Milliy mafkurani o‘quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdirishda maktab pedagogining ma’suliyati - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Milliy mafkurani o‘quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdirishda maktab pedagogining ma’suliyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104 KB

Ko'chirib olish

Milliy mafkurani o‘quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdirishda maktab pedagog ining ma’suliyati Reja: 1. Milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy g‘oyasi. 2. Milliy g‘oya va iqtisodiy tamoyillar. 3. Millat va milliy g‘oya. 4. Milliy mafkuramizni insonlar qalbi va ongiga singdirish yo‘llari. 5. Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot tushunchalarining mohiyati – mazmuni. 6. Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot qurish – milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasi. 7.Yoshlarda ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot qurish tuyg‘usini qaror toptirishda milliy g‘oyaning ahamiyati

XXI asr axborot asri, axborot texnologiyalari asri bo‘lib kirib keldi. Ana shu asrda keng qamrovli va jadal sur’atlarda tarqalayotgan informatsiyalar insonning istaklarini, qarashlarini o‘zgartirishi, fikriga ta’sir qilishi mumkin. «Eng asosiy narsani ko‘z bilan ilg‘ab bo‘lmaydi» degan qudratli targ‘ibot kuchlari kishini hamma yerda va har kuni qurshab turadi. Endilikda xilma-xil usullarda olib borilayotgan mafkuraviy targ‘ibot va tashviqotning asosiy ob’ekti, maqsadi inson qalbi va ongi uchun kurash maydoniga qaratilmoqda. Bu kuchlarning maqsadi - insonni nimagadir ishontirish, nimagandir undash, nimagadir og‘dirish. Tadbirkor mahsulotini reklama qilib, uni sotib olishga undaydi. Diniy arboblar o‘z diniga e’tiqod qilishga chaqiradi. Xalqaro maydonda ba’zi davlatlar o‘zining «katta og‘a» ekanini uqtirishga harakat qiladi. Lekin tanganing orqa tomoni bo‘lganidek, bu g‘oyaning ikkinchi tomoni teskari tomoni bo‘lishi ham mumkin. Agar o‘sha molini maqtayotgan tadbirkor tamaki sotayotgan bo‘lsa, uning zarari haqida odamlarni kim ogohlantiradi? Agar o‘sha dindor, din chetda qolib, davlat tuzumini ag‘darishga chaqirayotgan bo‘lsa, uning buzg‘un-chiliklarini kim gapirishi mumkin. Yoki jahonda «katta og‘a»larning qo‘lidan tutib emas, mustaqil odim tashlash kerakligini kim tushuntiradi? Ana shu targ‘ibot va aksil targ‘ibotni kim amalga oshiradi? Inson qalbi va ongi uchun kurash jarayonida g‘oya va ong munosabati birinchidan, muayyan g‘oya inson tomonidan qabul qilinmasligi mumkin. Ikkinchidan, muayyan g‘oya shaxs ongida faqat axborot sifatida saqlanib qolishi, ya’ni keraksiz buyum kabi, inson ongining bir chetida «chang bosib» yotaverishi mumkin. Birinchi holatda g‘oya inson ongida hyech qanday iz qoldirmaydi, ikkinchi holatda esa, u shaxs uchun hyech qanday ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lmaydi ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lmaydi g‘oya faqat inson qalbini egallagan, ma’naviy-ruhiy holatining uzviy qismiga aylangan taqdirdagina harakatga da’vat etuvchi, rag‘batlantiruvchi kuchga, faoliyat dasturiga aylanadi. Shuning uchun ham, bugungi kunda mafkuraviy kurashning bosh maqsadi inson qalbini zabt etish orqali uning ongini egallash bo‘lib qolmoqda

«Bugungi kunda insoniyat qo‘lida mavjud bo‘lgan qurol-yarog‘lar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin hozirgi zamondagi eng katta xavf - insonlarning qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo‘layotgan kurashlar ko‘p narsani hal qiladi. Bu achchiq haqiqatni hyech qachon unutmaslik lozim» degan edi Prezidentimiz Islom Karimov. Hozirgi paytda rivojlangan davlatlar qudratli targ‘ibot tizimiga ega bo‘lishga intilmoqda. Masalan, o‘z faoliyatining targ‘ibotiga AQSh hukumati yiliga 2,5 milliard dollar sarflayapti. Fransiya ham o‘z siyosatini aholiga tushuntirish ishlariga yiliga 100 million frank sarflamoqdi. Bu ma’lumot targ‘ibotlar nafaqat dinda, biznesda balki siyosatda ham, ma’naviy-ma’rifiy ishlarda ham muhim ahamiyatga ega. Demak, rivojlangan demokratik davlatlar ham mafkuraviy faoliyatdan sira voz kechmagan. Puxta ishlab chiqilgan strategik yo‘nalish davlat istiqbolini belgilaydi. O‘zbekistonning strategik maqsadlari Islom Karimovning qator asarlarida, jumladan, «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida...», «O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda» kabi asarlarida belgilab berilgan. Shu maqsadlar sari insonlarni safarbar qilish, ularni g‘oyalar shaklida singdirish zaruratga aylanmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda mafkuraning targ‘iboti «hukumat siyosati-ning tashviqoti» ko‘rinishida amalga oshiriladi. Davlatning bosh islohotchi ekanligi ham O‘zbekiston hukumatining siyosatini maxsus targ‘ib qilishni talab etadi. Bunday targ‘ibot islohotlarni «mafkuraviy asosda ta’min-lash»ga xizmat qiladi. Milliy g‘oyani O‘zbekistonning mustaqil taraqqiyot strate-giyasini, o‘zbek xalqining buyuk davlat barpo etish borasidagi maqsad-muddaolarini hisobga olgan holda, yoshlar qalbi va ongiga singdirishning muayyan tizimi va ustuvor yo‘nalishlari mavjud. Bunda jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olish,

ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va tashviqotning samarali usul va vositalaridan oqilona foydalanishni taqozo etiladi. O‘zbekiston hayotidagi o‘zgarishlar insonlar ongida ham katta o‘zga-rishlar qilishni talab etadi. O‘tish davrini boshidan kechirayotgan har qanday davlat yangi zamon kishisini tarbiyalash haqida jiddiy qayg‘urishi, tabiiy. Demak, O‘zbekistonda ham, «komil inson» g‘oyasida e’tirof etilgan shaxs mos sifatlarini fuqarolarda qaror toptirish vazifasi ko‘ndalang turibdi. «Fuqarolik ahloqi»ni bunday tarbiyalash mafkuraviy siyosatning negizini tashkil etadi. Milliy g‘oyani yoshlar ongiga singdirishda har bir ota-ona o‘z farzandining maktabgacha tarbiyasi, uning keyingi taraqqiyot davrida qanchalik ahamiyat kasb etishi, bu davr uzluksiz ta’lim va tarbiyaning muhim bosqichi ekanini anglab yetishi nihoyatda muhim. Bunda oilaning ta’lim muassasalari tizimiga izchil uyg‘unlashuviga erishish zarur. Bu davrdagi barcha bevosita ta’lim beruvchi muassasalar (maktablar, litsey, kasb-hunar kollej-lari, oliy o‘quv yurtlari) mafkuraviy tarbiyaning asosiy o‘choqlaridir. Ularning barchasida amalga oshiriladigan mafkuraviy ta’lim jarayonida, barcha o‘quv qo‘llanmalari va darsliklar, qo‘shimcha adabiyotlarda quyidagi omillar ustuvor ahamiyat kasb etishi lozim: - Vatan tuyg‘usini shakllantirish; - ona tilimizga muhabbat uyg‘otish; - milliy qadriyatlarga hurmatni kuchaytirish; - ezgulik timsoli bo‘lgan ayolni ulug‘lash; - oilaning vatanparvarlik hissini tarbiyalashdagi rolini ko‘rsatish; - mahallaning demokratiya darsxonasi va o‘z-o‘zini boshqarish maktabi ekanini tushuntirish va hokazo.

Sotsiolog, vrach, psixolog, radikal freydizm yo‘nalishi vakali Rayx Vilgelm (1897-1957) fikricha, «ko‘r-ko‘rona va avtoritar (diktaturaviy) tarbiya bois yoshlar ishonuvchan bo‘lib qoladilar hamda tanqidiy qobiliya-tidan mosuvo bo‘ladilar». Milliy g‘oyani inson ongi va qalbiga singdirish targ‘ibot-tashviqot orqali amalga oshiriladi. Targ‘ibot (uning o‘zak so‘zi, «rag‘bat») - u insonni biror harakatga rag‘batlantirishni nazarda tutadi. «Tashviqot» (tushunchasi o‘zagi «shavq» so‘zidan olingan) - u kishida biror narsaga shavq uyg‘otishga yo‘naltiriladi. Targ‘ibot («inson qalbining sozlovchilari») insonning ongi va qalbini egallashga qaratilgan. Targ‘ibot-tashviqotdan maqsad - bilim orttirish emas, balki kishini biror harakatga undashdan iborat. Milliy g‘oyani halq qalbi va ongiga singdirish muayyan texnologiya asosida olib borilganida tadbirlarning ketma-ketligi, miqyosi va me’yori, davomiyligi va tamoyillari singari jihatlar qamrab olinadi. Milliy g‘oyani keng jamoatchilik ongiga, e’tiqodiga singdirishning shart-sharoitlari va yo‘llari. Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchini orttirishning ilmiy-nazariy yo‘nalishlari ishlab chiqilishi bilan birga, uning shart- sharoitlari, jarayonga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning xilma-xil ekanligini hisobga olish mumkin. Ayni paytda, bu jarayonning eng muhim jihati shundan iboratki, har qaysi fuqaro, har qaysi inson jamiyat taraqqiyotining yo‘nalishiga nisbatan o‘z munosabatini aniqlab olishi zarur. Insonning mohiyatini uning ijtimoiy ehtiyojlari tizimi, narsa va hodisalarga ongli munosabati tashkil qiladi. Aniqroq qilib aytganda, ichki botiniy e’tiqodi, orzu-umidlari ijtimoiy mavjudotligining ma’no- mazmunini belgilaydigan sifat ko‘rsatgichidir. Ularni shartli ravishda ilohiy va dunyoviy yo‘nalishlarga ajratish an’anasi mavjud. Xususan, ularni milliy g‘oyalarda namoyon bo‘lishi tarzida olib qarasak, bu sifatlar insoniyat mavjudligining zaruriy sharti bo‘lib, dunyoviy hamda ilohiy e’tiqodga aylanishi,

faoliyat motivi, harakatlantiruvchi mexanizmi ham shu ma’no-mazmunning xarakterini belgilaydi. Bu dunyo tuzilishining sir-sinoatlari, odamlarning ongi va tafakkurida diniy e’tiqod bilan birga aql, tajriba asosiga qo‘yilgan dunyoviy bilimlar mujassamligi o‘zining ifodasini topib kelgan. Insonning individual g‘oyasi, bir tomondan, ijtimoiy borliqning shaxs hayoti darajasida namoyon bo‘lishi, ikkinchi tomondan, uning zaruriy sharti, kompanenti, atributi hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, shaxsning individual g‘oyalari ijtimoiy birliklarining maqsadi, orzu umidlari, ishonch-e’tiqodi doirasida konkretlashib, umuminsoniy g‘oyalarning tarkibiy qismiga aylanadi. Ya’ni, shaxs e’tiqodi, ishonchiga asoslangan amaliy faoliyati: xalq, millat, ijtimoiy tabaqa manfaatlari, ehtiyojlari asosida umumlashadi. Turli ijtimoiy birliklarning o‘ziga xos individual ishonchi, e’tiqodiga aylangan g‘oyalar-millat manfaatlari, ehtiyojlari «chorrahasi»da tutashib, milliy g‘oyani va ularni amalga oshirish usullari hamda vositalari bo‘lgan mafkuralarni vujudga keltiradi. Milliy g‘oya-muayyan hududda yashayotgan turli ijtimoiy guruh va tabaqalarning, millat va elatlarning, xilma-xil diniy e’tiqodli kishilarning manfaatlariga mosligida, ularning dunyoviy va ilohiylik xususiyatlari mutlaqo shartli hamda nisbiydir. Aniqroq qilib aytganda, milliy g‘oya xalqning ishonchi va e’tiqodini ifodalaganligi uchun, ularning mavjudligini hamda rivojlanish istiqbollarini namoyon qiladi. Shu nuqtai nazardan, milliy g‘oya jamiyatni tashkil qilgan shaxslar, individlar va ijtimoiy guruhlarning siyosiy partiyalarga mansubligidan, qaysi dinlarga e’tiqod qilishidan, millati va irqidan, ijtimoiy maqsadidan qat’iy nazar, ularning manfaatlarini integrasiyalashtiruvchi hamda universallashtiruvchi ijtimoiy faoliyat omili hisoblanadi. Jamiyatning mafkurasi, turli ijtimoiy ong shakllari va amaliyot yo‘nalishlari: ta’lim-tarbiya, fan va ilmiy muassasalar, madaniyat va ma’naviy-ma’rifat, adabiyot va san’at, din, jismoniy tarbiya va sport sohalarida integrasiyalashgan komplaks-sistemali faoliyatni taqozo qiladi.

Bu vazifaning murakkabligi: Birinchidan, uzoq tarixiy davrlarda davom etgan mustamlakachilik siyosati xalqni tarixiy xotiradan, milliy qadriyatlardan mahrum qilish chegarasiga keltirib qo‘ygan edi. Ikkinchidan, shu davrlarda totalitarizm, volyuntarizm siyosatining tashkiliy- institusional tizimi xalq ongida mustamlakachilikka nisbatan «ko‘nikish effektini» vujudga keltirib: bo‘ysunuvchanlik, qullik stereotiplarini shakllantirgan. Boshqacha qilib ay tganda, «uzoq yillar davomida bu tuzum faqat jamiyat unga zo‘rlab bo‘ysundirilgani uchungina emas, balki jamiyat zo‘rlik yo‘li bilan mafkuraviy qolipga moslashtirilgani uchun ham totalitar deb atalib kelindi». Uchinchidan, yangi vujudga kelgan mustaqil davlatlar ustidan hukmronlik qilishning mukammal mafkuraviy usullaridan, vositalaridan foydalanishga tayyor turgan davlatlarning «g‘oyaviy emansipasiyasi», «mafkuraviy agressiyasi» keng miqiyosda hujum boshlashi bilan xarakterlanadi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin, milliy g‘oya va jamiyat mafkurasini shakllantirish, ularni xalq ishonchi va e’tiqodiga aylantirishning bir- biri bilan bog‘liq ikki vazifasi kun tartibiga qo‘yildi. Ularni, shartli ravishda, ijtimoiy-siyosiy makon, tarixiy zamon nuqtai nazaridan ichki va tashqi yo‘nalishlarga ajratish maqsadga muvofiq. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o‘tishi, jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy hayotini erkinlashtirmoqda. Ma’lumki, jamiyatni tashkil qilgan ijtimoiy-siyosiy qatlamlarning manfaatlaridagi xilma-xillik qonuniy tarzda ular o‘rtasidagi manfaatlar xilma-xilligini namoyon etish bilan birga erkin va mushtarak maqsadlarni ham keltirib chiqaradi. Johondagi rivojlangan davlatlarning tarixiy tajribalari shu manfaatlar mushtarakligini o‘z vaqtida, oqilona hal qilishning yo‘llarini, vositalarini topish jamiyatning barqaror taraqqiyoti garovi ekanligini va aksincha, mamlakatlarning g‘oyaviy ojizligi, noshudligi milliy parokandalikka olib keldi, xalqni qullikka mahkum qilishini qayta-qayta isbotlab bergan. Ana shu

holatni oldini olishda mamlakat ichida xalqning milliy g‘oyaga bo‘lgan ishonch va e’tiqodi ularni umummilliy maqsad yo‘lida jipslashtiradi. Shuning uchun ham Prezidentimiz I.A.Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridanoq, mamlakatimizda yashayotgan barcha ijtimoiy-siyosiy qatlamlarni, tabaqalarni, millat va elatlarni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi-osoyishtaligi, xalq farovonligi g‘oyasi atrofida jipslashtirishga alohida e’tibor berib kelmoqda. Bu milliy rivojlanishning istiqbollarini kafolatlaydi. Buning asosiy omili, umumiy nuqtasi-mamlakatimizda yashayotgan barcha fuqarolarni: millatidan, irqidan, diniy e’tiqodidan, iqtisodiy ahvolidan, siyosiy mavqyeidan, qaysi partiyalarga mansubligidan qat’iy nazar, umummillat manfaatlarini ifodalaydigan istiqlol g‘oyalari ularning ishonch va e’tiqodidan joy olishi hamda shu g‘oya asosida birlashtirishdan iborat. Bu vazifani bajarish, mamlakatimizda demokratik, adolatli- huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati qurishning zaruriy sharti bo‘lib qolmoqda. Bu vazifalarni bajarilishida o‘tmish jamiyatning g‘oyaviy stereotiplaridan voz kechish, mustobid tizimning soxta tenglikka asoslangan, «qaychilab tekislash» siyosati oqibatlarini bartaraf qilish, amalda mafkurasizlashtirishdan iborat bo‘lgan hukmron siyosiy mafkura tazyiqining kishilar ongida hadik, shubha tarzida saqlanib qolishini siqib chiqarish muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, kishilarning boqimandalik kayfiyatini batamom yo‘qotish-g‘oyaviy-mafkuraviy faoliyatning tarkibiy qismidir. Ana shu asoratlardan qutilish milliy g‘oyaga ishonch va e’tiqodni mustahkamlaydigan ichki omillardan hisoblanadi. Totalitarizm tuzumining: «Davlat seni boqyapti, sen davlatga qul bo‘lishing darkor», degan tamoyili g‘oyaviy qaramlik va mafkuraviy mahdudlikka olib kelgan. Boqimanda odamning fikr erkinligi, siyosiy faoliyati chegaralangan bo‘lib, xukmron mafkura nimani aytsa, shuni qiladigan passiv, loqayd, g‘oyaviy kaltabin kishilar qilib tarbiyalashga asoslangan edi. Milliy g‘oya va jamiyat mafkurasini shakllantirishning muhim ichki vazifalaridan biri-qurilayotgan jamiyatning munosib g‘oyaviy-mafkuraviy zaminini yaratishdir. Xalqimizda: «Suv bo‘lmagan joyda qamish o‘smaydi», degan

hikmatli so‘zlar mavjud. Ma’lumki, qamishni o‘rib tashlasangiz ham, yoqib yuborsangiz ham, biri bir o‘sib chiqaveradi. Uni yo‘q qilishning yagona chorasi- suvni quritishdir. Shunga ko‘ra, milliy taraqqiyotimiz jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan g‘oyalarning mamlakatimiz hududiga o‘tishi va ildiz otishiga imkoniyat bermaslik uchun milliy g‘oyaga ishonch va e’tiqod alohida ahamiyatga ega. Buning uchun milliy istiqlolimizga yot bo‘lgan g‘oyalarning yurtimizga kirib kelishi, Vatanga e’tiqodi sust, imoni, irodasi bo‘sh kishilarning ongini tezroq zabt etadi. Chunki, g‘oyaviy tarbiya chora-tadbirlari-g‘oyaviy- mafkuraviy «infeksiya»ga nisbatan immunitetni vujudga keltirish, uning salbiy oqibatlariga qarshi kurashishga ko‘ra samaraliroqdir. Buning uchun har biri nisbatan mustaqil, lekin bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan: ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy hayotni milliy-ma’naviy negizlarimizga tayangan holda, unga mos tarzda qurilishi muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonning bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o‘tish davridagi ijtimoiy vaziyatini tahlil qiladigan bo‘lsak, bir tomondan, etnografik, demografik struturasi, diniy e’tiqodlar xilma-xilligi uning xalqining hayot tarzi negizlarning rang- barangligi yagona milliy istiqlol g‘oyalari doirasida birlashtirishga xalaqit qilmasligi lozim. O‘zini O‘zbekiston fuqarosi deb bilgan har bir insonni umumiy Vatan tuyg‘usi, xalq farovonligi, erkin va farovon hayot qurish, millatlararo totuvlik bilan uzviy bog‘liq milliy g‘oya birlashtiradi. Ikkinchi tomondan, agar shunday e’tiqod va ishonch bo‘lmasa, aynan shunday ijtimoiy muhit xususiyati g‘ayriinsoniy, g‘ayrimilliy g‘oyalarning mamlakatimizga kirib kelishiga, ma’lum ma’noda qulay imkoniyatlar yaratish ehtimolini qoldiradi. Mamlakatning bosqichma-bosqich yangi jamiyatga, bozor munosabatlariga o‘tishi, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklar, aholini, ayniqsa, yoshlarni ish bilan ta’minlash muammolari, agrar sohadagi islohatlarda erishilayotgan yutuqlar nisbatan sust kechayotganligi, aytish mumkinki, yot g‘oyalarga nisbatan kishilarning ruhiy barqarorligini keltirib chiqaradi. Shuning uchun ham milliy istiqlol g‘oyasini kishilar ongiga, hayot

tarziga singdirishda iqtisodiy hayotdagi ijobiy o‘zgarishlarning salmog‘ini oshirish zarur. Mamlakatimizda demokratik jamiyat qurish, siyosiy sohani erkinlashtirish, uning qonuniy-huquqiy asoslarini va turmushga tadbiq etishning mukammal mexanizmlarini yaratish bir tomondan milliy istiqlol g‘oyasining ijtimoiy-siyosiy hayotdagi ifodasi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, shu asos-milliy g‘oyalarni xalq ishonchi va e’tiqodiga aylantirish va hayotga joriy etishning imkoniyati hisoblanadi. Shu bois aytish kerakki, mamlakatdagi siyosiy partiya-lar, turli diniy konfessiyalar milliy istiqlol g‘oyasi asosida kishilarni umumxalq manfaatlari yo‘lida mushtarak maqsadlarda safarbar etishlari uchun imkoniyatlari mavjud. Mustaqillikka erishgandan keyin milliy qadriyatlarning, muqaddas dinimizning tiklanishi milliy taraqqiyot uchun ma’naviy muhitni yaratib bermoqda. Buyuk ajdodlaramizning ma’naviy merosi g‘oyaviy barkamollik uchun oziq bo‘lmoqda, lekin shuni ham aytish kerakki, bizning tariximizga mahliyo bo‘lib, kelajakni unitishimizga haqqimiz yo‘q. Tarixiy tajribalardan saboq olish, undan xulosalar chiqarish milliy g‘oyani, jamiyat mafkurasi sifatida xalq ishonchi va e’tiqodiga aylantirish uchun zarur. Shuning uchun ham I.A.Karimov: «Jamiyatning har bir a’zosi o‘z o‘tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo‘ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni xushyorlikka o‘rgatadi, irodasini mustahkamlaydi», deb ta’kidlaydi. Bu haqiqatni anglash muhim. Bu milliy g‘oyaga ishonch va e’tiqodni mustahkamlaydigan negiz- poydevordir. O‘zbekistonda “Fuqaro tarbiyasi”. Milliy g‘oya va O‘zbekiston tajribasi ko‘tarilgan masalaning muhimligi O‘zbekistonda ham bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni tahlil qilishga undaydi. E’tibor berib qaraydigan bo‘lsak, bizda «Fuqaro tarbiyasi» haqida kam gapiriladi. Lekin bizda bu vazifa o‘z holiga tashlab qo‘yilgan emas. O‘zbekistonda fuqaro tarbiyasi davlat siyosatining ustuvor sohasi bo‘lib, asosan ikki yo‘nalishda:

1) Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida va 2) Milliy g‘oyani singdirish vositasida amalga oshirilmoqda. Ko‘rinib turibdiki, bizda ham fuqaro tarbiyasini amalga oshiruvchi maskan sifatida maktab tanlangan. Chunki maktabda bola bilim olishdan tashqari shaxs sifatida ham shakllanadi. Demak, maorifga millat fuqarosini tarbiya-lashdek mas’uliyatli vazifa yuklangan. Maorif, xalq ta’limi yo‘li bilan komil inson qiyofasini yaratish zarur. Avvalo har jihatdan faol insonni tarbiyalashga e’tibor qaratish, g‘oyaviy tarbiya vositasida shaxsning salohiyatini maksimal darajada yuzaga chiqarishga erishish, har bir bolaning iqtidorini rivojlantirishga urg‘u berish zarur. Buning uchun insonni passiv ijrosilikdan emas, balki faol tashabbuskorlikdan ko‘proq manfaatdor ekanligiga ishontirish kerak. O‘quv jarayonida bu vazifani hal qilish uchun ta’lim jarayonini «yodlash»dan xalos qilish va uni muammolarni hal qilishga yo‘naltirish zarur. Shaxsning ijodiy fikrlashini rivojlantirish ham aynan shu maqsadlarga xizmat qiladi. G‘oyaviy tarbiyani tashkil qilishda nazariy fikrlarga amaliy shakllar berish, bilimlarni harakatlarga aylantirish muhim sanaladi. Buning uchun pragmatik fikrlaydigan shaxsni tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Milliy g‘oyaning milliy (asosiy) tamoyilari. tamoyil tushunchasi deganda, avvalambor, biror bir ta’limotning eng muhim va teran xulosalari, qat’iy amal qiladigan qoida va talalar me’yorlarining ifodalaydi. Milliy g‘oyaning ham milliy va ham umumbashariy (insoniy) tamoyillarini o‘zida mujassam etadi. Milliy g‘oya bir millatning milliy negizlariga tayanib rivojlanib, shakllanib borsada, shu bilan birga insoniyat erishgan ilg‘or g‘oyalarga tayanadi va ularning ta’siri asosida boyib boradi. Shuning uchun ham milily g‘oya o‘zida umuminsoniy g‘oyalarni (tamoyillarni) mujassam etadi. Milliy g‘oyaning asosiy (milliy) tamoyillarini keltiramiz va ularga qisqa izoh beramiz.

a) Milliy g‘oya, milliy ong, milliy tafakkur va milliy o‘zlikni shakllantirishga yo‘naltiriganligi. Milliy g‘oya, milliy ong va milliy tafakkur mahmuli va uning shakllanishiga milliy o‘zlikning ham ta’siri katta bo‘lsada, (milliy g‘oya) uning bu uchlikning ravnaq topishiga ta’siri muhim va kattadir. Milliy g‘oya, milliy on gav milliy tafakkurning oliy ko‘rinishidir (219-b, 2005). Milliy ong millatning o‘ziga xosligi asosida rivojlanib borishidagi ko‘rsatkich (218-b, 2005). Milliy tafakkur millat hayot tarzi, xususiyatlari, uning maqsadi va manfaatlari negizlarining milliy ongda namoyon bo‘lishi. b) Millatning birlashtirishga qaratilganligi. Milliy g‘oyaning qudrati shundaki, u milliy manfaatlarni to‘laqonli ifodalashi bilan milliy hamjihatlikni mustahkam etadi (212-b, 2005). v) Millatning manfaatlaari fodalashi. g) Ilg‘or milliy urf-odatlar, an’analar va qadriyatlarning mustahkamlanishi va rivojlanishiga asos bo‘lishi. Jamiyatda milliy g‘oyaning mavqyei oshib borishi bilan birgalikda urf- odatlar, an’analar va qadriyatlarning jonlanishi vakamol topishi ham kuzatiladi. Masalan, hozirgi kunda milliy istiqlol g‘oyasining jamiyat tizimidagi roli oshib borishi qadriyatlarimizning tiklanishi va kamol topishiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Buni hayotimizning har jihatida ko‘rishimiz mumkin (janoza o‘qimoq, diniy bayram, Navro‘z bayrami kabilarni o‘tkazish va boshqalar). d) Milliy g‘urur tuyg‘usi, milliy iftixor tuyg‘usi va milliy mas’uliyatning shakllanishi va mustamlakalanishiga zamin bo‘lishi. Milliy g‘oya shu tuyg‘ularini shakllantirishga yo‘naltiradi (220-b). milliy g‘urur – har bir insonning millat vakili sifatida o‘z-o‘zini anglash natijasida sodir bo‘ladigan ichki ruhiy holat. Bu tuyg‘u

o‘z avlod-ajdodlari tomonidan qoldirilgan moddiy, ma’naviy merosdan, o‘z millatining jahon sivilizasiyasiga qo‘shgan hissasidan, o‘z Vatanining taraqqiyotda erishgan yutuqlardan, millatning o‘zga millatlar oldidagi qadr-qimmati, obro‘- e’tiboridan ruhining ko‘tarilish hissiyotidir (219-b). Milliy iftixor yutuqlaridan faxrlanish, shodlanish kayfiyati. Bu tuyg‘ular negizida milliy g‘oya turadi.Ko‘p millatli mamlakatimiz aholisida yagona Vatan tuyg‘usini (ruhiyati) shakllanishiga asos bo‘lish. Milliy g‘oya – mamlakatimizda yashayotgan barcha millat va elat vakillarida vatanparvarlik, unga egalik qilish, uning istiqboli oldida mas’ullik kabi hissiyotini shakllantirishga asos bo‘lish. yo) Milliy meros, tarixiy xotirani asrash, o‘zlashtirish va keyingi avlodga yetkazishning ma’naviy-ruhiy manbasi bo‘lishi. yoshlarimzda Vatanparvarlik, millatparvarlik, xalqparvarlik va umuminsoniylik ma’naviy, ruhiy salohiyatini shakllantirshga qaratilganligi. - men kimman; - mening avlod-ajdodlarim kim; - qaysi millatga mansubman; - mening ona zaminim qayerda kabi savollarni o‘ziga berish va uni javob topishni milliy g‘oyadan izlash. z) Millatimizning mustaqil subyekt sifatida maqomini aks ettirish; i) millatimizning ozodligi, mustaqilligi va taraqqiyotiga ma’naviy ruhiy manba bo‘lishi. Millatning mustaqil bo‘lishi, uning o‘z taqdirini o‘zi hal etish imkoniyatiga ega bo‘lishida milliy g‘oya asosiy manba bo‘ladi.

k) millatimizning o‘zi bilan yonma-yon yashayotgan millat va elat vakillarining o‘z atrofiga uyushtirish, ular bilan tinch-totuv yashash, ularga hurmat, ehtirom bilan qarash, yordam ko‘rsatish, hamkorlikni mustahkamlash va ular asosida yagona O‘zbekiston xalqi tuyg‘usining shakllanishiga manba bo‘lishi. l) O‘zbekiston xalqiga milliy xavfsizlik va milliy taraqqiyot ruhiyatini shakllantirish. m) Komil inson g‘oyasini shakllantirish milliy g‘oyaning muhim vazifasi hisoblanadi (119-b). Milliy g‘oyaning umuminsoniy tamoyillari. Milliy g‘oya millatimizning manfaatlarini ifoda etsada, unda umuminsoniy tamoyillari ham uyg‘un holda o‘z aksini topadi. Milliy g‘oyaning umuminsoniy tamoyillarining ayrimlarini quyidagilar tashkil qiladi: 1) – milliy mahdudlik, agressiv millatchilik va shovinizmdan holi bo‘lish; 2) – urush olovini yoqish, o‘zga millatlarga zulm o‘tkazishdan holi bo‘lish; 3) – adolat, tenglik, tinchlik, bunyodkorlik va demokratiya g‘oyalarini o‘zida ifoda etishi; 4) – jahon xalqlari yaratgan sivilizasiya yutuqlarini asrash va keyingi avlodga yetkazishda ma’naviy-ruhiy omil bo‘lish; 5) – insoniyatga xavf solayotgan global muammolarning tahdidini keng tashviqot qilish vakurashish; 6) – diniy bag‘rikenglik g‘oyalarining o‘zida ifodalash; 7) – inson haq-huquqlari, shaxs erkinligi va hur fikrligini himoya qilish; 8) – qonun ustuvorligini, millatlararo hamjhatlikni va siyosiy barqarorlikni vujudga keltirish va mustahkamlashga asos bo‘lishi; 9) – har millatning urf-odatlari va qadriyatlarini hurmat qilish, ilg‘or tajribalarini o‘rganish;

– vayronkor va turli g‘arazli g‘oyalarga qarshi kurash va bunyodkor g‘oyalar rivojlanishining omili bo‘lish  Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot qurish – milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasi. Milliy g‘oya millat taraqqiyotini, uning barqarorligini ta’minlashning asosiy manbasidir. Milliy g‘oya tushunchasining mohiyat, mazmuni Prezident I.A.Karimov asarlari bo‘yicha ishlab chiqilgan “Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar” konsepsiyasida ta’riflab berilgan bo‘lib, “Milliy g‘oya - inson va jamiyat hayotiga ma’no-mazmun baxsh etadigan, uni ezgu maqsad sari yetaklaydigan fikrlar majmuidir” 1 Boshqacha qilib aytganda milliy g‘oya - milliy ongni uyg‘otuvchi, millatning o‘zligini anglatuvchi, o‘ziga xoslikka, mentalitetga «qiyofa» baxsh etuvchi, milliy ruhiyat, g‘urur, iftixor, e’tiqod va mas’ullik tuyg‘ularini shakllantiruvchi fikrdir. Milliy istiklol goyasi Vatan tuyg‘ulari bilan bevosita uyg‘unlikda mavjud bo‘lib, har bir millat vakilining o‘z Vatani farovonligi uchun fidoyilik ko‘rsatish muqaddas qadriyat bo‘lib hisoblanadi. Mustaqillik yillarida Prezident Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan, bugungi kunda izchillik bilan hayotga tatbiq etilayotgan konseptual g‘oyalar Vatanimiz taraqqiyotining nazariy va amaliy manbaidir. Ana shu g‘oyalarga muvofiq bizning bosh strategik maqsadimiz – bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik jamiyat barpo etishdir. Milliy g‘oya hyech qachon Vatandan tashqarida ildiz otmaydi va rivojlanmaydi. Vatanning ravnaqiga xizmat qilmaydigan g‘oya hyech qachon milliy g‘oya bo‘la olmaydi. Milliy istiqlol g‘oyasining kuchi, qudrati va hayotiyligi shundan iboratki, uning bosh strategik maqsadi – Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishdan iboratdir. Har birimiz o‘zimizning yaratuvchilik, bunyodkorlik faoliyatimiz, halol mehnatimiz bilan o‘zimizdan keyingi avlodlarga ozod va obod Vatanni qoldirishimiz kelgusi avlodlar, nasl - nasablarimiz oldidagi burchimizdir. Xalqimiz tarixiy

taraqiyotimiz davomida ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot orzusida yashab keldi va bugungi kunda ham O‘zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yo‘lidagi asosiy maqsadi bu ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdan iborat bo‘lib kelmoqda. Bu g‘oya xalqimizning tarixiy taraqqiyoti jarayonida millatimizning azaliy orzu umidlarini, intilishlarini, bunyodkorlik faoliyatining ma’no mazmunini ifodalagan va bugungi kunda ham ifodalab kelmoqda. Inson muayyan makonda tug‘iladi, hayot kechiradi va shaxs sifatida shakllanadi. Ana shu makon unga Vatan hisoblanadi. Dilida Vatan tuyg‘usi shakllanmagan, o‘zi tug‘ilib o‘sgan zaminga mehr-muhabbat tuyg‘usi jo‘sh urmagan kishini chinakam inson deb bo‘lmaydi. Shu bilan birgalikda inson baxt- saodat uchun tug‘iladi va u ana shu baxt saodatga o‘zi tug‘ilib o‘sayotgan Vatanida erishini orzu qiladi. Xar bilan baxt-saodatni yurt rivoji, uning ozod va obodligi bilan uyg‘un holatda qurishga intiladi, bu yo‘lda harakat qiladi, Vatan ravnaqiga o‘z hissasini qo‘shadi. Shuning uchun bugungi kunda mamlakatimiz fuqarolari uchun “Ozod Vatan”, “Obod Vatan”, “Erkin va farovon hayot” tushunchalari shu jihatlariga ko‘ra o‘ziga xos ma’no va mazmun kasb etib kelmoqda. Ozod Vatan - o‘z taqdirini o‘zi mustaqil hal etish xuquqini to‘la ro‘yobga chiqara olgan millatning yashash makoni bo‘lib, jahon hamjamiyatida o‘z o‘rniga, nufuziga va mavqyeiga ega bo‘lgan mamlakatdir. Obod Vatan- fuqarolari erkin va ozod, yaratuvchilik faoliyati bilan band bo‘lgan, to‘la ijtimoiy-siyosiy xavfsizlikda farovon hayot qurish ishtiyoqida yashayotgan hududdir. Erkin va farovon hayot - odamlarning yuqori darajadagi moddiy va ma’naviy ne’matlarga erkin tarzda, o‘zlarining bor qobiliyatlari va imkoniyatlari evaziga erishishlari jarayonini o‘zida ifodalovchi tushunchadir. Bugungi kunda jamiyatimizda tadbirkorlik, erkin iqtisodiy faoliyat keng rivojlanayotganligi, davlatimizning iqtisodiy qudrati ortayotganligi, xalqimizning ma’naviy boyib, ilm- ziyo salohiyati yuksalayotganligi Vatan ravnaqining asosi bo‘lib, bu o‘qzgarishlar jarayonining ustuvor xususiyati - xalqimizning bunyodkorlik faoliyatidir. Xalqimizning bunyodkorlik salohiyatini to‘la yuzaga

chiqarish, iqtisodiyotni ilg‘or texnologiyalar asosida modernizasiya qilish, yoshlarimizni sog‘lom va barkamol qilib voyaga yetkazish milliy istiqlol mafkurasining bosh g‘oyasini hayotga tatbiq etish jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonning milliy mustaqilligi milliy ongning uyg‘onishiga, milliy qadriyatlar, madaniyat va an’analarni , ma’naviyatni tiklab odamlarimiz qalbida milliy g‘urur va iftixor hamda vatanparvarlik tuyg‘ularini kamol toptirishga zamin yaratdi. O‘zbekistonda davlat va jamiyat qurishning strategik maqsadlari O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning “Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz” va boshqa asarlarida nazariy asoslab berilgan bo‘lib, bizning bosh strategik maqsadimiz qat’iy va o‘zgarmas bo‘lib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam poydevorini shakllantirishdan iboratdir 1 - deb ta’kidlaydi Prezident Islom Karimov. Bu rivojlangan davlatlarning tajriba va taraqqiyot madellaridan ko‘r-ko‘rona nusxa ko‘chirmagan holda, ularga xos yuksak hayot darajasi va sifatiga erishish; Mamlakatimizda millati, tili va dinidan qat’iy nazar, har bir insonning barcha huquq va erkinliklari kafolatlanadigan, farovon turmush tarzi ta’minlanadigan demokratik rivojlanish yo‘lini izchil davom ettirish; Shu bilan birga xalkimizning asriy olijanob an’analariga, muqaddas dinimizning insonparvarlik mohiyatiga, milliy qadriyatlarimizga doimo sodiq qolishimiz demakdir. “Bu sohadagi eng asosiy vazifamiz,-deb ta’kidlaydi Prezident Islom Karimov,- milliy qadriyatlarimizni tiklash, o‘zligimizni anglash, milliy g‘oya va mafkurani shakllantirish, muqaddas dinimizning ma’naviy hayotimizdagi o‘rnini va hurmatini tiklash kabi mustaqillik yillarida boshlagan ezgu ishlarimizni izchillik bilan davom ettirish, ularni yangi bosqichga ko‘tarish va ta’sirchanligini kuchaytirishdir. Lekin turli qarash va fikrga ega bo‘lgan ijtimoiy qatlamlar, siyosiy kuch va harakatlarning o‘ziga xos maqsadlarini uyg‘unlashtiruvchi g‘oya- yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq manfaati – barchamiz uchun birdek muqaddas

bo‘lishi shart. Tom ma’noda mana shunday olijanob tuyg‘ular milliy g‘oya va milliy mafkuramizning ma’no-mazmuniga, mana shu yurtda yashaydigan har qaysi insonning hayot dasturiga aylanishiga erishish darkor”. Boy tarixiy merosimiz, ma’naviy qadriyatlarimiz bo‘lib hisoblanuvchi Imom Buxoriy, Imom At Termiziy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Abdulqosim Zamaxshariy, Abduxoliq G‘ijduvoniylarning ijodida, qomusiy olimlar Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ulug‘bek mutafakkir shoirlar - Yusuf Xos Hojib, Alisher Navoiy, ulug‘ sarkarda Amir Temur, Bobur, Abdullaxon ijodida va amaliy faoliyatlarida ham erkin va farovon jamiyat qurish g‘oyalari asosiy ahamiyatga ega bo‘lgan. Sharq ma’naviy merosi va mutafakkirlarimiz ijodida insonparvar jamiyat qurish g‘oyasi tariximizning barcha davrlarida uzining dolzarbligini saqlab kelgan bo‘lib, bugungi kunda ham davlatimiz olib borayotgan siyosatda muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda. Xalqimiz tarixida ozod Vatan, xalqparvar tuzum ideallari adolatli ish tutish, davlatni qonunlar orqali boshqarish, qabul qilinayotgan tadbirlarning xalq tomonidan qo‘llanishi kabi ijtimoiy muammolar Farididdin Attor, Abduraxmon Jomiy, Alisher Navoiy, Jamollidin Rumiy, Bahovuddin Naqshbandiy, Najmiddin Kubro, Imom G‘azzoliy, Bedil va boshqa mutafakkirlar ijodida ilgari surilgan bo‘lib, mutafakkirlar insonparvar jamiyat qurish g‘oyasini odil shohga bog‘lab tushuntirishga harakat qilar edilar. Adolatga asoslangan erkin jamiyat g‘oyasi Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqa mutafakkirlar ijodida, tasavvuf talimoti vakillari Xasan Basriy, Abdulla Ansoriy, Abulhasan Haraqoniy, Bahouddin Naqshband, Abduraxmon Jomiy, Alisher Navoiy, Xo‘ja Ahror Valiy, Mahdumi A’zam Kasoniy kabilarining asarlarida o‘zining ifodasini topgandir. Adolatga asoslangan, inson erkin va farovon yashaydigan jamiyat barpo etish to‘g‘risidagi g‘oyaning asoslari xalqimiz tarixida, eramizdan avvalgi VII asrda, qadimgi Xorazmda zardushtiylik talimoti va uning muqaddas kitobi “Avesto” ning paydo bo‘lishi bilan birga vujudga kelib, tarixiy taraqqiyot davomida doimo rivojlanib, taraqqiy etib borgan.

Abu Nasr Forobiy tomonidan ilgari surilgan fozil jamiyat haqidagi qarashlar bugungi kunda demokratiya deb nomlanayotgan qadriyatlar tizimiga ko‘p jihatdan mos keladi. Xususan, demokratiyaning asosiy mezonlaridan biri bo‘lgan qonunlarni joriy qilish masalasiga Forobiy quyidagicha yondashadi. “Qonunning o‘zi o‘z holicha oliyjanob va yuqori martabali bo‘lishi kerak va uning nomidan hamda u (qonun) xaqda nimaiki gapirilsa ham mo‘tabar hisoblanishi lozim… Xalq qonunlarga ehtiyoj sezishi va ularni chuqur o‘rganishi zarur, chunki ular keyinchalik xalqning o‘ziga foyda keltiradilar. Aks holda qonundan ko‘zlangan maqsadga erishib bo‘lmaydi”. Qonun mustahkam ruh va oqil idrok tarbiyasiga yo‘naltirilgandagina farovonlik tomon yetaklaydi. Bugungi kunda O‘zbekistonda barpo etilayotgan jamiyatning oliy maqsadlaridan biri insonlarning farovon hayotini ta’minlashdir. Jamiyatni boshqarishda odamlarni farog‘atda yashashga imkon beruvchi, birdamlikka yetaklovchi, intizomni shakllantiruvchi qonunlarni yaratish ayni biz ko‘zlagan maqsadga xizmat qiladi. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov milliy va umuminsoniy qadriyatlarga tayangan holda ozod va obod Vatan, demokratik jamiyat qurish jarayoniga davlat siyosati darajasida o‘z e’tiborini qaratib kelmoqda. Mamlakatimizda farovon, ilg‘or jamiyat barpo etish - maqsad, amalga oshirilayotgan islohatlar-vosita bo‘lib, jamiyatimizda hukm surayotgan ijtimoiy-siyosiy barqarorlik, o‘z navbatida, islohotlar uchun shart sharoitdir. O‘zbekistonning mustaqil taraqqiyoti yillarida shu narsa aniq isbotini topdiki, ozod va farovon hayotni barpo etishning asosiy omillaridan biri- barqarorlikdir. «Kuchli davlatdan kuchli jamiyatga o‘tish» qoidasi hozirda demokratik institutlarni joriy etishni jadallashtirish, jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlik eng avvalo jamoatchilik faolligiga asoslanishi zarurligini ko‘rsatmoqda. O‘zbekistondagi barqaror taraqqiyot, uning assoiy omillari va shartlari Islom Karimovning “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida batafsil keltirilgan.

Bu kitobda barqaror taraqqiyot shartlari ko‘rsatilgan bo‘lib, bular: a) ma’naviy qadriyatlar va milliy o‘zlikni anglashning tiklanishi; b) davlatchilikni shakllantirish va mudofaa qobiliyatini shakllantirish; v) demokratik institutlarni va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish; g) bozor munosabatlarining qaror topishi va mulkdorlar sinfini shakllanishi; d) kuchli ijtimoiy siyosat va aholi ijtimoiy faolligining ortishi. 1 Shunday qilib demokratiyani ta’minlash boshqaruv tizimini, fuqarolik tartibini, boshqaruvning qonuniyligi va ishonchliligini ifodalovchi ijtimoiy-siyosiy barqarorlik sharoitidagina amalga oshirilishi mumkin. O‘z navbatida demokratik taraqqiyot ozod va obod Vatan barpo etish yo‘lini ta’minlaydi. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish g‘oyasi erkinlashtirish, erkin mehnat faoliyati va tadbirkorlikni rivojlantirish jarayonlari bilan uzviy bog‘liqdir. Erkin iktisodiy faoliyatga asoslangan bozor iqtisodiyoti uchun xos bo‘lgan erkin va sog‘lom raqobat muhitida o‘rta mulkdorlar qatlami shakllanib boradi. Bu esa o‘z navbatida, ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishning ijtimoiy negizi hisoblanadi. Umuminsoniy tamoyillarga asoslangan farovon hayot qurish g‘oyasi xalq hukumatga emas, hukumat xalqqa xizmat qilishini talab etadi. Prezident Islom Karimovning “Biz hyech kimdan kam emasmiz va kam bo‘lmaymiz” degan chaqirig‘ining zaminida boy mazmun mavjud bo‘lib, bunda bugungi yutuqlarimizdan faxr tuyg‘usi ham, erkin bunyodkorlik faoliyatiga chorlov ham, mamlakatimizning buyuk kelajagiga ishonch ham o‘z ifodasini topgan. Mustaqillikdan so‘ng yoshlarni jismonan baquvvat, ma’nan barkamol, aqlan yuksak, ruhan uyg‘oq avlod qilib tarbiyalash millat g‘oyasi sifatida ilgari surildi. Inson Vatanni o‘ylasa, Vatani uchun qayg‘ursa, xalqining erkin va farovon hayotga erishishida ozgina bo‘lsada, o‘zining hissasini qo‘sha olsa, shuning o‘zi xaqiqiy vatanparvarlikdir. Erkin hayot-bu insonning o‘z ixtiyori, qobiliyatini erkin namoyon eta olishidir. Hayot erkin bo‘lgan joyda taraqqiyot bo‘ladi. Shunda inson o‘z salohiyatini yuzaga chiqarib, uning salohiyatini taraqqiyotning muhim omiliga

aylanadi. Bu farovon hayotga erishishning muhim o‘lchovidir. Ana shunday hayotni yaratishni o‘zining oldiga maqsad qilib qo‘ygan mamlakatda, fuqarolar ozod va obod Vatanga ega bo‘ladilar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1992- yil 8-10 - dekabr kunlari Oliy Kengashning o‘n birinchi sessiyasida so‘zlagan nutqi «O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat» deb nomlanib risola tarzida chop etilgan. Bu risolada O‘zbekiston Respublikasi taraqqiyotining iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy muammolari masalalari tahlil qilingan. Hayotimizda bo‘layotgan o‘zgarishlarning ildizi xalqimizning ma’naviy uyg‘onishidir, - deb ta’kidlaydi Prezident Islom Karimov, - Ona tilimizning azaliy xaq-xuquqlari tiklangani, xaqiqiy o‘zbekona urf-odatlarimizning hayotdan o‘rin olayotgani qadriyatlarimizning o‘z o‘rnini topayotgani ham odamlar kayfiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Respublikaning barcha fuqarolari va korxonalariga tashabbus hamda tadbirkorlikni rivojlantirish uchun teng imkoniyatlar berilib, bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich rivojlantirish ta’minlanmoqda. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish chora tadbirlari amalga oshirilib, O‘zbekistonda qaror topayotgan ochiq-oydinlik va teng xuquqli sheriklik qoidalariga asoslangan tashqi siyosatni xalqaro jamoatchilik va eng katta moliyaviy, bank tuzilmalari faol qullab-quvvatlanmoqdalar. O‘zbekiston xorijiy sarmoyalarni boy imkoniyatlari bilangina emas, balki: -avvalambor, respublikada ijtimoiy –siyosiy vaziyatning barqarorligi; - iqtisodiy taraqqiyot istiqbollarining aniq ravshanligi; - respublikada o‘tkazilayotgan iqtisodiy islohatlarning izchilligi; -xorijiy sarmoyalar to‘g‘risidagi qonunlarning imtiyozli shartlari bilan ham o‘ziga jalb etmoqda. O‘zbekistonda barqaror va halol bozor iqtisodiyotiga , ochiq tashqi siyosatga asoslangan demokratik xuquqiy davlat, fuqarolik jamiyati barpo etiladi. Hozir yashab turganlarning qismatigina emas, bizdan keyin shu yerda yashaydigan avlodlarimizning taqdiri ham biz qanday davlat qurishimizga bog‘liqdir. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat bo‘lib, biz quradigan bu jamiyat O‘zbekiston

xalqining munosib turmushini, xuquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy qadriyatlarimiz va madaniyatimiz qayta tiklanishini; insonning ma’naviy – axloqiy barkamolligini ta’minlashi kerak. 1992-yil 8 dekabrda qabul qilingan asosiy qonun, O‘zbekiston Respublikasi konstitusiyasida xam inson xuquqlari va davlat mustaqilligi g‘oyalariga sadoqat, hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas’uliyatni anglash, o‘zbek davlatchiligining tarixiy tajribasiga tayanish, demokratiya va qonuniylikni hurmatlash, xalqaro huquqning jahonda e’tirof etilgan qoidalarini tan olish, O‘zbekiston fuqarolarining munosib hayot kechirishlarini ta’minlash, insonparvar xuquqiy jamiyat barpo etish va nihoyat, fuqarolar tinchligi va milliy hamjihatlikni kafolatlash kabi olijanob maqsadlar o‘z ifodasini topgan edi. O‘zbekiston o‘z taraqqiyotining eng maqbul yo‘lini ishlab chiqar ekan , avvalo mamlakatda yaratilajak jamiyat qanday mazmun kasb etishga e’tibor berdi. Prezident fikricha, O‘zbekistonda bunyod etiladigan jamiyat barcha “izm” lardan xoli bo‘lishi va u qanday nomlanishidan qat’iy nazar, adolatli, xalqchil, insonparvar jamiyat bo‘lmog‘i lozim edi. “Respublikada sobitqadamlik bilan xalqchil, adolatli, jamiyatni bunyod etish bosh vazifadir”, - deb uqtiradi Prezident. Bu boradagi fikrini davom ettirib, u “O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat. Bu – mustaqil, demokratik, xuquqiy davlatdir. Bu insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e’tiqodlardan qa’tiy nazar fuqarolarning xuquqlari va erkinliklarini ta’minlab beradigan davlatdir. Xalq davlat hokimiyatining manbaidir”, - degan qoidani ilgari suradi. Bu mustaqillikdan keyin qat’iy qilib o‘rtaga tashlangan davlat siyosati edi. Prezident Islom Karimov “O‘zbekiston - bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li” risolasida “O‘zbekiston o‘zi uchun tanlab olgan yo‘l ijtimoiy sohaga yo‘naltirilgan, respublikaning manfaatlariga, shart-sharoitlari va xususiyatlariga eng ko‘p darajada mos keladigan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgandir. Ayni mana shunday yo‘l O‘zbekiston xalqining munosib turmushini, uning xuquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy an’analari va madaniyatining qayta tiklanishi,

insonni shaxs sifatida ma’naviy axloqiy kamol topishini ta’minlashi mumkin, - deb qat’iy ko‘rsatib bergan edi. Demokratik jamiyat qurish bobida hamma davlat uchun tayyor qolip va andozalar yo‘q. Demokratik jamiyatning xalqaro miqiyosda e’tirof etilgan bir qator tamoyillari bor. Chunonchi, insonning o‘z hohish-irodasini erkin bildirishi va uni amalga oshirishi; ozchillikning ko‘pchillikka bo‘ysunishi; davlat va jamiyat boshqaruvida qonun ustivorligi; davlat asosiy organlarining saylab qo‘yilishi va ularning saylovchilar oldida hisob berishi va boshqalar. O‘zbekiston demokratik jamiyat qurishda jahon xalqlari tajribasi sinovidan o‘tgan ana shu tamoyillarga asoslandi. Shuningdek, O‘zbekiston demokratik, fuqarolik jamiyat qurishda xalqimizning necha ming yillik tarixiy va ma’naviy taraqqiyoti tajribasiga, milliy davlatchiligimiz negizlariga, ma’naviy merosimiz ildizlariga, milliy xususiyatlarimiz va boy an’analarimizga tayanish yo‘lini tutdi. O‘zbekiston demokratiya rivojining jahon tajribasi bilan Sharq xalqlari, xususan o‘zbek xalqiga xos bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy va xo‘jalik ana’nalarini uyg‘unlashtirish yo‘lidan bormoqda. O‘zbekiston shunchaki demokratik jamiyat emas, demokratik odil jamiyat qurish yo‘lini tanladi. Adolat va xaqiqatga intilish azaldan xalqimizning muhim fazilatlaridan biri bo‘lib kelgan. Adolat g‘oyasi mansabdor shaxslarga qo‘yiladigan talab va bahoning asosi bo‘lgan. Adolat va haqiqat goyasi davlatimizning, qonunchilik faoliyatimizning bosh yo‘nalishi, demokratik jamiyat qurilishining asosi qilib olindi. Davlatchilik va fuqarolik munosabatlari, mehnat va uy-joy, nafaqa va soliq, tabiatni muhofaza qilish, hayotimizning boshqa hamma jabhalari adolat va haqiqatga tayanadi. Ijtimoiy, mulkiy jarayonlar tubdan o‘zgarayotgan paytda davlat jamiyatning keskin tabaqalanishiga – oshib-toshib ketgan boylaru kambag‘al-qashshoqlarga bo‘linib ketishga yo‘l qo‘ymaslik yo‘lini tanladi. Prezident Islom Karimov adolatli jamiyat barpo etish uchun avvalo, odamlar o‘z qobiliyat va ehtiyojlarini to‘la namoyon etish va amalga oshirishlari

uchun zarur dastlabki imkoniyatlar yaratish lozim deb ta’kidlaydi. Mamlakatimizda bunday imkoniyatlarni vujudga keltirish, uning huquqiy mexanizmini yaratishga katta e’tibor berilmoqda. Ana shunday imkoniyatlar yaratilgandan keyingina har bir insonning taqdiri, turmushi uning o‘ziga – jamiyatdagi o‘rni, mehnat qilish istagiga bog‘liq bo‘ladi. Ayni paytda O‘zbekiston davlati halol mehnat qilayotgan har bir kishiga o‘z oilasini boqish, bilim olish, tibbiy xizmatdan foydalanish, o‘zining va qarindosh-urug‘larining qadr-qimmatini himoya qilish uchun barobar imkoniyatlar vujudga keltirish yo‘lidan bormoqda. O‘zbekiston davlati fuqarolarning siyosiy-ijtimoiy va ma’naviy hayot tarzini erkin tanlab olishini kafolatlaydi. O‘zbekiston demokratik islohatlarni amalga oshirar ekan, fuqarolik jamiyati qurishga intilmoqda. Buning ma’nosi shuki, boshqaruvning turli xil vazifalari bevosita xalqqa topshiriladi, o‘zini-o‘zi boshqarish organlari rivojlanib boradi. “Fuqarolik jamiyati” va “Jamiyat” tushunchalari aynan bir narsa emas. Jamiyat bu kishilar umumiyligi, davlatning butun belgilarini ham o‘z ichiga oladigan birligi. Fuqarolik jamiyati- bu jamiyatning bir qismi, hokimiyatning davlat organlari va boshqaruvidan tashqari qismi. Fuqarolik jamiyatining yetuklik darajasi fuqarolarning siyosiy va jamoat tashkilotlariga birlashish darajasi, siyosiy va jamoat tashkilotlarining ta’siri va taraqqiyot darajasi bilan belgilanadi. Mamlakatimizning fuqarolik jamiyati qurilishi yo‘lidan borayotganligini mustaqillik yillarida vujudga kelgan siyosiy partiyalar va harakatlar, mazmunan yangilangan ko‘plab jamoat tashkilotlarining tashkil topganligi va ularning faoliyati yaqqol ko‘rsatmoqda. Fuqarolik jamiyati, - deb yozadi Islom Karimov – ijtimoiy makon. Bu makonda qonun ustuvor bo‘lib, u insonning o‘zini-o‘zi kamol toptirishga mone’lik qilmaydi, aksincha yordam beradi. Bugun jamiyatni demokratik asosda batamom yangilash imkoniga ega bo‘lgan O‘zbekiston uni kafolatlashning eng asosiy me’yoriy, huquqiy hujjati- Konstitusiyasiga ega. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi dunyo miqyosida eng mukammal demokratik konstitutsiyalar safidan o‘rin egalladi. Konstitusiya

fuqaro, jamiyat va davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni oqilona hal etishda siyosiy jihatdan rasmiylashtirdi. Konstitusiyaviy me’yorlar va qonunlarning ustuvorligi, inson manfaatini ko‘zlab ish yuritilishi mamlakatda barqarorlikning huquqiy jihatdan ta’minlanishi, fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy omilidir. Konstitusiyani ishlab chiqish va uni qabul qilishning o‘zi eng zamonaviy demokratik asosda sodir bo‘ldi. Uning har bir bobi va bandi bir necha bor qayta ko‘rildi. Xalqaro darajadagi ekspertlar maslahati inobatga olindi, barcha mehnat jamoalari va hududlar umumxalq muhokamasidan o‘tdi. Shu bois, qabul qilingandan buyon uning biron-bir bandi o‘z kuchini yo‘qotmadi. Bu esa Konstitutsiyamizning jahon tajribasi, barcha mamlakatlarning konstitutsiyaviy amaliyoti, hamda eng muhimi, xalqimizning ming yillik demokratik ana’lari va negizlarining e’tiborga olinganligining yaqqol isbotidir. O‘zbekiston mustaqillik yillarida demokratik jamiyatga o‘tishning uchta bosqichini bosib o‘tdi. Ularning har birining xususiyati Prezident Islom Karimov tomonidan ko‘rsatib berildi. Prezident demokratik jamiyat qurish borasidagi vazifalarini “chuqurlashtirish” (1996 yil) “erkinlashtirish” (1999 yil), “Chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish” (2003 yil) kabi g‘oyalarda belgilab bergan. Fuqarolik jamiyati - iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy hayot sohasiga to‘g‘ri keladigan tushuncha bo‘lib, siyosiy partiyalar kasaba uyushmalari, kooperativlar, ishbilarmonlar uyushmalari va boshqalar fuqarolik jamiyatining negizini tashkil etadi. O‘zbekistonda “Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari” konsepsiyasi amaliyotga tatbiq etilmoqda. Fuqarolik jamiyati qanchalik taraqqiy topgan bo‘lsa, davlatdagi birdamlik barqarorlik va uyg‘unlik shunchalik mustahkam bo‘ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: “O‘zbekiston”, 2012 y. 2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi T.1997-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25 - avgustdagi “Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida”gi 451 - sonli qarori. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999- yil 3 - sentyabrdagi Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat kengashini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida” PF-2385- sonli Farmoni 3. Karimov I.A . O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida/.-T.”O‘zbekiston“, 2011.-383 b. 4. Karimov I.A. “Yuksak ma'naviyat-yengilmas kuch” – T.: “Ma’naviyat”, 2008.- 176 b. 5. Karimov I.A. “Buyuk va muqaddas vatanning ulug‘ bayrami” //Xalq so‘zi.- 2011.- 1- sent. 6. Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. T., O‘zbekiston. 1992. 7. Karimov I.A. “Bizdan ozod va obod vatan qolsin” – T.: “O‘zbekiston”, 1996 y 8. Karimov I.A. “Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir” – T.: “O‘zbekiston”, 1996 y 9. Karimov I.A. “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyat kafolatlari” – T.: “O‘zbekiston”, 1997 y 10. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz-kelajak yo‘q. T., O‘zbekiston. 1998y 11. Karimov I.A. “Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot provard maqsadimiz” – T.: “O‘zbekiston”, 2000y 12. Karimov I.A. “Vatan ravnaqi uchun xar birimiz mas’ulmiz” – T.: “O‘zbekiston”, 2001y

O'xshashlar

Milliy istiqlol g’oyasining inson ongi va qalbiga singdirish yangicha uslublar va yondoshuvlar

Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singishi yangicha uslublar, yondashuvlar va texnologiyalar

Milliy g’oya va yoshlar, milliy g’urur va or-nomus

Milliy g’oya va yoshlar. milliy g’urur va or-nomus

Mafkuraviy faoliyat - milliy g‘oyani amalga oshirish vositasi