2 Ақл, «сунъий ақл» ва инсоният истиқболи масаласи - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

2 Ақл, «сунъий ақл» ва инсоният истиқболи масаласи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64 KB

Ko'chirib olish

Ақл , «сунъий ақл» ва инсоният истиқболи масаласи Режа: 1. Тирик табиат ва ижтимоий тараққиётда ахборот информация)нинг ỹрни ва ролининг ошиб бориши. 2. Фан ахборотни йигиш, сақлаш ва такрор ишлаш шакли сифатида. «Сунъий Ақл» ва унга э ҳ тиёжнинг ошиб бориши. 3. Табиат стратегиясидан Ақл стратегияси томон дадил одимлар керак .

Маълум б ў лдики, табиат ва жамият ỹ зини - ỹ зи ташкиллаш ва б о шқариш хусусияти билан бир-бирига ỹ хшаш жараён. Аммо жамиятнинг ў зини -ў зини ташкил этишда объектив омиллардан та шқари субъектив омиллар ҳам мухим рол ў йнайди. Воқеликда фаол иштирок этиш жараёнида, айниқса фан, техника ва ахборот технологиялари ривожи натижасида индивидуал ва ижтимоий онгда тубли ỹзгаришлар содир бỹлмоқда. Қадим замонлардан бошлаб табиатни одам зотига, табиийликни сунъийликка – инсон ақли ва қ ỹ ли билан яратилган нарсага қарама-қарши қ ỹ йиб келинди: г ỹ ёки табиий нарсалар барчаси яхши, сунъийлари ёмон , деган тасаввурлар пайдо б ỹ лди. Аслида табиийлик ва сунъийлик ỹзини -ўзи ташкиллашнинг ягона жараёни бỹлиб, унга материя ҳ аракатининг оқибати сифатида қара л са, тỹғри ёндошувлар юзага келади. Ақлнинг пайдо бỹлиши би о сферанинг интенсив ривожланиши учун йỹл очди. У туфайли янги хулқ-атворлар , ҳаракатнинг социал шакли вужудга келди. Аста-секин фан пайдо б ў либ, унинг ёрдамида одамзот яшаш учун курашнинг янги юқори босқичига к ў тарилди. Қỹпол ва дағал б ў лсада тошдан биринчи пичоқ ва болта ясаган, ёҳуд думалоқ ёғочнинг ỹртасини ỹт да тешиб қỹпол ғилдирак ихтиро қилган «инженер» аждод лар имиз номини билмаймиз, албатта. Аммо, ỹша и б тидоий одамлар ҳ озирги замон техникаси ва технологиясига асос солганликларини ҳ еч ким инкор этолмаса керак. Меҳнат ва ов қуроллари ясаш жараёнида нутқ тилининг вужудга келиши мантиқий тафа к курни шакллантирган бỹлса, бу ỹз навбатида нутқ тили тобора бойиб бор иши учун имкон яратди. Сунъий қуроллар одамзот ỹз э ҳ тиёжларини қондириш учун сунъий энергиялардан тобора кỹпроқ фойдаланиш га шароит ҳ озирлади. Ҳ айвонларни уйга ỹргатиш , уларда н меҳнат воситаси сифатида фойдаланиш, сув ва шамол энергияси имкониятларини воқеликка айлантириш, пар двиг а телларини яратиш , ниҳоят ҳозирги замон техникаси ва ахборот технологияларидан фойдаланиш – буларнинг барчаси турмуш қулайликларини яратиш, одамларнинг фаровон яшашлари учун хизмат қилиши керак эди. Лекин, сунъий қуроллар ỹзига хос янги зиддиятларни юзага келтирди: янги техника ва технологияларни нг пайдо бỹлиши аҳолининг асосий қисми фаровонлиги ни яхшилаш у ёқда турсин, балки ҳаётдан доимо нолиб яшаш майлларини кучайтириб юборди. Гап шундаки, А қл ва меҳнат туфайли пайдо бỹлган цивилизация (маданий ҳаёт) мува ф фақиятлари, техника ва технология ва бошқалар туфайли яратилган моддий ва маънавий бойликлар тақсимотидаги нотенгликлар , яъни одамларнинг турли гурухлари ва синфлари томонидан бу бойликларни ỹзлаштириш имкониятларининг хилма-хиллиги , ижтимоий ҳаётдаги тенгсизлик, бу ҳаётдан қониқмаслик ва буларнинг оқибати сифатида норозиликларни вужудга келтирмоқда . Бир томонда ижтимоий бойлик к ўп айиб бораётган бỹлса, иккинчи томондан бун г а мутаносиб тарзда ижтимоий зиддиятлар кỹпинча ỹзининг қарама-қарши томонига оғиб кетмоқда. Бунда, албатта Ғ арб маданиятида маънавий таназзул

чуқурлашиб бораётгани, ҳозирги замон ахборот технологиялари ва бошқа воситалар орқали у маданият бошқа мамлакатларда ҳам рак касали каби илдиз отиб бораётгани муайян роль ỹйнамоқда. Аммо бунда «сунъий олам» (ёки табиат)ни айблашга асос йỹқ. Файласуфлар ва социологлар бу зиддиятларни ҳал этиш йỹлларини қидириб топишлари зарур бỹлиб турибди. Хотиранинг турли шакллари борлиги ва уларнинг умумий эволюцион жараёнлар оқимига таъсири беқиёски, эндиликда ахборотларни сақлаш ва узатишнинг янги механизмлари пайдо бỹлиши тараққиёт жараёнларининг бутун характерини сифат жихатидан ỹзгартириб юборди ва «эволюция алгоритми» структураси (тузилиши)нинг ỹзида жиддий ỹзгаришлар содир этаётгани англаб олинмоқда. Ахборот – информация нотирик табиатга эмас, балки тирик табиатга хос хусусият эканини эътибордан соқит қилмаслик керак. Субъект учун информация муайян мақсадли ҳаракатларида муваффақиятни таъминлаш учун керак. Масалан, олмахон шохдан-шохга сакраш учун аввало мақсад қỹйиши ва бу мақсадга эришиш имкониятларини ўзича чамалаб чиқишга мажбур. Акс холда сакраб ỹтишга мỹлжалланган шох нозик бỹлиши ёки узоқлиги туфайли олмахон ỹз мақсадига эриша олмаслиги, хатто хавфли вазият вужудга келиши мумкин. Демак, ахборот етарлилиги субъект ва унинг қобилиятига ҳам боғлиқ бỹлади, яъни нарса ёки атроф-мухит тỹғрисидаги маълум бир қарорга келиши учун ёрдам беришига қараб ахборот сифати баҳоланади. Қачонки, мақсад белгиланган тақдирда, ахборотнинг аҳамияти, қадри ва моҳияти тỹласича намоён бỹлади. Бошқача айтганда, унга бериладиган баҳо фақат субъект – объект муносабатлари контекстидагина тушунарли бўлади. Одамлар ва жамият ривожида пайдо бỹладиган моддий ва маънавий эҳтиёжларни қондиришга интилиш жараёнида мумкин қадар кỹпроқ ахборотга эга бỹлишни тақоза этади. Шу туфайлидан бундан 6 минг йил муқаддам аввал Бобилда, сỹнгра Мисрда фаннинг дасталабки куртаклари пайдо бỹлди. Сỹнгра, Юнонистон, Хитой, Ҳиндистон ва Марказий Осиёда диний тасаввурлар билан боғлиқ равишда фан унсурлари шакллана бошлади. Қадимга Грецияда ҳозирги замон бир қатор фанларининг негизи вужудга келди. Аммо христиан динининг қаттиқ тартиблари тақозаси билан қадимги Греция (Юнонистон)да шакллана бошлаган фан Ғарб мамлакатларида эсдан чиқарилди. Фақат IX-XII асрларда Араб-мусулмон оламида ислом доирасида вужудга келган ҳур-фикрлилик доирасида қадимги грек фалсафаси қайта тикланди ва янги шароитга мувофиқ ривожлантирилди. Бир қатор табиий, ижтимоий ва гуманитар фанларга асос солинди. Бироқ, ислом оламида ақидапарастлик майллари кучайиши ва Туронни мўнғуллар томонидан босиб олиниши илм-фан ривожига салбий таъсир кỹрсатди. Темурийлар салтанати даврида илм-фан яна равнақ топа бошлаган эди. Лекин Темурий шаҳзодаларининг тожу тахт учун олиб борган тинимсиз урушлари, Шойбонийлар Волга бỹйларидан

қувилиб , бу ерда урушлар олиб бориши, ниҳоят , Турон уч ўзбек хонлиги ва амирлигига бỹлиниб кетиши оқибатида илм-фан ривожи секинлашди, ижтимоий тараққиёт таназзулга учради . IX - XII ва XV - XVI асрларда жуда катта илмий салоҳиятга эга булган ту ронликлар Ғ арб оламидан ижтимоий тараққиётда камида III аср орқада қолиб кетдилар . Бунда мустамлакачилик р е жи ми нинг ҳам катта салбий таъсири бỹлди. Айни чоғда XV асрлардан бошлаб христи а н дини намоёндаларини нг қаттиқ қаршилигини енгиб, Овруп о да аста-секин таб и иётшунослик фанлари ривожлана бошлади. Қадимги г рек фани араб-мусулмон оламида қайта тикланиб, янада ривожлантирилгани ҳам бунда қỹл келганини айтиш ỹринли бỹлади . Масалан, Абу Али Ибн Синонинг тиббиёт фанига до и р асарлари бир неча аср мобайнида Ғарбий Овр у п о олий ỹқув юртларида асосий ỹқув қỹлланмаси бỹлгани маълум. Шунингдек , М у со ал-Хоразмий алгебра фанига , ал-Розий ва Улуғбек а строномия фанига, Ф о робий фалсафа фанига қỹшган хиссалари ва бошқалар Ғарбий Оврупа олимлари учун қỹл келди. Ғарбий Оврỹп ода таб и ий фанлар ва у билан боглиқ равишда техника фанлари ривожланиш и ахборот оламида ян г и бир даврни бошлаб берди. Маълумки, одамзот хайвонларга нисбатан кỹпроқ ноаниқлик ва зи ятида яшайди. Бу хол мақсад қỹйиш ва унга эришиш воситаларини танлашда хатоликларни келтириб чиқариши ва бу хол унинг ỹзи учун жуда қимматга тушиши муқаррар. Демак, Одомзот Ақлга эга бỹлгач, нафақат янги имкониятлар вужудга келди , шу билан бирга ҳаракат усулини танлаш машаққатларига ҳам дуч келди. Бир томондан эга бỹлган ахборотлари ҳатти-ҳаракатлари ва феъл-атворлари натижасини олдиндан пайқаш қобилиятига эга қилса,иккинчи томондан бу хилма-хил ахборотлар оғушида ỹзини-ỹзи йỹқотиб қỹйиш холатларини ҳ ам бошидан кечиришга ма ж бур қилмоқда . Од а мзод мияси хилма-хил ахборотларни ỹзлаштириш орқали ỹз-ỹзидан уларни қайта ишлаш, яъни атрофида бỹлаётган ҳодисалар тỹғрисида етарли даражада аниқ ва тỹла ҳулосалар чиқаришга ожизлик қилади. Натижада ахборотни йиғиш, сақлаш ва қайта ишлашнинг маҳсус шакли сифатида турли йỹналишларда фан юзага келди ва у инсониятни ỹз фаолият йỹлини тỹғри белгилаш, мақсадга эришишнинг самарали услубларини танлаш имконини берди. Фан ривожининг махсули ва натижаси сифатида компьютор техникаси вужудга келиб, ишлаб чиқаришни рағбатлантириш ва тез мослашувчан корхоналар тизими шаклланди. Компьютор тимсолида одамзот мутлақо янги типдаги машинага эга бўлиб қолди. Шундан сўнг графикларни тузадиган мураккаб конструкциялар, чертёжларнинг расмини чизадиган электрон саноқ машиналари вужудга келиб, улар барча комплекс техника лойихаларини яратиш жараёнларининг иштирокчиси бўлиб қолди. У технологияга ҳам кириб, дастурий-саноқ бошқариш ускуналарининг вужудга келиши бозор иқтисоди талабларига тез мослаша оладиган

корхоналар пайдо бўлишига сабаб бўлди. Компьюторлар туфайли роботлар ясаш йўлга қўйилдики, тамаддунимиз бутун ишлаб чиқариш асосларини сифат жиҳатидан янги изга солиш босқичига ўтганини кўрсатмоқда. Электрон машина ишни нафақат тез қилади ва айни чоғда одамдан ҳам сифатлироқ махсулот тайёрлай олади. Ҳозирги замон ишлаб чиқариши истиқболда на фақат одам қўлини жисмоний меҳнатдан холос қилиб қолмай, шу билан бирга унинг мияси бажарадиган ишларнинг кўпини ўз зиммасига олади. Эхтимолки, истиқболда сунъий Ақл юзага келса, не ажаб! Электроника билан бирга материя ҳаракатининг янги шакли юзага келиб, у мустақил фаолият бошлаб, одамнинг ỹзига қарши ҳаракат бошлаб юбормасмикан, деган ҳавотирликлар ҳам йỹқ эмас. Бундай ҳавотирликлар фантастик ёзувчиларда пайдо бỹлмоқда, аммо у илмий асосларга эга бўлмаса-да, «сунъий Ақл » атамаси кенг бахс-мунозаралар учун асос бỹлмоқда . «Сунъий Ақл» атамаси электрон саноқ машиналари кундалик эҳтиёжга айланган мамлакатлардан келмоқда. Машина жуда яхши шахмат ỹйнайди, уй хисоб-китобларини юритади ва солиқларни тỹлайди, турли- туман справкалар билан таъминлайди. «Ақлли машина» яратиш сохасидаги муваффақиятлар нечоғли улкан бỹлмасин, улар қанчилик маиший ҳаётимиз, хатто тафаккур тарзимизни ниҳоятда ỹзгартириб юбормасин, барибир, у юқори ташкил топган материя – мия махсули бỹлган Аклнинг ỹрнини боса олмайди. Компъютор қанчилик такомиллашган бỹлмасин, у фақат инсон ỹз мақсадлари учун яратган машина бỹлиб қолади, бинобарин, ҳар қандай машина одам ỹз олдига қỹйган мақсадлари руёбга чиқиши учун фойдали бỹлиши ёки бỹлмаслигига қараб баҳоланади. Зеро, машинанинг ỹзида ва ỹзи учун ҳеч қандай мақсад бỹлмайди, у одам қỹйган дастур асосида ҳаракат қилади. Масалан, автопилот такрор алоқани йỹлга қỹяди, мақсадни амалга оширади. Аммо бу мақсад одам томонидан белгиланган бỹлади. Шуни алохида таъкидлаш ỹринлики, «Суъний Ақл» нинг юзага келиши ва у инсон фаолиятининг жуда кỹп тармоқларини ỹзига қамраб олиб бориши цивилизациямиз янги юқори босқичга ỹтаётганидан дарак берадики, бу инсоният олдига дунёқараш билан боғлиқ қатор муоммоларни ҳал қилиш вазифасини юклайди. Мафкура эса ана шу янгича қарашларни кенг халқ оммасига етказиши, унда олам ходисаларига янгича ёндашувларни қарор топтиришга даъват этилгандир. Ҳозирги замон мафукураси илм-фан далилларига таянган , одамзоднинг миллати, ирқи, дини ва бошқа социал тафавутларидан қатъий назар, муроса қилиб яшаш, меҳр-мухаббатли, меҳр-оқибатлилик сифатларига эга қилишга даъват этилгандир. «Суъний Ақл»ҳам худди шу мақсадларга хизмат қилиши керак. Маълум бỹлдики, материя ҳаракати унинг барча даражаларига (нотирик табиат, тирик табиат, жамият)да ỹзини-ỹзи ташкил этиш қонуни – синергетика қонунига амал қилади. Ушбу қонун «табиат стратегияси» тараққиётининг ички мантиғини англатади. Бу жараённинг боришида нафақат моддий олам ташкилланиши мураккаблашиб, материя

мавжудлигининг хилма-хил шакллари юзага келади, шу билан бирга зиддиятларнинг янги майллари ҳам пайдо бỹлади. Масалан, моддий олам тараққиётининг муайян босқичида Одам зоти пайдо бỹлди. Миллион йиллик эволюцион тараққиётида, яъни ҳозирги физиологик холат ва ақлий салохиятга келгунга қадар Табиат билан Одам ỹртасидаги зиддиятлар айтарли даражада намоён бỹлмаган . Ҳозирги замон одам зоти такомиллашган тана тузилиши, онгнинг юқори даражаси, ривожланган нутқ тили ва мураккаб тафаккур тарзига эга бỹлган, фанда Homa sapiens – Ақлли одам номи билан аталадиган мавжудод тарих майдонига келгач, унинг жамият бỹлиб яшаши шароитида Табиат билан Одамзот ỹртасида зиддиятлар аста-секин тỹпланиб –тỹпланиб, эндиликда у ỹзининг қарама- қарши томонига оға бошлаб, «Табиат-жамият-одамзот» кооэволюциясига жиддий путур етмоқда. Бундан кейинги асрларда фан ва техниканинг шитоб ривожланиши ва бу янги шарт-шароитга одамзоти, унинг турли уюшмалари (давлати, ижтимоий – иқтисодий тизими, ижтимоий ҳаракатлари, сиёсий патиялари, касбий ва ижодий ташкилотлари) жуда секинлик билан мувофиқлашаётгани (адаптацилашаётгани)сабаб бỹлмоқда. Фан ва техника тараққиёти бир томондан мисли кỹрилмаган турмуш қулайликларини яратди ва истиқболда бунданда юксакроқ яшаш имкониятларини вужудга келтириши аён бỹлиб турибди; иккинчи томондан, Одомзотда янги шароитга мувофиқ тафаккур ва турмуш тарзи шакллана олмаётгани, хусусан жамиятда маънавий –ахлоқий мухит тобора издан чиқиб бораётгани туфайли Табиат ва жамият ỹртасида жуда қалтис зиддиятлар пайдо бỹлмоқда. Булар: 1-дан, одамзот фаолияти туфайли атроф-мухит – экологиянинг бузилиши тобора хавфли тус олиб бораётганидир. Эндиликда одамзот яратган техномасса биомассага нисбатан ошиб бормоқда. 2-дан, фан ва техника ютуқларидан ғайриинсоний мақсадлар йулида фойдаланиш майллари вужудга келмокда. Бу эса янги катта зиддиятларни келтириб чиқармокда. 3-дан, ядро уруши чиқиш хавфи хамон сақланиб турибди. У ва бошка зиддиятларни хал этиш кўп жихатдан инсоният ақл-заковати қайси томонга оғиб кетишига боғлиқ бўлиб қолмоқда. Одамзотнинг битта умумий В атани бор : у Ер деб аталади. Ҳ озирча одам яшайдиган Ердан бошка макон й ў к. Демак, О на - таби а т инсон са ҳ оватига му ҳ тож б ў либ қ олган экан, «таби а т-жамият - одамзод» ў ртаси да тобора бузи л иб бораётган кооэволюцияни тиклаш жоиз. Бу зиддиятларнинг келиб чикишига фан ва техника айбдор эмас, балки унинг муваффа ққ иятлар и дан о қ илона, инсонга монанд тарзда фойдаланиш қ обилиятига одамзод эга бул м аётгани сабабли рўй бермоқда . Фан-техника инқилоби туфайли юзага келган номутаносибликни фақат фан-техника ёрдамидагина ҳал этиш мумкин. Бунинг учун табиат ўз тараққиётининг Ноосфера – Ақл соҳаси босқичига ўтганини англаш, мафкура воситалари орқали буни бутун дунё аҳолисига тушунтириш, Ақлни ҳамма соҳада оқилона ишларга буриб юбориш стратегиясини ишлаб чиқиб, уни амалга ошириш учун зарур моддий ресурсларни ишга солиш давр талаби бўлиб

турибди. Яъни табиат стратегиясидан Ақл стратегияси томон инсоният бирлашиб, ягона куч сифатида дадил қадамлар ташлаш кераклигини англаш вақти келди. Хулоса: а)тирик табиат ва ижтимоий тараққиётда ахборотнинг ўрни табора салмоқли бўлиб бормоқда, XXI аср ахборот технологиялар асрига айланиши кузатилмокда. б) фан ахборатни йиғиш, тартиб(система)га солиш, сақлаш ва такрорлаш шакли сифатида биосфера тараққиётида ҳал қилувчи омилга айланди; в) «суъний ақл» ва унга ижтимоий эҳтиёж тобора ортиб бормокда; г) эндиликда табиат тараққиётига ҳам Акл ҳал қилувчи таъсир ỹтказиш палласига кирдики, инсоният Ақл ва унинг меваси бỹлган фан-техника муваффақиятларидан фақат инсоният манфаатлари йỹлида фойдалана олишга ỹзида куч-қудрат топа олишига умид боғлаш мумкин.

O'xshashlar

Миллий мафкура ва шахс тарбияси масаласи

Мафкуравий ижтимоий институтлар ва ғоявий иммунитетни ҳосил этиш муаммоси

Талабаларда мустақиллик тафаккурини шакллантиришнинг илмий-назарий асослари

Миллий-маънавий тикланишда санъатнинг роли

Миллий-маънавий тикланишнинг заминлари ва маданий муаммолари