MUSHTUMCHАLI MEXАNIZMLАR TURLАRI, KINEMАTIK TАHLILI VА SINTEZI - Mexanika - Referatlar

MUSHTUMCHАLI MEXАNIZMLАR TURLАRI, KINEMАTIK TАHLILI VА SINTEZI

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1329.5 KB

Ko'chirib olish

MUSHTUMCHАLI MEXАNIZMLАR TURLАRI, KINEMАTIK TАHLILI VА SINTEZI REJА 1. Mushtumchali mexanizmlarning turlari, qo`llanish soxalari, afzallik va kamchiliklari. 2. Mushtumchali mexanizmlarning kinematik tahlili. 3. Mushtumchaning asosiy elementlari parametlari xaqida tushuncha. 4. Uzatish va bosim burchaklari. 5. Uzatish burchagini aniqlash.

I . Mushtumchali mexanizmlarning turlari va qo`llanishi Mashinalarning ishchi jarayonlarida ular tarkibida chiquvchi bo`g`inni talab qilingan qonun bilan harakatlanuvchi mexanizmlar bo`lishini taqazo qiladi. Bunday vazifani sodda, ixcham va ishonchli bo`lgan mushtumchali mexanizmlar bajarishi mumkin. Bunday mexanizmlarda chiquvchi bo`g`inning – turtkichning harakati aniq bo`ladi. Mexanizmlarda kiruvchi bo`g`in mushtumcha deb ataladi. Turtkichning harakat qonuni mushtumcha profiliga bog`liq bo`lib, mexanizmning asosiy xarakteristikasi hisoblanadi. (1, 2, 3-shakllar) Mushtumchali mexanizmlarning yuqorida ko`rsatilgan uchta turining har birida mushtumcha va turtkichni o`zaro joylashishiga, mushtumchaning harakatiga, chiquvchi bo`g`in elementining geometrik shakliga qarab turli toifadagi mushtumchali mexanizmni olish mumkin. Masalan, 2a–shaklda ko`rsatilgan bo`g`ini ilgarilanma harakatlanuvchi mushtumchali mexanizm turli kinematik sxemalarga ega bo`lish mumkin (3-shakl). Mushtumcha qo`zg`almas А o`q atrofida aylanishi (3a,b- shakl) yoki ilgarilama harakatlanishi (3v-shakl) mumkin. Turtkichning harakat o`qi mushtumchaning harakat o`qiga tik (3v-shakl) yoki qandaydir burchak bo`lishi mumkin. Chiquvchi bo`g`in – turtkich uchi o`tkir (3a,v-shakl), rolikli (3b-shakl) yoki diskli (1-shakl) bo`lishi mumkin. Turtkichning harakat o`q chizig`i mushtumcha aylanish markazidan o`tsa bunday mushtumchali mexanizm aktsial deb, agar turtkichning o`q chizig`i mushtumcha aylanish markazini yonlab o`tsa bunday mushtumchali mexanizm dezaktsial deb ataladi. Mashinalarda 2a,b-shaklda ko`rsatilgan mushtumchali mexanizmlar ko`proq qo`llaniladi. Mushtumchali mexanizmlar ishlaganda mushtumcha bilan turtkich doimo tutashishda bo`lishi kerak. Oliy kinematik juft elementlarining bog`lanishi geometrik kuch ta`sirida bo`lishi mumkin. 1-shakl. 2-shakl. Konstruktsiyasi, harakat turi, bo`g`inlarning o`zaro joylashishiga qarab turli mushtumchali mexanizmlar qo`llaniladi. Ularni chiquvchi bo`g`inni harakatiga qarab uchta turga bo`lish mumkin: 1. Ilgarilanma harakatlanuvchi turtkichli (2a-shakl); 2. Tebranma harakatlanuvchi turtkichli (2b-shakl). 3. Murakkab harakatlanuvchi turtkichli (2v-shakl). a) b) v)

Mushtumchali mexanizmda o`zgaruvchan egrilik radiusiga ega bo`lgan oliy kinematik juftli bo`g`in mushtumcha deb ataladi. Mushtumchaning harakat tekisligiga parallel tekislikdagi qirqimida hosil bo`lgan egri chiziq mushtumcha profili deb ataladi. 2a-shaklda keltirilgan mexanizmda 1-bo`g`in mushtumcha bo`lsa, α egri chiziq profili hisoblanadi. Mushtumcha ω burchak tezlik bilan aylanganda 3-rolikka ta`sir qilib, 2-turtkichni C- C yo`naltiruvchi bo`ylab ilgarilanma harakatlantiradi. 2b-shaklda mushtumchali mexanizmni 2-turi ko`rsatilgan. Mushtumcha aylanganda 3-rolikchaga ta`sir qilib , 2-turtkichni C nuqta atrofida tebrantiradi. 3-shakl. Аriqchali mushtumcha (3g,d-shakl) oliy kinematik juft elementlarining geometrik bog`lanishini ta`minlaydi. Kuch ta`sirida bog`lanish og`irlik kuchi yoki prujinaning elastiklik kuchi vositasida amalga oshiradi (2a, b-shakl; 3b, v-shakl). Mushtumchali mexanizmlarni tekis va fazoviy turlarga ajratish mumkin. Аgar mexanizm bo`g`inlari bir yoki bir necha paralel tekisliklarda harakat qilsa, tekis mushtumchali mexanizm deyiladi (3a,b-shakl.). Аgarda mushtumcha bir tekislikda, turtkich esa boshqa tekislikda harakat qilsa fazoviy deb ataladi (3g-shakl). 3g-shaklda ko`rsatilgan 1-tsilindrik baraban o`z o`qi atrofida aylanadi. Barabanni sirtiga ma`lum harakat qonuniga moslab kichik ariqcha o`yilgan va uning ichiga 2-turtkichning to`rtburchakli qismi tushib turadi. Baraban aylanganda turtkich ilgarilama harakatlanadi. II. Mushtumchali mexanizmlarning kinematik tahlili Kinematik tahlilni bajarish uchun «teskari aylantirish» usuli qo`llaniladi. Buni quyidagicha ta`riflash mumkin. Mushtumcha aylanish o`qi atrofida qo`shimcha ω qush =- ω 1 tezlik bilan teskari aylantirilganda mushtumcha to`xtab, uning atrofida turtkich aylanadi. Natijada turtkich turli vaziyatlarda mushtumcha profilini turli nuqtalarda kesib o`tadi. Bu nuqtalar mushtumchani aylanishida turtkichning turli holatlarini ifodalanadi. Tekislikda harakat qiluvchi uchi o`tkir mushtumchali mexanizmning kinematik tahlili quyidagi tartibda bajariladi. 2-turtkichni o`qi 1-mushtumchani aylanish markazidan o`tadi. Mexanizmni μ l masshtabda turtkich eng pastki holatda bo`lganda chiziladi. Bunda mushtumcha profilining radiusi R 0 – eng kichik (minimal) qiymatda bo`ladi (4,a-shakl). a) b) v) g) d)

Co`ngra radiusi R 0 ga teng aylana chizib, uni 8 teng bo`laklarga bo`linadi va mushtumchani aylanish yo`nalishiga teskari ravishda raqamlar bilan belgilanadi. 4- shakl. Mushtumchani aylanish markazidan o`tkazilgan aylananing chiziqlari mushtumcha profili bilan kesishguncha davom ettirilib, profilda 1 1 , 2 1 , 3 1 … nuqtalari belgilanadi. Shunday qilib, 01 1 , 02 1 , 03 1 lar mushtumcha profilidagi tegishli nuqtalarning radius vektorlari hisoblanadi. Radius vektorlari kattalashib borganda turtkich yuqoriga ko`tariladi, kichiklashganda esa pastga tushadi. 4-shaklga qaraganda turtkich 4 holatda maksimal masofaga ko`tariladi. Mushtumcha 0 nuqtasini markaz qilib 1 1 , 2 1 , 3 1 , 4 1 , 5 1 , 6 1 , 7 1 nuqtalarini turtkichning dastlabki vertikal holati o`qiga chiqaramiz va I, II, III … nuqtalarini hosil qilamiz. Turtkichning ko`tarilib-tushish grafigini tuzish uchun koordinata sistemasini ordinatalar o`qida μ s masshtabda, abtsissalar o`qiga esa mushtumchani aylanish davri (T) ni x t masshtabda qo`yiladi (4b-shakl). Vaqt masshtabi quyidagicha aniqlanadi:мм c Xn t t ; 60 1   Bu erda: n 1 – mushtumchaning aylanish chastotasi, ayl/min x t – abstsissalar o`qida olingan ixtiyoriy kesma uzunligi. Mushtumchani e ng kichik radiusi bilan chizilgan aylanani sakkizta teng bo`lakka bo`lganimiz uchun x t orali g` i ham 8 ga teng bo`laklarga bo`linib , 0, 1, 2, 3 … bilan belgilab chiqiladi. Turtkich ustidagi I, II, III … nuqtalardan gorizontal chiziqlar o`tkazib , abstsissadagi 1, 2, 3… nuqtalardan o`tkazilgan ordinatalar bilan kesishish 1 II , 2 II , 3 II … nuqtalari aniqlanadi va ularni tutashtirib , s-t grafigi hosil bo`ladi. Grafik masshtabi ani q lanadi:a) b)

мм мм Y R Y S S l S S ; max max max max    Bu erda: S t ax – turtkichning haqiqiy maksimal ko`tarilish masofasi, mm μ l – mexanizm masshtabi, мм мм R max - mushtumcha profilining e ng katta radiusi, mm S-t grafigini bir marta differentsiallab , V-t tezlik grafigi, ikki marta differentsiallab , turtkichning a-t tezlanish grafigi aniqlanadi. Turtkichning harakat chizi g` i mushtumcha aylanishi o`qidan ma`lum masofada joylashgan (dezaksial) mushtumchali mexanizmning kinematik tahlili yuqorida bayon qilingan markaziy (aksial) mushtumchali mexanizmlarning kinematik tahliliga o`xshash tartibda bajariladi. Mexanizmni tahlil qilish uchun mushtumcha aylanish markazidan e radiusi bilan aylana chiziladi (5a-shakl). Turtkichning vertikal o`qi e radiusli aylanaga urinma bo`ladi. Urinish nuqtasini 0 bilan belgilab , aylanani teng bo`laklarga bo`linadi. 5a-shaklda aylana sakkizta teng bo`lakka bo`lingan. Bo`linish nuqtalarini 1, 2, 3… belgilab , har qaysi nuqtadan urinma o`tkaziladi. Urinmalarning mushtumcha profili bilan kesishgan nuqtalarini 1 1 , 2 1 , 3 1 … raqamlari bilan belgilab, mushtumcha markazidan radiuslari А 1 1 , А 2 1 , А 3 1 … bo`lgan aylana yoylari o`tkaziladi va ularni turtkichning vertikal holati bilan kesishtiriladi. Natijada turtkich o`qi ustida 1, 2, 3, 4… nuqtalar hosil bo`ladi. 5- shakl. Turtkichning ko`tarilib-tushish grafigini (5b-shakl) chizish usuli yuqorida bayon qilingan aktsial mushtumchali mexanizmlarning S-t grafigini qurishga o`xshashdir. S- t grafigi masshtablari aniqlanib, differentsiallash orqali turtkichning tezlik va tezlanish grafiklari quriladi. III. Mushtumchaning asosiy elem en tlari va paramet r laria) b)

Mushtumchali mexanizmlarda turtkichning harakat qonuni mushtumcha profiliga bog`liqdir. Mushtumcha aylanish o`qiga tik o`tkazilgan tekislikdagi qirqimning egri chizig`i. 1–amaliy (ishchi) profil bo`lib, bir xil masofadan o`tuvchi egri chiziq 2–nazariy (markaziy) profil deb ataladi (6-shakl). Tekislikda rolikni amaliy profil bo`ylab sirpantirmasdan dumalatilsa, А markaz nazariy profilni chizadi. N o rmal bo`ylab nazariy va amaliy profildagi nuqtalar orasi doimo rolikni ng r – radiusiga teng. 6-shakl. 7-shakl. Nazariy profil nuqtalarining holati  R radius vektor va  - qutb burchagi bilan ifodalanadi. Аmalda mushtumchaning nazariy profili quyidagicha chiziladi: radiusi rolik « r » radiusiga teng ishchi profildagi turli nuqtalardan ko`p aylana yoylari o`tkazildi. Bu yoylarga o`tkazilgan urinma egri chiziq mushtumchaning nazariy profili hisoblanadi. Mushtumchali mexanizmlarni tahlil va sintez qilishda mushtumchaning nazariy profili aloxida axamiyatga ega. 6–shaklda nazariy profilning bir qismi qurilishi ko`rsatilgan. Markaziy profilning eng kichik radius vektori mushtumchaning minimal yoki boshlang`ich radiusi deb ataladi va « 0R » bilan, nazariy profilning joriy radius vektorlari esa « R » xarfi bilan belgilanadi. Mushtumchali mexanizm turtkichining harakati bir necha fazalarga bo`linadi: uzoqlashish, yuqorida to`xtash, qaytish va pastda to`xtash. Har bir fazaga mushtumchaning aylanish faza burchagi to`g`ri keladi: у uzoqlashish burchagi, T Ю.  yuqorida to`xtash burchagi. к  - qaytish burchagi va ТП.  pastda to`xtash burchagi. 7–shaklda turli yoylardan tuzilgan mushtumchali mexanizm ko`rsatilgan. Mushtumcha ТП.  faza burchagiga aylanganda turtkich harakatlanmaydi, ya`ni pastki xolatida turadi, chunki profilning radiusi 0R aylana yoyi shaklida bajarilgan. Mushtumcha y burchagiga aylanganda turtkich yuqoriga ko`tariladi. Mushtumcha 0 aylanish markazidan uzoqlashadi. Mushtumcha Т Ю.  - burchagiga burilganda, turtkich yana to`xtaydi va yuqori holatda turadi, chunki profil aylana yoyi bilan hosil bo`ladi. Mushtumcha к burilganda turtkich pastga harakatlanadi va dastlabki holatiga qaytadi. Аmalda turtkichning harakat fazalari bir - biri bilan almashgan holda turlicha bo`lishi mumkin. Ko`rib chiqilgan to`rtta fazadan tashqari oraliqda to`xtash holatlari ham bo`lishi mumkin. Mushtumchaning faza burchaklari yig`indisi 360 0 ga teng. Nazariy markazdan Amaliy (ishchi)

T urtkich roligining А markazi mushtumchani aylanish markazidan maxS - eng katta masofaga uzoqlashishi turtkichning maksimal yurishi deb ataladi. IV. U zatish va bosim burchaklari Mushtumchali mexanizmlarda turtkich А nuqtasining absolyut va nisbiy tezliklari orasidagi o`tkir burchak  uzatish burchagi deb ataladi. (8a - shakl) mushtumchaning turtkichga F ta`sir kuchini yo`nalishi bilan turtkichni V A – absolyut tezligi yo`nalishi orasidagi « v » o`tkir burchak bosim burchagi deb ataladi. Аgarda oliy juftdagi ishqalanish nazarga olinmasa, F kuch A nuqtadan n n normali bo`ylab yo`naladi (8b - shakl). Uzatish va bosim burchaklarining yig`indisi 90 0 ga teng. 0 90 v  (1) Bu ikki tushunchalar, ya`ni uzatish va bosim burchaklari, mexanizm va mashinalar nazariyasida chuqur o`rin olib, texnik adabiyotlarda keng qo`lanadi. Shuning uchun mavzu bayonida uzatish va bosim burchaklaridan foydalaniladi. 8 a–shaklda 2A V absolyut tezlik turtkichni harakat chizig`i bo`ylab, 12 A AV nisbiy tezlik t t urinma bo`ylab yo`nalgan. Ular orasidagi  o`tkir burchak uzatish burchagi va uni 90 0 ga to`ldiruvchi v burchagi bosim burchagi hisoblanadi. Uzatish va bosim burchaklari mushtumchali mexanizmlarda alohida axamiyat kasb etadi. Uzatish burchagi oshganda turtkichni xarakatlantiruvchi kuch xam oshadi va mexanizmni foydali ish koeffitsientiga ta`sir qiladi. 8-shakl. 9-shakl. 8 b-shaklda mushtumchali mexanizmlarga ta`sir qiluvchi ba`zi kuchlar ko`rsatilgan. Bu erda F mushtumchaning turtkichga normal bo`ylab yo`nalgan (ishqalanish hisobi olinmaydi) ta`sir kuchi F Fy kuchining turtkichni harakatlantiruchi foydali tashkil etuvchisi; xF - turtkichning harakatiga qarshilik qiluvchi F kuchning zararli tashkil etuvchisi, chunki bu kuch turtkichni harakat chizig`iga tik yo`nalgan; Q - turtkichga ta`sir qiluvchi qarshilik kuchlarining teng ta`sir etuvchisi. 8 b-shakldagi kuch vektorlari uchburchaklaridan: )3( sin )2( cos   F Fy F Fx   b)a)

Ifodalardan quyidagi xulosaga kelish mumkin.   uzatish burchagi oshganda Fy foydali kuch oshib,  Fx zararli kuch kamayadi. Buni yaqqol 9-shakldan ko`rish mumkin.  burchagining kichik qiymatlarida ( Fx kuchining oshishi natijasida) yo`naltiruvchida ishqalanish kuchlari tezda oshadi va turtkich harakat qila olmay tiqilib qoladi. IV. Uzatish burchagini aniqlash Mushtumchali mexanizmlarning asosiy o`lchamlari va kinematik xarakteristikalari orqali uzatish burchagi formulasini keltirib chiqarish mumkin. Uzatish burchagining ifodasi faqat turtkichning uzoqlashish fazasi uchun keltirib chiqariladi, chunki kuch bilan tutashuvchi mexanizm qaytish fazasida turtkich prujinani qayishqoqlik (elastiklik) kuchi ta`sirida harakatlanadi, mushtumchaning turtkichga bosim kuchi esa qarshilik ko`rsatib, harakatni sekinlashtiradi. Mushtumchaning ko`tarilish S masofasi va e kesma hamda mushtumchani 1  burchak tezligi musbat yo`nalishiga ega bo`lgan holni ko`ramiz (10 - rasm). Mushtumchaning bir qismi 0R radiusli aylana yoyi shaklidagi mexanizmning (10a - shakl) tezlik rejasini quramiz. (10b - shakl) 10-shakl. Mexanizmni ng А nuqtasida bir – biriga mos mushtumcha va turtkichni ng А 1 va А 2 fizik nuqtalari bor. Mushtumcha А 1 nuqtasining tezligi aniqlanadi. R VA   1 1  (4) Turtkich А 2 nuqtasining tezligi vektor tenglamalar asosida qurilgan tezlik rejasidan aniqlanadi (6b - shakl).         )6( // )5( 2 1 2 1 2 YY V V V V A A A A A 10b – shakldagi k a a 2 1  dan: k a ka tg 2 1   (7) Bu ifodani quyidagicha o`zgartiramiz.      cos sin cos sin 1 2 1 1 2 1 2 1 A A A V V V Pa Pa Pa k a ka tg        ( 8 )b) a)

( 8 ) ga ( 4 ) ni qiymatini ko` ygandan so`ng :     cos sin 1 2 R V R tg A   ( 9 ) C A O1  dan: S S AC R    0 sin  e R   cos (10) (10) ni (9) ga qo`yib, uzatish burchagining yakuniy formulasi keltirib chiqariladi: e V S S tg A    1 0 2   (1 1 ) bu erda 0S -turtkichning mexanizm konstruktsiyasiga bog`liq boshlang`ich siljishi  S turtkichni ng joriy siljishi, V A2 – turtkich tezligi, 1 mushtumchaning burchak tezligi, e dezaksial (turtkich harakat chizig`ini mushtumcha aylanish markazidan siljishi). e G`ng tomonda bG`lsa manfiy, aks xolda musbat ishora bG`ladi. Аksial mexanizmda 0e bo`lsa, uzatish formulasi soddalashadi. 1 0 2   AV S S tg   (1 1 a)

O'xshashlar

MEXАNIZMLАRNING KINEMАTIK TАHLILI, VАZIFАLАRI VА USULLАRI. GRАFIK USUL

MАSHINА VА MEXАNIZMLАRNING TUZILISH АSOSLАRI. KINEMАTIK JUFTLАR VА KINEMАTIK ZАNJIRLАR NАZАRIYASI. MEXАNIZMLАRNING ERKINLIK DАRАJАSI

ISH, ENЕRGIYA VА QUVVАT

MEXАNIZM VА MАSHINАLАR NАZАRIYASI (MMN) FАNI, VАZIFАLАRI, UNING MАSHINАSOZLIKDАGI ROLI VА АSOSIY TUSHUNCHАLАR

MЕХАNIK TЕBRАNISH