Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singishi yangicha uslublar, yondashuvlar va texnologiyalar - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singishi yangicha uslublar, yondashuvlar va texnologiyalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

Milliy istiqlol g`oyasining inson ongi va qalbiga singishi yangicha uslublar, yondashuvlar va texnologiyalar Reja: 1.Milliy istiqlol g`oyasini xalqimiz ongi va qalbiga singdirish zarurati va ustuvor yo`nalishlari 2.Fukaro tarbiyasini tashkil etish: dunyo tajribasi va muammolari. 3.Ommaviy axborot vositalari va g`oyaviy ta`sir kursatish mexanizmlari. 4.Mafkuraviy tarbiyani samarali tashkil etish imkoniyatlari.

«Albatta, mafkurani bir kun yoki bir yilda yaratib bulmaidi. Chunki mafkura shakllanadi, shakllantirib shdi. Uning asosiy tamoyillarini ishlab chisish mumkin. Ammo bu tamoyillar real xayotda o`z o`rnini topmasa, bunday mafkura fasat sogozda bo`ladi, xolos». Islom KARIMOV Nima uchun milliy istiqlol royasini inson ongi va qalbiga singdirish zarur va muhim? Milliy istiqlol YEOYASINING targiboti nimaga xizmat qiladi va bu jarayon qanday tashkil qilinishi kerak? Umuman, milliy g`oyaning targiboti bilan kimlar va qanday tuzilmalar shujullanishi kerak? Mazkur mavzuni o`rganish shu kabi savollarga javob topish imkonini beradi. XXI asrni axborot asri, axborot texnologiyalari asri deb bora rasm bo`lmokda. Chunki asrimizda keng qamrovda jadal sur`atlarda tarqalayotgan informasiyalar insonnng istaklarini, didini o`zgartirishga, fikriga ta`sir qilipsh mumkin. Tan olish kerak tomosha qilinayotgan seriallardan tortib bolakaylarga aytib beriladigan ertakkacha eoringki, o`qiyotgan kitoblarimiz ham qandaydir mafkurag ta`sir samarasiga ega ularda muayyan g`oyalar targib qilinadi. Bu holat «Eng asosiy narsani ko`z bilan ilgab bo`lmaydi» degan fikrni yana bir karra tasdi^aydi. Bunday ko`zga ko`rinmas qudratli tarshbot kuchlari kipshni hamma yerda va Har kuni qurshab turadi. Bu kuchlarning maqsadi — insonni :imagadir ishontirish, nimagadir undash, nimagadir og`dish Tadbirkor mahsulotini reklama qilib, uni sotib olishga undaydi. Diniy arboblar o`z diniga e`tiqod qilishga chaqiraXalqaro maydonda ba`zi davlatlar o`zining «katta og`a» uqtirishga harakat qiladi. Lekin tanganing orqa tomoni ham bo`ladiku. Agar o`sha molini maqtayotgan tadbirkor tamaki sotayotgan bo`lsachi? Uning zarari haqida odamlarni kim ogohlantiradi? Agar o`sha dindor, din chetda qolib, davlat tuzumini ag`darishga chaqirayotgan bo`lsachi? Bunday buzgunchiliklardan xalqni kim qaytaradi? Yoki jahonda «katta og`a»largogag qo`lidan tutib emas, mustaqil odim tashlash kerakligani kim tushuntiradi? Bu kabi targ`ibotni yoki aksiltargibotni kim tashkil qilishi kerak?

Bugungi kunda rivojlangan davlatlar qudratli targibot tizimiga ega bo`lishga intilayotganini alohida ta`kidlash lozim. Masalan, o`z faoliyatiyugag targibotiga AQSh hukumati yiliga 2,5 milliard dollar sarflashi bejiz bo`lmasa kerak. Fransiya ham o`z siyosatini aholiga tushuntirish ishlariga yiliga 100 million frankni bekorga sarflamayotgandir? Bu ma`lumotlar targibot nafaqat dinda, biznesda muhimligini, balki siyosatda ham, ma`naviyma`rifiy ishlarda ham muhim ahamiyat kasb etiishni ko`rsatadi. Demak rivojlangan demokratik davlatlar ham mafkuraviy faoliyatdan sira voz kechmagan. Puxta ishlab chiqilgan strategik yo`nalish davlatning istiqbolini belgilaydi. O`zbekistonning strategik maqsadlari Islom Karimovning qator asarlarida, jumladan, «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» hamda «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda» asarlarida belgilab berilgan. Shu maqsadlar sari insonlarni safarbar qilish ularni g`oyalar shaklida singdirish zaruratini keltirib chiqaradi. O`zbekistonda amalga oshirilayotgan tub o`zgarishlarning taqdiri, so`zsiz, har bir fuqaro, aniqrori, insonning faolligiga bog`liqdir. Bu esa islohotlarning mohiyatini xalqqa tushuntirishni talab qiladi. Shuning uchun rivojlangan mamlakatlarda mafkuraning targ`iboti «hukumat siyosatining tashviqoti» ko`rinishida amalga oshiriladi. Davlatning bosh islohotchi ekanligi ham O`zbekiston hukumatining siyosatini maxsus targib qilishni talab etadi. Bunday targibot islohotlarni «mafkuraviy asosda ta`minlash»ga xizmat qiladi. O`zbekiston hayotidagi o`zgarishlar insonlar ongida ham katta o`zgarishlar qilishni talab etadi. O`tish davrini boshidan kechirayotgan har qanday davlat yangi zamon kishisi tarbiyalash haqida jiddiy qayrurishi, tabiiy. Demak O`zbekistonda ham «komil inson» g`oyasida e`tirof etilgan shaxs mos sifatlarini fuqarolarda qaror toptirish vazifasi ko`ndalang turibdi. «Fuqarolik ahloqi»ni bunday tarbiyalash mafkuraviy siyosatning negizini tashkil etadi. Hozirgi davrda inson ongi va qalbini egallash uchun kurash borayotgani hyech kimga sir emas. Shuning uchun yot g`oyaviy ta`sirlarga qarshi kurashda uzilishlarga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Bunday sharoitda begona g`oyalarning

qo`poruvchi ta`siriga qarshi doimiy va uzluksiz aksiltarg`ibotni tashkil etish muhim sanaladi. Chunki bunday mafkuraviy kurashni nafaqat mamlakatimiz ichkarisida, balki xalqaro maydonda ham olib borish talab etiladi. Bundan tashqari, O`zbekiston Faylasuflari milliy jamiyatining ishchi guruhi tomonidan Milliy istiqlol g`oyasining asosiy tushunchalari va tamoyillari 1 ishlab chiqildi. O`zbekistonda milliy istiqlol g`oyasining targ`ibottashviqoti ana shu asosiy g`oyalar, tushunchalar va tamoyillarga tayangan holda amalga oshirilmoqda. Milliy g`oya va targibot, tashviqot tushunchasi, milliy istiqlol g`oyasining targ`ibottashviqoti haqida to`xtalishdan avval "targibot" va "tashviqot" tushunchalarining o`zagiga e`tibor qaratish zarur. "Targ`ibot" tushunchasining o`zagini "ragbat" so`zi tashkil etgani bois ham, u insonni biror harakatga ragbatlantirishni nazarda tutadi. "Tashviqot" tushunchasining o`zagi esa "shavq" so`zidan olingan bo`lib, u kishida biror narsaga shavd uyg`otishga yo`naltiriladi. Ochigi, targ`ibot insonning ongi va qalbini egallashga qaratilgan. Targibotchilarni bekorga «inson qalbining sozlovchilari» deb atamaydilar. Demak targibottashviqotdan maqsad bilim orttirish emas, balki kishini biror harakatga undashdan iborat. Masalaga ana shu jihatdan qaraydigan bo`lsak "milliy istiqlol g`oyasi" haqida ma`lumot berish bilan cheklanmasdan, mafkuraviy maqsadlarni aniq vazifalar shakliga keltirishimiz, milliy istiqlol mafkurasidagi asosiy g`oyalarning amaliy harakatlarga aylanishiga erishishimiz zarur. Chunki milliy g`oya chuqur e`tiqodga aylangan taqsirdagina u ulkan kuch va qudratga ega bo`ladi. Buning uchun esa xalqda mafkuradan o`rin olgan g`oyalarga kuchli ishonch, e`tiqod va unga amal qilish bo`lishi lozim. Milliy g`oyani singdirish usullari, texnologiyalari, ustuvor yo`nalishlari XXI asrda insoniyat o`z taraqqiyotining sifat jihatidan yangi pallasiga qadam qo`ydi. Dunyoda katta o`zgarishlar sodir bo`layotgan bugungi kunda ijtimoiy makonni o`zlashtirishning yangi usullari, jumladan, yangi texnologiyalar keng rasm bo`ldi. Texnologayalar asri deb atalayotgan XXI asrda ishlab chiqarishda joriy etilgan yangi texnologiyalar mehnat samaradorligini misli ko`rilmagan

darajada o`stirib yubordi. Biroq yangi texnologiyalar faqat sanoat va qishloq xo`jaligida qo`llanilmayapti, balki ma`naviy, mafkuraviy jarayonlarda ham o`z samarasini ko`rsatmoqda. Mamlakatimizdagi mafkuraviy jarayonlarga ham shu nuqtai nazardan yondashish milliy istiqlol g`oyasini targib qilishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish zaruratini ko`rsatadi. Milliy istiqlol ROYASINI xalq qalbi va ongiga singdirish muayyan texnologiya asosida olib borilganida tadbirlarning ketmaketligi, miqyosi va me`yori, davomiyligi va tamoyillari singari jihatlar qamrab olinadi. Ularning muximligi shunda ko`rinadiki, masalan, targibotda me`yorning buzilishi, milliy mafkura to`g`risida hadeb va noo`rin gapiraverish, me`yorni bilmaslik teskari samara berishi mumkin. Targibot texnologiyasi milliy mafkura mazmunmohiyatiga mos bo`lgan taqdirdagana kutilgan natijaga erishish mumkin. O`zbekistonda mafkuraviy jarayonlarni tashkil etishning ustuvor yo`nalishlari quyidagilardan iborat: • belgilangan tadbirlarning yuqori darajada uyushqoqlik bilan o`tkazilishini ta`minlash; • milliy istiqlol g`oyasining targaboti sifatini muntazam oshirib borish; • davr talablaridan kelib chiqqan holda mafkuraviy ishlarni tashkil etishning yangi, samarali yo`llarini izlash; • bu sohada eski uslublarning mutlaqlashtirilishiga, andozalashtirishga yo`l qo`ymaslik; • mafkuraviy jarayonlarni tashkil etishda ijtimoiy muhitni hisobga olish; • mafkuraviy jarayonlarni tashkil etishda uchraydigan rasmiyatchilik va majlisbozlik ko`rinishlariga barham berip • mafkuraviy faoliyatning qanchalik samarali olib borilayotganini bilish maqsadida uning monitoringini tashkil etish. Milliy g`oyaning targibottashviqotini tashkil etishda quyidagi tashkiliy tamoyillarga amal qilinishi maqsadga muvofiq: — keng kamrovlgshik bunda jamiyatning barcha a`zolariga g`oyalar xilmaxilligi asosida mafkurani singdirish, bu jarayonda aholining barcha qatlamlarini qamrab

olish nazarda tutiladi. Natijada, jamiyatning barcha bo`rinlari g`oyaviy ta`sir doirasida qamrab olinadi; — umumiy maqsadga yo`naltirilganlik; — faol insonni tarbiyalash va inson salohiyatini yuzaga chiqarish mafkuraning bosh maqsadi qilib olinadi; — uzluksizlik — milliy istiqlol g`oyasi targ`ibotining makonda va zamonda doimiyligini, uning yaxlit tizim shakliga keltirilishini anglatadi. Uzluksizlik tamoyili milliy istiqlol g`oyasini xalq ongiga singdirish uchun mamlakatda muayyan mafkuraviy maydon yaratishni taqozo qiladi, Bu maydondagi har bir holat va harakat, jumladan, ta`lim tizimidagi o`quv rejalari, dasturlar, darsliklar, o`quv qo`llanmalari, sinf va auditoriyalar, ko`rgazmali qurollar milliy istiqlol g`oyasiga uygun bo`lishi talab etiladi; ketmaketlik — har bir bosqich uchun taraqqiyot va inson kamolotiga xizmat qiladigan qadriyatlarni singdirish maqsadida mafkuraviy tashviqot rejalashtiriladi; — boskichma-boskichlik — milliy mafkurani targ`ib qilishning ruhiy jihatlari bilan bogliq bo`lib, ham targ`ib qiluvchi, ham qabul qiluvchining muayyan tayyorgarlik bosqichlaridan o`tishini taqozo qiladi. Aytaylik boshlang`ich sinf o`quvchisiga milliy mafkuraning falsafiy va etnik ildizlari to`grisida gapirish noo`rin bo`lishdan tashqari mutlaqo samarasiz hamdir. Shuning uchun bogchada, boshlang`ich sinflarda, to`liqsiz o`rta maktabda, yuqori sinflar, lisey va kollejlar, oliy o`quv yurtlari va mehnat jamoalarida mafkuraviy ish tinglovchi va o`quvchilarning yoshi, bilimi, ma`lumoti kabi jihatlarini hisobga olib aniq belgilangan reja asosida olib borilishi kerak; me`yoriylik aksiltarg`ibotni keltirib chiqaradigan, hayotdan uzilib qolishga olib keladigan balandparvozlik rasmiyatchilik va takrorlanishlarga yo`l qo`ymaydi; — shaxsiy ibrat — milliy g`oyani targ`ib qilishda muvaffaqiyatni ta`minlaydigan muhim omillardan biri. Maktab muallimi darsda o`quvchilarga millat manfaatlari, orzuumidlari, intilishlari to`g`risida balandparvoz gaplarni gapirsayu, o`zi hayotda shu manfaatlarga zid ishlarni qilsa, bu targibotning samarasi nolga teng bo`ladi. Mamlakat va millat ravnaqi to`g`risida ogiz ko`pirtirib gapiradigan boshliq bo`shab qolgan lavozimga layoqatli va munosib xodim qolib, o`ziga qarashli, lekin

bu o`ringa nomunosib odamni tiqishtirsa, u millatning yuziga oyoq qo`ygan bo`ladi va uning milliy mafkurani aksiltargibot qilgan bo`ladi. Shuning uchun, milliy royani aholi ongiga singdirishda targibotchilar faoliyatida ish bilan so`z birligini ta`minlash, ayniqsa, rahbar xodimlarning shaxsiy ibrat ko`rsatish tamoyiliga amal qilishi muvaffaqiyatni ta`minlaydigan eng muhim omillardan biridir. Korxona, tashkilot, muassasa rahbari, ular davlat sektori yoki xususiy sektorga tegishli bo`lishidan qat`iy nazar o`z jamoasidagi ma`naviyg`oyaviy jarayonlarga mas`ul bo`lishi kerak; ilgor targibottashvikot tgxnologiyalaridan foydalanish ~ bunda g`oyaviy tarshbotga insonlarni mohirona boshqarish usuli sifatida qaraladi. Milliy istiqlol g`oyasining targ`iboti qotib qolgan narsa emas, faol jarayondir. Shuning uchun uni qadimdan qolgan va`z aytish va ma`ruza o`qish kabi targ`ibot shakllari yordami bilangina keng xalq ommasi ongiga singdirib bo`lmaydi. Maqsadga erishish uchun tarshbotning faol shakllaridan, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Yoshlar orasida tarshbot olib borilganda munozara, bahs, davra suhbati kabi shakllardan oqilona foydalanilsa maqsadga tezroq va to`laroq erishish mumkin. Yoshlarning fiziologik va ruhiy xususiyatlari va`z va ma`ruzalarni emas, ko`proq interaktiv usullar va sanab o`tilgan targabot shakllaridan foydalanishni taqozo qiladi. Mazkur targibot tamoyillari milliy istiqlol g`oyasini inson ongi va qalbiga singdirishshshg barcha bosqichlari uchun umumiy va bir xil bo`lib, turli bosqichlarda, turli shakl va vositalardan foydalanganda odamlarning yoshi, kasbi, ma`lumoti kabi xususiyatlari hisobga olinadi. Targ`ibot olib borishda sanab o`tilgan tamoyillarning muayyan audyatoriya xususiyatlariga mosligini ta`minlash targ`ibot samaradorligini ta`minlaydigan eng muhim omildir. Targib qilinayotgan g`oyalarning inson ongida axborot, ma`lumot tarzida o`rnashishi kifoya qilmaydi, ular insonning yurakyuragiga yetib borganidagina ular inson qalbiga chuqur o`rnashadi. Buning uchun esa auditoriya targ`ibotchiyushg milliy g`oyaga chuqur ishonchi va qat`iyatini his qilishi kerak. Lekin tarshbotda

g`oyalarga e`tiborki tortish bilan ham qanoatlanish mumkin emas. Chunki e`tiborni jalb qilish — targibotning birinchi bosqichi, xolos. Targ`ibotning keyingi bosqichi g`oyani to`gri va atroflicha tushuntirishni, mafkura bilan bog`liq barcha savollarga javob topib berishni talab qiladi. Chunki milliy g`oyani tushunish — unga ishonish demakdir. Ana shu yerda bir savolga duch kelamiz: nima ko`proq ishonch uygotadi: jiddiy dalillar bilan asoslangan axborotmi yoki hissiyotlarni uyg`otuvchi ma`ruzami? Targibot davomida insonning hislariga, qalbiga murojaat qilish katta samara beradi, albatta. Lekin ishonchli dalillar, e`tiroz uyg`otmaydigan hayotiy ma`lumotlarning keltirilishi bu g`oyalarni hayotga tatbiq qilishdan hammamiz manfaatdor ekanligimiz haqidagi fikrni uytotadi. Targ`ibot jarayoni shu yerda tugaydi, deb o`ylaydiganlar katta xato qiladilar. Zero, mafkura yangi ishlarga ilhomlantiradi, harakatga undaydi. Harakatsiz mafkura esa safsatabozlikdan bo`lak narsa emas. Demak insonlar milliy mafkuradan o`rin olgan g`oyalarga mos harakat qila boshlaganlaridagina milliy g`oya xalqning e`tiqodiga aylanganligi haqida xulosa qilish mumkin. «Tarbiya biz uchun yo xayot yo mamot, yo najot yo xalokat, "yo. saodat yo falokat masalasidir». Abdulla Avloniy Fuqaro tarbiyaga muhtojmi? Nahotki, tarbiyaga e`tiborsizlik kimlarnidir halokatga uchratishi mumkin? Umuman, alloma bu fikri bilan farzand tarbiyasini nazarda tutdimi, avlod tarbiyasinimi yoxud millat tarbiyasi haqida gapirdimi? Har holda yosh vaqtidan bolaning «maslakini tuzatmak» zarurligini ta`kidlaganida A.Avloniy fikr tarbiyasini nazarda tutgan ko`rinadilar. Va, tabiiyki, bunday tarbiya markazida birgina bola emas, bir oilaning farzandlari emas, balki butun millat, butun xalq turadi. Tarbiyani millat qismatini hal etuvchi darajaga ko`tarishning boisi ham shunda. Avlodni kim tarbiyalaydi, millat qaysi sinflarda tarbiya topadi, fikr haysi kitoblar yordamida tarbiyalanadi? Bularning barchasi haqida kim qayg`urishi

kerak? Bu savolga tayyor javob bor: otaona, muallim, maktab, ta`lim vazirligi va oxiroqibat davlat, jamiyat. Darhaqiqat, har bir davlat o`z fuqarolari bilimli, haqhuquqini taniydigan, ma`naviy barkamol, bir so`z bilan aytganda, komil inson bo`lib voyaga yetishi haqida qayg`uradi. O`zbekiston Prezidenti Islom Karimov bu xususda shunday deydi: «Biz komil inson tarbiyasini davlat siyesatining ustuvor soxasi deb e`lon silganmiz. Komil inson deganda biz, avvalo, ongi yuksak musta^il fikrlay oladigan, xulsatvori bilan o`zgalarga ibrat bo`ladigan bilimli, ma`rifatli kishilarni tushunamiz» 1 . Biroq ta`kidlash joizki, turli davlatlarda «barkamol inson» tushunchasiga turli sifatlar nisbat beriladi. Har bir davlat o`z fuqarolarida zamon talablariga mos sifatlar va jamiyat maqsadlariga mos qadriyatlarni qaror toptirishga harakat qiladi. Doimiy yuksalish haqida qayg`uradigan yetakchi davlatlarning bu boradagi tajribasi bilan tanishish foydadan xoli emas. Xo`sh, jahonning yetakchi davlati sanalmish AQShda fuqaro tarbiyasi qanday yo`lga qo`yilgan? Amerikaliklarga qanday g`oya va qadriyatlar singdirilmoqda ? Bu savollarga javob topish uchun fuqaro tarbiyasi qanday g`oyaviy ustunlarga tayanishini aniqlash kifoya. AQSh fuqarolari Konstitusiyani, Amerika davlatchiligining asoslari va demokratik tamoyillarni muqaddas deb biladilar va bu tuyguni yoshlar ongiga singdirish haqida tinimsiz qayguradilar. Yeshlarda erkin yashashga ishtiyoq, mustaqillikni qadrlash tuygusi shakllantiriladi. AQSh nimaning evaziga fan va texnologiyalar sohasida boshqalardan o`zib ketdi? Bu savolning ham javobi bor: Amerikada erkin va ijodiy fikr qadrlanadi hamda o`zgacha fikrlaydiganlarga nisbatan bagrikenglik qaror toptirilgan. Lekin amerikalik fuqaroni tarbiyalashning eng asosiy jihati boshha bir g`oyada yashirin. U ham bo`lsa, har bir insonni noyob iste`dod egasi deb bilish, har bir shaxsga hazrati inson sifatida murojaat qilishdir. Insonga bunday munosabat, so`zsiz, uning saloxdyatini yuzaga chiqarishga imkon beradi. Aynan shu g`oya ta`sirida amerikaliklar orasida o`zini «o`rtamiyona odam» deb biladigan yoxud «men bir oddiy odam» deb gapiradigan kishilar nihoyatda kam uchraydi. Amerika

fuqarolari adolatni ham o`ziga xos tarzda tushunadilar: shaxs nimagaki erishsa, qanday maqomni egallasa, bunga faqat o`z aqli va iste`dodi bilangina yetishadi. Shunday qilib, har bir amerikalik bolaligidanoq kimgadir va nimagadir orqa qilishga emas, balki o`z kuchiga tayanishga o`rgatiladi. Lekin, eng asosiysi, har bir amerikalikda kelajakka ishonch uyg`otiladi. Xuddi ana shu «amerika orzusi» kishilarni yangi maqsadlar sari rag`batlantiradi, yanga g`oyalarni amalga oshirishga shavq uyg`otadi. Xulosa yasaydigan bo`lsak demokratiya qoidalari va erkinlik Amerika mafkurasining poydevorini tashkil etadi. Bunday tarbiya natijasida faqat o`z kuchiga ishonish, ruhiy ozodlik va mustaqil fikrlash kabi xislatlar amerikaliklarning qonqoniga singib ketgan. Albatta, yuqorida keltirilgan fikrlar «AQShda bu borada muammo yo`q ekan» degan xulosa uchun asos bo`lmaydi. Oxirgi paytlarda erkinlikka hadeb urgu beraverish oqibatida amerikaliklar erkinlikni jamiyat oldidagi majburiyatlardan ham ozodlik sifatida idrok eta boshladilar. Shu bois hozirgi kunda AQShning ziyolilari tomonidan yangi mafkura «liberalnasionalizm» mafkurasini yaratish zarurligi haqidagi fikr o`rtaga tashlanmoqda. Bu mafkura milliy va irk^y jihatdan bo`linib ketgan ko`p sonli ijtimoiy guruhlarni «AQSh — millatlar hamjamiyatidir» g`oyasi atrofida birlashtirishni nazarda tutadi. E`tibor beradigan bo`lsak yangi mafkurada milliy omilning ustuvorligi o`rnatilmoqda. Demak gap AQShda astasekinlik bilan yagona milliy vujudni shakllantirish, xalqning birdamligini kuchaytirishga xizmat qiluvchi mafkurani yaratish haqida borayotir. Endi misol tariqasida Sharqqa murojaat qilaylik. Sharqning eng ilgor mamlakatlaridan biri — Yaponiyada fuqaroni tarbiyalashning eng samarali va ta`sirchan usulidan foydalaniladi. Bunday tarbiyaning asosiy maskani sifatida maktab tanlangan. Chunki maktabda bola bilim olishdan tashqari shaxs sifatida ham shakllanadi. Kunchiqar mamlakatda fuqaro tarbiyasi «axloqiy tarbiya» tizimi doirasida amalga oshiriladi. Rasmiy hujjatlarda «axloqiy tarbiya» tizimi quyidagicha nomlanadi: «xarakterni shakllantirishga yo`naltirilgan ta`lim», «davlat uchun maqbul axloqiy sifatlarni tarbiyalashga qaratilgan faoliyat», «fuqarolik axloqi asoslarini tarbiyalash». Aslida, bu tizim millatni tarbiyalash tizimi vazifasini

o`taydi. Undan qudratli toyaviy ta`sir vositasi sifatida ham foydalaniladi. Ko`pchilik olimlarning fikricha, aynan «axloqiy tarbiya» tizimi mamlakat iqtisodiy ravnaqining g`oyaviy asosini tashkil qiladi. Chunki bu tizim ishlab chiqarishda ma`naviy salohiyatdan unumli foydalanishga yo`naltirilgan. Ikkinchi jahon urushidan xaroba bo`lib chiqqan mamlakatning 3040 yilda ishlab chiqarish hajmi bo`yicha dunyoda ikkinchi o`ringa chiqib olgani ko`pchilikning xayratini uygotadi. "Kichik bir orolning bunday qisqa vaqtda hunarmandchilik ustaxonalaridan avtomatlashgan sanoatgacha bo`lgan yo`lni bosib o`tganligini qanday tushuntirish mumkin?». Mazkur savolga javoban yaponlar quyidagicha javob beradilar: «Saloxiyat insonlarda yashirin». Yaponiya menejmentining oltin qoidasiga ko`ra, insondan qimmatroq boylik yo`q. Xo`sh, davlat yapon kishisida qanday qadriyat va sifatlarni qaror toptirishga harakat hiladi? Aslida, mehnatsevarlik intizomlilik va jamoaviylik yapon milliy xarakteriga xos xususiyatlar sanaladi. Biroq, davlat bu bilan hanoatlanmay, o`z fuqarolarida ushbu sifatlarni mustahkamlash va kuchaytirish vazifasini maorifga yuklaydi. Natijada, maktablarda guruhiy birdamlikni tarbiyalashga alohida e`tibor qaratiladi. Bunda kollektivning yutug`i ham, maglubiyati ham guruhning har bitta a`zosiga bogliq ekanligi haqidagi g`oya singdiriladi. Muhimi, boladan umumii ishda o`z rolini aniq bilish va shunga yarasha mas`uliyatni his qilish talab etiladi. Bunday tarbiya ko`rgan fuqaro jamoa muammolarini o`zining shaxsiy muammolari sifatida (qabul qiladi. Olimlarning fikricha, aynan shunday guruhiy birdamlik (yaponchada «aydagarasyugi») tufayli mamlakat misli ko`rilmagan iqtisodiy yutuqlarga erishdi. Mehnat yapon kishisi uchun axloqiy qadriyat sanaladi. Uning qadriyat darajasiga ko`tarilishida "axloqiy tarbiya" tizimining roli beqiyos. Gap shundaki, yapon kishisiga maktabdayoq quyidagi g`oyalar singdiriladi: «Faqat tirishqoqlik va mehnat bilan muvaffaqiyatga erishish mumkin», «O`z ustingda tinimsiz ishla —

shunda birovdan kam bo`lmaysan». Bu kabi g`oyalar ta`sirida ulgaygan yapon kishisi o`zining barcha harakatlarini quyidagi mantiqqa bo`ysundiradi: Bor imkoniyatlaringni ishga sol!" Shunday qilib, davlat o`z fuqarolarida tirishqoqlik va hafsala, qunt va gayratni maqsadli ravishda qaror toptiradi. Intizomdan jamiyat manfaatlarida foydalanish borasida esa yaponlar boshqalarga o`rnak bo`la oladi. "Axloqiy tarbiya" natijasida Yaponiyada fuqarolar mex^at intizomining buzilishini shunchaki salbiy illat deb xisoblamay, balki uni Vatanga xiyonat deb qabul qiladilar. Yaponiyada fuqaro tarbiyasi zamon ehtiyojlari va jamiyat manfaatlariga moslashtirib boriladi. Aynan shu tufayli yapon fuqarolari jamiyat taraqqiyotini harakatlantiruvchi qudratli kuch sanaladilar. Ko`rinib turibdiki, millat kelajagini o`ylaydigan hyech bir davlat fuqaro tarbiyasi masalasini e`tiborsiz qoldira olmaydi. Milliy g`oya va O`zbekiston tajribasi ko`tarilgan masalaning muxdmligi O`zbekistonda ham bu borada amalga oshirilayotgan ishlarni tahlil qilishga undaydi. E`tibor berib qaraydigan bo`lsak bizda "fuqaro tarbiyasi" haqida kam gapiriladi. Lekin bizda bu vazifa o`z holiga tashlab qo`yilgan emas. O`zbekistonda fuqaro tarbiyasi davlat siyosatining ustuvor sohasi bo`lib, asosan ikki yo`nalishda: Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida va milliy istiqlol g`oyasini singdirish vositasida amalga oshirilmoqda. Ko`rinib turibdiki, bizda ham fuqaro tarbiyasini amalga oshiruvchi maskan sifatida maktab tanlangan. Chunki maktabda bola bilim olishdan tashqari shaxs sifatida ham shakllanadi. Demak maorifga millatni tarbiyalashdek mas`uliyatli vazifa yuklangan. Lekin ta`lim tizimida targibottashviqotdan maqsad__ faqat bilim berish emas, balki kishini biror harakatga undattgdan iborat ekanligini unutmasligimiz lozim. Masalaga ana shu jihatdan qaraydigan bo`lsak mklliy istiqlol g`oyasi o`qitilayotgani hali mafkura singdirilayapti degani emas. Demak mafkuraviy maqsadlarni aniq o`quv vazifalari shakliga keltirishimiz, milliy istiqpol mafkurasidaga asosiy g`oyalarning amaliy harakatlarga aylanishiga erishishimiz zarur.

Masalaning boshqa jihati ham bor. Aytaylik mafkuraga asos bo`lgan g`oyaning mohiyatini, dunyoning mafkuraviy manzarasini yaxshi biladigan yoshlar buni bilmaydigan tengdoshidan vatanparvarroq, fidoyiroq va yurtiga sadoqatliroq bo`ladimi? Aslida, vatanparvarlik milliy istiqlol g`oyasining ta`rifini yoddan bilish bilan belgilanmaydi. Shu o`rinda milliy istiqlol g`oyasini o`qitishdan ko`zlangan maqsad nima o`zi, degan savolga javob izlab ko`rish lozim. Asosiy maqsad — zamon talablariga mos insonni tarbiyalashdan iborat. Shunday ekan, fuqarolarda qaysi sifatlarni shakllantirish evaziga mamlakatni yuksaltirish mumkinligi haqida jiddiy o`ylab ko`rish va g`oyaviy tarbiyani ana shu asosda tashkil etish lozim. Buning uchun fuqaroning istalgan modeli haqida o`ylab ko`rish, komil inson qiyofasini yaratish zarur. Xo`sh, qaysi g`oyalar davlatimizning taraqqiyoti, iqtisodiy ravnaqi va ma`naviy yuksalishiga turtki beradi? Biz yosh avlodga qaysi qadriyatlarni singdirishimiz kerak? Ularda qaysi sifatlarni tarbiyalamogimiz darkor? Bunda, avvalo, har jihatdan faol insonni tarbiyalashga e`tibor qaratish, g`oyaviy tarbiya vositasida shaxsning salohiyatini maksimal darajada yuzaga chiqarishga erishish, har bir bolaning iqtidorini rivojlantirishga urgu berish zarur. Buning uchun inson passiv ijrochilikdan emas, balki faol tashabbuskorlikdan ko`proq manfaatdor ekanligiga ishontirish kerak. O`quv jarayonida bu vazifani hal qilish uchun ta`lim jarayonini "yodlash"dan xalos qilish va uni muammolarni hal qilishga yo`naltirish zarur. Shaxsning ijodiy fikrlashini rivojlantirish ham aynan shu maqsadlarga xizmat qiladi. G`oyaviy tarbiyani tashkil qilishda nazariy fikrlarga amaliy shakllar berish, bilimlarni harakatlarga aylantirish muhim sanaladi. Buning uchun pragmatik fikrlaydigan shaxsni tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Ommaviy axborot vositalari va toyaviy ta`sir ko`rsatish mexanizmlari Yoshlarda mehnatga ishtiyoq uy?otish, tirishqoq va sergayrat shaxsni tarbiyalash, shaxsni o`zi ustida qunt bilan ishlashga o`rgatish, unda o`ziga ishonchni qaror toptirit.ttdan ham manfaatdormiz. Shuningdek milliy gururi baland, mas`uliyat va burch hissiga ega, intizomli, demokratiyani hayot tarziga aylantirgan, kelajagi o`z qo`lida ekaniga ishongan mustaqil shaxsni tarbiyalashga

ustuvor ahamiyat berish zarur. Inson ROYANI hayotdan uzilib qolgan, begona va mavhum narsa sifatida tushunmasligi kerak. Milliy istiqlol mafkurasini oddiy va yurakka yaqin g`oyalar orqali singdirish, ya`ni milliy g`oyaning inson ongidan o`rin olishi bilan qanoatlanmay, balki uning qalbiga jo qilish zarur. Bu sohada amalga oshiriladigan ishlar o`zining samarasini berishi, shubhasiz. Ommaviy axborot vositalari — eng asosiy, qudratli va ta`sirchan mafkura vositasidir. Chunki ommaviy axborot vositalari ommaning o`ziga xos tarbiyachisi, muhim tadbirlarning tashkilotchisi, dolzarb muammolarni hal qilishning ta`sirchan quroli bo`lib xizmat qiladi. Aynan ommaviy axborot vositalari orqali milliy qadriyatlarimiz va umuminsoniy qadriyatlar, milliy g`oya va demokratik tamoyillar targibtashviq qilinadi. Ommaviy axborot vositalari doimo demokratiya va so`z erkinligining o`ziga xos o`lchovi, ko`rsatkichi bo`lib kelgan. Erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalari demokratik taraqqiyotni rag`batlantiradi va mustahkamlaydi. Totalitar tuzumda ommaviy axborot vositalari axborot uzatish vositasi va yakka hukmron g`oyani singdirish quroli bo`lib xizmat qilganligini hammamiz yaxshi bilamiz. "Majburiy yakkafikrlash" davri deb atash mumkin bo`lgan bu pallada ommaviy axborot vositalarida hayot faqat yorqin bo`yoqlarda tasvirlanib, muammolar haqida gapirilmagan edi. Chunki o`sha paytda muammolar va illatlar haqida gapirish — kommunizm singari "benuqson" va "mukammal" tuzumga xalqning ishonchini pasaytirib yuborishi mumkin edi. Yakkayu yagona partiya, yakkayuyagona mafkura va yakkafikrlash siyosati har qanday plyuralizmni, fikrlar xilmaxilligini va, ayniqsa, g`oyalar xilmaxilligini mutlaqo inkor qilar edi. Barcha jurnalistlar sobiq Markazdagi "mutassaddi rahbarlar"ning ogzini poylab, buyrugini kutib, ularning ko`rsatmasiga qat`iy amal qilgan holda faoliyat yuritar edi. 1Pu davrlarni boshdan kechirganmiz, lekin ming afsuski, ayrim kishilar ishga ana shunday yondashishdan xalixanuz voz kecha olmayaptilar, o`sha davrlardan qolgan ayrim eski qolip va andozalardan qutula olmayaptilar. Hayotiylik — butungi kunda ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga qo`yilayotgan asosiy talab. Berilayotgan axborotlarning asosan yutuqlarni

ko`rsatish, maqtovlardan iborat bo`lishi targibotga qanchalik foydali yoki zararli ekanini chamalab ko`rish lozim. Hayot bor ekan, muammolar, kamchiliklar, nuqsonlar bo`laverishi tabiiy. Bu — isbot talab qilmaydigan aksioma. Shunday ekan, muammolarning mavjudligiga fojea sifatida emas, odatdagi narsa deb qarashga o`rganish kerak. Ularning borligini ko`rib, o`zini ko`rmaganlikka olish bilan faqat zarar keltirishi mumkin. Demak muammolarni o`z vaqtida tan olish, ularni hal qilishga kirishish lozim. Ta`kidlash joizki, targ`ibotning negizida faqatgina g`oyaga ishonch emas, g`oyani targ`ib qilayotgan insonga ishonch ham yotadi. Shu bois, maqtash targibotning yagona va hatto eng to`tri usuli ham emas. Demak mafkurani hayotni faqat maqtash, uni benuqson tasvirlash orqali targib qilish mumkin emas. Bunga bir misol. Bir vaqtlar AQSh fuqarolarida demokratik tamoyillarning bir oz qadrsizlanishi kuzatilgan edi. Mutaxassislar tomonidan bu muammoning turli yechimlari taklif qilindi, lekin targibotning bir oz noan`anaviy usuli tanlab olindi: demokratiyaning kamchiliklari oshkora aytildi, uning ba`zan «ishlamayotgani» ochiq tanqid qilindi va unga muqobillar sifatida kommunizm va monarxiya targib etildi. Targibotning bu usuli kutilgan samarani berdi: odamlar «yomon bo`lsa ham, demokratiyadan qo`ymasin» degan fikrga keldilar va demokratiyaning ashaddiy himoyachilariga aylandilar. Bugungi kunda O`zbekistonda ommaviy axborot vositalarini haqiqiy "to`rtinchi hokimiyat"ga aylantirish muammosi o`ta dolzarb bo`lib turmoqda. Ularni mustaqil ijtimoiy kuchga, siyosiy tizimning to`laqonli bo`g`iniga va jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi ta`sirchan vositaga aylantirish vazifasi shuni talab etmoqda. Ommaviy axborot vositalarining erkin va mustaqil faoliyat yuritishlari uchun mustahkam huquqiy asos yaratilgan, jurnalistlarni tayyorlash masalasiga davlat darajasida e`tibor berilmoqda, jurnalistkadrlarni o`zimizda tayyorlash bilan qanoatlanmay, bu soha mutaxassislarining xorijda ta`lim olishlaridan mablag` ayalmayotir. Ko`rinib turibdiki, ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi uchun qulay muhit yaratilgan.

Garbda ommaviy axborot vositalariga qo`lol bo`lsa ham jamiyat manfaatlarini "qo`riqlovchi ko`ppak", deb nisbat beradilar. Yetuk demokratik davlatlarda ular jamiyatning "ko`zlari", "quloqlari" vazifasini bajaradilar. Ogohlantiruvchi tizim sifatida ular jamiyatdagi illatlardan xabar beruvchi, muammolarni dadil ko`tarib chiqib, ularning turli yechimlarini taklif qiluvchi qudratli kuchga aylangan. Ta`kidlash joizki, ommaviy axborot vositalari faoliyatining plyuralizm tamoyili asosiga qurilishi demokratiyaning taraqqiyotiga xizmat qiladi. Buning uchun qaramaqarshi nuqtai nazarlardan iborat bo`lgan dasturlarni yaratish, muqobil fikrlar to`qnashuviga erishish lozim. Shundagina ommaviy axborot vositalari jamoatchilik fikrini shakllantirish va ragbatlantirishga qodir bo`ladi. Ko`pgina mamlakatlarda ommaviy axborot vositalarining islohoti "g`oyalar bozori"da xali aytilmagan yangi fikrlarni uzatishga qaratiladi. Lekin o`rinli bir savol tug`iladi: bu "bozor" har qanday g`oyalar uchun ham ochiq bo`lishi kerakmi? Yo`q, albatta. Ekstremistik nuqtai nazarlar, g`ayriinsoniy tabiatga ega fikrlar va qo`poruvchilikka chaqiruvchi g`oyalarga bu "bozor"da o`rin yo`q. Lekin jamiyatimiz ravnaqiga xizmat qiluvchi, bunyodkorlik tabiatiga ega, hayotimizni farovonroq qilishga yo`naltirilgan yangi g`oyalar, taklif va tavsiyalar bu "bozor"da bemalol raqobat qila olishlari kerak. Biz demokratiyani qanday tushunsak ommaviy axborot vositalariga ham shunday vazifalarni yuklaymiz. Biz demokratiyani mustaqillik erkinlik va mas`uliyat deb tushunar ekanmiz, ommaviy axborot vositalaridan ham mustaqillik erkinlik va mas`uliyatni kutamiz. Demak jurnalistlar bu tushunchalarini anglashi, ularga ehtiyoj sezishi, ularni qadrlashi, ulardan foydalana bilishi va ular uchun kurashishi zarur Ommaviy axborot vositalari orqali milliy istiqlol g`oyasini singdirishning yana bir muhim jihati mavjud. Bu jihat — axborot terroriga, mafkuraviy taxdidlarga munosib javob berish, ma`naviymafkuraviy jihatdan xalqimizni tobe etishga intilishlarning payini kesish va O`zbekiston fuqarolarida mafkuraviy immunitetni shakllantirish bilan bog`liq. Ommaviy axborot vositalarining ta`sir

kuchini ko`rsatadigan shunday bir gap bor: "Har qanday puch g`oya, uydirma haftasiga uch martadan to`rt yil davomida takrorlansa "haqiqat" tayyor bo`ladi, odamlar unga chippachin ishonadilar". Oxirgi paytlarda informasion hurujlarning teztez uyushtirilayotgani aslida urushga munosabatning o`zgarganligidan, qurolning yangi turi kashf hilinganidan darak beradi. Bu qurol — axborotdir. Bunday qurol yordamida olib boriladigan informasion urushlarda insonning ongi va qalbi nishonga olinadi. Garchi u daydi o`q singari insonni jismonan yo`q qila olmasada, uning qo`poruvchilik kuchi, keltiradigan talofotlari har qanday ommaviy qirgin qurolinikidan kam emas. Chunki bu qurol yordamida ongga berilgan zarbalar kishini adashtiradi, uni o`z manfaatlariga zid harakat qilishga undaydi va demak insonni boshqarish, uning ustidan hukmronlik qilish imkonini beradi. Aslida, axborot mahsadga erishishning eng arzon vositasi ham sanaladi. Haqiqatan ham, informasion hurujlar uyushtirish uchun u qadar ko`p mehnat, u qadar ko`p harakat, u qadar ko`p harajat talab etilmaydi. Garchi bunday mafkuraviy ekspansiya otishmalar va qon to`kishlarni keltirib chiqarmasada, milliy o`zlikni anglashni zaiflashtirish evaziga tanazzulga olib keladi. Prezidentimiz ta`biri bilan aytganda, bunday informasion qo`poruvchilikdan maqsad mamlakatimiz aholisiga axborot orqali va mafkuraviy yo`l bilan tazyiq o`tkazish, jahon afkor ommasida O`zbekiston haqida noto`g`ri tasavvur tugdirishga intilishdan iborat. "Milliy istiqlol toyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar" risolasidagi ba`zi fikrlar ham bugungi hurujlarning maqsadini oydinlashtiradi. Ushbu risolada aytilishicha, geopolitik maqsadlar davlatning o`zga hududlarda o`z mavqyei va ta`sirini kuchaytirishga qaratilgan siyosatdir. Ochigi, bu ta`rif ayrim ommaviy axborot vositalarining faoliyati nimaga yo`naltirilganligini fosh etib qo`ymoqda. Yirik siyosatchilardan biri Buyuk Britaniya sobiq Bosh vaziri Margaret Tetcher: "Ommaviy axborot vositalari terrorchilar uchun kislorod vazifasini o`taydi", degan. Bu gapning magzini chaqqan odam "ommaviy axborot vositalari terrorchilar uchun havodek zarur ekan", degan xulosaga keladi. Bir qarashda bu

fikr mantiqsizday tuyuladi. Chuqurroq o`ylab ko`rsakchi? Aslida, terrorchilar bir qancha insonlarni shafqatsizlik bilan o`ldirish orqali millionlarda qo`rquv va dahshat uygotishga intiladilar. Demak ularning maqsadlari — o`ldirish emas, jamoatchilikka kuchli ta`sir qilishdir. Taassufki, ba`zi ommaviy axborot vositalari o`zlari bilmagan holda terrorizmning buzg`unchilik qo`poruvchilik ta`sirini yanada oshirishga "xizmat" qilib qo`yadilar. Ularning terror oqibatlari haqidagi vahimali axborotlari insonlardagi qo`rquvni, dahshatni, himoyasizlik hissini yanada kuchaytirib yuboradi. Bu kabi axborotlarga qarshi aksiltarg`ibotni uyushtirish zarurati tugiladi. Aksil-targabot «g`oyaga qarshi bilan kurashish» tamoyiliga mos ravishda olib borilishi kerak. Bunda davlatimiz siyosatiga qarshi kuchlarning g`oyaviy hujumlarini qaytarish talab etiladi. Xususan: • horijiy jurnalistlarning hukumat siyosatini buzib talqin qiluvchi chiqishlariga; • diniy aqidaparastlarning tanlagan yo`limizga qarshi mafkuraviy qo`poruvchilik harakatlariga; • rivojlangan davlatlarning o`z mafkurasi hukmronligini o`rnatish yo`lidagi urinishlariga; • axborot xilmaxilligi sharoitidagi informasion tajovuzlarga; • odamlar ongida saqlanib qolgan kommunistik mafkuraning asoratlariga qarshi faol kurashish zarur. Aksil-targ`ibotni tashkil etishda tezkorlik qat`iyatlilik hujumkorlik murosasizlik talab qilinadi. Bu borada tayyorlangan materiallar dalillar bilan isbotlangan, haqqoniy, ommabop va barcha uchun tushunarli bo`lishi shart. Aksiltarg`ibot salbiy ta`sirning oldini oluvchi va fosh etuvchi shakllarda amalga oshiriladi. Oldini oluvchi yo`nalish asosan tarbiyaviy xarakterga ega bo`ladi. Bunda: • fuqarolarning pozisiyalarini shakllantirishda g`oyaviy raqiblardan o`zib ketish; • insonlarni begona g`oyalarning noto`g`riligini fosh etishga va ularning dalillarini rad etishga o`rgatish; • pinhona ko`rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga nisbatan xushyorlikni oshirish;

• yot mafkuraviy ta`sirlarga qarshi immunitetni shakllantirish asosiy maqsad qilib qo`yiladi. Aksiltarg`ibotning fosh etuvchi yo`nalishida: • g`oyaviy dushmanlar tomonidan e`lon qilingan fikrlar va baholarni rad etish; • «mafkuraviy urush» olib borayotgan taraf tashviqotining mohiyatini ochib berish; • mafkuraviy tazyiq ko`rsatuvchi guruh yetakchilarini obro`sizla ntirish; • raqiblarning ruhini susaytirish orqali ularning harakatlarini kuchsizlantirish asosiy maqsad qilib qo`yiladi. Aksil-targ`ibotning har ikkala ko`rinishi o`zaro bog`liqlikda olib boriladi. Insonning ongi va qalbi uchun shiddatli kurash ketayotgan hozirgi paytda aksil targ`ibot bilan maxsus shugullanish zarurligi, shakshubhasizdir. Butungi voqyelik milliy istiqlol g`oyasi targ`iboti masalasiga alohida e`tibor berishni talab qilmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda g`oya targ`iboti eng dolzarb masalalardan biriga aylanganligini inobatga oladigan bo`lsak uning targ`ibottashviqotiga ham yangacha texnologayalar, usullar, vositalarni jalb qilish foydadan holi emas. Milliy istiqlol g`oyasi tarshbotining ta`sirchanligini oshirish vazifasi ham bu jarayonda yangi texnologayalarni keng qo`llash zaruratini kuchaytiradi. Mafkura targ`ibotida yangi texnologayalarni qo`llashda jahonning qator davlatlarida bu borada to`plangan ilg`or tajribalardan foydalanish ayni muddao bo`lur edi. Masalan, jahonda keng tarqalgan «to`rt qadamli» universal modeldan ham mafkura targibotida foydalanish mumkiya Shu bois uning moxdyatini batafsil yoritishga harakat qilamiz: 1Kadam: Muammoning qo`yilishi. Mafkura targibotida singdirilishi zarur bo`lgan g`oyalar belgilab olinadi. Bundan tashqari, «Nima uchun aynan bu g`oyalarni singdirishga ehtiyoj tugildi?», «Bu g`oyani singdirish ishlariga qaysi tuzilmalar jalb qilinishi kerak?», «Bu royalarni singdirish jarayonida qaysi ijtimoiy guruhlar qamrab olinadi?» kabi savollarga javob topish lozim. To`plangan ma`lumotlar asosida singdirilishi zarur g`oyalarga jamiyatdagi ehtiyoj,

jamoatchilikyugag fikri, ommaviy axborot vositalarida bu masalalarning qay darajada yoritilganligi va umuman, shu kungacha qilingan ishlar aniqlab olinadi. 2kadam: Rejalashtirish va dasturlashtirish. Bu bosqich uzoq muddatga mo`ljallangan kommunikativ (muloqot) vazifalar strategiyasini ishlab chiqishni nazarda tutadi. G`oya tarribotida, avvalo, kishilarning milliy g`oyaga munosabatlari, uni qay darajada tushunishlari, ularning qadriyatlari o`rganib chiqiladi. Bundan tashqari, kishilarni milliy istiqlol mafkurasining muayyan g`oyasi haqida doimiy xabardor qilib turuvchi axborot manbai yaratiladi. Singdirib borilayotgan g`oyalarga kishilarning munosabati o`rganilib, bu axborotlar chuqur tahlil qshshnadi. Davlat idoralari va fuqarolar o`rtasidagi muloqotlar muntazam ravishda muvofiqlashtirib boriladi. Umuman bu bosqichda, dasturning maqsadi (harakatlar qanday maqsadga xizmat qiladi), ta`sir ko`rsatish auditoriyasi (kimlarga asosiy e`tibor beriladi), kutilayotgan natijalar (har bir auditoriya bilan ishlashdan ko`zlangan aniq maqsad) belgilab olinadi. Milliy istiqlol g`oyasi targ`ibotida auditoriyani segmentlash, ya`ni uni bir necha guruhlarga ajratib o`rganish, shu guruhga ta`sir ko`rsatish samarali usullarini ishlab chiqish zarur. Bu guruhlarga qadriyatlari va manfaatlari birbiridan farq qiluvchi hatlamlarni, masalan, telabalarni, askarlarni, tadbirkorlarni, nafaqaxo`rlarni, ziyolilarni, erkaklarni, ayollarni, yoshlarni yoki keksalarni kiritish mumkin. Tabiiyki, milliy g`oyani singdirishda ziyolilarga mo`ljallangan axborotlar bilan tadbirkorlarning kayfiyatlariga ta`sir ko`rsatib bo`lmaydi. Shuning uchun vatanparvarlik tuyg`ularini singdirishda talabalarga ham, harbiy xizmatchilarga ham, ziyolilarga ham, dehqonlarga ham bir xil munosabatda bo`lish, bir xil usullardan foydalanish kutilgan samarani bermaydi. Chunki turli ijtimoiy guruh vakillarining dunyoqarashi, manfaatlari va qadriyatlari birbiridan farq qiladi. Mafkura targibotida aynan mana shu qadriyatlarga, manfaatlarga mos yuyalarni ilgari surish ko`proq samara berishi mumkin. Umuman olganda, ushbu bosqichda kishilarning ongida, ularning harakatlarida o`zgarishlar yasash uchun nimalar qilish kerakliga aniqpab olinishi zarur.

Zkadam: Muloqotga kirishish Milliy istiqlol mafkurasi targabotini samarali tashkil etish uchun asosiy kommunikativ vazifalar rejalashtirilgan va aniq maqsadlar sari yo`naltirilgan bo`lishi lozim. Buning uchun, birinchi navbatda, kommunikator (axborot beruvchi) va auditoriyaning qarashlari birbiriga yaqinlashtirilishi lozim. Ushbu yo`nalishdagi ishlarda quyidagi omillarga e`tibor qaratish zarur: 1) auditoriya fikrini eng ko`p ifoda etayotgan ommaviy axborot vositalari turiga e`tibor qaratish; 2) auditoriya shponchini eng ko`p qozongan ommaviy axborot vositasi turidan keng foydalanish; 3) biror muammo xususidagi kommunikator va auditoriyaning qarashlaridagi farqlarni kamroq ko`rsatish zarur (jumladan, mavjud muammolarni xolis yoritish va auditoriyaning ishonchini qozonish); 4) voqyeahodisalarni yoritishda auditoriyaning manfaatlaridan kelib chiqib yondashish; 5) kommunikatorning pozisiyasini ko`pchilikning pozisiyasi sifatida talqin etish; 6) jamiyatdagi ijtimoiy guruhlarning manfaatlariga mos holda alsxqida yondashish Axborotni yetkazishning e`tiborli jihati shundaki, u yangaliklar ko`rinishida bo`lsada, faqat bir tomonlama maqtov shaklida emas, balki ko`pchilikni qiynayotgan muammolarning yechimi sifatida, barchaga tushunarli tilda bayon etilishi lozim. Shunday qilib, uchinchi bosqich o`z ichiga quyidagi elementlarni qamrab oladi: harakat strategayasi, kommunikativ strategiya, dasturni amalga oshirish rejasi. 4kadam: yakuniy xulosalar yasash. Yakuniy xulosalar yasash ikki yo`nalishda: baholash mezonini ishlab chiqish va qayta aloqa kanalidan olingan ma`lumotlarni o`rganish shaklida amalga oshiriladi. Baholash mezonini ishlab chiqishda kishilarga singdirilgan g`oya ularga qay darajada ta`sir etganligini aniqlashning obyektiv mezonlari belgilansa, qayta aloqa kanalidan olingan materiallarni o`rganishda berilgan axborotlar soni, unga nisbatan javob reaksiyasi singdirilgan toya natijasida kishilar o`z harakatlarini qay daraja o`zgartirganliklari tahlil qilinadi, ularning mafkuraviy ta`sirga javob reaksiyasi o`rganiladi. Milliy istiqlol mafkurasini singdirishning samaradorligini ta`minlashda bu bosqich muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki kishilarning fikrlari, voqyealarga beradigan baholari, munosabatlaridagi o`zgarishlarni doimiy o`rganib borish g`oyaviy

ta`sirning samaradorligini «o`lchash» imkonini beradi. Bundan tashqari, insonlarni bezovta qiladigan muammolar haqida doimiy axborot to`planib, shunga mos ravishda tartbot yo`nalishini o`zgartirish yoki muayyan g`oyalarning tashviqotini faollashtirish bo`yicha tavsiyalar beriladi. Jamoatchilik fikridagi bu kabi o`zgarishlarni muntazam ravishda o`rganib borish mafkurani singdirish borasidagi kelgusi ishlar uchun zamin bo`lib xizmat qiladi. Yuqorida ta`kidlantanidek Milliy istiqlol mafkurasini singdirishda yangi texnologayalardan foydalanish auditoriyani segmentlashni (turkumlarga ajratishni) taqozo etadi. Auditoriyani segmentlash kuyidagi omillar asosida amalga oshiriladi: • Geografik makonga ko`ra. Kishilarning yashash joyi, mintaqada joylashgan o`rni birbiridan farq qilishi tufayli milliy istiqlol g`oyasini singdirishda ularning yashash joyiga e`tiborni qaratish lozim bo`ladi. Masalan, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari aholisining qarashlari, urf-odatlari Toshkent shaxri yoki Krraqalposhston Respublikasi aholisining kyarashlari va urfodatlaridan ancha farq qiladi. • Demografik omilga ko`ra. Kishilarning yoshi, jinsi, oilaviy axeoli birbiridan farq qilgani bois ularning qarashlarida va qadriyatlarida ham muayyan tafovutlarni uchratish mumkin. Milliy istiqlol g`oyasi targibotining samaradorlitani oshirishda bu omillarni ham nazardan qochirib bo`lmaydi. • Psixologik omilga ko`ra. Kishilarning ruhiy holati ancha o`zgaruvchan bo`lsada, bu omil mafkura targibotida katta ahamiyat kasb etadi. Milliy istiqlol g`oyasini insonlar ongi va qalbiga singdirishda ularning ruhiy holati, jamiyatimizda kechayotgan islohotlarga munosabati, qo`llabquvvatlash darajasiga, voqyeahodisalarga munosabati va kayfiyatlarini hisobga olish darkor. • Ijtimoiy maqomiga ko`ra. Kishilarning jamiyatda tutgan ijtimoiy maqomi ularning axborotni qay darajada qabul qilishlariga, bu axborotga qanday munosabat bildirishlariga sezilarli ta`sir ko`rsatadi. • Obro`-e`tiboriga ko`ra. Targibotda yangi texnologiyalarni qo`llashda fikr yetakchilaridan foydalanish axborot yetkazishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Shu bois kishilarga ta`sir ko`rsatishda ularning obro`e`tiborli

kishilarga bo`lgan ishonchidan mohirona foydalanish talab etiladi. Negaki, muayyan guruhning manfaatlarini ifoda etishda, avvalo, fikr yetakchisini aniqlash va u orqali axborot yetkazish targ`ibotining samaradorliligini oshirishga xizmat qilishi, shubhasiz. • A`zolikka ko`ra. Kishilar u yoki bu partiyaning, jamoat birlashmasining a`zosi ekanligi mafkura targabotida qo`l keluvchi omil sanaladi. Odatda, bitta guruhga mansub kishilarning qarashlarida umumiylik o`xshashlik bo`ladi. Bu esa mafkura targibotini bir qadar yengallashtirishga xizmat qiladi. • Qarorlar qabul qilishdagi ishtirokiga ko`ra. Kishilarning ijtimoiysiyosiy hayotdagi ishtiroklari va faolliklari ularning axborotni qabul qilishlariga ta`sir ko`rsatgani bois bu omil milliy istiqol g`oyasi targ`ibotida hisobga olinishi lozim. Qarorlar qabul qilishda faol ishtirok etishni xohlovchilar yoki o`zini hyech narsani hal qshshaydigan «kichkina odam» deb hisoblaydigan kishilar bir xil mazmundagi axborotni qabul qilishda turli nuqtai nazar bilan yoqsashadilar. Milliy istiqlol g`oyasi targabotida auditoriyani segmentlash, kishilarni alohida guruhlarga bo`lib ta`sir ko`rsatish katta ahamiyat kasb etadi. Aksincha, bir vaqtning o`zida juda keng auditoriyani va ko`p obyektlarni qamrab olishga intilishshshg samarasi kam bo`ladi. Mafkura targ`ibotining bizda keng rasm bo`lgan turi voizlarning faoliyati bilan bog`liq. Targ`ibotning bu shakli samaradorligini oshirish alohida e`tibor talab qiladi. Chunki, birinchidan, voizlar nutq so`zlaydigan auditoriyalarga odamlarni to`plash ba`zida majburiy tus oladi. Auditoriyaga ixtiyoridan qarshi boshlab kelingan insonda esa hali va`zni eshitmayoq, ichki qarshilik paydo bo`ladi. Demak hali targibot boshlanmasidanoq u teskari samara berishi ehtimoli kuchayadi. Ikkinchidan, bunday norozi auditoriyani o`zi tomoniga ogdirish, unga ta`sir ko`rsatish, uni ilhomlantirish voizdan juda katta mahorat talab etadi. Hamma voizlarda ham shunday iste`dod bormikan? Ta`kidlash joizki, milliy istiqlol ROYASI targ`ibotining ta`sirchanligini oshirishdagi eng asosiy shartlardan biri — zimdan targibot qilitttdir. Inson unga ta`sir o`tkazilayotganini sezmasligi lozim. Aslida, targibot davomida mafkura so`zining

ishlatilishi ham shart emas. Muxtasar qilib aytganda, targibottashviqot ishlarida masalaning quyidagi jihatlariga e`tibor qaratish muhim: • oldimizga qo`yilgan maqsadlarga erishishdan har birimiz shaxsan manfaatdor ekanligamizga kishilarni ishontirish; • kelajagimizni ko`z oldimizga keltirish imkonini beradigan, ertangi kunimiz qanday bo`lishini ko`rsatadigan materiallar tayyorlash; • dolzarb qadriyatlarni singdirish maqsadida jamoatchilik fikriga shu qadriyatlarni jozibali qilib yetkazish; •• ommaviy axborot vositalaridan maorif tarqatish tizimidan insonlarni aqliy jihatdan boyitish quroli sifatida mohirona foydalanish; • insonlarning erkin fikrlashini rag`batlantirish, ularni o`z fikrlarini himoya qilishga o`rgatish orqali mustaqil fikrlovchi insonni tarbiyalash; •• taraqqiyotimiz yo`lida g`ov bo`layotgan illatlarni fosh etish va tanqid qilish yo`li bilan ularni samarali «davolash»; • ommaviy axborot vositalaridan haqiqat ko`zgusi sifatida foydalanish orqali insonlarning ularga ishonchini kuchaytirish; •• yaqin o`tmishizda sodir bo`lgan yorqin voqyealarga bagishlangan xronikal filmlarni yaratish yo`li bilan yaxshi va yomon kunlarimizni botbot eslatib turish; • insonlarda chuqur taassurot qoldirish maqsadida badiiy obrazlar orqali milliy mafkurani singdirish. Bunda targibottashviqot ishlarini puxta rejalashtirish, hissiyotlarga kuchli ta`sir qilish, jozibalilik noan`anaviy usullarini qo`llash, oshkoralik qadriyatlar doirasidan chiqmaslik ommabop va tushunarli bo`lish, takrorlanishlar bilan kishilarning «me`dasiga tegmaslik» talab qilinadi. Mafkuraning targ`ibotiga aynan shunday yondashish ko`proq samara beradi. Shundagina insonlarning salohiyati, mehnagi, vaqti, mulki va mablag`larini tanlangan maqsad sari yo`naltirish mumkin. Bu esa mafkuraviy siyosatning natijasini moddiy narsalarda — yuqori sifatli mahsulotlarda, badavlat turmushimizda, bunyodkorlik ishlarida, erkin va farovon hayotda, iqtisodiy o`sishda «o`lchash» imkonini beradi.

Adabiyotlar: 1. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 2. G`oya va mafkura. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 3. Milliy istiqlol g`oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 4. Markaziy Osiyo: G ` OYAVIY jarayonlar va mafkuraviy tahdid. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 5. Milliy istiqlol g`oyasining amal qilish tamoyillari. Toshkent 2001 y. 6. Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 7. Milliy g`oya inson va zamon. mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 8. Milliy istiqlol g`oyasi: nazariya va amaliyot. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 9. O`zbekistonning mustaqil taraqqiyoti va mafkuraviy jarayonlar. mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 10. Insoniyat tarixi g`oya va mafkuralar tarixidir. Mas`ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 11. Q.Nazarov. Milliy istiqlol royasining asosiy maqsad va vazifalari. Toshkent — 2001 y. 12. Bunyodkor g`oya. Mas`ul muharrir K.Nazarov. Toshkent — 2001 y.

O'xshashlar

Milliy istiqlol g’oyasining inson ongi va qalbiga singdirish yangicha uslublar va yondoshuvlar

Milliy mafkurani o‘quvchi yoshlar ongi va qalbiga singdirishda maktab pedagogining ma’suliyati

Mafkuraviy faoliyat - milliy g‘oyani amalga oshirish vositasi

Hozirgi zamonda inson qalbi va ongi uchun kurash

Komil inson milliy istiqlol g‘oyasining asosiy maqsadlaridan biri