinmay ishlaydigan, uzluksiz ta’lim oladigan, doimiy ravishda o‘z bilim ehtiyojlarini qondirib, olgan bilimlarini oilasi, xalqi va davlati rivojlanishiga sarf qila oladigan shaxsgina munosib o‘rinni egallashi mumkin. Shuning uchun ham Milliy modelimizda uzluksiz ta’limga katta ahamiyat berilgan. Chunki , jamiyatimiz o‘z oldiga qo‘ygan oliy maqsad – kelajagi buyuk O‘zbekistonni, ozod, obod Vatanni yaratish va umuman, islohotlarning taqdiri oxir-oqibatda bugun shakllanayotgan avlodning dunyoqarashiga, ijtimoiy mo‘ljalliga zamonaviy ilm-fan va kasblarni egallashiga, amaliy tashkilotchiligiga bevosita bog‘liq. Bizning davrimizda muayyan e’tiqod, aniq umid va ezgu niyatlarga ega, o‘z mavqei, huquqini anglagan bilimdon, o‘z vatani burchiga sadoqatli fuqarosiz ijtimoiy taraqqiyot mumkin emas. XXI asr yoshlari turli-tuman mafkuralar tajovuzi kuchayib borayotgan sharoitda yashamoqdalar. Bunday vaziyatda pedagogika fani yoshlarimizda har qanday yot mafkuraviy ta’sirga qarshi muayyan munosabatni hamma joyda har doim namoyon bo‘lishini ta’minlashga qodir bo‘lmog‘i kerak. Ushbu o‘ta muhim ijtimoiy-pedagogik muammo yechilmas ekan, kelajakda yoshlarimizning yot mafkuralar ta’siriga qarshi javob qaytara olmasliklari tabiiydir. Bunga esa yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Mafkuraviy tarbiya o ‘ quvchining ma’naviy, ma’rifiy, siyosiy, iqtisodiy bilimlarini oddiygina qabul qilib olish i nigina emas, balki ularni ongli ravishda tushunib yetishini, bu bilimlardan zamonaviy ijtimoiy hodisalar ga mafkuraviy kurashlar voqeligidan kelib chiqib, munosabat bildirish ko‘nikmalarini shakllantirishga o‘rgatishni ko‘zda tutadi. Bu ko‘nikmalar o`quvchi dunyoqarashini, bilimlarini milliy istiqlol g‘oyasi – Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi, komil inson, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik (tolerantlik) nuqtai nazaridan sekin-asta boyi ti b borish bilan ta’minlanadi . Shuning uchun yosh avlodni tarbiyalashda uning dunyoqarashi, bilim darajasi, madaniy va 11 Barkamol avlod orzusi. T. , «SHarq» nashriyot matbaa konserni Bosh tahririyati. T. , 1999 yil, 12-bet Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

siyosiy saviyasi, xulq-atvori umuminsoniy qadriyatlarga va qonun-qoidalarga mos kelishi eng muhim ahamiyatga ega. Chunki, inson mavqei jamiyat taraqqiyoti bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, shaxs kamolining asosiy manbai jamiyatda, uning faoliyati bilan bog‘liq ijtimoiy va oilaviy-maishiy munosabatlar tuzumida ekanligini tarix tajribasi tasdiqlab bergan. Inson mohiyati masalasini, uning jamiyatda tutgan o‘rnini, shaxsning dunyosini ifodalovchi o‘zaro uzviy bog‘langan e’tiqod (iymon), huquq, burch, diyonat (vijdon), adolat, halollik kabi qadriyatlar orqali to‘g‘ri idrok qilishi mumkin. Aslida har bir fuqaro hayotdagi o‘rnini, mavqeini o‘z jamiyati, vatani, tevarak-atrofidagi muhim (oila, mehnat jamoasi, mahalla va h.k.) oldidagi burchi va mas’uliyatini ichki his-tuyg‘ulari, vijdoni orqali chuqur tushunib olsa, mustaqil fikri bo‘lsa ijtimoiy taraqqiyotning muhim omiliga aylanadi. Shunday qilib, mustaqil fikrlash - shaxsning bevosita o‘ziga bog‘liq bo‘lgan, uni tashqi muhitning turli ta’sirlariga nisbatan fikr-o‘ylari vositasida munosabatda bo‘lib, kerak bo‘lsa, unga qarshilik ko‘rsatish qobiliyatidir. Mustaqil fikrning yo‘qligi, afsuski, ayrim toifalar, xususan oliy va o‘rta maxsus ta’lim tizimiga tortilmagan yoshlar, ayollar o‘rtasida uchrab turadi. Bunday holatda odamlarning buzg‘unchi g‘oyalar ta’siriga, yot mafkuralar girdobiga tushib qolish xavfi ortib boradi. Shaxsning fikrga qarshi fikr bilan, g‘oyaga qarshi g‘oya bilan, jaholatga qarshi ma’rifat bilan qarshilik ko‘rsata olish imkoniyati torayadi. Bu, aytish mumkinki, yoshlarni mafkuraviy nuqtai nazardan tarbiyalashdagi eng katta muammolardan biridir. Hozirgi murakkab davrda biz fuqarolarimizning, ayniqsa, yoshlarning dunyoqarashi va ongi qanday bo‘lishiga befarq qaray olmaymiz, kelajakda ham har tomonlama kamol topgan, bilimdon va ishbilarmon, real hayotni va qonun-qoidalarni to‘g‘ri idrok qila oladigan, ongli va faol, o‘z burchiga sadoqatli erkin shaxsni tarbiyalashimiz zarur. Erkin shaxs yashash maqsadini va o‘z mavqeini to‘g‘ri aniqlab olishga, xurofiy tasavvurlardan ozod holda aql-idroki, kuch-g‘ayrati va vijdoniga tayanib, halol mehnat va faoliyati bilan turmush sharoitini yaxshilashga intiladigan bo‘lishi zarur. Biz o‘z madaniyatimiz va bizni o‘rab turgan ijtimoiy borliqning hosilasi ekanmiz, vaziyatlarga bog‘liqmiz va boshqalarning bizga ko‘rsatayotgan ta’sirlari komida bo‘lamiz. Ayrim yoshlarning jaholat va diniy aqidaparastlikka berilishi, o‘zi to‘la anglamagan xolda turli xil buzg‘unchi g‘oya va da’vatlariga qo‘shilib ketishi, terrorizmning manfur xarakatlariga, jinoyatga sabab bo‘lgan ko‘plab voqealarga bosh qo‘shishi aynan shunday vaziyat xukmida amalga oshganligi ma’lum. Shuning Agar biz o ‘ z kuch, salohiyatiga ishonadigan, boqimandalikni or deb biladigan, eng rivojlangan mamlakatlarning ilg’or kishilari bilan tepa-teng muomala qila oladigan, oqni qoradan, yaxshini yomondan ajrata biladigan, bu murakkab, beshafqat hayotning pastu baland, tangu tor ko’chalaridan Alloh bergan aql-zakovati bilan to’g’ri yo’lni adashmay topa olishga qodir bo’lgan barkamol avlodni tarbiyalab yetishtirsak, o ‘ ylaymanki, o ‘ z maqsadimizga to ‘ la erishgan bo ‘ lamiz. Islom Karimov. (“Hushyorlikka da’vat” asaridan) Bizning eng katta ishonchimiz, madad- tayanchimiz – bu o ‘ sib kelayotgan yosh avlodimizdir. Takroran aytamanki, men o ‘ zimning taqdirimni ham, mamlakatimiz va mustaqilligimiz taqdiri va kelajagini ham anna shu yoshlar qiyofasida, ularning pok qalbi, erkin tafakkuri, mustahkam irodasi va dunyoqarashida ko ‘ raman. Islom Karimov . (“ Adolat har ishda hamrohimiz va dasturimiz bo’lsin” asaridan). Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

uchun asosiy vazifa – har bir odamni, u vaziyatdan ham ko‘ra o‘zining shaxsiy dunyoqarashi va e’tiqodini, sog‘lom qarashlarini u yoki bu tahdidli va tahlikali yoki konfliktli vaziyatlarga qarshi qo‘ya oladigan qilib tarbiyalash kerak. Demak, shaxsiy fikr katta ahamiyatga ega. Odamlarning turli ijtimoiy vaziyatlarda o‘zlarini turlicha tutishlari, aslida ularning turlicha o‘ylashlaridan kelib chiqadi, o‘ylash, fikrlash, sovuq mulohaza yuritish san’ati milliy mafkura tarbiyasida biz kattalarga qo‘l keladigan pedagogik vositadir. Demak, pozitiv tafakkur, ijobiy fikrlash – yaxshi oqibatlarga, ijobiy natijalarga olib keladi. Agar biz farzandlarimizga “O‘z yurtingning erkin fuqarosi bo‘l! O‘z taqdiringning o‘zing ega bo‘l! Sen shunga munosibsan!” desak, uning ham fikri, ham xulqi shu zaylga tushadi. Biz yoshlarga vatanparvarlik to‘g‘risida faqat balandparvoz gaplarni gapirishdan, asl vatanparvarlikning mohiyatini tushuntirishga, Vatanni sevishini isbot qila oladigan harakatlari to‘g‘risida fikr almashinishga o‘rgatishimiz darkor. Bu hozir davrda pedagogika va psixologiya fanlari amaliyotida o‘zini oqlagan interfaol usullar vositasida amalga oshiriladi. Bozor munosabatlari faqat pul topish yo‘lini izlashdangina iborat emas. Bozor munosabatlari rivoji uchun kishilarda daromad topishga intilishdan tashqari yuksak ma’naviyat ham bo‘lishi kerak. Agar odamlarda halollik, haromdan hazar qilish, imon, insof, adolat, insonparvarlik singari fazilatlar bo‘lmasa, bozor taraqqiyot yo‘li bo‘lmay qoladi, jamiyatda ma’naviy inqiroz kuchayadi. Bozorning mezoni «yo men birovni aldayman, yo birov meni aldaydi», degan qoida emas. Bozor munosabatlariga asos bo‘ladigan milliy, diniy, ma’naviy qadriyatlar – har bir shaxs o‘zining, boshqalarning qadri qimmati, manfaatini ham adolatli ravishda hisobga ola bilishidir. Yoshlar tijoratga intilishining ijobiy va salbiy tomonlari ham bor. Hozircha bu intilishning salbiy tomonlariga yetarli e’tibor berilayotgani yo‘q. YOshlarni pul topishgagina o‘rgatmay, ularni ko‘proq aqliy, ilmiy, amaliy kamolot yo‘liga boshlamoq kerak. Barcha yoshlar oldi-sottiga berilib, pul topish yo‘liga o‘tib ketaversa, O‘zbekiston kelajakda buyuk, qudratli davlat bo‘la olmaydi. Mamlakatimiz istiqboli, birinchi navbatda, yoshlar zamonaviy fan asoslarini, eng yangi texnika va texnologiyani, milliy va umuminsoniy ma’naviyat qadriyatlarini qanchalik chuqur egallashiga bog‘liq. Bu fikrlar oiladagi tarbiya masalasiga ham oiddir. Ota-onalar farzandlarining maktabda, oliy o‘quv yurtlarida olayotgan bilimlariga, kasb tanlash madaniyati, ehtiyoji shakllanishiga befarq qarashlari mumkin emas. Yosh avlodni bugungi kun imkoniyatlarigagina emas, balki ertangi kun ehtiyojlariga tayanib tarbiyalamoq zarur. Umuman tarbiyada ertangi kunni o‘ylash, ko‘ra bilish ustivor ahamiyatga ega. Bolalar doim biror foydali ish bilan band bo‘lishini ta’minlash ham katta ahamiyatga ega. Biror ish bilan band bo‘lishga o‘rgangan yoshlar mehnatsevar bo‘ladilar, ularda juda yoshligidanoq ma’lum mehnat malakalari shakllanadi. Bo‘sh vaqt larida , ular o‘zlari sevgan ish bilan shug‘ullanishga o‘rganib qoladilar. Bunday bolalarning jinoyat qilishga yoki nojo‘ya ishlar bilan shug‘ullanishga vaqti ham bo‘lmaydi. Odobli, mehnatsevar, sabr-toqatli farzandlar ota-ona qoldirgan boylikka boylik qo‘shadi, halol mehnati bilan jamiyatda o‘z o‘rnini, qadr - qimmatini topadi. Ota-onadan meros bo‘lib qolgan axloq va odob esa bir umr tugamaydigan eng katta boylikdir. O‘zbek xalqi maqolida aytilganidek, meros yo‘li Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

bilan orttirilgan moddiy boylik yomon, akadan qolgan boylik undan ham yomonroq, xotindan qolgan boylik esa bularning hammasidan ham yomonroqdir. Yoshlar o‘z mehnati, peshona teri bilan topgan boylikni ko‘proq qadrlaydilar. Ota-onalar bilishi, amal qilishi lozim yana bir muhim masala farzandlariga b e rayotgan tarbiya davr ruhiga, zamon imkoniyati va ehtiyojlariga, davlat belgilagan rejalar tizimiga qay darajada mos kelishini yaxshi tasavvur etishdir. Ota-onaning ko‘zi oldida shirin farzandlari bilan bir qatorda, ularning jamiyat, millat taraqqiyoti, davr ehtiyojlari va imkoniyati bilan uzviy bog‘langan kelajagi ham turmog‘i kerak. Ota-onalar farzand tarbiyasida asrlar davomida sh akllangan an’analarga, bu boradagi umuminsoniy qadriyatlarga tayanganida, davr ruhi va ehtiyojlarini e’tiborga olganida yaxshi natijalarga erishadilar. Bu ishning samarasi ko‘proq tarbiyaning maqsadi va usullariga bog‘liq bo‘ladi. Tarbiyaviy ishlarning mazmuni, yo‘nalishi, usullari esa o‘zgarib, yangilanib, takomillashib turadi. Bunga har bir konkret tarixiy davrning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy, mafkuraviy, ehtiyojlari ham ta’sir etadi. Shu bois aqlan yetuk, ruhan tetik va sog‘lom, erkin va tanqidiy fikrlovchi, ayni paytda, ijtimoiy mas’uliyatni to‘g‘ri his etadigan, muayyan kasb-hunarni egallagan barkamol avlodni tarbiyalash O‘zbekistonda yangi jamiyat barpo etishning tarkibiy qismiga, asosiy shart-sharoitiga va maqsadiga aylandi 12 . Shu o‘rinda ta’lim-tarbiya jarayoni bilan bog‘liq yana bir masalaga ham e’tibor berish kerak. Milliy axloqiy qadriyatlarning, milliy tarbiya usullarining ahamiyatini kamsitmagan holda shuni ham aytish mumkinki, har qanday sharoitda ham tarbiya sof milliy mezonlar doirasida qolib ketishi millat ma’naviy kamoloti imkoniyatlarini cheklab qo‘yadi. Jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida tarbiyaning mazmuni va yo‘nalishi milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg‘unligi asosida belgilanadi. Bu fikr mustaqil O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ta’lim-tarbiya ishlari yo‘nalishlarini belgilash uchun ham katta ahamiyatga ega. Milliy tarbiyaning asosiy xususiyatlaridan biri yoshlarda yuksak axloqiy fazilatlarni shakllantirishdir. Tarbiyalangan kishilar din amri bilan yashaydilar, ularning tili bilan dili, so‘zi bilan ishi bir bo‘ladi. Bunday fazilatlarni shakllantirish birinchi navbatda oilada ota-onaga hamda qolaversa tarbiyachilarga bog‘liqdir. Ayniqsa, bozor munosabatlariga o‘tilgan hozirgi sharoitda oila va undagi ota-onaning farzand tarbiyasida mas’uliyati yanada oshdi, deb aytishga to‘la asosimiz bor. Shaxs ma’naviyati, uning dunyoqarashi, insonning tasavvur va e’tiqodiga aloqador ko‘nikmalar majmui asosan oilada shakllanadi. Shu ma’noda oila - haqiqiy ma’naviyat o‘chog‘i, mafkuraviy tarbiya 12 Qarang: O’zbekistonda barpo etilayotgan jamiyat. T.: «Ijod dunyosi» nashriyoti, 2002. –B. 20. O ‘ z mustaqil fikriga ega bo ‘ lgan, o ‘ z kuchiga, o ‘ zi tanlagan yo ‘ lning to ‘ g ‘ riligiga ishongan inson doimo kelajakka ishonch bilan qaraydi. U jamiyatdagi fikrlar xilma-xilligidan cho‘chimaydi, balki zamonaviy bilim va falsafiy qarashlariga, hayot haqiqatiga suyangan holda har qanday g’arazli niyat, tahdid va intilishlarni fosh qilishga qodir bo’ladi. Islom Karimov. (“Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir”). Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

omili va muhitidir. Binobarin, milliy mafkuramizga xos ilk tushunchalar inson qalbi va ongiga, avvalo, oila muhitida singadi. Bu jarayon bobolar o‘giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshiriladi. “ Har bir inson uchun, - deb ta’kidlagan edi Islom Karimov, - Vatan tushunchasi, avvalo oiladan boshlanadi. Shu bois, oila va mafkura tushunchalari chambarchas bog‘liqdir. Oilaning jamiyatdagi o‘rni, tarbiyaviy-axloqiy ahamiyati, qadr-qimmatini anglab yetmasdan, oilaga milliy manfaat nuqtai-nazaridan yondoshmasdan turib, xalqchil mafkura yarata olmaymiz» 13 . Yurtboshimizning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ham bu masalaga alohida e’tibor qaratib: “Har qaysi millatning o‘ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning o‘rni va ta’siri beqiyosdir” 14 , deydi. Binobarin, jamiyat faqat o‘z shaxsiy manfaatini ko‘zlaydigan odamlar yig‘indisidan iborat emas. Umumiy manfaatlarni teran anglash, kishilarning jamiyat bo‘lib uyushishlariga, ijtimoiy talab va normalarni e’tirof etib, ularga amal qilishlariga sabab bo‘ladi. Bu ayniqsa, hozirgi o‘tish davrida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ana shu sababdan ham jamiyat a’zolarini umumiy maqsad va manfaatlar yo‘lida birlashtirish mafkuraning asosiy vazifalaridan biridir. O‘zining Vatan deb atalmish ulug‘ bir oilasiga mansubligini his etish tuyg‘usi o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi, balki muttasil va izchil g‘oyaviy tarbiya samarasi o‘laroq, yuzaga keladi 15 . Oiladagi totuvlik, ahillik, mehr-shafqat hislatlari uluksiz ravishda turli shakllarda olib boriladigan axloqiy tarbiyaning g‘oyat xilma-xil qatlamlarini umumiy manfaatlari atrofida jipslashtirish, odamlar o‘rtasida hamjihatlik totuvlik, o‘zaro yordam xislatlarini shakllantirish ham izchil mafkuraviy tarbiya vositasida amalga oshiriladi. Diqqat qilinsa, ta’limning milliy modelida ilgari surilgan maqsadlarning mohiyati aynan milliy g‘oya va mafkuradagi asosiy tamoyillar bilan uyg‘unligini anglab olish qiyin emas. Kadrlar tayyorlash milliy modelida belgilangan maqsad va vazifalarning to‘la amalga oshishi mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy muhitning yanada yaxshilanishiga olib keladi, jamiyatda yangi shaxs - komil insonlar vujudga keladi. Ular hayotga tamomila boshqacha yondashadilar va boshqacha nigoh bilan qaraydilar. Ikkinchidan, milliy model tadbiqi kishining jamiyatda o‘z o‘rnini topish jarayonini tezlashtiradi. “Ta’limning yangi modeli ishga tushgach, – deb ko‘rsatgan edi Islom Karimov, - insonning hayotdan o‘z o‘rnini topish jarayoni tezlashadi. Har qanday odam ham o‘smirlik chog‘ida, endigina voyaga yetib kelayotgan davrda jamiyatdan munosib o‘rin topishi kerak” 16 . Milliy modelning takomillashuvi jamiyatda mustaqil fikrlaydigan shaxsning shakllanishiga olib keladi. Bunday shaxslarning ko‘payishi jamiyatda ongli hayot kechirish tizimini vujudga keltiradi. Ya’ni, 13 Karimov I. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. --T.:O’zbekiston, 2000. –B. 23. 14 Karimov I. YUksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.:Ma’naviyat, 2008. –B. 52. 15 Qarang: Milliy istiqlol g’oyasining asosiy maqsad va vazifalari. -T.:«Ijod dunyosi» nashriyot uyi, 2002. –B. 9. 16 Barkamol avlod orzusi. –T., 1999, -B. 179. Olimat ul Banot shunday deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go ‘ zal tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o’rgatmoq va ko ‘ rkam odatlarni tushuntirmoq lozim. Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin .

odamlar olamon bo‘lib yashashdan bosh tortadilar, har bir kishi o‘z aqli, o‘z mehnati, o‘z xulosasi bilan yashay boshlaydi. Eng muhimi, bunday kishilarga chetdan hech qanday nopok kuch, buzuq g‘oyalar, quruq shiorlar, chaqiriqlar bilan ta’sir etib bo‘lmaydi. Bunday odamlarni o‘zi tanlagan yo‘llari, maqsadlaridan hech qanday kuch toydira olmaydi. Yuksak g‘oyalar odamlarni olijanob maqsadlar sari yetaklaydi. g‘oyasi yetuk, e’tiqodi butun, qadriyatlari yuksak insongina mardlik namunalarini ko‘rsata oladi 17 . Shunday ekan, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ilgari surilgan ta’limning milliy modeli masalasi, avvalo, jamiyatimiz hayotining o‘ziga xos mazmuniga aylangan, xalq tayanadigan kuch bo‘lmish milliy g‘oyadagi asosiy tamoyillarni ham o‘zida aks ettirgan. Prezidentimiz Islom Karimov yozganidek “Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan, millati tili va dinidan qat’iy nazar, har bir fuqaroning yagona Vatan baxt-saodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashiga chorlash, ajdodlarimiz bebaho merosi, milliy qadriyat va an’analarimizga munosib bo‘lishga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchilik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoiylikni hayot mezoniga aylantirish – milliy mafkuraning bosh maqsadidir” 18 . Bizning ezgu maqsadimiz esa ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish asosida g‘oya va mafkuramizni e’tiqod qilinadigan muqaddas tuyg‘uga aylantirishdir. Chunki, e’tiqodga aylanmagan g‘oyani g‘oya, milliy mafkurani mafkura deb bo‘lmaydi 19 . Shuning uchun ham «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturida, davlat, jamiyat va inson faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladigan, butun ta’lim tizimini tubdan isloh qilishga qaratilgan muhim hayotiy masalalar ilgari surilgan. Unga ko‘ra,  o‘quv-tarbiya jarayoni sifatini jahon standartlari darajasiga ko‘tarish, ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining butunlay yangi usullarini joriy etish;  o‘quv yurtlari tuzilmalarini takomillashtirish..., yoshlarga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni idrok etish mafkurasi asosida, Vatanga mehr-muhabbat, mustaqillik g‘oyalariga, sadoqat ruhida ta’lim-tarbiya berish;  yoshlar bilan muntazam ravishda tinimsiz ishlash, iqtidorli bolalarni qidirib topish, ularning eng yaxshi xorijiy o‘quv markazlarida professional ta’lim olishi uchun sharoit yaratish;  O‘zbekistonning iqtisodiy va ma’naviy ehtiyojiga mos keladigan, yuksak malakali xorijiy mutaxassislar bilan raqobat qila oladigan kadrlar salohiyatini yuzaga chiqarish va uni rivojlantirish; 17 Qarang: G’oya va mafkura. –T. , 2002 yil, «Ijod dunyosi» nashriyoti. 25-bet. 18 Boboyev X. va boshqalar. Milliy istiqlol mafkurasi va taraqqiyot. -T.:YAngi asr avlodi, 2001. –B. 3. 19 Qarang: Abdullajon Begmatov. Ma’naviyat falsafasi yoxud Islom Karimov asarlarida yangi falsafiy tizimning yaratilishi. -T.: 2000. –B. 21.

 ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini yangi o‘quv adabiyotlari, zamonaviy jihozlar va kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash va h. k. Binobarin, ta’lim sohasida belgilangan bu vazifalar, milliy g‘oya va mafkuraning asosiy tamoyillari, uning maqsadi va mohiyati bilan ham uzviy bog‘liqdir. Fikrimizni asoslash uchun milliy mafkuraning mazmuniga e’tibor beraylik:  iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’naviy hayotning barcha sohalariga singib ketgan sobiq Ittifoqdan, eski mustabid tuzumdan qolgan yaramas merosni uzil-kesil tugatishdan;  mustaqillikning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy, siyosiy-huquqiy zaminlarini mustahkamlashdan;  O‘zbekistonning o‘ziga xos va o‘ziga mos taraqqiyot yo‘lini asoslashdan;  fan-texnika yutuqlarini rivojlantirib, jamiki zamonaviy yangiliklarni chuqur o‘rganib, ularni hayotga, ishlab chiqarishga ijodiy, oqilona joriy etish va O‘zbekistonni jahon bozori talablariga mos keladigan tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradigan mamlakatga aylantirish;  ijtimoiy adolat, qonunchilik tantana qilishini ta’minlaydigan fuqarolik jamiyati qurish, tinchlik, osoyishtalik, milliy hamkorlik, hamjihatlik, barqarorlikni ta’minlashdan;  inson ma’naviy kamolotini tezlashtirishdan;  eskicha aqidalardan, diniy ekstremizm, vahobiychilikdan, har qanday millatchilik va shunga o‘xshash unsurlardan, boshqa elat va xalqlarni mensimaslikdan, ularni kamsitish kayfiyati va qarashlaridan mutlaqo xoli bo‘lgan, mustaqil va yangicha fikrlaydigan, e’tiqodi mustahkam, iymoni butun, irodasi baquvvat, g‘oyaviy-siyosiy jihatdan yetuk, o‘z Vataniga mehr-sadoqat tuyg‘usi kuchli kishilarni tayyorlash, tarbiyalashdan;  yoshlar qalbiga vatanparvarlik, el yurtga sadoqat, insonparvarlik va odamiylik fazilatlarini singdirishdan;  kishilarni doimo ogoh bo‘lib turishga da’vat etish..., mafkura poligonlari yadro poligonlariga nisbatan ham ko‘proq kuchga ega ekanligini odamlar ongi va qalbiga yetkazishdan;  yoshlarda mehnatsevarlik va insonparvarlik, vijdonlilik va imonlilik, halollik, milliy g‘urur tuyg‘ularini tarbiyalashdan; Milliy va dunyo madaniyatlarining eng yaxshi namunalarini keng targ’ib qilish va ommalashtirish o ‘ sib kelayotgan avlodni, zamonaviy yoshlarimizni ma’naviy tarbiyalashning asosi bo’lmog’i lozim. Islom Karimov. (YUNESKO Ijroiya Kengashi 155- sessiyasining yakunlovchi majlisida so‘zlangan nutqdan).

 ijtimoiy ong, axloq va odobning milliy va umuminsoniy zaminlarini mustahkamlashdan iborat jarayonlaning barchasi milliy g‘oyaning asosiy tamoyillari mazmunini anglatadi. Agar diqqat bilan qaralsa, ta’limning milliy modelida ilm-fan hamda ishlab chiqarishni uzviy aloqadorligini ta’minlash asosida avvalo shaxs, so‘ngra davlat va jamiyat manfaatini ta’minlash masalasida ham milliy g‘oyaning asosiy tamoyillaridan biri - komil insonni tarbiyalash g‘oyasi yetakchilik qiladi. Mamlakatimizda “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi ma’naviy-ma’rifiy ishlarning milliy siyosatimizning eng muhim va ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanishi, bu borada amalga oshirilgan keng ko‘lamdagi ishlar xalqimizning fe’l-atvori, tafakkuridagi o‘zgarishlarga jiddiy turtki berdi. Ikkinchi jihatdan esa, mamlakatimizning rivojlangan davlatlar bilan hamkorlik aloqalarining ilmiy-texnikaviy, madaniy munosabatlari miqyosining muntazam kengayib borishi kishilarimiz dunyoqarashi, turmush tarzida yangicha xususiyatlarni tarkib toptirayotir 20 . Binobarin, har qanday taraqqiyot va tamaddunlar turli xalqlar ma’naviyati, madaniyati, erishgan yutuqlari va intilishlari uyg‘unlashuvidan tug‘iladi. Ijtimoiy taraqqiyotning hozirgi o‘ta murakkab, qaltis va mas’uliyatli davri ma’naviy-ma’rifiy ishlar, mafkuraviy ta’lim-tarbiya markazida yosh avlod turishi zarurligini, farzandlarimizning aql-zakovatli, teran fikrli, mustahkam e’tiqodli qilib tarbiyalanishlariga jiddiy e’tibor berishni, ularning soddalik qilib soxta oqimlar yo‘liga kirib pana-pasqadamlarda pisib yurgan har xil johil odamlarning gapi va yo‘liga kirib ketishlariga aslo yo‘l qo‘yib, beparvo qarab bo‘lmaydi. O‘z navbatida, xalqimiz tarixidagi buyuk allomalarni, xususan, ma’rifatli dunyo buxoriylar, farg‘oniylar, xorazmiylar, beruniylar, ibn sinolar, ulug‘beklarni qanchalik izzat ikrom qilgan bo‘lsa, yigirma birinchi asrda biz xalqimiz, millatimizga nisbatan ana shunday ehtiromni qaytadan qo‘lga kiritishimiz kerak. Buning uchun esa ta’lim-tarbiya tizimini muntazam takomillashtirib, milliy modelning hayotiyligini, uning milliy g‘oya tamoyillari bilan uzviy aloqadorlikda rivojlantirishni ta’minlay olishimiz zarur. Ana shundagina biz kutilgan natijalarga erisha olamiz. 20 Mansur Bekmurodov. O’zbek mentaliteti kecha va bugun. Tafakkur jurnali. №2. 2002 yil, 15-bet.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: “O‘zbekiston”, 2012 y. 2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi T.1997-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25 - avgustdagi “Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida”gi 451 - sonli qarori. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999- yil 3 - sentyabrdagi Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida” PF-2385- sonli Farmoni 3. Karimov I.A . O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida/.-T.”O‘zbekiston“, 2011.-383 b. 4. Karimov I.A. “Yuksak ma'naviyat-yengilmas kuch” – T.: “Ma’naviyat”, 2008.- 176 b. 5. Karimov I.A. “Buyuk va muqaddas vatanning ulug‘ bayrami” //Xalq so‘zi.- 2011.- 1- sent. 6. Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. T., O‘zbekiston. 1992. 7. Karimov I.A. “Bizdan ozod va obod vatan qolsin” – T.: “O‘zbekiston”, 1996 y 8. Karimov I.A. “Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir” – T.: “O‘zbekiston”, 1996 y 9. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyat kafolatlari” – T.: “O‘zbekiston”, 1997 y 10. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz-kelajak yo‘q. T., O‘zbekiston. 1998y 11. Karimov I.A. “Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot provard maqsadimiz” – T.: “O‘zbekiston”, 2000y 12. Karimov I.A. “Vatan ravnaqi uchun xar birimiz mas’ulmiz” – T.: “O‘zbekiston”, 2001y

O'xshashlar

Milliy g‘oya, ijtimoiy taraqqiyot va mafkuraviy jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligi

Milliy g‘oya asosiy tushuncha va tamoyillar fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Milliy g‘oya asosiy tushuncha va tamoyillar fanining tarixiy ildizlari, shakllanish bosqichlari

Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya

Milliy mafkurani o‘quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdirishda maktab pedagogining ma’suliyati