logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Mexanika
  4. Zamin gruntlari qismlaridagi kuchlanishlar

Zamin gruntlari qismlaridagi kuchlanishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109.5 KB
Ko'chirib olish
ZAMIN GRUNTLARI QISMLARIDAGI KUCHLANISHLAR Reja: 1.Gruntlarning kuchlanish-deformatsiya holatlari 2.Tabiiy kuchlanishlar 3.Inshootdan uzatiladigan bosim ta`siridagi kuchlanishlar 1. Gruntlarning kuchlanish-deformatsiya holatlari Poydevorlarni loyihalashda zamindagi gruntlarning fizikaviy, fizikaviy-kimyoviy va mexanik xossalari ko`rsatkichlaridan tashqari, zamin qatlamlaridagi kuchlanishlarni ham bilish lozim. Bu kuchlanishlar gruntning xususiy og`irligidan hosil bo`ladigan tabiiy va inshootdan uzatiladigan tashqi yukning qo`shimcha bosimlari ta`sirida yuzaga keladi. Tabiiy bosim va uning ta`sirida hosil bo`ladigan kuchlanishlar yer sirtidan uning pastki qatlamlariga qarab oshib boradi. Tashqi yukdan hosil bo`ladigan kuchlanishlar (bosim) esa chuqurlik oshgan sayin kamayib (so`nib) borish xususiyatiga egadir. Bunda zamining har bir nuqtasiga kuchlanishlarning oltita tashkil etuvchisi (  x ,  y ,  z ,  xy ,  yz ,  zx ) ta`sir qiladi. Kuchlanishlar o`z navbatida gruntlarning deformatsiyalanishiga (hajmi va shaklining o`zgarishiga) sabab bo`ladi. Normal  kuchlanishlar grunt qismlarini har tomondan siqib, ularni zichlaydi, bu esa o`z navbatida zarrachalarning bir-biri bilan jipslashishi va ular orasidagi ishqalanish kuchlarining oshishiga olib keladi. Poydevor zaminidagi gruntlarning cho`kishini o`rganishda, normal kuchlanishlarning vertikal o`qga tik kesimlar bo`yicha ta`sir qiluvchi maksimal  z tashkil etuvchilari ishlatiladi. Urinma  kuchlanishlar grunt qismlarini bir-biriga nisbatan o`zaro siljitib, ularning muvozanat holatini bo`zishga harakat qiladi. Agar gruntning biror kesimidagi urinma kuchlanishlarning qiymati uning siljishga qarshiligidan katta bo`lsa, grunt qismlarining siljishi yoki ularning poydevor tovonidan sitib chiqarilishidek holatlar yuzaga kelishi mumkin. Ma`lumki, zarrachalari bikr bog`lanmagan (emirilgan) va qoya gruntlarining tuzilishlari bir-biridan ancha farq qiladi. Bu esa ularning kuchlanishlar ta`siridagi deformatsiyalanish xususiyatlarida ham o`z aksini topadi. Qoya gruntlarning minerallari bir-biri bilan bikr bog`langan. Shu sababli, inshootlardan foydalanishning amaldagi shart-sharoitlarida ular asosan elastik deformatsiyalanadi. Qoya gruntlarining deformatsiyalanish xususiyatlarini materiallar qarshiligidan ma`lum bo`lgan umumlashgan Guk qonuni asosida baholash mumkin. Demak, deformatsiya moduli (E), ko`ndalang kengayish koeffitsienti (  ) va siljish moduli (G) qoya gruntlari shakl o`zgarishining asosiy ko`rsatkichlari bo`lib xizmat qiladi. Bunda siljish moduli quyidagi ifoda bo`yicha aniqlanadi: G = E / 2 ( 1 +  ) . (1) Zarrachalari kuchsiz bog`langan sochiluvchan va gilli gruntlarning kuchlanish-deformatsiya holatlari, qoya gruntlarinikiga nisbatan birmuncha murakkabdir. Chunki, bu gruntlar avvalo xilma-xil, bir jinsli bo`lmagan tuzilishga ega, bundan tashqari gilli gruntlarning mexanik xossalari ularning tarkibidagi suvning miqdori va sifatiga ham bog`liqdir. Yemirilgan gruntlar qismlaridagi kuchlanganlik holatlarining zamonaviy nazariyasi prof. N.M.Gersevanov tadqiqotlariga asoslangan bo`lib, unga ko`ra, gruntlarning deformatsiyalanishida quyidagi uch xil o`ziga xos bosqichlar bir-biridan farqlanadi: 1) zichlanish bosqichi; 2) jadal siljish va zichlanish bosqichi; 3) zaminning umumiy buzilish bosqichi. Deformatsiyalanishning birinchi bosqichi poydevordan zaminga uzatiladigan va grunt qatlamlarida hosil bo`ladigan kuchlanishlarning birmuncha kichik qiymatlarida kuzatiladi. Birinchi bosqichning boshlanishida, ancha kichik bosimlar ta`sirida bo`lgan gruntning elastik deformatsiyalanishi hisobiga, poydevor bir-oz cho`kishi mumkin (1- rasm, g, OA chizik). Bunda cho`kish, grunt zarrachalari, bog`langan suv va qamralgan havoning elastik deformatsiyalanishi hisobiga sodir bo`ladi. Gruntning elastik deformatsiyalanish chegarasini tavsiflovchi bosimga uning strukturaviy (tuzilish) mustahkamligi ( р с ) deyiladi. Tashqi yukdan uzatiladigan bosimning р  р с qiymatlarida gruntdagi suv va havoning qisman siqib chiqarilishi va bog`lanish kuchlarining kamayishi hisobiga, grunt zarrachalarining bir-biriga nisbatan o`zaro siljishi yuzaga keladi. Natijada grunt elastiko-plastik deformatsiyalana boshlaydi. Agar bosim yana ham oshirib borilsa, poydevor qirralariga yaqin qismlarda, nafaqat grunt zarrachalarining, shuningdek grunt qatlamlarining ham o`zaro siljishini (1–rasm, b) kuzatish mumkin. Ya`ni, gruntning bu qismlaridagi urinma kuchlanishlar uning siljishga chegaraviy qarshiligi  с ga teng yoki unga yaqin bo`ladi. Bu holat birinchi (zichlanish) bosqichning yakunlanganligini va ikkinchi bosqichning boshlanganligini bildiradi. Birinchi bosqichdagi s = f(p) bog`lanishining bir-oz egrilangan grafigi (1–rasm, g, OV egri chiziq), hisoblarda, shartli ravishda to`g`ri chiziqli deb qabul qilinadi. 1 – rasm . Poydevor zaminidagi gruntniing deformatsiyalanish bosqichlari : a – zichlanish bosqichi ; v – jadal siljish va zichlanish bosqichi ; v – umumiy buzilish bosqichi ; g – cho ` kish grafigi ; 1 – qattiq zarrachalarning harakatlanish traektoriyasi ; 2 – zarrachalarning deformatsiyalanishgacha bo ` lgan joylashuv chizig ` i ; 3 – deformatsiyalanishdan keyingi joylashuv chizig ` i ; 4 – mahalliy siljish maydonchalari ; 5 – sirpanish ( siljish ) tekisliklari ; 6 – bikr yadro Bosimni yanada oshirib borish jarayonida kuzatiladigan deformatsiyalanishning ikkinchi ( jadal siljish va zichlanish ) bosqichida plastik deformatsiyalar yanada oshib boradi . Bunda poydevor tovonining qirralari bo ` ylab , maxalliy siljish maydonchalari yuzaga keladi (1– rasm , b ). Ikkinchi bosqich zamin qatlamlarining har tarafga siljiy boshlashi natijasida sodir bo ` ladigan gruntning yer yuzasiga bo ` rtib ( sitib ) chiqishi arafasida yakunlanadi . Poydevor zaminidagi gruntning navbatdagi yuklanishi uning keskin cho ` kishi va bo ` zilishiga ( yuk ko ` tarish qobiliyatining yo ` qotilishiga ) olib keladi . Bo ` zilish poydevor ta ` sir zonasidagi gruntning yer yuzasiga bo ` rtib chiqishi ko ` rinishida namoyon bo ` ladi (1– rasm , c ). O`zgaruvchan tashqi yuk bosimi va zamin gruntining cho`kishi orasidagi bog`lanish grafigi 1–rasm, d) da ko`rsatilgan. Deformatsiyalanishning zichlanish bosqichini chegaralovchi rsr,1 ga birinchi kritik bosim, kuchli siljish va deformatsiyalanish bosqichinining chegarasini tavsiflovchi р cr,2 ga ikkinchi kritik bosim deyiladi. Agar poydevor zamindagi kuchlanish-deformatsiya holatining birinchi bosqichi chegarasida ishlasa ( р  р cr,1 ), uning yuk ko`tarish qobiliyati yetarli deb qaraladi. Chunki, bunda cho`kish chizikli- deformatsiyalanish qonuniyatiga bo`ysunadi. To`g`ri loyihalangan poydevorlar zaminidagi grunt, odatda, shakl o`zgarishining birinchi bosqichi chegarasida ishlaydi. Qurilish me`yorlari va qoidalari (QMQ) bo`yicha, poydevorsozlik amaliyotining natijalariga asoslangan holda, zamin gruntini rcr,.1 dan bir-oz kattaroq bo`lgan р = R n bosimgacha ishlatish ruxsat beriladi. R n bosim zamin gruntining me`yoriy qarshiligi deyiladi. 2. Tabiiy kuchlanishlar Zamin gruntning ixtiyoriy gorizontal tekisligi, undan yuqorida joylashgan grunt qismlarining xususiy og`irligidan hosil bo`ladigan bosimni o`ziga qabul qiladi. Bu bosim tabiiy bosim deyiladi va ko`rilayotgan tekislik (kesimga) quyilgan tashqi kuch vazifasini bajaridi. Tabiiy bosim ichki kuchlar - tabiiy kuchlanishlar bilan muvozanatlashgan bo`ladi. Kuchlanishlarni aniqlashda grunt shartli ravishda yaxlit jism deb qaraladi. Bunday holda tabiiy bosim (tashqi kuch) va tabiiy kuchlanishlarning miqdorlari bir-biriga teng va ular o`zaro qarama-qarshi yo`nalgan bo`ladi. Tarkibi bir jinsli bo`lgan (bir xil tuzilishdagi gruntdan tashkil topgan) zamin gruntining ixtiyoriy chuqurlikdagi kesimida hosil bo`ladigan tabiiy kuchlanishlarning vertikal tashkil etuvchisi quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi:  zgi =  Z i , (2) bu yerda  - gruntning solishtirma og`irligi; Z i - ko`rilayotgan kesimning yer yuzasiga nisbatan joylashish chuqurligi. Tabiiy kuchlanishlarning gorizontal tashkil etuvchilari miqdorlari bo`yicha bir-biriga teng, ularni aniqlash ifodasi esa quyidagi ko`rinishga ega:  xgi =  ygi =   zgi , (3) bu yerda  - yon bosim koeffitsienti:  =  / (1 -  ). Zamin va poydevorlarni loyihalashda, asosan, tabiiy kuchlanishlarning vertikal tashkil etuvchisi ishlatiladi. Shu sababli, bundan keyin faqat ushbu kuchlanishlar haqida so`z yuritiladi va ular shartli ravishda tabiiy kuchlanishlar deb ataladi. Agar zamindagi grunt suvga to`la to`yingan va uning tarkibida gidravlik tutash erkin (gravitatsion) suv mavjud bo`lsa, tabiiy kuchlanishlar grunt skeletining suvdagi muallaq holatiga mos keladigan solishtirma og`irligi (  d,ef ) asosida hisoblanadi:  zgi =  d,ef Z i . (4) Gruntlarning tabiiy kuchlanganlik holati, odatda, vertikal tabiiy kuchlanishlar epyurasi orqali ifodalanadi. Bir jinsli zamin uchun bu epyura uchburchak shakliga ega (2-rasm, a). Poydevor zamini ko`pincha har xil gruntlardan tashkil topadi. Bunday holda tabiiy kuchlanishlarni quyidagi formula bo`yicha hisoblab topish mumkin:  zgi =  zg (i-1) +  i h i , (5) bu yerda  zg (i-1) - ko`rilayotgan kesimdan yuqorida joylashgan grunt qatlamining quyi qismlaridagi kuchlanish;  i - tekshirilayotgan qatlamdagi gruntning solishtirma og`irligi; h i - tekshirilayotgan qatlam qalinligi. 2 – rasm. Gruntdagi tabiiy kuchlanishlar epyuralari: a – bir jinsli zaminda; b – har-xil gruntlardan iborat zaminda Qatlamlari har xil gruntlardan tashkil topgan zamin kesimlaridagi tabiiy kuchlanishlar epyurasi 2-rasm(b)da ko`rsatilgan. Yemirilgan gruntlar ustida barpo etiladigan gidrotexnika inshootlari zaminidagi kuchlanishlarni (5)-formula bilan hisoblashda,  i o`rniga  d,ef,i ishlatiladi. 3. Inshootdan uzatiladigan bosim ta`siridagi kuchlanishlar Tashqi yuklardan hosil bo`ladigan kuchlanishlarni aniqlashda grunt bir marta yuklangan, yaxlit va chiziqli deformatsiyalanadigan jism sifatida qaraladi. Bu esa o`z navbatida, kuchlanishlarni elastiklik nazariyasining qoidalari va yechimlari asosida aniqlash imkonini beradi. Ma`lumki, tashqi yuklar poydevor orqali zaminga yoyilgan kuch (bosim) ko`rinishida uzatiladi. Agar bu bosim tekis taqsimlangan bo`lsa, yuklanish maydonchasining markaziy o`qi bo`ylab z chuqurlikda joylashgan ixtiyoriy A nuqtadagi (3-rasm, a) normal kuchlanishlar quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi:  zp = КР 3 , (6) bu yerda K – maxsus jadval bo`yicha poydevor shakli va o`lchamlariga bog`liq holda qabul qilinadigan (bosimning so`nib borish qonuniyatini belgilovchi) koeffitsient; Р 3 – poydevor tovoni bo`yicha ta`sir qiluvchi zichlovchi bosim. Irrigatsiya inshootlarining poydevorlari, ko`pincha, to`g`ri to`rtburchak shaklida loyihalanadi. Bunday holda, har xil chuqurliklardagi normal kuchlanishlarni aniqlashda, K koeffitsientning qiymati nisbiy chuqurlik m=2Z/b va poydevor tovoni tomonlarining nisbati n = l/b ga bog`liq holda maxsus jadval ma`lumotlari bo`yicha qabul qilinadi. Poydevorning qirralaridan o`tgan vertikal o`q bo`yicha Z chuqurlikda joylashgan ixtiyoriy S nuqtadagi (2.3-rasm, b) normal kuchlanishlar, D.Ye.Polshinning tadqiqotlariga ko`ra, quyidagi ifoda yordamida hisoblanishi mumkin:  zp = 0,25 КР 3 . (7) (7) – ifodagi K ning qiymatini jadval bo`yicha qabul qilishda, nisbiy chuqurlik m = Z/b ga teng deb qabul qilinadi. N.A.Tsitovich va K.Ye.Yegorovlarning ko`rsatishicha, (7)-formula yordamida zaminning istalgan nuqtasidagi normal kuchlanishlarni aniqlash mumkin. Normal kuchlanishlarni aniqlashning ushbu qoidasi, burchak (qirra) nuqtalari usuli deb ataladi. Bu usulga ko`ra, zaminning qaralayotgan gorizontal tekisligi to`rtta tashkil etuvchi to`g`ri to`rtburchaklarga ajratiladi va bunda z chuqurlikda joylashgan ixtieriy «M» nuqtaning gorizontal proektsiyasi ushbu to`rtburchaklarning qirrasida joylashishi lozim. 2.3-rasm (b)da poydevor tovonining gorizontal proektsiyasi chegarasida joylashgan «M» nuqtadagi normal kuchlanishlarni aniqlashga doir sxema ko`rsatilgan. Bunda «M» nuqta, I-, II-, III- va IV- to`rtburchaklarning qirrasida joylashganligi sababli, bu nuqtadagi kuchlanishlar alohida to`rtburchaklar shaklidagi tekisliklar qirrasida hosil bo`ladigan, va (7)-formula bo`yicha aniqlanadigan qirraviy kuchlanishlar yig`indisiga teng bo`ladi:  zp = 0,25 ( К I + К II + К III + К IV ) Р 3 . (8) Agar «M» nuqta 3-rasm (v)da ko`rsatilgani singari, yuklanish tekisligidan tashqarida joylashgan bo`lsa, yuqoridagi qoidalarga ko`ra, undagi yig`indi kuchlanishlar quyidagi ifoda bo`yicha hisoblanadi:  zp = 0,25 ( К I + К III - К II - К IV ) Р 3 . (9) 3 – rasm. Zamin gruntining ixtiyoriy nuqtalarida tashqi yukdan hosil bo`luvchi kuchlanishlarni aniqlashga doir sxemalar «M» nuqtaning 3-rasm (g) dagi joylashuv holati uchun:  zp = 0,25 ( К I + К IV - К II - К III ) Р 3 . (10) ADABIYOT 1.Karimov I.A. O`zbekiston XX1 asrga intilmoqda. – T., O`zbekiston, 1999. 2.Karimov I.A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlash-tirish yo`lida. – T., O`zbekiston, 1999. 3.Karimov I.A. O`zbekiston XX1 asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T., O`zbekiston, 1997. 4.QMQ 2.02.01-98. Bino va inshootlar zaminlari. – Toshkent, 1999. QMQ 2.01.07-97. Yuklar va ta`sirlar. – Toshkent, 1998. 6.Frolov N.N. Proektirovanie osnovaniy i fundamentov gidromeliorativnx soorujeniy. M.: Kolos, 198 7.Silkin A.M., Frolov N.N. Osnovaniya i fundament. M.: Kolos, 1987. 8.Tsitovich N.A. Mexanika gruntov. M.: Stroyizdat, 1983. 9.Rasulov X.Z. Gruntlar mexanikasi, zamin va poydevorlar. T.: O`qituvchi, 1993. 10.Ashrabov A.A., Zaytsev Yu.V. Qurilish konstruktsiyalari. T.: O`qituvchi, 1988. 11.Dalmatov B.I. Mexanika gruntov, osnovaniya i fundament. M.: Stroyizdat, 1986. 12.Pesikov Ye.S. Proektirovanie fundamentov gidrotexnicheskix soorujeniy. T.: TIIIMSX, 1989. 13.Gidrotexnicheskie soorujeniya. - http: //WWW. Vozrojderie. ru/gidroteh. htm. 14.Gidrotexnicheskie soorujeniya. – Stroitelstvo.-http: //vesi. ru/Map/ts/ts. 20Ya NNPS. htm

O'xshashlar

Zamin va poydyevorlarni loyihalashning asosiy qoidalari
Zamin gruntlarini sun`iy kuchaytirish usullari
GRUNTLARNING MEXANIK XOSSALARI
Gruntlar haqida asosiy ma`lumotlar
Gruntlar haqida asosiy ma`lumotlar