Хизматлар соҳаси - Metrologiya - Referatlar

Хизматлар соҳаси

Yuklangan vaqt:

21.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

Хизматлар соҳаси Режа: 1. Умумий низомлар 2. Хизматларнинг хавфсизлигини таъминлаш 3. Хизматлар сифатини баҳолаш

Умумий низомлар Бутун дунёда хизматларнинг иқтисодиётдаги улуши ўсиб бормоқда. Халқаро савдода саёҳат хизматлари ва транспортда ташиш хизматлари олдинда бормоқда. Булардан кейин – молия хизматлари (банк, суғурта, маслаҳатлар), лизингли, дистрибьютерлик, таълим, соғлиқни сақлаш, аудиторлик, фрахта (кемаларни кира қилиш), траст, реклама хизматлари ўрин олади. Хизматлар соҳасида савдо бўйича Бош битим (ЖСТ СББ) мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиши учун катта аҳамиятга эга. Бунда ҳар бир мамлакатнинг хизматлар сифатини ва хизмат кўрсатувчи шахслар ва фирмаларнинг ваколатини кафолатини кафолатлаш учун ўз хизматлар бозорини тартибга солиш ҳуқуқи тан олинади. Бундай ҳолатдан келиб чиққан ҳолда, хизматлар сифатига ва хавфсизлигига талабларни ўз ичига олган, халқаро савдода зарур бўлган стандартларни ишлаб чиқиш ва қўлланишга катта аҳамият берилади. Хизматлар соҳасида стандартлаштириш умумий ҳолда қуйидаги йўналишлар бўйича амалга оширилади: – муайян турдаги (масалан, саёҳатчилик, меҳмонхона, умумий овқатланиш, тиббиёт, таълим, йўловчиларни автомобиль транспортида ташиш, темир йўл, ҳаво траспортида ташиш, автосервис, кимёвий тозалаш, ижтимоий хизмат кўрсатиш, сартарошхона ва ҳ.к) хизматларга миллий стандартларни ишлаб чиқиш; – муайян хизматлар соҳасида сифат тизимига стандартларни ишлаб чиқиш; – мижозлар билан мулоқатда бўлиш учун фирманинг меъёрий ҳужжатларини (хизматлар стандартлари, спецификацияси, каталоглари, номенклатураси ва тафсилотларини) ишлаб чиқиш. Хизматлар соҳасидаги стандартлар халқаро стандартлар, меъёрлар ва қоидалар билан уйғунлаштирилган бўлиши, хизматлар сифатига ва

хавфсизлигига талабларни ўз ичига албатта олиши лозим, бу хизматларни сертификатлаштиришда асосий шарт бўлади. Хизматлар соҳасида қуйидаги асосий атамалар ва таърифлар қўлланилади: Хизмат – етказиб берувчи ва истеъмолчининг ўзаро бевосита таъсири ва етказиб берувчининг истеъмолчининг эҳтиёжларини қондириш бўйича ички фаолиятининг натижаси. Изоҳлар 1 Етказиб берувчи ёки истеъмолчи ходимлар ёки жиҳозлар билан ўзаро таъсирида намоён бўлиши мумкин. 2 Истеъмолчининг етказиб берувчи билан бевосита ўзаро таъсири хизматларни кўрсатишда муҳим бўлиши мумкин. 3 Моддий маҳсулот турларини етказиб бериш ёки улардан фойдаланиш кўрсатиладиган хизматларнинг бир қисми бўлиши мумкин. 4 Хизмат моддий маҳсулотни ишлаб чиқариш ва етказиб бериш билан боғлиқ бўлиши мумкин. Хизмат тури – Умумий технологик белгилари билан тавсифланувчи бир турли хизматлар тўплами. Мустақил давлатлар ҳамкорлиги давлатлараро статистик қўмита томонидан маҳсулот (моллар ва хизматлар) нинг моделли статистик таснифлагичи ишлаб чиқилган. Бу таснифлагичга мувофиқ хизматларнинг қуйидаги турлари ўрнатилган: – савдодаги хизматлар; – транспорт воситаларини, шахсий фойдаланиш буюмлари ва маиший молларни таъмирлаш бўйича хизматлар; – транспорт хизматлари (автомобиль, темир йўл, ҳаво ташиш, шаҳар тарнспорти хизматлари); – саёҳат шуъбасининг (саёҳат-экскурсия) хизматлари; – почта ва алоқа хизматлари; – молия хизматлари;

– суғурта хизматлари; – таълим хизматлари; – соғлиқни сақлаш хизматлари; – коммунал хизматлар; – дам олиш, маданий ва спорт тадбирларини ташкиллаштириш бўйича хизматлар. Моддий хизматлар – хизматлар истеъмолчисининг моддий-маиший эҳтиёжларини қондириш бўйича хизматлар Изоҳ – Моддий хизмат буюмларининг истеъмол хоссаларини тиклаш (ўзгартириш, сақлаш) ёки фуқароларнинг буюртмалари бўйича янги буюмларни тайёрлаш, шунингдек юклар ва одамларнинг жойдан-жойга кўчиши, истеъмол қилиш учун шароитлар яратишни таъминлайди. Жумладан, моддий хизматларга буюмларни таъмирлаш ва тайёрлаш билан боғлиқ бўлган маиший хизматлар, турар жой-коммунал хизматлари, умумий овқатланиш хизматлари, транспорт хизматлари ва ҳ.к. кириши мумкин. Ижтимоий-маданий хизмат – Маънавий, интеллектуал эҳтиёжларни қондириш бўйича ва истеъмолчининг меъёрий ҳаёт фаолиятини сақлаш бўйича хизмат. Изоҳ – Ижтимоий-маданий хизмат соғлиқни сақлаш ва тиклашни, шахснинг маънавий ва жисмоний ривожланишини, касбий маҳоратини оширишни таъминлайди. Ижтимоий-маданий хизматларга тиббиёт хизматлари, маданий хизматлар, саёҳат, таълим ва ҳ.к. хизматлар кириши мумкин. Хизматга стандарт – Хизматнинг ўз вазифасига мувофиқлигини таъминлаш учун хизмат қониқтириш лозим бўлган талабларни ўрнатувчи стандарт. Изоҳ – Хизматларга стандартлар кир ювиш, меҳмонхона хўжалиги, тарнспорт, автосервис, алоқа, суғурта, банк иши, савдо каби доираларда ҳам ишлаб чиқилиши мумкин.

Хизматлар соҳасида стандартлаштиришнинг мақсади хизмат кўрсатиш сифати ва самарадорлигини меъёрий таъминлаш ва хизмат истеъмолчиларининг манфаатларини ҳимоя қилишдан иборат. Хизматларни кўрсатиш соҳасида стандартлаштиришнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: – хизматлар сифати кўрсаткичларининг номенклатурасини ва буюртмачиларга хизмат кўрсатиш меъёрларини ўрнатиш; – буюртмачиларга хизмат кўрсатиш сифатига истиқболли талабларни ва буларни текшириш усулларини ўрнатиш; – хизмат кўрсатиш технологик жараёнларига истиқболли талабларни ўрнатиш; – хизматларнинг хавфсизлиги, аҳолининг соғлигини ҳимоялаш, атроф муҳитни муҳофазалаш, хизматларнинг ўз вақтида аниқ бажарилиши, хизматларнинг эргономиклик ва эстетиклигини ва хизмат кўрсатиш шароитларини таъминловчи талабларни ўрнатиш; – Ўзбекистон сертификатлаштириш миллий тизими қоидаларига мувофиқ хизматларни сертификатлаштиришга талабларни ўрнатиш; – хизмат кўрсатиш жараёнларида қатнашувчи корхоналарнинг фаолиятини мувофиқлаштиришни таъминлаш; – хизматларнинг ишончлилиги бўйича талабларни ўрнатиш; – хизматларни сифат ва (ёки) миқдор жиҳатдан баҳолаш усулларини ўрнатиш; – хизматларни кўрсатиш соҳасида сифатни бошқариш ва стандартлаштириш доирасидаги асосий тушунчаларга оид атамалар ва таърифларни ўрнатиш. Хизматлар соҳасида стандартлаштиришнинг асосий низомларига мувофиқ бир турли хизматларнинг муайян турларига стандартлар ишлаб чиқилади. Бундай стандартлар хизматларининг асосий тафсилотларига ва хизмат кўрсатиш шароитларига умумий талабларни ўз ичига олади: хизматларнинг нимага мўлжалланганлиги, ишончлилиги, пухталиги;

истеъмол усули, тавсифи; хавфсизлиги; ўз вақтида ва аниқ бажарилиши; эргономиклик; эстетиклик; одоблик; экологиклиги; қулай ва шинамлиги; мажмуилиги; кафолатни таъминлаш; мижозга нисбатан хушмуомалалик, зийраклик, ўзаро мулоқот ва б. Хизматларнинг хавфсизлигини таъминлаш Хизмат истеъмолчилари ва атроф муҳит учун хизматлар хавфсизлигини таъминлашнинг муҳимлигини ҳисобга олиб, хизматларни кўрсатишда хавфсизлик мажбурий талабларини белгиловчи меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш асосий низомларини ўрнатувчи Ўзбекистон давлат стандарти қабул қилинган. Хизматларнинг хавфсизлиги – Етказилган зарар ёки путур жоиз даражада чекланган ҳолат. Изоҳ – Хавфсизлик сифат жиҳатларидан бири бўлади. Хизмат кўрсатиш шароитлари – Буюртмачига хизматларни олаётган жараёнда таъсир этувчи омиллар тўплами. Бир турли хизматлар гуруҳига ёки юқорироқ малакали хизматлар гуруҳига (хизматлар турига) алоҳида стандартда умумий талаблар ўрнатилади. Бундай талаблар: хизматларни олаётган истеъмолчиларнинг, хизмат кўрсатилаётган ва хизмат кўрстувчи субъектлар, хизматларнинг бошқа истеъмолчилари ва бажарувчиларининг ҳаёти ва соғлигига хизматларнинг хавфсизлигини таъминлайди; хизмат кўрсатилаётган истеъмолчилар мулкининг сақланиши; атроф муҳит учун хавфсизлик; хизмат кўрсатиш хоналарининг хавфсизлиги ва хоналарнинг моддий-техникавий жиҳозланишини таъминлайди. Агар хизматлар сифати, хавфсизлиги хизмат кўрсатувчига (ходимга) кўп жиҳатдан боғлиқ бўлса, стандартга “Хизмат кўрсатувчи ходимларга талаблар” бўлими киритилади. Бу стандартда қуйидаги кўрсаткичлар бўйича талаблар қўйилган: хизмат кўрсатувчи ходимлар малакаси; соғлиги; ёши;

жинси; ташқи кўринишининг чиройлилиги; сўзлашув маданияти; шахсий гигиена қоидаларининг бажарилиши; хушмуомалалик, одоблик, тез дўстлашиш; аттестатлаш ва ходимларнинг ўрнатилган талабларга мос келишини тасдиқловчи ҳужжатлар. Келтирилган кўрсаткичларга риоя қилиш хизматларни олаётганларнинг психологик хавфсизлигини таъминлайди. Масалан, маиший электр машиналар ва приборларни таъмирлаш ва уларга техник хизмат кўрсатиш умумий техникавий шароиларига стандарт электр приборларни таъмирлаш таснифини, умумий техникавий талабларни, хавфсизлик талабларини, қабул қилиш қоидаларини; текшириш, ташиш ва сақлаш усуллари, кафолатни ўрнатади. Умумий техникавий шароитларга стандарт талабларига мувофиқ совиткичлар, кондиционерлар, ювиш машиналари, электр плиталари ва ҳ.к. ни таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатишга техник шартларнинг алоҳида стандартлари ишлаб чиқилади. Бу стандартлар ҳар бир турдаги прибор учун муйян талабларни ўрнатади. Йўловчиларни ташиш бўйича транспорт хизматларнинг сифат кўрсаткичлари номенклатурасига стандарт йўловчиларни ташиш барча турида қўлланилади ва қуйидаги кўрсаткичларни ўз ичига олади: ахборот хизмати, қулай ва шинамлик, тезлик, ўз вақтида бажарилиши, юкнинг сақланувчанлиги, хавфсизлик. Темир йўл транспортида транспорт хизматларини кўрсатишда меъёрий ҳужжатда фавқулодда вазиятлар содир бўлган шароитларда йўловчиларнинг ва хизмат кўрсатувчи ходимларнинг ҳаётига хавф туғилганда поездларнинг ҳаракат тартиби ва маневрли ишлар тартиби белгиланган. Маневрли ишларни бажариш, поездларни хавфли юклар солинган вагонлар билан қўшишда ва йўлда кетаётганда алоҳида тартиб ўрнатилади. Авиайўловчиларни ташишда учиш хавфсизлигини таъминлаш учун профилактик ташкилий ва техник тадбирлар мажмуи кўрилади. Бу тадбирлар авиацияда содир бўладиган ва содир бўлиши мумкин бўлган вазиятларнинг

олдини олиши лозим, йўловчиларни, багажни, юкларни ва почтани ташиш жараёнини бажаришда ишларнинг барча босқиячларида хавфсизлик таъминланиши лозим. Саёҳат-туристик хизматлар умумий техник шартлар стандартида белгиланган. Техник шартларга кўра саёҳатчиларнинг ҳаёти ва соғлиги учун таваккалликнинг жоиз даражаси таъминланади. Саёҳатда таваккаллик факторлари: жароҳатланиш, атроф муҳит таъсири, ёнғин хавфи, биологик таъсир, асабнинг бузилиши, нурланиш хавфи, кимёвий таъсир, чанг ва газлар таъсири ва б. бўйича таснифланиши мумкин. Хизматлар сифатини баҳолаш Хизматлар сифати маҳсулот (моллар ва хизматлар) статистик Модел таснифлагичига мувофиқ, кўрсатиладиган хизматларнинг ҳар бир тури учун хос сифат кўрсаткичлари номенклатурасига асосан баҳоланади. Буюмларни тайёрлаш ва уларнинг истеъмол хоссаларини тиклаш билан боғлиқ бўлган ёки боғлиқ бўлмаган хизматлар сифат қўрсаткичларининг қўлланилиши O’z DSt 1008:2001 “Хизматлар сифатини баҳолаш методикаси. Асосий низомлар.”да белгиланган. Бунда маҳсулот сифати кўрсаткичлари тизимига оид давлатлараро стандартларга риоя қилинади. Бу стандартлар асосида хизматлар сифатини баҳолаш методларини ўрнатувчи тармоқ меъёрий ҳужжатлари яратилиши лозим. Хизматларнинг сифат кўрсаткичлари, умумий ҳолда, биринчи, иккинчи, зарур бўлганда эса, учинчи кўрсаткичлар даражаси бўйича тақсимланади (5- жадвал). жадвал. Хизматлар сифат кўрсаткичларининг номенклатураси Умумлаштирилган кўрсаткич Комплекс кўрсаткичлар биринчи даража иккинчи даража

Хизматлар сифати умумлаштирилган кўрсаткичлари Функционал Вазифаси Пухталиги, ишончлилиги Эргономиклиги Экологиклиги Хавфсизлиги Эстетиклик Шакллар ва композициялар Ранг бериш Сиртнинг тузилмаси ва безаги Ижтимоий аҳамияти Мода Ўзига хослиги Нуфузлилик Ҳар бир биринчи даражадаги комплекс кўрсаткичнинг баҳоси хизматларнинг функционаллиги, эстетиклиги ва маънолигидан қониққан буюртмачиларнинг сонига қараб, қуйидаги формула бўйича аниқланади: (19) бунда m i –хизматларнинг функционаллиги (эстетиклиги, ижтимоий маънолиги) билан қониққан буюртмачилар сони; M i – i - хизмат буюртмачиларининг умумий сони. Жумладан, таъмирланган телевизорга нисбатан сифат кўрсаткичларининг номенклатураси қуйидагилардан иборат: биринчи даража – функционал, иккинчи даража – вазифалари (тасвирнинг равшанлиги ва унинг созланиши; аниқ ва контрастли кўрсатиш ва уни ростлаш; тасвирнинг бузилмаганлиги; рангнинг берилиши; товушнинг баландлиги ва уни ростлаш; танланувчанлик; овоз тембри ва уни созлаш; эргономик бошқариш

қисмларидан фойдаланганда буюртмачи томонидан созлашларда таъсир кучи; равон созланиш), пухталик (бузилмасдан ишлашлик), хавфсизлик (электр ва ёнғин хавфсизлиги) дан иборат. Таъмирланган телевизорнинг биринчи даража кўрсаткичига эстетиклиги, иккинчи даража кўрсаткичига рангдорлик кўрсаткичлари (материалларнинг, дастакларнинг, бошқариш қисмларининг ранги) ҳам киради. Ахборот-маълумотнома хизмати томонидан берилган маълумотнома сифатига оид: биринчи даража – функционал кўрсаткич, иккинчи даража – вазифаси (маълумотномада келтирилган ахборотнинг ишончлилиги ва тўлиқлиги), эргономиклик (ёзма ёки оғзаки маълумотномадаги ахборотнинг яхши ўқилиши, мълумотноманинг қулай сақланиши, матннинг осон ўқилиши) киради. Биринчи даражанинг эстетик кўрсаткичи иккинчи даражани – маълумотноманинг бадиий расмийлаштирилганлиги (бланканинг шакли, қўшимча расмлар, эмблемаларнинг маълумотнома бланкида борлиги, маълумотнома шрифтининг шакли) кўрсаткичларни ўз ичига олади. Хизматлар сифатини ижтимоий метод билан баҳолаш, яъни буюртмачининг ўзига кўрсатилган хизматларнинг сифати тўғрисида умумий фикрини олиш ва умумлаштирилган ижтимоий кўрсаткичларнинг сон қийматини аниқлаш йўли билан баҳолаш рухсат этилади. Ижтимоий метод ёппасига текширишни таъминлайди, ушбу корхонага маълум вақт (ой, квартал, йил) ичида мурожаат қилган барча буюртмачиларнинг фикрини ҳисобга олишга имкон беради ва қуйидаги формула бўйича аниқланади: (20) бунда Q ij – хизматлар сифати умумлаштирилган кўрсаткичи;

N ij – j- корхонада маълум вақт ичида i - хизмат буюртмачиларининг сони; n ij – i -хизмат кўрсатиш сифати бўйича қониқмаганлигини ифодалаган буюртмачилар сони.

А дабиётлар : 1. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Садыков А.Б., Умаров А.С., Хакимов О.Ш. Основы обеспечения единства измерений. Книга 1. – Ташкент, 2005. 2. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н. Развитие и совершенствование систем стандартизации, метрологии и сертификации в Республике Узбекистан на период до 2010 года// Standart. – 2005. – №2. 3. Абдувалиев А.А., Алимов М.Н., Бойко С.Р., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З. Основы стандартизации, сертификации и управления качеством. – Ташкент: Fan va technologiya, 2005. 4. Абдувалиев А.А., Авакян П.Г., Алимов М.Н., Гольцов В.Ф., Мирагзамов М.М., Сабиров М.З., Садыков А.Б. Основы стандартизации, сертификации, метрологии и управления качеством продукции. Учебное пособие. – Ташкент: Издательство ТГТУ, 2002. 5. Абдувалиев А.А. Некоторые аспекты совершенствования системы стандартизации в Узбекистане// Standart. – 2003. – № 2. 6. Алимов М.Н. Государственные научно-технические программы – важнейший фактор научно-технического прогресса// Standart. – 2004. – № 1. 7. Алимов М.Н. Реализация программ комплексной стандартизации в народном хозяйстве Узбекистана. – Т.: УзНИИНТИ, 1986.

O'xshashlar

Давлат метрологик текшируви ва назорати турлари ва қўлланиш соҳаси

Стандартлаштириш тармоқлараро тизимлари

Метрология стандартлаштириш ва сертификатлаштириш фанининг мақсади ва метрология бўйича асосий атамалар

Квалиметрия таърифи квалиметириянинг пайдо бўлиш ва ривожланиш тарихи

Асосий атамалар ва таърифлар