Саноат ишлаб чиқаришнинг тарихий ривожланиш йўллари - Materialshunoslik - Referatlar

Саноат ишлаб чиқаришнинг тарихий ривожланиш йўллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122.64453125 KB

Ko'chirib olish

Саноат ишлаб чиқаришнинг тарихий ривожланиш йўллари Режа: 1. Саноат ишлаб чиқаришнинг ҳозирги замон тармоқлари ва улар истиқболлари. 2. Саноат ишлаб чиқариши учун хом-ёшёлари 3. Пневмотранспорт қурилмалари ёрдамида хом-ашёларни транспортлаш

Фаннинг мақсади ва вазифалари В 520800 – «Технологик машина ва жиҳозлар» та o лим йўналиши бўйича чиқариладиган бакалаврлар ўз мехнат фаолиятларида ишлаб чикариш, технологик, лойихалаш-кострукторлик ва тажриба-тадқиқот ишлар билан шугулланишади. Бакалавлар технологик машина ва жихозларни лойихалаш, конструкциялаш ва ишлатишни мукаммал билиши керак. Бу ишларни бажариш учун мутахассис албатта технологик машиналарда кечаётган жараёнларини, уларнинг ишчи режимларини танлаш хусусиятларини, хом-ашё ва ёқилги-энергетик манбаларни рационал ишлатиш ва атроф мухитни мухофаза килиш масалаларини чуқур англаши зарур. Юқоридаги та o лим йўналиши бўйича бакалаврлар тайёрлаш кейинчалик уларни 20 мутахассислик бўйича магистрларни тайёрлашни кўзда тутади. Бу мутахассисликлар ҳалқ хўжалигининг турли тармоқларига та o луқли бўлиб, биринчи қарашда бир-бирларидан жуда катта фарқ ва узоқ турганга ўхшайди. Лекин аксарият кўпчиликлари саноат ишлаб чиқариш сохаларига киришади ва саноат миқиёсида ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг умумий қоидаларига жавоб беришади. (махсулот ишлаб чиқариш учун ҳом-ашё, энергия манбалари, механик асбоб-ускуналар ва машиналар, ишчи кучи ва ҳоказо). «Саноат ишлаб чиқариш асослари ва корхонанинг жиҳозлари» фани турли тармоқларга қарашли саноат корхоналарида ишлаб чиқаришнинг услубий қонуниятлари ҳамда иштилаётган машина ва жиҳозлар билан таништиришни ўзига мақсад қилади. Саноат ишлаб чиқаришнинг тарихий ривожланиш йўллари Ер шарининг турли нуқталарида археологик қазилмаларда топилган нарсалар шундан далолат берадики, одамзод қадим-қадим замонлардан ўз этиёжларини қондириш ва мехнат қуролларини яратишда саноат ишлаб чиқариш усулларидан ва жараёнларидан фойдаланган. Масалан лойдан керакли махсулотлар етиштириш, 6 минг йил аввал металлар

етиштириш. Қадимги Мифда, Вавилонда ва Ассирияда шиша, охак, гишт, буёқлар, дорилар ва ёглар ишлаб чиқариш кенг йўлга қуйилган эди. Қадимги Фаргонада ҳам метал ва шиша ишлаб чиқариш ривожланган ва археологик тадқиқотлар фанда металл ва шиша ишлаб чиқариш технологиялари дастлаб Фаргонада кашф этилган деган фикр илгари сурилмоқда. Хитойда қанд ва қогоз етиштириш II асрда, чинни етиштириш VI асрда, қора порох етиштириш XIII асрда йўлга қўйилган. Лекин турли тармоқларда саноат миқиёсида махсулотлар етиштириш 18 асрдан бошланади. Масалан химия саноатида 19 асрда буёқлар, портловчи материаллар ва фармацевтика саноатлари кенг ривожлана бошлаган, 19 аср охри – 20 аср бошида пластмассалар, синтетик толалар, каучук етиштириш ривожланади; тез суратлар билан нефтни қайта ишлаш саноати ривожланади, атмосфера азоти водороддан аммиакнинг синтези вужудга келади. Кимёвий йўл билан махсулот етиштиришга, саноатни ривожлантиришга рус олимлардан М.В.Ломоносов, Д.И.Менделеев, А.М.Бутлеров, С.В.Лебедев, Д.К.Чернов ва бошқаралар жуда катта ҳисса қўшишган. Саноат ишлаб чиқариш технологияси алохида фан сифатида 18 асрнинг иккинчи ярмида шаклланади: технолгия бўйича биринчи қўлланмалар, лугатлар, энциклопедиялар пайдо бўла бошлади. 1807-1808 йилларда Москва университети профессори И.А.Двигубский кимёвий технология бўйича биринчи дарслик ёзади («началгнқе основания технологии или краткое показание работ на заводах и фабриках производимқх»). 1828 йилда профессор Ф.А. Денисов томонидан «Умумий технология кенг қўлланма, ёки турли техник саноатларда қўлланиладиган ишлар, жиҳозлар, машина ва дастгохларни билишга оид» дарслиги нашр этилади. Бу дарслик саноат ишлаб чиқариш асослари ҳамда кимёвий технологиянинг жараёнлари ва қўрилмалари китобининг энг биринчи нусхаси эди. 1851 йилда профессор П.А. Ил p енков томонидан чиқарилган «Кимёвий технология курси» китоби ўша вақтнинг кимёвий ишлаб чиқаришнинг энциклопедияси эди.

Янги кимёвий ишлаб чиқаришлар пайдо бўлиши технология фанини янада ривожланишга олиб келади. 18 аср охирида содани Леблан усули асосида етиштириш йўлга қўйилади, 19 асрнинг 70-йилларида А.А. Летний томонидан нефтни крекинглаш усули яратилди, 1912 йили Габер ва Бош усули асосида ишлайдиган аммиакни синтезлаш ускунаси ишга киритилади. 1931 йилда дунёда биринчи маротаба С.В. Лебедев томонидан кашф этилган синтетик каучук ишлаб чиқарилиши бошланади. Саноат технологиялари, жумладан кимёвий технология ривожига қўйидаги олимлар ва мутахассислар катта улуш киритганлар: Зелиский Н.Д., С.И. Волгкович, И.А. Тиўенко, А.Г. Касаткин, А.Н. Плановский, Н.М. Жаворонков, В.В. Кафаров, П.Г. Романков, З. Салимов, О. Содиков, ва бошқалар. Кимёвий технологияни ривожлантиришда химия, физика, кибернетика, математика ва бошқа фанларнинг ахамияти катта. Табиий ва техник фанлар ютуқларига таянган ҳолда, замонавий кимёвий технология физикавий ва кимёвий жараёнларни, уларни амалга ошириш учун керак бўлган машина ва аппаратларни биргалакда ўрганади ва уларни турли материаллар етиштиришда оптимал қуллаш билан шугулланади. Кимёвий усуллар билан махсулотлар етиштириш турлари эса беқиёс, масалан, фақат нефт асосида 80 мингдан ортиқ кимёвий махсулотлар етиштирилади. Саноат ишлаб чиқаришнинг ҳозирги замон тармоқлари ва улар истиқболлари Ўзбекистон Республикасида саноатнинг қуйидаги завонавий тармоқлари мавжуд; – кимё саноати; – нефт ва нефткимё саноати; – тог – металлургия саноати; – машинасозлик саноати, шу жумладан самолётсозлик, автомобилсозлик, тракторсозлик, кимёвий машинасозлик ва бошқалар; – рангли металлар саноати;

– қурилиш материаллари саноати; – енгил саноати; – озиқ-овқат махсулотлари саноати ва бошқалар. Юқоридаги саноат тармоқлари корхоналарнинг кўпчилигида В 520800 – «Технологик машиналар ва жиҳозлар» та o лим йўналиши бўйича бакалаврлар ишлашлари мумкин. Замонавий кимё саноати олдидаги турган масалалар, бу ернинг озиқ-овқат ресурслари, саноат учун хом-ашё ресурслари, энергетик ресурслар, биосферани зарарлантириш муаммоларини ечишдан иборат. Ўзбекистонда унинг ўзига хослигидан чиққан холда қуйидаги фан ва техника сохалари мавжуд: табиий фанлардан – математика, физика, химия, геология, биология ва бошқалар. Ишлаб чиқариш ва техниканинг қуйидаги тармоқлари – машинасозлик (самолётсозлик, тракторсозлик, текстил ва химия машинасозлиги ва бошқалар.), кимё саноати, рангли метллар саноати, қишлоқ хўжалик махсулотларини қайта ишлаш, озиқ-овқат ва енгил саноати, қурилиш материаллари саноати, нефт ва газ кимёси саноати, электроника ва бошқалар. Ўзбекистон Республикасида фан ва техниканинг ривожини белгиловчи фанлар Академияси, кўплаб тармоқларнинг илмий-текшириш институтлари, 55 Олий ўқув юртлари мавжуд. Уларда жуда катта илмий потенциал жамланган. Бугунги кундаги асосий вазифалардан бири Ўзбекистон ривожланишнинг Миллий моделидан чиқиб келган холда устивор фан ва техника сохаларини ривожлантириш режалари ва дастурларини тузиш (албатта, давлатимизнинг илмий потенциали томонидан куп тармоқларда бундай истиқболли дастурлар ишлаб чиқилган ва улар мавжуд). Умумлаштириб айтганда, Ўзбекистонда қуйидаги фан ва техника тармоқлари ривожлантирилиши керак: – ижтимоий фанларда бозор иқтисодиётига ўтиш жараёнларини янада чуқурроқ илмий таҳлил қилиш;

– табиий фанлардан – математика, информатика, физика, кимё, геология ва бошқалар. – қишлоқ хўжалиги сохасида – ўсимликлар (янги навлар, турлар) биологиясини ўрганиш йўлидаги, янги қишлоқ хўжалик техникаси ва технологияларини яратиш; – ан o анавий тармоқлардан – кимё ва нефт ктмёси, тог-металлургия, қурилиш материаллари саноатлари, енгил ва озик-овқат тармоқлари ва бошқалар; – машинасозликда – автомобилсозлик, кимё машинасозлиги, самолётсозлик, тракторсозлик ва бошқалар. Асосий мақсадлардан бири хорижий мутахассислар билан хамкорликда, хорижий сармоялар олиб келтириб, юқори технологияларга, фан ва техниканинг охири ютуқларига таянган техника яратиш; иқтисодий мустақиллик йўлида хориждан олиб келинадиган материаллар ўрнини босувчи материаллар, техника ва технологиялар жорий этиш. Саноат ишлаб чиқариши учун хом-ёшёлари Хом-ашёни қазиш ва транспорлаш усуллари. Қулланиладиган транспорт воситалари Қурилиш материаллари ишлаб чиқариш саноатининг асосий хом- ашёлари бу тог жинслари я o ни норудавий қурилиш материалларидан (шебен, шагал, қум). Шебен – тог жинсларини майдалаш натижасида олинади. Шебен ўлчамлари бўйича қуйидаги гурухларга бўлинади; 5  10; 10  20; 2  40; 40  70 мм шебенлар 3 хил кўринишда бўлиши мумкин. 1. Кубсимон 2. Пластинкасимон 3. Игнасимон Шагал – донадор материаллар бўлиб, йириклиги 3  70 мм ли овалсимон форма кўринишда бўлиб, жинсларини, табиий парчаланишда досил бўади. Шагал доналари ўлчамлари 70  150 мм бўлса йирик ҳисобланади. Шагал қурилиши ишларида қуйидаги фракцияларида бўлинади.

5  10; 10  20; 20  40; 40  70 мм

Қум – қурилиш саноатида фойдаланиб қуйидагиларга бўлинади. 1. Табиий 2. Бойигилган 3. Франкцияланган 4. Майдаланган Қумнинг ўлчами 0,14  5 мм ли ташкил килади ва қуйидаги гурухларга бўлинади. 1. йирик – 2,5 мм дан катта 2. ўрта 2  2,5 мм 3. майда 1,5  2 мм 4. жуда майда 1,0  1,5 мм Ишлаб чиқариш турига боглиқ ҳолда қурилиш материаллари саноатидаги норудавий махсулот ишлаб чиқарувчи корхоналар шагалли, шагал-қумли ва қушли турларга бўлинади. Бу корхоналар асосан хом-ашё карерларига яқин жойга қурилади. Сабаби бу хом-ашёни ташиши ишларини енгиллаштириш мақсадида. Баъзи бир холатларда йўл қурилиш ишларида бу хом-ашёни темир йўл воситасида автомобил қатнови воситасида ташилади. Хом-ашёни қазиш ишларида экскаваторлар ёрдамида амалга оширилади. Бир ковушли экскаваторлар қазиш ишларида фойдалананиладиган асосий машина ҳисобланади. Экскаватор қуйидаги ишчи органларидан ютган. Ковш, стреласи, рамаси ва юрувчи қурилмасидан иборат. Хамма турдаги бир ковшли экскаваторларни қуйидагича классификациялаш мумкин. 1. ишчи жихозларнинг куриниши бўйича. 2. Юритмасининг тури бўйича. 3. Двигателлар сони бўйича. 4. Юрувчи қурилмалари бўйича. 5. Фойдаланиш қўллаш бўйича.

Қазиш ишларини амалга оширувчи ковшлари тўгри куракли, тескари куракли, драглайнли ва грейферли турларга бўлинади. Қуйида қазиш органларининг турларини схемалари кўрсатилган. 2.1-расм. Экскаваторлар турлари Тугри куракли Тескари куракли Драглайнли Грейферли экскаватор

Экскаваторторда юритма сифатида ички ёнув двигателлиридан, электр двигателларидан, ва дизел – электр қурилмаларидан фойдаланилади. Бу қурилималар бир мотрли ёки кўп моторли бўлиши мумкин. Ишчи органларини ишга туширувчи юритмалар ликаник ва гидравлик бўлади. Универсал экскаваторларнинг юрувчи кисми гусеницали, пневмогидравликли бўлиб, трактор ёки автомобили базасига урнатилади. Хом-ашёни қазиш ишларида экскаватор ковшларининг хажми: тугри кураклида 0,4  0,6 м 3 , 0,4  0,5 м 3 ва 0,1  0,3 м 3 бўлади. Экскаваторнинг техник иш унумдорлиги қуйидаги формула орқали аниқланади.П техн = 3600 ∗ q∗Rнал ty = 3600 ∗qкн tw ; м 3 /соат (2.1) Бу ерда: q – ковш хажми М 3 . R нал – ковшнинг хом-ашёга тўлиш коеффициенти. R Р – бўшлиқ коэффициенти. T ц – цикл давомийлиги (М) Кн = 0,9  0,6 гача олиш мумкин. Экскаваторнинг иш цикли T ц = t коп + 2 t пов + t роз формула орқали аниқланади. Бу ерда: t коп – қазиш вақти. t пов – бурилиш вақти t роз – юкаш вақти Техник иш унумдорлигига боглиқ холда экскаваторнинг сменали эксплуатацион иш унумдорлиги қуйидагича аниқланади. П см = П ТЕХН *К ТР *К ПЕР *П Р М 3 . (2.2) Бу ерда: К ТР – танаффус вақтининг ҳисобига қазивчи коеффициент. К ПЕР – экскаваторни қугалиниши ҳисобга олувчи коеффициент. П Р – экскаваторнинг ишлаш вақти.

Пневмотранспорт қурилмалари ердамида хом-ашёларни транспортлаш Пневматик транспорт қурилмалари қум, киринди ва майда материалларни сиқилган ёки сийрак босимдаги хаво ердамида горизонтал ва тик йўналишда ташиш учун ишлатилади. Бу қурилмалар юкларни тушириш, ортиш ва ташиш ишларида қўлланилганда иш унумдорлиги сезиларли ошади ва материалларни ифлосланишдан сақлайди. Қурилмалар тўлиқ автоматлашган ва материал минимал исрофланган ҳолда қувурлар ичида ҳаракатланади, шунинг учун қурилмаларнинг иш унумдорлиги жуда юқори. Курилишш материалларини ташиш учун ўрта диаметрли қувурлардан фойдаланилади. Пневматик ташишнинг икки тури бор - сўриш ва пуркаш. Пневматик қурилма қуйидаги камчиликларга эга: электр қуввати ва ҳавони кўп сарфлайди, ўткир қиррали материалларни ташишда қурилманинг қисмлари тез емирилади, ёпишқоқ ва нам материалларни таший олмайди. Сўрувчи пневмотранспорт қурилмалари Сўриш усулида материл ташиш қувурига берилади ва у вакум насос ҳосил қилган ҳавонинг сийракланиши хисобига силжийди. 2.2 - расм. Ҳаво билан транспортировка қилиш қурилмаси схемаси а- Сўрувчи, б -пурковчи. 1-сопло, 2,14 - қувур ўтказгич, 3,15 -тиндириш камераси, 4,12,16 - затвор, 5 - бункер, 6,18 - филpтр, 7 - қувур, 8 – вакум

насос, 9-ҳаво қабул қилувчи, 10 - компрессор, 11 - компрессор, 13-юклагич, 17 - бункер. Сўрувчи қурилмаларда (2.2 – расм, а) материал вакум-насос 8, ҳосил қилган ҳаво босимида сопло 1 қувур 2 орқали ажратувчи камера 3 га тушади. Материал затвор 4 орқали бункер 5 га ҳаво эса қисман материал билан биргаликда филpтр 6 га тушади. Филpр ҳавони материалдан ажратиб вакум- насосга ва ундан қувур орқали атмосферага чиқариб юборади. Бундай қурилма материалларни қисқа масофага ташиш учун қўлланилади, бу қурилмаларда босим 0,03-0,04 МПа бўлади. Сўрувчи қурилманинг сопло қисмида ҳаво босими паст, вакум-насосда эса юқоридир. Пурковчи пневмотранспорт қурилмалар Пурковчи қурилмаларда (2.2 – расм, б) ташилувчи материал юклагич 13 дан жипс затвор 12 орқали сиқилган ҳаво ёрдамида қувур 14 га тушади. Ҳаво қабул қилувчи 9 орқали сўрилган ҳаво коспрессор 10 орқали филpтрланиб ҳаво тўпловчи қурилма 11 га келади. Сиқилган ҳаво билан материал қувурдан ажратиб турувчи камера 15 ва шлюзли затвор 16 орқали бункер 17 га келади. Ажратилган ҳаво тозалагич 18 дан тозаланиб атмосферага чиқарилади. Хайдовчи коспрессорларда сиқилган ҳавони босими 0,8 МПа ва ҳавонинг иш унумдорлиги 100 м /мин гача боради. Пневматик қурилманинг иш унумдорлиги. Пневматик қурилмаларнинг иш унумдорлиги ташиш узунлигига, сарфланган ҳаво ва зичлигига боглиқ (Т/ соат) : Q=3,6  V х Р х (2.3) бу ерда:  - ташиш узунлигига боглиқ бўлган келтирилган миқдор; V х - сарф бўлган ҳаво хажми, м/с; Р х - ҳавонинг зичлиги Ташувчи ҳавонинг тезлигини аниқлаш (м/с) V= a Px (2.4) бу ерда: а - материал донасини хисобга олувчи миқдор. Бир жинсли материаллар учун а = 17-25 гача.

Қувурнинг ички диаметри қуйидагича аниқланади: d ич =Q Vx 34.  (2.5) Керакли ҳаво сарфи қуйидагича аниқланади: V х = d Vur2 4 , м 3 /с (2.6) Хом-ашёларни комплекс ишлатиш ва корхоналарни комбинация қилиш Хом-ашё сифатида тог жинсларидан фойдаланилар экан албатта у ёки бу ишлаб чиқариш турларида бу хом-ашёлардан я o ни тог жинсларидан копмлекс фойдаланилади. Табиатда ўчрайдиган тог жинслари ўлчамлари бўйича турлича бўлганлиги учун улардан тўгри ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланишда қийинчилик тугилади. Шунинг учун бу тог жинсларини қайта ишлашга тўгри қелади. Тог жинсларини қайта ишлаш асосан майдалаш саралаш операцияларини ўз ичига олади. Майдалаш саралаш ишларини қилишда ишлаб чиқариш корхоналарнинг талаби даражасида бўлиши учун майдалаш саралаш заводлари танланади. Керакли тош ўлчамларини ҳосил қилингач ишлаб чиқариш тури бўйича тақсимланади. Я o ни бир майдалаш саралаш заводида қайта ишланган тог жинслари бир неча турдаги ишлаб чиқариш корхоналарини маҳсулот билан та o минлаши мумкин. Бундай жараёнларга корхоналарни комбинация қилиш деб номланади. Бу ўз навбатида иқтисодий томондан фойда келтиради. Хом-ашёни ишлатиш жараёнида экологик талаблар Тог жинсларини майдалаш саралаш жараёнида шовқин, титраш ва чанг ҳосил бўлади. Бу факторларни йўқотиш учун, майдаловчи машина корпуслари қопламлари билан изоляция қилиниш керак, корпусларини маҳсус краскалар билан қоплаш керак. Шовқинни камайтириш учун эшикларини герметизация

килиш, чанг чиқишини камайтиришга олиб келади. (Шовқинни). Титрашни камайтириш учун маҳсус амортизаторлар ва тагликлар ўрнатилади. Бу тадбирларни амалга оширилган тақдирда ҳам шовқин, чанг ва титрашни йўқотиб бўлмайди. Шунинг учун ишларни бу факторлардан химоя қилиш учун қуйидаги тадбирларни амалга ошириш керак. – Ишчилар маҳсус кабиналарда операция қурилмалар билан та o минланиши керак. – Технологик жараённи автоматлаштириш орқали хизматчиларни махсус пултларда ишлашга имконият яратилади. – Махсус химоя воситаларидан фойдаланиш (респиратор, шумафон). Санитария нормалари бўйича хавонинг чангланганлиги 10мг/м 3 дан ошмаслиги керак.

Адабиётлар рўйхати : 1. Салимов З.С. «Кимёвий технологиянинг асосий жараёнлари ва қурилмалари». I – том Тошкент «Ўқитувчи» 1994 йил 2. Бауман В.А., Мартнов В.Д., Клушанцев В.П. Механическое оборудование предприятий строительн и х материалов, изделий и конструкций. М., «Машиностроение», 1981. 324 с. 3. Сапожников М.Я., Механическое оборудование предприятий строительн и х материалов, изделий и конструкций. М: «В е сшая школа», 1971. 4. Алиматов Б.А. ва бошқ. «Жагли майдлагични лойихалаш». Улубий кўрсатмалар. ФарПИ. 1996 йил.

O'xshashlar

Курсни вазифалари. Илмий техник ривожланиш рационал технологик жараённи асоси. Пойабзал фабрикаларини ишлаб чиқариш таркиби

Чўян ишлаб чиқариш1

Пўлат ишлаб чиқариш

Саноатда пўлат ишлаб чиқариш

Қора металлар ишлаб чиқариш асослари