СТАНДАРТЛАШТИРИШ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР - Metrologiya - Referatlar

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР Режа : 1. Умумий тушунчалар; 2. Стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари; 3. Стандартлаштириш ишларини ўтқазиш; 4. Стандартлаштиришга доир норматив ҳужжатлар; 5. Стандартларни тузиш ва уларни ишлаб чиқаришга жорий қилиш тартиби; 6. Стандартлар устидан давлат назорати.

1. Умумий тушунчалир 1992 йилнинг 2 майида Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида стандартлаштириш ишларини ташкил қилиш тўғрисида” ги 93-сонли қарорига мувофиқ Давлат сандартлаштириш тизими (ДСТ) ишлаб чиқилди ва у мамлакатимизнинг халқ хўжалигига жорий этилди. ДСТ ўзаро боғлиқ комплекс қоидалар, қонунлар ва низомларни ўз ичига олади. Ушбу ҳужжатлар: -стандартлаштиришнинг мақсадлари ва вазифаларини; -барча халқ хўжалиги тармоқларида стандартлаштириш бўйича ишларни ўтказиш услубиётини; -стандартлатириш органлари стр у ктураси ва уларнинг ҳуқуқлари ҳамда жавобгарлигини; -стандартлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш, тасдиқлаш ва жорий қилиш ҳамда уларга риоя қилиш тартибларини ва бошқаларни белгилайди. -Республикада стандартлаштириш ишларини ташкил этиш, мувофиқлаштириш ва таъминлашни : -Халқ хўжалиги тармоқларида – Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси хузуридаги Ўзбекистон Давлат стандартлаш, метрология ва сертификация маркази («Ўзстандарт» агентлиги); -Қурилиш, қурилиш индустрияси соҳасида, шу жумладан лойиҳалаш ва конструкциялашда –Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва қурилиш қумитаси (Давлат архитектура ва қурилиш қумитаси); -Табиий ресурслардан фойдаланишни тартибга солиш ҳамда атроф- муҳитни ифлосланишдан ва бошқа зарарли таъсирлардан муҳофаза қилиш соҳасида – Ўзбекистон Республикаси Давлат табиатни муҳофаза қилиш қумитаси (Давлат табиатни муҳофаза қилиш қумитаси); -Тиббий мақсадлардаги маҳсулотлар, тиббий техника ашёлари, дори- дармонлар соҳасида ҳамда республика саноати ишлаб чиқараётган, шунингдек импорт бўйича республикага етказиб берилаётган маҳсулотлардан инсон учун зарарли моддалар миқдорини аниқлаш масалаларида – Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги амалга оширади. 1. Стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари 1993 йил 28 декабрда Ўзбекистон Республикаси Олий кенгашининг қарори билан «Стандартлаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни қабул қилинди. Ушбу Қонунда стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари ёритилган. Улар қуйидагилардан иборат: -маҳсулотлар, жараёнлар, ишлар ва хизматларнинг (бундан буён «маҳсулот» деб юритилади) аҳолининг ҳаёти, соғлиғи ва мол-мулкига, атроф-муҳит учун хавфсизлги, ресурсларни тежаш масалаларида истеъмолчилар ва давлат манфаатларини ҳимоя қилишдан;

-маҳсулотларнинг ўзаро алмашинувчанлигини ва бир-бирига мос келишини таъминлашдан; -фан ва техника тараққиёти даражасига, шунингдек, аҳолининг ҳамда халқ хўжалигининг эҳтиёжларига мувофиқ ҳолда маҳсулот сифатини ҳамда рақобат қила олиш имконини оширишдан; -барча турдаги ресурслар тежалишига кумаклашишдан, ишлаб чиқаришнинг техник-иқтисодий кўрсаткичларини яхшилашдан; -ижтимоий-иқтисодий, илмий-техник дастурлар ва лойиҳаларни амалга оширишдан; -табиий ва техноген фалокатлар ҳамда бошқа фавкулодда вазиятлар юзага келиш хавф-хатарини ҳисобга олган ҳолда халқ хўжалиги объектларининг хавфсизлигини таъминлашдан; -истеъмолчиларни ишлаб чиқарилаетган маҳсулот номенклатураси ҳамда сифати тўғрисида тўлиқ ва ишончли ахборот билан таъминлашдан; -мудофаа қобилиятини ва сафарбарлик тайёргарлигини таъминлашдан; -ўлчовларнинг ягона бирликда бўлишини таъминлашдан иборатдир. Бу вазифаларни бутун мамлакат, айрим вилоят, айрим халқ хўжалиги тармоғи, ёки алоҳида ишлаб чиқариш бирлашмаси, корхона миқёсида ечиш мумкин. 3. Стандартлаштириш ишларини ўтказиш «Ўзстандарт» агентлиги “Стандартлаштириш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ стандартлаштириш ишларини ўтқазишнинг умумий қоидаларини, манфаатдор томонларнинг давлат бошқарув органлари, жамоат бирлашмалари билан олиб борадиган ҳамкорликдаги ишининг шакл ва усулларини белгилайди. «Ўзстандарт» агентлиги, Давлат архитектура ва қурилиш қумитаси, Давлат табиатни муҳофаза қилиш қумитаси ва республика Соғлиқни сақлаш вазирлиги ўз ваколатлари доирасида стандартлаштириш ишларини бажаришни бошқа ташкилотларга топширишга ҳақлидирлар. Стандартларни тасдиқлаган органлар стандартларга доир ахборот жамғармаларини ҳосил қиладилар ва юритадилар ҳамда манфаатдор истеъмолчиларни халқаро (давлатлараро, минтакавий) стандартлар, Ўзбекистон Республикаси стандартлари, хорижий мамлакатларнинг миллий стандартларига доир ахборотлар билан, шунингдек стандартлаштириш соҳасидаги халқаро шартномалар, техник-иқтисодий ҳамда ижтимоий ахборот давлат классифиқаторлари, стандартлаштириш қоидалари, нормалари ва тавсияларига оид ахборотлар билан таъминлайдилар. 4. Стандартлаштиришга доир норматив техник ҳужжатлар Ўзбекистон Республикасида стандартлаштиришга доир қуйидаги тоифадаги норматив ҳужжатлар қўлланилади:

Халқаро (давлатлараро, минтақавий) стандартлар; Ўзбекистон Республикасининг давлат стандартлари; Тармоқ стандартлари; Техник шартлар; Корхона стандартлари; Хорижий мамлакатларнинг миллий стандартлари. Стандартлаштиришга доир норматив ҳужжатлар жумласига, шунингдек стандартлаштириш қоидалари, нормалари, техник - иқтисодий ахборот классифиқаторлари ҳам киради. Мазкур ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва қўллаш тартиби «Ўзстандарт» агентлиги томонидан белгиланади. Халқаро (давлатлараро, минтақавий) стандартлар ва хорижий мамлакатларнинг миллий стандартлари, шунингдек халқаро қоидалар ва нормалар Ўзбекистон Республикаси иштирок этган шартномаси ва битимларга мувофиқ қўлланилади. Ушбу стандартлар, қоидалар ва нормаларни республика ҳудудида қўллаш тартибини «Ўзстандарт» агентлиги ва давлат бошқарувининг бошқа органлари ўз ваколатлари доирасида белгилайдилар. Стандартлаштиришга доир норматив ҳужжатлар ватанимиз ҳамда чет эл фан ва техникасининг замонавий ютуқларига асосланган ва Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига мувофиқ бўлиши лозим. Норматив ҳужжатларсиз маҳсулот ишлаб чиқариш ва реализация қилишга йўл қўйилмайди. Ўзбекистон Республикасининг манфаатлари ҳимоя қилинишини ва ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг рақобат қила олиш имконини таъминлаш учун асосли ҳолларда стандартларда истиқболга мўлжалланган, анъанавий технологияларнинг имкониятларидан илдамлашган дастлабки талаблар белгилаб қўйилади. Чет истеъмолчиларга етказиб бериладиган маҳсулотга доир стандартлар ва уларга киритилган ўзгартиришлар тегишлича «Ўзстандарт» агентлиги Давлат архитектура ва қурилиш қумитаси, Давлат табиатни муҳофаза қилиш қумитаси, Соғлиқни сақлаш вазирлиги органларида ёки уларнинг ишлаб чиқарувчи жойлашган ердаги минтақавий органларида ҳақ тўламасдан давлат руйхатидан ўтказилиши лозим. Маҳсулотнинг атроф-муҳит, аҳолининг ҳаёти, соғлиғи ва мол- мулкига хавфсизлигини таъминлаш учун, техникавий ва ахборот жиҳатдан маҳсулотнинг бир-бирига мос келиши ва ўзаро алмашинувчанлиги, уларни назорат қилиш усуллари бирлиги ва тамғалаш бирлигини таъминлаш учун стандартларда белгиланадиган талаблар, шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатлари билан белгиланадиган бошқа талаблар давлат бошқарув органлари, хўжалик фаолияти субъектлари риоя этиш учун мажбурийдир. Стандартларда маҳсулотни яратиш, ишлаб чиқариш ва етказиб бериш шартномасига киритилган, қонун ҳужжатларида назарда тутилган ўзга талаблар ҳам белгилаб қўйилиши мумкин.

Импорт маҳсулот, башарти у Ўзбекистон Республикасида амал қилаётган стандартларнинг мажбурий талаблар қисмига мувофиқлиги тасдиқланмаган бўлса, етказиб берилиши ва белгиланган мақсадда ишлатилиши мумкин эмас. Амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ мажбурий сертификатлантирилиши лозим бўлган маҳсулотни стандартлаштиришга доир норматив ҳужжатлар сертификатлаштиришни амалга оширишда риоя этиладиган талабларни, шунингдек ушбу талабларга мувофиқликни назорат қилиш ва синаш усулларини ўз ичига олиши лозим. Кўрсатиб ўтилган ҳужжатлар маҳсулотнинг мазкур турини сертификациялаштириш тизимида белгиланган қонунда ва тартибларга мувофиқ қўлланилиши лозим. Ўзбекситон Республикасининг техникавий шартларини ишлаб чиқиш, келишиб олиш, тасдиқлаш ва давлат руйхатидан ўтказиш тартиби ЎзРСТ 1.2-92 да баён этилган. Мустақил Давлатлар Ҳамдустлиги(МДҲ) доирасидаги стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш фаолияти 1992 йилдан бери амалдаги «Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш соҳаларида келишилган сиёсатни олиб бориш тўғрисидаги битим»га мувофиқ олиб борилади. Бу борада МДҲ қатнашчилари учун Давлатларо Кенгаш (МГС-Межгосударственный Совет) тузилган бўлиб, унга аъзо давлатларнинг стандартлаштириш бўйича миллий ташкилотлари иштирок этадилар. Улар давлатлараро стандартларни қабул қиладилар. 5. Стандартларни тузиш ва уларни ишлаб чиқаришга жорий қилиш тартиби Стандартни ишлаб чиқишда ташкилий-услубий бирликка эришиш максадида ҳамда стандартни ишлаб чиқиш босқичлари бажарилишини назорат қилиш учун турт босқич жорий этилган: 1-босқич – зарурият тўғилганда стандартни ишлаб чиқишда техник топшириқ тузилади ва тасдиқланади; 2-босқич – стандарт лойиҳасини ишлаб чиқиш (биринчи таҳрири) ва уни фикр мулоҳазалар олиш учун юбориш; 3-босқич – фикр мулоҳазалар устида ишлаш, стандарт лойиҳасини (охирги тахририни) ишлаб чиқиш, келишиш ва тасдиқлашга тақдим этиш; 4-босқич – стандартни тасдиқлаш ва давлат руйхатидан ўтказиш. Стандартларни ишлаб чиқиш босқичларини бир-бирига қўшиб олиб боришга йўл қўйилади. Стандарт уни тасдиқлаган ташкилотнинг қарори билан жорий қилинади. Стандарт муддати чекланмаган ёки чекланган тарзда тасдиқланади. Республика ҳудудидаги стандартларни давлат руйхатига олишни «Ўзстандарт» агентлиги амалга оширади. Бунинг учун стандарт тўрт нусхада

топширилиши керак ва 5 кундан ошмаган муддатда давлат руйхатидан ўтказилиши шарт. Техникавий шартлар ишлаб чиқарувчи (тайёрловчи) нинг буюртмачи билан келишувига мувофиқ тасдиқланиши лозим. Стандартларни жорий қилиш . Стандартларни тасдиқлашда унинг жорий қилиш муддати белгиланади. Шу билан бир қаторда стандартларни ўз вақтида жорий қилишни таъминлаш учун асосий тадбирлар режаси тузилади. Ушбу тадбирларни бажаришни Ўзстандарт агентлиги назорат қилиб боради. 6. Стандартлар устидан Давлат назорати Хўжалик фаолияти субъектлари стандартларнинг мажбурий талабларига, стандартлаштиришга тааллуқли бошқа қонун ҳужжатларига риоя этиши устидан давлат назоратини «Ўзстандарт» агентлиги, Давлат архитектура ва қурилиш қумитаси амалга оширадилар. Давлат табиатни муҳофаза қилиш қумитаси, Соғлиқни саклаш вазирлиги ва уларнинг ҳудудий органлари, шунингдек бошқа махсус вакил қилинган давлат бошқарув органлари ўз ваколатлари доирасида амалга оширадилар. Идоравий буйсунувчи ва мулк шаклидан қатъий назар хўжалик фаолияти субъектларининг, шунингдек, тадбиркорлик фаолияти билан шугулланаётган жисмоний шахсларнинг маҳсулоти, шу жумладан сертификатлаштирилган маҳсулот (ишлаб чиқариш, тайёрлаш, саклаш, ташиш, фойдаланиш, таъмирлаш ва чикиндини фойдали суратда ишлатиш босқичларида) давлат назорат объекти ҳисобланади. Хўжалик фаолияти субъектлари давлат назоратини амалга ошириш учун барча шароитни яратишлари шарт. Стандартларнинг мажбурий талабларига риоя этилиши устидан давлат назоратини: -стандартларни назорат қилиш бўйича Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси давлат бош инспекторлари; -стандартларни назорат қилиш бўйича вилоят, шаҳар давлат бош инспекторлари; -стандартларни назорат қилиш бўйича давлат инспекторлари амалга оширадилар. Давлат инспекторлари, уларнинг хуқуқлари ва жавобгарлиги Стандартларнинг мажбурий талабларига риоя этилиши устидан давлат назоратини амалга оширадиган давлат инспекторлари давлат бошқарув органларининг вакиллари ҳисобланадилар. Давлат инспектори қуйида келитирилган ҳуқуқларга эга: -хўжалик фаолияти субъектининг хизмат ва ишлаб чиқариш биноларига монеликсиз кириш; -хўжалик фаолияти субъектидан давлат, назоратини ўтказиш учун керакли ҳужжатлар ва маълумотларни олиш;

-давлат назоратини ўтказишда хўжалик фаолияти субъектининг техника воситаларидан фойдаланиш ва мутахассисларни жалб этиш; -стандартлаштириш бўйича амалдаги норматив ҳужжатларга мувофиқ стандартларнинг мажбурий талабларига мувофиқлигини текшириш учун маҳсулотларнинг намуналарини ҳамда нусхаларини танлаб олишни ўтказиш, бунда юборилган нусхаларнинг қиймати ва синовларни (тахлилларни, ўлчовларни) ўтказиш ҳаражатлари текширилаётган хўжалик фаолияти субъектларининг ишлаб чиқариш чикимларига киритилади; -маҳсулотни яратиш, ишлаб чиқаришга тайёрлаш, тайёрлаш, реализация қилиш, (етказиб бериш, сотиш), ундан фойдаланиш (уни ишлатиш), маҳсулотни сақлаш, ташиш ва чикиндини фойдали суратда ишлатиш босқичларида, стандартлар мажбурий талабларининг аниқланган бузилишларини бартараф этиш тўғрисида кўрсатмалар бериш; -хўжалик фаолияти субъекти текширувдан буйин товлаган тақдирда маҳсулотни реализация қилишни ман этиш. Стандартларни назорат қилиш бўйича Ўзбекистон Республикаси ва Коракалпогистон Республикаси бош давлат инспекторлари, стандартларни назорат қилиш бўйича вилоят, шаҳар бош давлат инспекторлари бундан ташқари; -стандартларнинг мажбурий талаблари бузилганлиги учун хўжалик фаолияти субъектларига нисбатан жарималар қўллаш тўғрисида қарорлар қабул қилиш; -стандартлар бузилишида айбдор бўлган хўжалик фаолияти субъектларининг мансабдор шахсларини маъмурий жавобгарликка тортиш; -текширилган маҳсулотни у стандартларнинг мажбурий талабларига номувофиқ бўлган ҳолларда реализация қилишни (етказиб беришни, сотишни), ундан фойдаланишни (уни ишлатишни) тақиқлаш ёки тўхтатиб қўйиш тўғрисида кўрсатмалар бериш; -стандартларнинг мажбурий талабларига номувофиқ бўлган ва давлат руйхатидан ўтказилмаган импорт маҳсулотни реализация қилишни ман этишда мутлақ хуқуқга эгадирлар. Давлат инспекторларининг маҳсулотни реализация қилишни (етказиб беришни, сотишни) ман этиш ёки тўхтатиб қўйиш тўғрисидаги кўрсатмасини бузганлик учун хўжалик фаолияти субъектлари Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жарима тўлайдилар. Хўжалик фаолияти субъектлари берилган кўрсатмалар ва қарорларни бажармаган тақдирда давлат инспекторлари зарур материалларни прокуратура органларига ёки судга оширадилар. Давлат инспекторлари зиммаларига юкланган мажбуриятларни бажармаган ёки лозим даражада бажармаган, давлат ёки тижорат сирини ошкор қилган тақдирларида қонун ҳужжатларида белгиланган жавобгарликка тортиладилар. Ушбу қонун қоидалари бўзилишида айбдор бўлган юридик ва жисмоний шахслар, шунингдек давлат бошқарув органларининг мансабдор

шахслари амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгарликка тортиладилар.

АДАБИЁТЛАР: 1. Орипов А.В. Ўзаро алмашинувчанлик, стандартлаштириш ва техникавий ўлчовлар. Т., “Ўқитувчи”, 2001. 2. Нуриев К.К. Ўзаро алмашинувчанлик, метрология ва стандартлаштириш. Тошкент, 2005. 3. Якушев А.И. Взаимозаменяемость, стандартизация технические измерения. М., “Машиностроение”, 1986. 4. Серый И.С. Взаимозаменяемость, стандартизация технические измерения. М., ПО “Агропромиздат”, 1987. 5. Допуски и посадки. Справочник в 2-х ч.под.ред. В.Д.Мягкова 6-е изд. Л.: «Машиностроение». 1986 г. 6. Ўзбекистон Республикасининг Давлат стандатлари, 1996-2004 йиллар. 7. П.Р. Исматуллаев ва бошк. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Т., «Узбектстон», 2001. 8. Цитович Б.В. и др. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения. Учеб.пособие. М., “Высщая школа”, 1987. 9. Н.С. Козловский, В.М. Ключников. Сборник примеров и задач по курсу «Основы стандартизации, допуски и технические измерения. М., «Машиностроение» 1983.

O'xshashlar

«МЕТРОЛОГИЯ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ МАЪЛУМОТЛАР»

Стандартлаштириш мақсади ва асосий тушунчалари

Узаро алмашиниш хакида асосий тушунчалар

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ХАКИДА