Стандартлаштириш мақсади ва асосий тушунчалари - Metrologiya - Referatlar

Стандартлаштириш мақсади ва асосий тушунчалари

Yuklangan vaqt:

14.03.2020

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

Стандартлаштириш мақсади ва асосий тушунчалари Режа: 1. Стандартлаштириш мақсад ва вазифалари. 2. Асосий тушунча ва атамалар. 3. Стандартлаштиришнинг асосий тамойиллари. 4. Стандартлаштиришнинг усуллари.

Стандартлаштириш мақсад ва вазифалари. Стандартлаштиришнинг асосий мақсадлари қуйидагилардан иборат: маҳсулотлар, ишлар ва хизматларнинг (кейинги ўринларида маҳсулотлар деб юритилади) аҳолининг ҳаёти, саломатлиги ва мол-мулки, атроф-муҳит учун хавфсизлиги, ресурсларни тежаш масалаларида истеъмолчиларнинг ва давлатнинг манфаатларини ҳимоя қилиш; - маҳсулотларнинг ўзаро бир - бирининг ўрнини босишини ва бир-бирига монандлигини таъминлаш; - фан ва техника тараккиёти даражасига, шунингдек, аҳоли ва халқ хўжалигининг эxтиёжларига мувофиқ маҳсулотларнинг сифати ҳамда рақобатбардошлигини ошириш; - ресурсларнинг барча турларини тежашга, ишлаб чиқаришнинг техникавий-иқтисодий кўрсаткичларини яхшилашга кўмаклашиш; - ижтимоий-иқтисодий, илмий-техникавий дастурлар ва лойиҳаларни амалга ошириш; - табиий ва техноген фалокатлар ва бошқа фавқулодда вазиятлар юзага келиши, хавфхатарни ҳисобга олган ҳолда халқ хўжалиги объектларининг хавфсизлигини таъминлаш; - истеъмолчиларни ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар номенклатураси ва сифати тўғрисидаги тўлиқ ва ишонарли ахборот билан таъминлаш; - мудофаа қобилиятини ва сафарбарлик тайёргарлигини таъминлаш; - ўлчашларнинг ягоналигини таъминлаш; Стандартлаштиришнинг асосий вазифалари: - истеъмолчи ва давлатнинг манфаати йўлида маҳсулотнинг сифати ва номларига нисбатан энг мақбул талабларни қўйиш; - давлат, республика фуқаролари ва чет эл эҳтиёжи учун тайёрланган маҳсулотга керакли талабларни белгиловчи меъёрий ҳужжатлар тизимини ва уни ишлаб чиқиш қоидаларини яратиш, ишлаб чиқиш ва қўллаш, шунингдек ҳужжатлардан назорат қилиш;

- стандарт талабларининг саноати ривожланган чет мамлакатларнинг халқаро, минтақавий ва миллий стандартлари талаблари билан уйғунлашувини таъминлаш; - бир-бирига мослигининг барча (конструктив, электрик, электромагнитли, информацион, дастурли ва бошқалар) турларини, шунингдек маҳсулотнинг ўзаро алмашинувчанлигини таъминлаш; - параметрик ва турлар ўлчови каторларини, таянч конструкцияларни, буюмларнинг конструктив жиҳатдан бир хил қилинган модуллашган блоки таркибий қисмларини аниқлаш ва қўллаш асосида бирхиллаштириш; - маҳсулот, унинг таркибий кисмлари, буюмлари, хом-ашё ва материаллар кўрсаткичлари ва тавсифларининг келишиб олиниши ва боғланиши; - материал ва энергия сиғимини камайтириш, кам чиқинди чиқарувчи технологияларни қўллаш; - маҳсулотнинг эргономик хоссаларига талабларнинг белгиланиши; - метрологик меъёр, қоида, низом ва талабларнинг белгиланиши; - стандартлаштириш бўйича халқаро тажрибадан фойдаланишни кенг авж олдириш, мамлакатнинг халқаро ва минтақавий стандартлаштиришда иштирок этишини кучайтириш; - хорижий мамлакатларнинг талаблари Ўзбекистон Республикасининг халқ хўжалиги эҳтиёжларини қондиролган ҳолларда уларнинг халқаро, минтақавий ва миллий стандартларини мамлакат стандартлари ва техникавий шартлари тариқасида тўғридан-тўғри қўллаш тажрибасини кенгайтириш; - технологик жараёнларга талабларни белгилаш; - маҳсулотни стандартлаштириш ва унинг натижаларидан фойдаланиш соҳасида халқаро ҳамкорлик қилиш юзасидан ишларни ташкил қилиш; - техника-иқтисодий ахборотни таснифлаш ва кодлаш тизимини яратиш ва жорий қилиш; - синовларни меъёрий-техника жиҳатидан таъминлаш, маҳсулот сифатини сертификатлаштириш, баҳолаш ва назорат қилиш;

Асосий тушунча ва атамалар. Стандарт - бу кўпчилик манфаатдор томонлар келишуви асосида ишлаб чиқарилган ва маълум соҳаларда энг мақбул даражали тартиблаштирилган йўналтирилган ҳамда фаолиятнинг ҳар хил турларига ёки натижаларига тегишли бўлган умумий ва такрор қўлланиладиган қоидалар, умумий қонун- қоидалар, тавсиялар, талаблар ва усуллар, белгиланган ва тан олинган идора томонидан тасдиқланган меъёрий ҳужжатдир. Стандартлар фан, техника ва тажрибаларнинг умумлаштирилган натижаларига асосланган ва жамият учун йўналтирилган бўлиши керак. Стандартлаштириш деганда мавжуд ёки бўлажак масалаларга нисбатан умумий ва кўп марта татбиқ этиладиган талабларни белгилаш орқали маълум соҳада энг мақбул даражада тартиблаштиришга йўналтирилган илмий- техникавий фаолият тушунилади. Бу фаолият стандартларни ва техникавий талабларни ишлаб чиқишда, нашр этишда ва татбиқ қилишда намоён бўлади. Стандартлаштиришнинг муҳим натижалари одатда маҳсулот, жараён ва хизматларнинг белгиланган вазифага мос келиши, савдодаги ғовларни бартараф қилиш ҳамда илмийтехникавий ҳамкорликка кўмаклашишда намоён бўлади. Стандартлаштириш объекти сифатида стандартлаштириладиган нарса (маҳсулот, жараён, хизмат) тушунилади. "Стандартлаштириш объекти" тушунчасини кенг маънода ифодалаш учун "маҳсулот, жараён, хизмат" иборалари қабул қилинган бўлиб, буни ҳар қандай материалга, таркибий кисмларга, асбоб-ускуналарга, тизимларга, уларни мослигига, қонун-қоидасига, иш олиб бориш услубига, вазифасига, усулига ёки фаолиятига тенг даражада дахлдор деб тушунмоқ лозим. Стандартлаштириш ҳар қандай объектнинг муайян жиҳатлари (хусусиятлари) билан чекланиши мумкин. Масалан, оёк кийимга нисбатан ёндашиладиган бўлса, унинг каттакичиклиги ва пишиклигини алоҳида стандартлаштириш мумкин. Стандартлаштириш объекти сифатида хизмат – халққа хизмат қилишни (хизмат шартларини қўшиб) ва корхона ҳамда ташкилотлар учун ишлаб чиқариш хизматини ўз ичига олади. Стандартлаштиришнинг бошқа объектлари фаолиятининг бириктирилган соҳаларида Ўзбекистон Республикаси Табиатни

муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси ҳамда Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан белгиланади. Уйғунлаштирилган стандартлар (эквивалент стандартлар): Бир ва айни шу объектга тегишли бўлган ва стандартлаштириш билан шуғулланувчи турли идоралар томонидан тасдиқланган стандартлар бўлиб, улар маҳсулотлар, жараёнлар ва хизматларнинг ўзаро алмашувини, ушбу стандартларга мувофиқ такдим этиладиган ахборот ёки синовлар натижаларининг ўзаро тушунилишини таъминлайди. Халқаро, минтақавий, миллий стандартлаштириш идоралари мавжуд. Халқаро стандартлаштириш фаолиятида барча мамлакатларнинг тегишли идоралари эркин ҳолда иштирок этиши мумкин. Минтақавий стандартлаштириш деганда дунё миқёсида биргина жуғрофий ёки иқтисодий минтақага қарашли мамлакатларнинг тегишли идоралари учун эркин ҳолда иштирок этишлари мумкин бўлган стандартлаштириш тушунилади. Миллий стандартлаштириш - бу муайян бир мамлакат доирасида ўтказиладиган стандартлаштириш фаолиятидир. Стандартлаштириш ҳар хил фаолият турлари ва унинг натижаларига дахлдор қоидалар, умумий қонун-қоидалар ёки тавсифларни ўзида қамраб олган меъёрий ҳужжат ҳисобланади. "Меъёрий" ҳужжат атамаси стандартлар, техникавий шартлар, шунингдек умумий кўрсатмалар, йўриқномалар ва қоидалар тушунчасини ҳам ўз ичига қамраб олади. Стандартлаштириш мақсадлари кўп қиррали бўлиб, улар асосан қуйидагилардан иборат: бирхиллаштириш (ҳар хилликни бошқариш), қўлланишлилик, мослашувчанлик, ўзароалмашувчанлик, соғлиқни сақлаш, хавфсизликни таъминлаш, ташқи муҳитни асраш, маҳсулотни ҳимоялаш, ўзаро тушунишликка эришиш, савдодаги иқтисодий кўрсаткичларни яхшилаш ва бошқалар. Бир мақсаднинг амалга ошишида бир вақтда бошқа мақсадларнинг ҳам амалга ошиши мумкин.

Стандартлаштиришда маҳсулотнинг вазифасига мувофиқлиги деганда белгиланган шароитларда муайян вазифаларини буюм, жараён ёки хизматлар томонидан бажариш қобилияти тушунилади. Мослашувчанлик эса, маълум шароитларда белгиланган талабларни бажариш учун номақбул таъсир кўрсатмасдан маҳсулот, жараён ёки хизматларни биргаликда қўлланишига яроқлилиги деб тушунилади. Ўзароалмашувчанлик – бир хил талабларни бажариш мақсадида бир буюм, жараён, хизматдан фойдаланиш ўрнига бошқа бир буюм, жараён, хизматнинг яроқлилигидан иборат. Ҳар хилликни бошқариш (унификатлаштириш ёки бирхиллаштириш) деб, муайян эҳтиёжини қондириш учун зарур бўлган энг мақбул ўлчамларни ёки маҳсулот, жараён ва хизмат турларини танлашга айтилади. Стандартлаштиришнинг асосий тамойиллари. Стандартлаштириш бўйича умумий мақсад - бу маҳсулот сифати, процесслар ва хизматлар бўйича Давлат ва истеъмолчиларнинг қизиқишларини қимоялашдир. Стандартлаштиришнинг ушбу умумий мақсадидан келиб чиққан ҳолда унинг асосий тамойилларини келтирамиз: 1. Системалик ва комплекслилик. Комплекслилик – бу мураккаб системадаги барча элементларнинг мувофиқлигидир. 2. Динамиклик ва стандартлаштиришнинг ўсувчанлиги. Стандартлар фан ва техникадаги юз бераётган ўзгаришларга «адаптация», яъни мослашиши керак. Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилоти «ИСО»нинг стандартлари ўсувчандир. 3. Стандартлаштиришнинг самарадорлиги – бу норматив ҳужжат қўлланилганда иқтисодий ёки ижтимоий самара беришидир, яъни стандартлаштиришга сарфланган бир сўмнинг ўн сўм фойда келтиришидир. 4.Стандартларни ишлаб чиқишнинг устиворлиги бу устиворлик товар ва хизматларнинг ўзаро мувофиқлиги, алмашувчанлиги ва хавфсизлигини таъминлашдир.

5. Уйғунлаштириш тамойили - бу халқаро савдода тўсиқ бўлмайдиган уйғунлашган стандартларни ишлаб чиқишдир. 6. Афзаллик тамойили. Бу тамойил афзалроқ сонлар қаторидан фойдаланишга асосланган бўлиб, улардан буюм, ускуналарнинг номенклатурасини камайтиришда фойданилади. Стандартлаштиришнинг усуллари: 1. Унификация : а) системалаштириш; б) классификация ёки таснифлаш; 2. Симплификация ; 3. Типизация ёки турларга ажратиш ; 4. Селекция ёки танлаш ; 5. Оптималлаш (оптимизация) ; 6. Агрегатлаш (агрегатирование) • Унификация - стандартлаштириш шакли бўлиб, икки ёки ундан ортиқ ҳужжатларни (техник шартларни) бирлаштиришдир ва бу ҳужжат билан регламентланган буюмни истеъмолда ўзаро алмаштириш мумкин бўлганлиги, албатта, назарда тутилган бўлиши керак.Бошқача қилиб айтганда, унификация- бу бир хил функционал йуналишда бўлган бир турдаги деталъ ва агрегатлар сонини рационал қисқартириш бўйича фаолиятдир. Маҳсулотни унификациялаш коэффициенти Кп мавжуд бўлиб, у қуйидаги ифода билан келтирилади: К n = n-n 0 / n×100. Бу ерда: n-буюмдаги деталлар сони бўлиб, унга стандарт, унификациялашган ҳамда умуммашинасозлик, тармоқлараро ва тармоқда қўлланиладиган деталлар киради. n 0 -оптимал деталлар сони; а) Системалаштириш- бу буюмлар, ҳодисалар ва тушунчаларни аниқ тартиб ва кетма-кетликда жойлаш бўлиб, фойдаланишга қулай бўлган тизимни яратади. Масалан, бу тизимдан энциклопедик ва политехник маълумотномалар ва библиографияларда фойданилади. ОКП - общероссийский классификатор промышленной и селъскохозяйственной продукции.

Машиналарнинг ўлчамлари ва параметрларини ҳамда уларнинг деталлари ва кисмлари системалаштириш учун афзалроқ сонлар қатори фойдаланилади. б) Классификация- бу буюм, ҳодиса ва тушунчаларни класслар, разрядларга, уларнинг умумий белгиларига боғлиқ ҳолда жойланишидир. Масалан, УДК - универсальная десятичная классификация гуманитар ва техникавий адабиётларни индекслар билан рубрикалашнинг халқаро тизими сифатида қабул қилинган. Масалан, УДК62- техника, УДК621-умумий машинасозлик ва электроника, УДК62,3- электротехника ва бошқалар. • Симплификация - стандартлаштиришнинг шакли бўлиб, буюмларнинг тури ва бошқа турли кўринишларининг микдорини қараётган вақтдаги мавжуд талабларгача камайтиришдир. Симплификация объектларига ҳеч қандай техникавий мукаммаллаштиришлар киритилмайди. • Типизация - бу кўп сонли ва кўп турдаги машина, прибор, инструмент ва бошқалардан ўз сифати бўйича рационал бўлган ва ўз тартибида умумий деталлар бўлганларини танлашдир. Мақсади буюмларнинг кўпхиллигини ликвидация қилишдир. • Стандартлаштириш объектларини танлаш (селекция). Бу ишлаб чиқаришнинг давом эттирилиши мақсадга мувофиқ деб топилган конкрет объектларни танлаш. • Оптимизация - бу оптимал бош параметрларни ҳамда сифат ва тежамкорликнинг бошқа барча кийматларини топишдир. • Агрегатлаш - бу алоҳида унификациялашган стандарт узелларидан машина, прибор ва жиҳозларни яратиш усулидир. Масалан, 15 та размерли мебель матлари ва 3 та размерли (ўлчамли) стандарт яшиклари. Бу элементларнинг турли комбинациялари - 52 кўринишдаги мебел олиш имкониятини беради.

Адабиётлар : 1. Сергеев А.С., Латышев М.В., Терегеря В.В. Метрология, Стандартизация и сертификация. Учебное пособие. М. Логос. 2003.-536 с. 2. Сигов А.С., Белик Ю.Д., Верба В.С. и др. Метрология и электрорадио измерения в телекоммуникационных системах. М.Высшая школа. 2005. 3. Tst 45.025:2000 Метрологик таъминлаш. Атамалар ва таърифлар. К 014:2003. Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимини ривожлантириш концепцияси. 4. Абдувалиев А.А., Латипов В.Б., Умаров А.С., Алимов М.Н., ва б. «Стандартлаштириш, Метрология, Сертификатлаштириш, Сифат.» – Т.: СМСИТИ, 2008. – 267 б.

O'xshashlar

Метрология стандартлаштириш ва сертификатлаштириш фанининг мақсади ва метрология бўйича асосий атамалар

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ТЎҒРИСИДА АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА МАХСУЛОТ СИФАТИ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА ЎЗАРО АЛМАШИНУВЧАНЛИК