Маданий гегемония - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Маданий гегемония

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45 KB

Ko'chirib olish

Маданий гегемония Бугунги кунга келиб бирор мамлакатни босиб олиш, бирор худудни забт этиш, бирор халқни бўйсуидириш воси- талари тубдан ўзгарди. Илгари бу мақсадларга эришиш учун қанчадан-канча қурол-аслаха, кимматбаҳо техника, минглаб аскарлар ва анча-мунча вақт керак бўлар эди. Энг муҳими, ким кимни забт этмокчи экани, қайси мамлакат қайси халқни босиб олаётгани кундек равшан эди. Ҳозирги кунда эса би рор мамлакат ёки халқни бўйсундириш учун баъзи холларда оммавий ахборот воситаларининг ўзи кифоя килмокда. Куч ишлатиш, мажбурлаш, зўравонлик, ахборот орқали таъсир қилиш, одамларни бирор ғояга ишонтириш, онгни бошқариш технологияларига ўрин бўшатяпти. Куч орқали мақсадга эришиш инсоният томонидан бирдек қораланади, чунки бунда инсонга жисмоний оғрик, шикает, моддий зарар етказилади. Ишонтириш воситасида ҳаракат қилаётганларни эса бирор нарсада айблаш қийин, зеро улар тарғиб килаётган ғоялари ортида кандай манфаатлар яши- ринганини билиш нихоятда мураккаб. Ваҳоланки, сўз, фикр, ахборот оркали инсон тафаккурини забт этиш хам халқни, мамлакатни, худудни босиб олишнинг бир оз маданийлашган кўриниши хисобланади. Бирок бунда истилочининг ким эка ни номаълум бўлади, хатто ахоли уни забт этиш учун кураш олиб бораётганини англамайди ҳам. Бундай кураш урушга тайёр бўлмаган тинч ахолига қарши курашни эслатади. Бу кураш яширин равишда, зимдан амалга оширилгани боис, унга уюшган тарзда қаршилик кўрсатиб бўлмайди, айнан шу омил бундай курашларнинг муваффакиятини белгилаб беради. Гегемониянинг бу шакли «маданий гегемония» деб ном- ланади. Жаҳон микёсида авж олдирилаётган бундай маданий гегемония курашида алданиб қолмаслик учун истилочилар-нинг асл мақсад-муддаоларини билиш, кўлланаётган услуб ва воситаларни пухта ўрганиш талаб этилади.

XX асрнинг 30-йилларида инсоният бошидан ўтказган инқилобларни тадқиқ этиш асосида ва инсоннинг феъл-атвори ҳакида билимлар негизида янги назария пайдо бўлди. Бу назариянинг муаллифи Италия компартиясининг асосчиси ва назариётчиси Антонио Грамши эди. «Қамоқ дафтарлари» асарида (бу асарнинг номиданоқ унинг қаерда ёзилганини билиб олиш мумкин) баён қилинган бу назария нинг муҳим қисми — маданий гегемония ҳақидаги таъли-мотдир. Масаланинг муҳим жиҳати шундаки, бу таълимот инқилоб назариясининг ажралмас қисми ҳисобланади. Унда инкилоблар ҳокимиятни ағдариш ва янги ижтимоий-сиёсий тартибот ўрнатиш воситаси сифатида талкин қилинади. Грамшининг фикрича, маданий гегемонияга эришиш учун инқилоб қилиниши даркор, бунда ижтимоий оиг инқилобий бузғунчилик объекти сифатида танланади. Грамшига кўра, гегемония жамиятнинг «маданий ўзаги»га таянади. Бу ўзак инсоннинг ҳаёт, яхшилик ва ёмонлик ҳақидаги тасаввурларини, билим ва тажрибани, анъана ва рамзларни ўз ичига қамраб олади. Маданий ўзак қанчалик баркарор бўлса, мавжуд тартибни сақлаб колишни ихтиёр этган жамоанинг иродаси хам шу қадар қатъий бўлади. Ва аксинча, маданий ўзакнинг кучсизланиши ёки қўпорилиши жамоа иродасининг емирилишига олиб келади ва иикилоб учун замин яратади. Дарвоқе, жамиятдаги бирдамлик геге мония учун хавфли ҳисобланади. Демак, маданий гегемония учун кураш биз билган - синфлар кураши, кучлар тўқнашуви шаклида кечмайди, бу жараёнда қон тўкилмайди, қурбонлар берилмайди. Маданий гегемония учун кураш зимдан, кўзга кўринмас тарзда, кишилар онги, кайфиятлари ва фикрларида аста-секин ўзгаришлар қилиш орқали амалга оширилади. Шундай қилиб, маданий гегемонияга эришиш учун ма даний ўзакка тажовуз қилишнинг ўзи кифоя. Бунинг учун танкларга снарядларни тикиш, самолётларга бомбаларни жойлаштириш, автоматларни ўклаш талаб этилмайди, балки кўп сонли китоб ва рисолаларда, журнал ва газеталардаги мақолаларда маданий узакни купорувчи вирус-ғояларни тарқатишнинг ўзи кифоя қилади. Грамши бу жараённинг кабих моҳиятини билмаслиги

окибатида аҳолининг унга қаршилик кўрсатмаслигига ишора қилиб, бундай ўзгаришни «пассив инкилоб» деб атайди. Грамши яшаган даврда бундай инқилоб, асосан, зиёлилар онгида юз берган бўлса (чунки вирус-ғоялар сингдирилган адабиётлар билан, биринчи навбатда, улар танишар эди), бу- гунги кунда оммавий ахборот воситаларинингтарақкий этиши туфайли бундай инқилобни бошқа қитъаларда яшайдиган одамлар онгида амалга ошириш ҳеч ran бўлмай қолди. Теле визор ҳар бир хонадоннинг тўрини эгаллаган, глобал ахборот макони шаклланган бугунги кунда, афсуски, маданий гегемо ния учун курашдан, бошқача айтганда, инсон онги ва қалби учун курашдан паноҳ топиш осон иш эмас. Бирок, ишончимиз комилки, бундай кураш усул ва воситаларини чуқур ўрганиш улардан ҳимояланиш чораларини ишлаб чиқишда кўл келади. Хўш,маданий гегемония ўрнатишга, аниқроғи, маданий ўзакни кучсизлантиришга шаилангаиларга Грамши нима маслаҳат беради? Тарихий хотирани сусайтириш, жамиятдаги бирдамликка путур етказиш, анъанавий ижтимоий инсти- тутларни емириш, халқни маънавий илдизларидан маҳрум этиш, соглом ақлни «ўчириш» каби усулларни таклиф қилган Грамшининг рўйхатини унинг замонавий «шогирдлари» янги йўналишлар - ахлоқсизликни тарғиб қилиш, инсоннинг энг тубан майллари, ҳайвоний хирслари, нафсини қўзғаш ҳисобига «бойитмоқдалар». Таъкидлаш жоизки, жамиятнинг маданий ўзаги таназзулга учраганида инсонлар қатъиятсиз бўлиб қолади ва мустақил қарор қабул қилишга қийналади. У'з пайтида Гитлернинг сафдоши А. Шпеер Нюрнберг жараёнидаги сўнгсўзида бир хақиқатни тан олган эди: «Радио ва овозкучайтиргич каби техник воситалар ёрдамида 80 миллион кишининг мустақил тафаккури тортиб олинган, улар мустақил фикрлашдан жудо қилинган эди». Маънавии асосдан махрум қилинган халқ яхшилик ва ёмонлик, ок ва кора, эзгулик ва кабиҳлик ўртасидаги фарқни англамай колади. Фукароларнинг

воқелик ҳакидаги ва ўз манфаатлари тўгрисидаги тасаввурлари зарурий ўзанда ўзгартирилгач, уларнинг хавф-хатар ва тахдидларни англаш кобилияти заифлашади. Бундай жамият гегемония учун ку-рашда ожиз ва химоясиз бўлиб колади. Кўп ўтмай, бу жами- ятда мутлақо бетона маданиятнинг хукмронлиги ўрнатилади, демакки, бу жамият ўзгалар томонидан забт этилади. Ма-даний гегемония окибатида пайдо бўлган омма онгидан ижтимоий-маданий қадриятлар «ўчирилиб», компьютерга дискета солингани каби уларнинг онгига ўзга маданиятнинг бетона қадриятлари тикиштирилади. Ҳолбуки, бу ажнабий турмуш тарзи ва бетона қадриятлар мустаҳкам маънавии асосга, ижтимоий пойдеворга таянмайди. Кўриниб турибдики, маданий гегемония негизида ин-сонни мустақил фикрдан махрум килиш, уни ўзлигини унутган кимсага, манкуртга айлантириш мақсади ётибди. Янгикўринишдаги бундай мустамлакачиликнинг тахдиди ва аянчли окибатлари хам шунда.

O'xshashlar

Инсоний ва маданий мухит

Онгни бошкариш технологиялари

Миллий-маънавий тикланишнинг заминлари ва маданий муаммолари

Миллатлараро муносабатларни ижтимоий-сиёсий ва маданий-маънавий омиллари

Глобаллашув тузоғи