Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар - Metrologiya - Referatlar

Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар Режа: 1. Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот 2. Халқаро электротехник комиссия 3. Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича давлатлараро кенгаш

Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот (ИСО) 1946 йилда Бирлашган миллатлар ташкилоти (БМТ) нинг стандартларини мувофиқлаштириш бўйича БМТ Қўмитасининг мажлисида яратилган. Шу йилнинг ўзида Бош ассамблеянинг мажлисида ИСО нинг Устави қабул қилинди. Бу Устав ташкилотнинг статуси (ҳуқуқий мавқеи) ни, тузилмасини, асосий идоралар вазифалари ва иш усулларини белгилади. 14 октябрь 1946 – йилда бўлиб ўтган ИСО Бош ассамблеяси қабул қилган қарорига кўра, бу ташкилот Устав ва процедураларнинг Қоидалари 15 та стандартлаштириш бўйича миллий ташкилотлар томонидан ратификация қилинган (тасдиқланган) дан кейин ўз фаолиятини расмий равишда бошлайди, деб кўрсатилган. 15 – ратификация 23 февраль 1947 – йилда Даниядан келди – бу сана ИСО нинг ташкил этилиш куни деб ҳисобланади. ИСО нинг Уставида ёзилишича, “Ташкилотнинг вазифаси халқаро мол алмашиниш ва ўзаро ёрдамини енгиллаштириш, шунингдек интеллектуал, илмий, техник ва иқтисодий фаолият доирасида ҳамкорликни кенгайтириш учун бутун дунёда стандартлаштиришни ривожлантиришга кўмаклашишдан иборат” ИСО нинг идоралари, халқаро стандартларни яратиш. ИСО нинг асосий фаолият тури халқаро стандартларни яратишдан иборат. Шунинг учун бу ташкилотнинг асосий бўлими Техник қўмиталардан иборат. Хозир 187 техник қўмиталар бор, жами ишчи идоралар: техник қўмиталар, кичик қўмиталар сони 552 та, ишчи гуруҳлар – 2100, умумий ҳисобда 2858 та идоралар фаолият кўрсатмоқда. ИСО халқаро стандартлари мажбурий эмас. Ҳар бир мамлакат бу стандартларни бутунлигича, айрим бўлимларини қабул қилиши ёки умуман қўлланмаслик ҳуқуқига эга.

Халқаро стандарт маҳсулотнинг ҳар бир турига тузилмайди. Стандартларни яратиш, агар бу стандартлар мамлакатлар ўртасида савдони кенгайтириш учун зарур бўлса, агар улар инсонларнинг зарур даражада хавфсизлигини таъминлашга, соғлигини сақлашга, атроф муҳитни асрашга йўналтирилган бўлса, техник идораларнинг дастурларига киритилади. ИСО да амалда стандартларни яратиш (ишлаб чиқиш) процедураси техник идоралар ишида қатнашувчи барча мамлакатларга бу идораларнинг мажлисларида қатнашишга, халқаро стандартларни яратиш тўғрисида таклифни бошқа қўмиталар-аъзоларга тақдим этиш, стандартларнинг лойиҳалари бўйича ўз фикр-мулоҳазаларини билдириш ва овоз беришига имкон яратади. Халқаро стандартларнинг лойиҳалари ишчи гуруҳлар томонидан ишлаб чиқилади. Бу гуруҳда ҳар бир кўрилаётган доирада етакчи мамлакатларнинг мутахассислари иштирок этади. ИСО нинг ҳар бир аъзо-қўмитаси ўзининг манфаатдорлик даражасига қараб, ҳар бир техник қўмита ишида қатнашиш статусини аниқлайди. Аъзолик фаол (“Р” аъзолар), кузатувчи (“О” аъзолар) бўлади. Фаол аъзолар ўз вакилларини техник қўмиталарнинг мажлисларига юбориш, халқаро стандартларннинг лойиҳаларини ишлаб чиқишда ва кўриб чиқишда қатнашиш, кўрилаётган ҳужжатлар бўйича овоз бериши шарт. “О” аъзолар Техник қўмиталар (ТҚ) барча ишчи ҳужжатларининг бир нусҳасини олиш ҳуқуқидан фойдаланади ва мажлисларда кузатувчилар сифатида қатнашиши мумкин. Ўзбекистон Ўзстандарт Агентлиги – стандартлаштириш бўйича миллий идора номидан 1 январь 1994 йилдан бошлаб ИСО нинг тўлиқ ҳуқуқли яъзоси бўлиб ҳисобланади. ИСО нашрлари. Стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилот бир қатор турли материалларни нашр этади. Энг аввал, бу ташкилот ҳарфли индекс ва рақамли белги (масалан. ISO 5827) га эга бўлган халқаро стандартларни чоп этади.

Қатор ҳолларда техник докладлар чоп этилади. Бу докладларда маълум мавзу бўйича стандартлаштириш ишларининг бориши тўғрисида хабар берилади ёки одатда стандартларга қўшиладиган ахборот ва маълумотлар келтирилади. Ҳар йилнинг февраль ойида халқаро стандартлар Каталоги (ISO Catologue) нашрдан чиқади. Бу Каталогда халқаро стандартлар қўлланиш доиралари ва мавзу гуруҳлари бўйича жойлаштирилади. ИСО стандартларидан ташқари МЭК билан биргаликда халқаро стандартлаштириш доирасида энг долзарб мавзулар бўйича “қўлланма” (Guides) чоп этилади. ИСО библиографик кўрсаткичларни нашр этади. Бу кўрсаткичларда ИСО стандартлари ва стандартларнинг лойиҳалари, шунингдек ягона доирага тегишли бошқа халқаро ташкилотларнинг стандартлари рўйхати берилади. Маълум доирага оид ИСО стандартларининг тўлиқ матни мавзу тўпламларида (Hand-books) чоп этилади. Бу нашрлардан ташқари, ўтган йил учун (ҳар йили) ИСО ишлари тўғрисида Ҳисобот ва ИСО нинг Техник дастури (йилда икки марта) чоп этилади. Бу дастурда халқаро стандартлар лойиҳаларининг сарлавҳаси ва уларни ишлаб чиқиш босқичлари кўрсатилади. 1985-йилда амалдаги халқаро стандартлар Предметли кўрсаткичи чоп этилди. Бу Кўрсаткич муҳим (KWIC) сўзлар бўйича тузилган. Ҳар йили ИСО нинг тузилмаси тўғрисида, аъзоқўмиталар тўғрисида ва ҳар бир техник қўмитанинг фаолияти соҳаси ( ISO Memento ) тўғрисида ахборотни ўз ичига олган маълумотнома чиқади. ИСО ишлари тўғрисидаги ахборот ҳар ойлик ахборот бюллетенида ( ISO Bulletin ) акс эттирилади.

ХАЛҚАРО ЭЛЕКТРОТЕХНИК КОМИССИЯ Электротехника соҳасида халқаро ҳамкорлик бўйича ишлар 1881 – йилда бошланган. Бунда Электр бўйича биринчи халқаро конгресс тузилди. 1904 – йилда Сент-Луисда (АҚШ) ҳукумат вакилларининг Электр бўйича халқаро конгресси мажлисида электр машиналар атамаларини ва параметрларини стандартлаштириш масалалари билан шуғулланувчи махсус идора тузиш зарурлиги тўғрисида қарор қабул қилинди. Бундай идора – Халқаро электротехник комиссия (МЭК) расмий равишда 1906 – йилда Лондонда 13 мамлакат вакилларининг конференциясида тузилди. 1946 – йилда ИСО тузилди ва унга МЭК ўзининг молиявий ва ташкилий масалаларда мустақиллигини сақлаган ҳолда алоҳида ҳуқуқлар билан қўшилди. Бу ташкилотларнинг секретариатлари ҳудудий жиҳатдан бир бинода Женевада жойлашган. ИСО ва МЭК нинг фаолият соҳалари аниқ чегараланган – МЭК электротехника, электроника, радиоалоқа, приборсозлик соҳасида, ИСО эса қолган барча соҳаларда стандартлаштириш билан шуғулланади. Мамлакатлар ўзларининг миллий қўмиталари билан МЭК да қатнашади. Миллий қўмиталар саноатнинг барча соҳалари манфаатларини ифодалайди. Кўпчилик мамлакатларда бундай миллий ташкилотлар қатнашади. Бу билан бир қаторда баъзи мамлакатларнинг МЭК да қатнашувчи миллий қўмиталар стандартлаштириш бўйича миллий ташкилотлардан мустақил равишда фаолият юритади (масалан, бундай мамлакатларга Франция, ГФР, Италия, Бельгия ва б. киради). Хозирги вақтда 41 миллий қўмита МЭК аъзосидир. Бу мамлакатларда жаҳонда ишлаб чиқариладиган электр энергиянинг 95 % ни истеъмол қилувчи ер шарининг 80 % аҳолиси яшайди. Булар асосан саноати ривожланган мамлакатлар. Шунингдек саноат тармоқларига эга бўлган

ривожланиб келаётган қатор мамлакатлардан иборат. МЭК нинг расмий тили – инглизча, французча ва русча. МЭК нинг асосий вазифаси юқорида номи келитирилган соҳаларда Халқаро стандартларни яратишдан иборат. МЭК нинг олий раҳбар идораси Кенгаш бўлиб, бунда мамлакатларнинг барча миллий қўмиталари қатнашади. Сайланувчи лавозимли шахсларга президент уч йиллик муҳлатга сайланади, вицепрезидент, ҳазначи ва бош секретарь киради. МЭК техник идораларининг тузилмаси ИСО даги каби: техник қўмиталар (ТҚ), кичик қўмиталар (КҚ) ва ишчи гуруҳлар (ИГ) дан иборат. Умуман, МЭК да 80 дан ортиқ ТҚ бор бўлиб, буларнинг бир қисми халқаро умумтехник ва тармоқлараро характердаги стандартларни (масалан, атамалар бўйича, график тасвирлар, стандарт кучланишлар ва частоталар, иқлим синовлари ва б.), бошқа қисми эса, маҳсулотнинг муайян турлари учун (тарнсформаторлар, электрон техника буюмлари, маиший радиоэлектрон аппаратлари ва б.) стандартларни ишлаб чиқади. МЭК стандартларини яратиш процедураси унинг Устави, Процедура қоидалари ва техник ишлар бўйича Умумий директивалар томонидан белгиланади. Ҳар 1-1,5 йилда ТҚ (КҚ) мажлисларда ўз ишларининг дастурларини тузади (ёки тўғрилайди). Ҳар йили МЭК дастурига 500 гача ва бундан ҳам ортиқ янги, халқаро стандартларни яратишни кўзда тутувчи мавзулар киритилади. МЭК/ИСО ишлаб чиққан ва 1990 йил 1 февралдан амалга киритилган Директиваларга мувофиқ амалдаги стандартни қайта кўриб чиқиш янги мавзуни ишлаб чиқиш каби қаралади. ИСО каби, 1972 йилда МЭК ўз тавсияномаларини халқаро стандартлар деб номлади. Хозирги вақтда 2 мингдан ортиқ халқаро МЭК стандартлари яратилган, бунда МЭК стандартлари ўзларида маҳсулотга ва маҳсулотни синаш методларига техник талабларнинг мавжудлиги нуқтаи назардан ИСО стандартларига нисбатан анча тўлиқ тузилган бўлади. Буни, бир томондан,

МЭК нинг фаолият соҳасига кирган мҳсулотга талабларда хавфсизликка оид талаблар асосий ҳисобланиши билан тушунтириш мумкин, бошқа томондан эса, кўп ўн йилликлар давомида тўпланган иш тажрибаси стандартлаштириш масалаларини анча тўлиқ ҳал қилишга имкон беради. Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича давлатлараро кенгаш Миллий идораларнинг фаолиятини мувофиқлаштириш, савдода техник тўсиқларни бартараф этиш учун 1992 – йилда МДҲ мамлакатларининг (Болтиқ бўйи мамлакатларидан ташқари) стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича Давлатлараро кенгаши (ДАК) тузилди. МДҲ мамлакатлари ҳукуматларининг бошлиқлари 13 март 1992 –йилда стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш соҳасида келишилган сиёсатни олиб бориш тўғрисида Битимга имзо чекди. Бу Ҳамкорлик давлатларининг стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича миллий идораларнинг имкониятларини ва бойликларини бирлаштиришга, илгари тўпланган тажрибалар ва меъёрий ҳужжатлардан биргаликда фойдаланиш ва уларни такомиллаштиришга, шунингдек фаолиятнинг бу соҳаларида ягона техник сиёсатни амалга оширишга имкон берди. ДАК нинг стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш масалалари бўйича мувофиқлаштирувчи идора сифатида ишлари МДҲ да қуйидагиларни таъминлашга қаратилган: • ягона меъёрий база – давлатлараро стандартлар, таснифлагичлар ва бошқа меъёрий ҳужжатларни қўлланиш ва ривожлантириш; • ягона эталон база ва ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимларини шу жумладан, вақт ва частоталар, моддалар ва материалларнинг таркиби ва

хоссаларига оид стандарт маълумотнома маълумотлари давлатлараро хизматларини шакллантириш; • маҳсулот ва хизматларни синаш ва сертификатлаштириш натижаларини ўзаро тан олиш. ДАК нинг техник сиёсати аъзо-давлатларнинг стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича миллий идоралари, илмийтехникавий комиссиялари (ишчи гуруҳлари) ва стандартлаштириш бўйича давлатлараро ТҚ томонидан шакллантирилади. ДАК фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича илмий-техникавий комиссиялар ёки ишчи гуруҳлар, вақт ва частотанинг бир хил ўлчанишини таъминлаш бўйича ҳамкорлик тўғрисида ҳукуматлараро Битимни бажариш бўйича ваколатли вакилларининг Кенгаши, шунингдек стандартлаштириш бўйича 230 дан ортиқ давлатлараро ТҚ доимий ишламоқда. Хозирги вақтда Кенгашнинг ишчи идораси Минскда жойлашган стандартлаштириш бўйича Бюродан иборат. Кенгашни ротация асосида ДАК аъзо-мамлакатларининг стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича миллий идораларининг раҳбарлари бошқаради. Кенгаш давлатлараро стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш соҳасида қатор ҳукуматлараро битимларни тайёрлади ва булар МДҲ мамлакатлари ҳукумат бошлиқларининг мажлисларида қабул қилинган. Бундай битимлар жумласига қуйидагилар киради: • Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш соҳасида келишилган сиёсатни ўтказиш тўғрисида Битим (13.06.1992, Москва); • Вақт ва частотани ўлчаш бирхиллигини таъминлаш бўйича ҳамкорлик тўғрисида Битим (09.10.1992, Бишкек); • Қиёслаш ва метрологик аттестатлаш мақсадида чегарадан олиб ўтиладиган меъёрий ҳужжатлар, эталонлар, ўлчаш воситалари ва стандарт намуналарни олиб ўтишга божхона тўловлари, солиқлардан ва махсус рухсатномаларни беришдан озод қилиш тўғрисида Битим (10.02.1995, Алмати);

• Ўзаро етказиб бериладиган маҳсулотга меҳнат муҳофазаси бўйича келишилган меъёрлар ва талабларни ишлаб чиқиш ва риоя қилиш тартиби тўғрисида Битим (12.04.1996, Москва); • Эркин савдо ҳудудида техник тўсиқлар бўйича Битим (20.06.2000, Москва); • МДҲ давлатларида саёҳат соҳасида давлатлараро стандартларни ва сертификатлаштириш тизимларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича Концепция. МДҲ мамлакатларида амалдаги техник қонунларни уйғунлаштириш мақсадида ДАК да модел қонунлар ишлаб чиқилган: • “Стандартлаштириш тўғрисида” (Парламентлараро ассамблеянинг (ПАА) 10-ялпи мажлисида қабул қилинган); • “Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тўғрисида” (МДҲ ПАА нинг 11 – ялпи мажлисида қабул қилиган). ДАК доирасида қуйидаги битимлар тузилган ва бажарилмоқда: • Сертификатлаштириш бўйича ишларни ўтказиш ва ўзаро тан олиш принциплари тўғрисида (04.06.1992, Краснодар); • Давлат синовлари ва хилини тасдиқлаш, метрологик аттестатлаш, ўлчаш воситаларини қиёслаш ва калибрлаш натижаларини, шунингдек синовларни, ўлчаш воситаларини қиёслаш ва калибрлаш лабораторияларини аккредитлаш натижаларини ўзаро тан олиш тўғрисида (06.10.1992, Тошкент); • Моддалар ва материаллар таркиби ва хоссаларининг стандарт намуналарини яратиш ва қўлланиш бўйича ҳамкорлик тўғрисида (06.10.1992, Тошкент); • Моддалар ва материалларнинг физик константалари ва хоссалари тўғрисида маълумотларни яратиш ва улардан фойдаланиш бўйича ҳамкорлик тўғрисида (06.10.1992, Душанбе); • ДАК стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар (ИСО, МЭК) ва Европа Иттифоқи (СЕН) стандартлаштириш бўйича ташкилоти,

стандартлаштириш бўйича ҳудудий ташкилот томонидан тан олинган ва унга ИСО ва МЭК да қабул қилинган қоидаларга мувофиқ “Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш бўйича Евро- Осиё ташкилоти (EASC) номи берилган. Юқоридаги номи келтирилган ташкилотлар билан ҳамкорлик, ахборот ва меъёрий ҳужжатлар билан алмашиниш ва ўтказиладиган тадбирларда иштирок этиш тўғрисида узоқ муддатли келишувлар имзоланган. EASC имзоланган келишув (битимлар) га асосан халқаро ва европа стандартларини давлатлараро стандартлар орқали, EASC нинг алоҳида аъзомамлакатлари эса, миллий стандартлар орқали қўлланиш ҳуқуқига эга. Бу давлатлараро ва миллий стандартларни ҳам халқаро, ҳам европа стандартлари билан юқори даражада уйғунлаштиришга ёрдам беради. Бундай ҳуқуқдан EASC нинг аъзо-давлатлари, бу ташкилотларда аъзолик статусидан қатъий назар, фойдаланади. Хозирги вақтда МДҲ давлатлараро стандартларининг жамғармасида 19000 дан ортиқ меъёрий ҳужжатлар бор. 1992 – йилдан бошлаб 3800 дан ортиқ давлатлараро меъёрий ҳужжатлар ишлаб чиқилган ва қабул қилинган. Жамғарма ДАК нинг стандартлаштириш бўйича Бюроси томонидан, ДАК аъзо-давлатларнинг миллий идоралари билан ҳамкорликда олиб борилади. Давлатлараро меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқишда уларнинг талаблари халқаро, ҳудудий ва илғор миллий стандартлар билан уйғунлаштирилади. Бу МДҲ мамлакатларининг савдо-иқтисодий ва илмийтехникавий ҳамкорликда техник тўсиқларни бартараф этишга йўналтирилган ягона меъёрий-техник таъминотни сақлаш учун шароит яратади, шунингдек ДАК аъзо-давлатларда ишлаб чиқариладиган маҳсулотни халқаро ва европа бозорига чиқаришга кўмаклашади.

Адабиётлар : 1. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1. – Ташкент, 2005. 2. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года// Standart. – 2005. – №2. 3. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. – Ташкент: Fan va technologiya, 2005. 4. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н., Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управления качеством продукции. Учебное пособие. – Ташкент: Издательство ТГТУ, 2002. 5. Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане// Standart. – 2003. – № 2. 6. Алимов М.Н. Государственные научно-технические программы – важнейший фактор научно-технического прогресса// Standart. – 2004. – № 1. 7. Алимов М.Н. Реализация программ комплексной стандартизации в народном хозяйстве Узбекистана. – Т.: УзНИИНТИ, 1986.

O'xshashlar

Метрология ва стандартлаштириш бўйича халқаро ташкилотлар

СТАНДАРТЛАШТИРИШ БЎЙИЧА ДАВЛАТ НАЗОРАТИ

Стандартлаштириш бўйича меъёрий ва бошқа хужжатлар билан ишлаш

СТАНДАРТЛАШТИРИШ

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ХАКИДА