Maydalash jarayoni - Materialshunoslik - Referatlar

Maydalash jarayoni

Yuklangan vaqt:

30.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2666.5 KB

Ko'chirib olish

Maydalash jarayoni Reja: 5. Maydalash haqida umumiy ma’lumotlar 6. Rudalarning qattiqligiga qarab tasnifi 7. Maydalash qonunlari 8. Maydalash mashinalarining tasnifi va ularning ishlash prinsiplari 9. Jag‘li maydalagichlar 10. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlarning tuzilishi va ishlash prinsipi 11. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlar 12. Bolg‘achali maydalagichlar 13. Zarbali maydalagichlar 14. Maydalagichlarni avtomatlashtirish

Maydalash haqida umumiy ma’lumotlar Boyitish fabrikasiga ruda har xil o‘lchamdagi bo‘laklar holida kelib tushadi. Rudaning yiriklik xarakteristikasi yoki uning granulometrik tarkibi konni qazib olish usuliga, rudaning qattiqligiga, konning sanoat quvvatiga va h.k. larga bog‘liq. Rudani boyitishdan oldin foydali qazilma minerallari va puch tog‘ jinslari ularni erkin va bir-biridan ajralgan holda ko‘rsatila olishi mumkin bo‘lgan yiriklikka (o‘lchamga) keltirilishi kerak. Rudani boyitishdan oldin tayyorlash uchun maydalash va yanchish jarayonlari qo‘llaniladi. Fizikaviy mohiyati jihatidan bir xil jarayonlar hisoblanuvchi maydalash va yanchish bir-biridan bu operatsiyalarga tushuvchi va ulardan chiquvchi mahsulotlarning o‘lchamiga qarab shartli ravishda farq qiladi. Maydalash jarayoniga mahsulot 1500 mm gacha o‘lchamda tushib, maydalangan mahsulot 10-15 mm o‘lchamda bo‘ladi. Ruda o‘lchamini 0,074 mm gacha kichraytirish yanchish jarayonida sodir bo‘ladi. Rudani boyitishdan oldingi eng so‘nggi o‘lchami qo‘llaniladigan boyitish usuliga bog‘liq. Bu ulcham har qaysi foydali qazilma uchun uni boyitilishga tekshirish jarayonida tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Foydali mineral zarracha yuzasi qancha to‘liq ochilsa, boyitish shuncha samaraliroq bo‘ladi. SHu bilan bir vaqtda o‘ta yanchilishga yo‘l qo‘ymaslik kerak, chunki bunda foydali komponent juda mayin shlamlar holiga o‘tib, boyitish jarayonida boyitmaga ajralmaydi va chiqindilar tarkibida yo‘qoladi. Undan tashqari, o‘ta yanchilish elektr energiyasining ortiqcha sarflanishiga, maydalagich va tegirmonlarning tez ishdan chiqishiga, ularning ishlab chiqarish unumdorligining pasayishiga va boyitish ko‘rsatkichlarining yomonlashuviga olib keladi. Maydalash va yanchish jarayonlari juda qimmat turadigan jarayonlar hisoblanadi. Ularga rudani boyitish uchun ketadigan xarajatlarning 60 % dan ortig‘i sarflanadi. Shuning uchun maydalashda “hech narsa ortiqcha

maydalanmasin" degan prinsipga amal qilinadi. SHu maqsadda maydalash bosqichli tarzda amalga oshiriladi. Maydalash va yanchish jarayonlari ko‘mirni chang holida yoquvchi stansiyalarda, sement zavodlarida, qumini kokslash uchun tayyorlashda koks kimyoviy zavodlarda, ohak, dolomit va boshqa mahsulotlarni maydalashda metallurgik zavodlarda, yo‘l qurilish sanoatida, qum-shag‘al tayyorlashda va x.k. larda ham ishlatiladi. Bu hollarda maydalash va yanchish mahsulotlarining yirikligi keyingi texnologiyaning talablari asosida o‘rnatiladi. Rudalarning qattiqligiga qarab tasnifi Maydalash jarayoni ko‘pgina omillarga bog‘liq. Ularga quyidagilar kiradi: ma’danning mustahkamligi, mahsulotning qovushqoqligi, shakli, o‘lchami, namligi, maydalanuvchi bo‘laklarning o‘zaro joylashuvi, ularning zichligi va h.k. Barcha tog‘ jinslarini ularning qattiqligiga qarab, 4 ta kategoriyaga bo‘lish mumkin: 1) yumshoq ma’danlar, ularning maydalanishga ko‘rsatadigan qarshilik kuchi < 100 kg/sm 2 . 2) o‘rtacha qattiqlikka ega ma’danlar 100-500 kg/sm 2 3) qattiq ma’danlar 500-1000 kg/sm 2 4) o‘ta qattiq ma’danlar, ularning maydalanishga qarshilik kuchi >1000 kg/sm 2 . Maydalash vaqtida ma’dan bo‘laklari kuchsiz kesimlar bo‘ylab maydalanadi. Bo‘laklarning kattaligi kamaygan sari (kichraygan) bo‘laklarning mustahkamligi ortib boradi. 3. Maydalash darajasi, maydalash bosqichlari va maydalash usullari Maydalash deb ruda bo‘laklari o‘lchamini tashqi kuch ta’sirida kichraytirishga aytiladi. Maydalash jarayoni maydalash darajasi bilan

xarakterlanadi. Maydalash darajasi deb, maydalash natijasida ruda bo‘laklarining o‘lchami necha marta kichrayishini ko‘rsatuvchi kattalikka aytiladi. bu erda: D max - dastlabki ruda tarkibidagi eng katta bo‘lakning o‘lchami, mm; d max - maydalangan mahsulot tarkibidagi eng katta bo‘lakning o‘lchami, mm. Boyitish fabrikalarida ma’danlarni maydalash odatda bir necha bosqichda amalga oshiriladi, chunki bitta maydalagichda kerakli maydalash darajasiga erishish mumkin emas. SHuning uchun maydalash bir necha bosqichda amalga oshiriladi. Masalan, rangli va qora metallar rudalarining ko‘pchiligi uchun 3 bosqichda maydalash ishlatiladi. 1- bosqich. Yirik maydalash - 1500 - 1000 mm dan 300 mm gacha. 2 - bosqich. O‘rtacha maydalash - 300 mm dan 75 mm gacha. 3 - bosqich. Mayda maydalash - 75 mm dan 10-15 mm gacha. Umumiy maydalash darajasi alohida bosqichlarda olingan maydalash darajalarining ko‘paytmasiga teng: Masalan, Har qaysi maydalash bosqichidan oldin dastlabki ma’danning tarkibidan elash orqali o‘lchami shu bosqichdagi maydalangan mahsulot o‘lchamiga teng mayda sinf ajratib olinadi. Mayda mahsulotni ajratib olish hisobiga maydalagichga beriladigan yuk qisqaradi, uning ishlab chiqarish unumdorligi ortadi, elektr energiya sarfi kamayadi, shuningdek, rudaning o‘ta yanchilishining oldi olinadi. Yumshoq ma’danlar ikki bosqichda, o‘rtacha qattiqlikdagi ma’danlar 3 bosqichda, qattiq ma’danlar esa 4 bosqichda maydalanadi. Ma’dan qancha qattiq

va mustahkam bo‘lsa, ichki tortilish kuchlarini engish uchun shuncha ko‘p kuch talab qilinadi. Maydalashda mineral zarracha yuzasining ochilishi ma’dan bo‘laklarining tashqi kuch ta’sirida parchalanishi natijasida sodir bo‘ladi. Ma’dan bo‘laklarini parchalash uchun alohida kristallar orasidagi va kristallar ichidagi tortishish kuchini engish kerak. Bu ma’danning mustahkamligini belgilaydi. Bundan tashqari rudaning mustahkamligi uning tuzilishidagi ichki nuqsonlar (darz, begona narsalar) ga ham bog‘liq. Ma’danning xossasi (mustahkamlik, mo‘rtlik, qovushqoqlik va boshqalar) ga qarab parchalanishning quyidagi usullari ishlatilishi mumkin. Ezilish - ikkita maydalovchi yuza orasida ma’dan bo‘laklarining siqilishi natijasida parchalanish. Yorilish – ma’dan bo‘laklarini maydalovchi jismning uchlari (tig‘lari) orasida uzilib bo‘linishi. Zarba - ma’dan bo‘laklarini qisqa ta’sir etuvchi dinamik yuk ta’sirida parchalanishi. Ishqalanish - ma’dan bo‘laklarini bir-biriga qarama-qarshi harakatlanuvchi maydalovchi yuza orasida parchalanishi. 6-rasm. Jismni kerakli o‘lchamgacha maydalash a) ezilish, b) uzilish, g) kesish, e) ishqalanish, j) siqiq zarba, z) erkin zarba

Maydalash qonunlari Maydalash jarayoni ko‘pgina omillarga bog‘liq. Ularga quyidagilar kiradi: ma’danning mustahkamligi, mahsulotning qovushqoqligi, shakli, o‘lchami, namligi, maydalanuvchi bo‘laklarning o‘zaro joylashuvi, ularning zichligi va h.k. Barcha tog‘ jinslarini ularning qattiqligiga qarab, 4 ta kategoriyaga bo‘lish mumkin: 1) yumshoq ma’danlar, ularning maydalanishga ko‘rsatadigan qarshilik kuchi < 100 kg/sm 2 . 2) o‘rtacha qattiqlikka ega ma’danlar 100-500 kg/sm 2 3) qattiq ma’danlar 500-1000 kg/sm 2 4) o‘ta qattiq ma’danlar, ularning maydalanishga qarshilik kuchi >1000 kg/sm 2 . Maydalash vaqtida ma’dan bo‘laklari kuchsiz kesimlar bo‘ylab maydalanadi. Bo‘laklarning kattaligi kamaygan sari (kichraygan) bo‘laklarning mustahkamligi ortib boradi. Maydalashga sarflanadigan ish qisman maydalanayotgan bo‘laklarning deformatsiyasiga sarflanadi va atrofga issiqlik tarzida tarqaladi; qisman esa qattiq jismning erkin (yuza) energiyasiga aylanib, yangi yuzalarning hosil bo‘lishiga sarflanadi: bu erda: A - maydalash ishi, A D - deformatsiya ishi, A yu - yangi yuzalarning hosil bo‘lish ishi,  V - deformatsiyalangan xajm  S - yangidan hosil bo‘lgan yuzalarning kattaligi k va  - proporsionallik koeffitsienti.

Maydalanayotganda, maydalash darajasi kichik bo‘lganda yangi yuzalarning hosil bo‘lish ishi deformatsiya ishiga nisbatan juda kichik bo‘lgani uchun uni hisobga olmasa ham bo‘ladi. Bu holda Rebinder tenglamasidan Kirpichevning xususiy maydalash qonuni hosil bo‘ladi - maydalash ishi maydalanayotgan jismning hajmiga yoki og‘irligiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Maydalanayotganda, maydalash darajasi yuqori bo‘lganda deformatsiya ishi yangi yuzalarning hosil bo‘lish ishiga nisbatan juda kam bo‘lgani uchun uni hisobga olmasa ham bo‘ladi. Bu holda Rebinder tenglamasidan Rittengerning xususiy maydalash qonuni hosil bo‘ladi - maydalash ishi yangidan hosil bo‘layotgan yuzalar kattaligiga to‘g‘ri proporsional: Ko‘pincha maydalash o‘rtacha maydalash darajasida olib boriladi, shuning uchun maydalash ishini aniqlashda Rebinder tenglamasida deformatsiya ishini ham, yangi yuzalarning hosil bo‘lishi ishini ham hisobga olish kerak, ya’ni maydalash ishi ham hajmga, ham maydalanuvchi jismning yuziga to‘g‘ri proporsional. Rittenger, Kirpichev - Kik qonunlari asosida S/E - E/V koordinatalarida tuzilgan egri chiziqlarni taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, Rittenger qonuni zarrachalarning o‘lchamidan qat’iy nazar energiyaning solishtirma sarfi yuqori bo‘lganda, Kirpichev - Kik qonunini esa energiyaning solishtirma sarfi kam bo‘lganda qo‘llash mumkin. Maydalash mashinalarining tasnifi va ularning ishlash prinsiplari Ma’danlarni maydalash amalga oshiriladigan apparatlar maydalagichlar deyiladi. Bu apparatlar bo‘linish ta’sirini hosil qiluvchi mexanizmning tuzilishi va mineral agregatiga ta’sir qilish usuli: qisqa ta’sir qiluvchi dinamik yuk-zarba,

astasekin kuch qo‘yish-ezish va parchalash, abraziv bo‘linish - ishqalanish va boshqalar bilan bir-biridan farq qiladi. Bo‘linish (uzilish) ni quyidagi mexanizmlar sodir etadi: katta konus ichida aylanadigan ikkinchi konus; tekis yuzali yoki tishli valok; qaytarma-ilgarilama harakatlanuvchi plitalar; bolg‘achalar; ma’dan bo‘laklarini irg‘ituvchi va ularni qaytaruvchi plitalarga urib aylanuvchi rotorlar va h.k. Ma’danning mustahkamligi, qovushqoqligi, bo‘laklarning kattaligi va boshqa xususiyatlarga qarab maydalash uchun tashqi ta’sirning biron-bir samaraliroq usuli tanlanadi. Maydalagichlar 4 ta asosiy guruhga bo‘linadi: - jag‘li maydalagichlar - mahsulotni maydalash davriy ravishda qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas, tekis yoki botiq chiziqli yuz orasida sodir bo‘ladi; - konusli maydalagichlar - mahsulot uzluksiz ravishda ikkita (birini ichida ikkinchisi aylanuvchi) konus yordamida maydalaniladi; - valokli maydalagichlar - mahsulot ikkita bir-biriga qarama-qarshi harakatlanuvchi silliq yoki tishli silindrik valoklar orasida ezilib maydalaniladi; - zarbli maydalagichlar - ma’dan bo‘laklari katta tezlik bilan harakatlanuvchi maxsus detallar, masalan, bolg‘achalar zarbi ta’sirida maydalanadi. Masalan, agar ruda mustahkam bo‘lsa, uni maydalashning eng qulay usuli ezish yoki zarba hisoblanadi. Ruda bo‘laklarida ko‘p darzlar bo‘lib, u mo‘rt bo‘lsa, uni zarba ostida maydalash afzalroq, biroq ma’danning qovushqoqligi yuqori bo‘lsa, zarba ta’sirida maydalashning samarasi keskin kamayadi. Odatda maydalashning quruq usuli qo‘llaniladi. Agar ma’dan tarkibida loy bo‘lsa, (masalan, marganetsli, qo‘ng‘ir temir toshli ruda), ho‘l usulda maydalanadi. Maydalash usulini tanlash ma’danning qimmati va maydalangan mahsulot sifatiga qo‘yiladigan talablarga ham bog‘liq. Masalan, agar ma’dan mo‘rt bo‘lsa va qimmatbaho foydali minerallarni saqlasa, uni maydalash vaqtida iloji boricha o‘ta yanchiluvchanlikka, va shlamlanishga olib keluvchi ishqalanishning oldini olish kerak.

Rangli va qora metallar rudalarini yirik, o‘rta va mayda maydalashda yuqori mehnat unumdorligi bilan ajralib turuvchi konusli maydalagichlar ishlatiladi. Qattiq va o‘rtacha qattiqlikka ega jinslarni yirik, o‘rtacha va mayda maydalashni ezish prinsipi bo‘yicha ishlovchi (yuzli, konusli va tekis valokli) maydalagichlarda maydalash maqsadga muvofiqdir. YUmshoq va mo‘rt jinslarni yirik maydalash parchalash prinsipi bo‘yicha ishlovchi (masalan, tishli valokli) maydalagichlarda, ularni o‘rta va mayda maydalashni zarba ta’sirida ishlovchi (masalan, bolg‘achali) maydalagichlarda maydalash tavsiya qilinadi. Jag‘li maydalagichlar Jag‘li maydalagichlar ruda va qurilish mahsulotlarini yirik va o‘rta maydalash uchun ishlatiladi. Jag‘li maydalagichlarda ma’danni maydalash qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas yuzalar (plitalar) orasidagi bo‘shliqda ezilish, qisman parchalanish va sinish natijasida sodir bo‘ladi. Ma’dan yuqori tarafdan plitalar orasidagi bo‘shliqqa beriladi va ularning yaqinlashishi vaqtida maydalanadi, maydalangan mahsulot esa qo‘zg‘aluvchi yuza har safar qo‘zg‘almas yuzadan uzoqlashganda bo‘shatish tuynugi orqali tushirib olinadi. Jag‘li maydalagichlar sanoatda oddiy va murakkab harakatlanuvchi yuzali qilib ishlab chiqariladi. Bu yuz sharnirli o‘q yoki ekssentrik valga osilgan bo‘lib, qo‘zg‘almas yuzga goh yaqinlashib, gox undan uzoqlashib tebranishlar hosil qiladi (6-rasm). Birinchi turdagi maydalagichlar sanoatda keng qo‘llanilib, ikkinchi turdagisi esa faqat laboratoriya va yarim sanoat tadqiqotlari uchun tayyorlanadi. Tebranuvchi harakatni yuza uzatuvchi mexanizm orqali ekssentrik valdan oladi. Murakkab harakatlanuvchi qo‘zg‘aluvchi yuzali maydalagichlarda bu yuza uzatuvchi ekssentrik valga sharnir orqali osilgan bo‘lib, uning pastki qismi esa tirgakli plita orqali sharnirga ulangan.

Jag‘li maydalagichlarda maydalangan mahsulotning yirikligi, bo‘shatish tuynugining kengligi (yuzalar orasidagi minimal masofa) bilan aniqlanadi. 6-rasm. Jag‘li maydalagichning kinematik sxemasi: a) yuqorida osilgan sodda harakatlanuvchi yuzali; b) pastga tayangan sodda xarakatlanuvchi yuzali; v) yuqorida osilgan murakkab harakatlanuvchi yuzali maydalagichlar: 1-qo‘zg‘almas yuza; 2-qo‘zg‘aluvchi yuza; 3-tirgakli plita. Boyitish fabrikalari, ochiq kon va shaxtalarda ma’danni va boshqa mahsulotlarni yirik maydalashda yuqorida osilgan va sodda harakatlanuvchi qo‘zgaluvchi yuzali maydalagichlar keng qo‘llaniladi. Bu yuqori quvvatli maydalagichlar sodda tuzilishga va uncha katta bo‘lmagan balandlikka ega bo‘lib, ular ishlashda ishonchli hisoblanadi (7-rasm). Yuqorida osilgan va sodda harakatlanuvchi jag‘li maydalagichning korpusi (qutisi) old 1 , orqa 8 va ikkita yonbosh 16 devorlardan iborat. Oldingi devor qo‘zg‘almas yuz rolini o‘ynaydi. Qo‘zg‘aluvchi yuz ikkita podshipnikka tayangan o‘q ga osilgan. Maydalagich ichki sathini hosil qiluvchi korpusning oldi va yonbosh devorlarining ichki yuzasi marganesli po‘lat yoki toblangan cho‘yandan yasalgan almashinuvchi plitalar 2 bilan qoplangan. Podshipniklarga mahkamlangan ekssentrik val 6 ga vertikal yo‘nalishda qaytarma-ilgarilama harakat qiluvchi shatun 7 ning boshi o‘rnatilgan. Shatun yuqoriga harakatlanganda plitalar orasidagi burchak kattalashadi va qo‘zg‘aluvchi yuza qo‘zg‘almas yuzaga yaqinlashadi. Bunda mahsulot ezilish,

qisman esa siljish va bukilish hisobiga maydalanadi. Deformasiyaning siljish va bukilish kabi turlari qoplovchi plitalar yuzasining qirraligi bilan tushuntiriladi. 7-rasm. Jag‘li maydalagich Maydalagich ichki sathini hosil qiluvchi korpusning oldi va yonbosh devorlarining ichki yuzasi marganetsli po‘lat yoki toblangan cho‘yandan yasalgan almashinuvchi plita (2) lar bilan qoplangan. Podshipniklarga mahkamlangan ekssentrik val (6) ga vertikal yo‘nalishda qaytarma-ilgarilama harakat qiluvchi shatun (7) ning boshi o‘rnatilgan. SHatunning teshiklarida vkladish (14) lar bo‘lib ular tirgakli plitalarning uchlari (12) va (15) ga, plitalarning ikkinchi uchlari esa (17) vkladishga o‘rnatilgan. Maydalagich korpusining yon devorlari silliq plitalar bilan qoplanadi. SHatun pastga harakatlanganda qo‘zg‘aluvchi yuza og‘irlik kuchi va tyaga orqali buferli prujina (10) ta’sirida qo‘zg‘almas yuzadan uzoqlashadi. Bunda maydalangan mahsulot to‘kiladi. Bo‘shatish tuynugining kengligini o‘zgartirish boshqaruvchi ponalar yordamida yoki tirgakli plitalarni almashtirish orqali amalga oshiriladi. Val (6) ga

ikkita maxovik (g‘ildirak) (5) o‘rnatilgan. Maxoviklarning biri shkiv rolini bajaradi. Jag‘li maydalagichlar elektrodvigatel (9) dan ponasimon tasmali uzatma (klinoremennaya peredacha) orqali harakatga keltiriladi. Asosiy podshipnik va shatun kallagining podshipniklari suyuq moy bilan, qo‘zg‘aluvchi yuzaning podshipniklari va tirgakli plita vkladishlari konsistent moy bilan moylanadi. Suyuq moy podshipnikka avtomat ravishda ishlaydigan stansiyadan tushadi. Bu stansiya bakdan, yog‘ nasosi, elektrodvigatel, filtrsovutgich va kontrol-o‘lchov apparatlari (termometr-rele, bosim relesi, monometr va h.k) dan iborat. Konsistent moy quvurlar orqali yoki qo‘lda moy stansiyalaridan beriladi. Keyingi yillarda murakkab harakatlanuvchi jag‘li maydalagichlar qo‘llanila boshlandi (8-rasm). Qo‘zg‘almas yuza (1) maydalagich staninasining bir qismi hisoblanadi. 8-rasm. Yuzasi murakkab harakatlanuvchi jag‘li maydalagich. 1-qo‘zg‘almas yuza; 2-ekssentrik; 3-podshivnik; 4-shkiv; 5,6-vint; 7-pona; 8tayanch;9,12-vkladish; 10-tyaga; 11 13-qo‘zg‘aluvchi yuza; 14,15- almashtiruvchi plitalar.

Qo‘zg‘aluvchi yuza (13) qo‘zg‘aluvchi podshipnik yordamida (soat strelkasi bo‘yicha aylanuvchi) ekssentrik val (2) ga osilgan. Tirgakli plita bir uchi bilan qo‘zg‘aluvchi yuzning vkladishi (12) ga, ikkinchi uchi bilan tayanch (8) ning vkladishi (9) ga suyanadi. Maydalagichning bu tayanchi va staninasi o‘rtasida gaykalar bilan ikkita vint (5) da mahkamlangan pona (7) joylashgan. Bu ponaning holatini vertikal yuzada o‘zgartirib maydalagich bo‘shatish tuynugining kengligi idora qilinadi. Qo‘zg‘aluvchi yuza va tirgakli plita orasidagi kerakli bog‘lanish prujinali tyaga (10) orqali amalga oshiriladi. Korpusning asosiy podshipniki (3) ga o‘rnatilgan ekssentrik val (2) ponasimon-tasmali uzatma va shkiv (4) orqali harakatga keltiriladi. Ishchi holatda qo‘zg‘aluvchi yuza qo‘zg‘almas yuzaga goh yaqinlashadi, goh undan uzoqlashadi. SHu bilan birga u qo‘zg‘almas yuza bo‘ylab harakat qiladi. Shuning uchun bunday maydalagichlarda mahsulotning bo‘linishi ezilish va ishqalanish hisobiga sodir bo‘ladi. Maydalangan mahsulotni bo‘shatish tuynugidan majburan chiqarish hisobiga (ishqalanish kuchi pastga yo‘nalgan) murakkab tebranuvchi jag‘li maydalagichlar oddiy tebranuvchi jag‘li maydalagichlarga nisbatan yuqori mehnat unumdorligiga ega. Maydalagichning ichki ishchi yuzasi almashtiruvchi plita 14 va 15 bilan qoplangan. Qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas yuzalar orasidagi burchak qamrash burchagi deyiladi. Uning chegaraviy (eng katta) ma’nosi itaruvchi kuchlarning ishqalanish kuchlari bilan to‘liq muvozanatlashgandagi holat bilan aniqlanadi, bu bilan mahsulotning maydalagichdan otilib chiqib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

9-rasm. Yuzalar siqib kolgan maydalanuvchi bo‘laklarning muvozanati. Qamrash burchagining chegaraviy ma’nosini maydalagich yuzlari qisib qolgan mahsulot bo‘lagining muvozanat shartidan aniqlash mumkin. Qo‘zg‘aluvchi yuza asosan qo‘zg‘almas yuzadan uzoqlashganda og‘irlik kuchi ta’sirida mahsulotning DCFE tekislikdan pastda joylashgan bo‘laklari bo‘shatiladi deb faraz qilib maydalagich valining optimal aylanish chastotasi n/min -1 ni aniqlash mumkin (10-rasm). Qo‘zg‘aluvchi yuzaning o‘ng tarafga eng katta uzoqlashish vaqti val aylanishining yarim vaqtiga teng: t=30/n

Bu vaqt maydalangan mahsulotni h chuqurlikkacha tushirib olish uchun etarli bo‘lishi kerak. Jismning erkin tushishi sharti bo‘yicha Ifodaning o‘ng qismini t ga tenglashtirib, quyidagi formulani olamiz: h ning balandligini to‘g‘ri burchakli uchburchak VVS dan topamiz. va uni n ning ifodasiga qo‘yib ni olamiz, bu erda S 2 va S 1 – bo‘shatish tuynugining minimal va maksimal kengligi, m. Bu tebranish maydalagichning maksimal ishlab chiqarish unumdorligiga mos keladi. Maydalagich vali bir marta aylanganda bo‘shatib olinadigan mahsulot hajmi V 1 AVSDEFGM prizmaning xajmiga teng.

10-rasm Jag‘li maydalagichdan maydalangan mahsulotni tushirish. Bu erda L - maydalagich ishchi maydonining uzunligi, m. h ning qiymatini qo‘yib, quyidagi formulani olamiz Maydalagichning hajmiy ishlab chiqarish unumdorligi, (m 3 /soat): Maydalagichning ishlab chiqarish unumdorligi Bu erda k–mahsulotning maydalagichdan chiqishdagi g‘ovaklanish koeffitsienti(0,25-0,70): Bu formula dastlabki mahsulotning fizik xossalarini maydalagichning ishlab chiqarish unumdorligiga ta’sirini hisobga olmaydi. Jag‘li maydalagichlarning ishlab chiqarish unumdorligi odatda empirik formulalar, mashinasozlik zavodlari katalogidan yoki tajriba yuli bilan aniqlanadi.

Jag‘li maydalagichning hisoblab aniqlanadigan to‘liq ishlab chiqarish unumdorligi quyidagi empirik formuladan aniqlanadi: bu erda: k y k n k k – maydalanayotgan mahsulotning yirikligi, namligi va qattiqligini hisobga oluvchi koeffitsient. (150+750 V) – solishtirma tajribaviy ishlab chiqarish unumdorligi, m/m 2 soat. V – qabul qilish tuynugining uzunligi, e – bo‘shatish tuynugining kengligi, m; δ s – sochma zichlik, t/m 3 . Dvigatelning quvvati quyidagi empirik formuladan aniqlanadi: bu erda: L va V – qabul qilish tuynugining uzunligi va kengligi, m. s – qabul qilish tuynugining kengligiga bog‘liq koeffitsient. 2-jadval. Maydalash sharoiti uchun tuzatish koeffitsentlari Koeffitsient Ruda Yumshoq O‘rtacha qattiqlikka ega Qattiq O‘ta qattiq M.M. Protodyakov shkalasi bo‘yicha qattiqlik. Rudaning qattiqligiga tuzatish koeffitsienti k k 5-10 2,1 10-15 1,2 15-18 0,95 18-20 0,90 Rudaning namligiga tuzatish koeffitsienti k k Rudaning namligi % 4 5 6 7 8 9 10 11 1 1 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75 0,65 Rudaning yirikligiga tuzatish koeffitsienti Rudaning nominal yirikligi d n ni bo‘shatish tuynugi kengligi V ga nisbati. 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,85

1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 Jag‘li maydalagichlarda maydalash darajasi odatda 3 dan 4 gacha va u maydalagich bo‘shatish tuynugining kengligini o‘zgartirib boshqarilishi mumkin. Jag‘li maydalagichlar rudaning qattiqligiga, qoplovchi plitalarning xolatiga bog‘lik holda keragidan ortiqcha mayda zarrachali mahsulot beradi. Jag‘li maydalagichlarda maydalangan mahsulot yirikligining namunaviy xarakteristikasi 24-rasmda keltirilgan. 11-rasm. Jag‘li maydalagichda maydalangan mahsulot yirikligining namunaviy xarakteristikasi 1 -qattiq rudalar; 2-o‘rtacha qattiqlikdagi rudalar; 3- yumshoq rudalar. Absissa o‘qiga zarrachaning nisbiy yirikligi z, ordinata o‘qiga esa sinflarning plyus bo‘yicha umumiy chiqishi joylashtirilgan. Maydalangan mahsulot zarralarining shartli maksimal yirikligi deb 95% material o‘tadigan elak ko‘zining o‘lchami qabul qilingan. Bunda maydalangan mahsulotning yiriklik xarakteristikasi maydalagich ishiga va elak ishining samaradorligiga bog‘liq. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlarning tuzilishi va ishlash prinsipiУмумийчикишплюс буйича

Rudalarni yirik maydalash uchun osilma valli va maydalangan mahsulotni maydalagich ostiga bo‘shatuvchi konusli maydalagichlar ishlatiladi. 25-rasmda bunday maydalagichning prinsipial sxemasi keltirilgan. Maxsulotning maydalanishi val (3) ga qattiq mahkamlangan qo‘zg‘almas konus (1) va qo‘zg‘aluvchi maydalovchi konus (2) orasidagi ishchi maydonda sodir bo‘ladi. Qo‘zg‘aluvchi konus pastki uchi ekssentrik val (4) ga erkin kira oluvchi val (2) ga zich o‘rnatilgan. Ekssentrik val markaziy vertikal podshipnik (5) da aylanadi va podpyatnik (6) bilan ushlab turiladi (12 rasm). Ekssentrik stakan maydalagich O-O o‘qi atrofida aylanganda val (3) ning o‘qi uchi O nuqtada bo‘lgan konusli yuza chizadi. Bunda qo‘zg‘aluvchi maydalovchi konus qo‘zg‘almas konus ichida aylanma xarakatlarni sodir etadi va qo‘zg‘almas konus devoriga maksimal yaqinlashadi. (12 rasmda o‘ng devorga) va qarama-qarshi tomondan uzoqlashadi. Ekssentrik stakanning yarim aylanishidan so‘ng maydalovchi konusning holati teskarisiga o‘zgaradi: chap devoriga maksimal yaqinlashadi va o‘ng devordan uzoqlashadi. Maydalovchi konusning qo‘zg‘almas konusga yaqinlashuvida maxsulot maydalanadi, uzoqlashishida esa maydalangan maxsulot maydalagich ostiga to‘kiladi. 12-rasm. Yirik maydalovchi konusli maydalagich uchun prinsipial sxema: 1-qo‘zg‘almas konus; 2-maydalovchi konus; 3-val; 4-ekssentrik stakan; 5-podshipnik; 6- podpyatnik Maydalashda mahsulot bo‘laklari va maydalovchi konus yuzasida katta ishqalanish kuchi paydo bo‘ladi va u val (3) ning o‘z o‘qi atrofida ekssentrik

valning aylanishiga qarama-qarshi yo‘nalishda aylanishini keltirib chiqaradi. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlarning o‘lchami yuklash tuynugining o‘lchami V, hamda bo‘shatish tuynugining kengligi e bilan xarakterlanadi. Osilma valli maydalangan maxsulot maydalagich ostiga bo‘shatiluvchi va bo‘shatish tuynugi mexanik boshqaruvchi yirik maydalovchi konusli maydalagichning tuzilishi – rasmda keltirilgan. Tashqi qo‘zg‘almas konus (1) va qo‘zg‘aluvchi maydalovchi konus (4) orasidagi ishchi yuza marganetsli po‘latdan tayyorlangan qoplovchi plitalar (2) va (3) bilan qoplangan. Maylagichning staninasi razemn ы y va ikki yoki uch qismdan tashkil topgan. Staninaning yuqori qismi qo‘zg‘almas konussimon kosadan iborat. Unga qoplangan plitalar (7) bilan ikki panjali travers mahkamlangan. Travers (6) ga bosh val (5) osiladi, uning pastki qismi ekssentrik stakan (10) ga bemalol kiradi. Ekssentrik stakan maydalagich staninasiga qattiq maxkamlangan po‘lat vtulka (11) da aylanganda valning har bir nuqtasi aylana chizadi; aylananing radiusi val osilgan nuqtadan qanday masofada joylashishiga bog‘liq (nuqta qancha past joylashsa, aylanish radiusi shuncha katta bo‘ladi). Valning pastki qismi radiusi stakan (10) ning ekssentrisitetiga teng radiusli aylana bo‘ylab harakatlanadi. Maydalovchi konusning amplituda tebranishlari 20 dan 30 mm gacha. Maydalovchi konus ekssentrikning bitta aylanishida qo‘zg‘almas konus ichki yuzasining barcha nuqtalariga ketma-ket yaqinlashadi va rudani maydalaydi. Maydalovchi konusning qo‘zg‘almas konusdan uzoqlashishishda maydalangan mahsulot bo‘shatiladi. Katta o‘lchamli maydalagichlarda (konus diametri 1200 dan 1500 mm gacha) ekssentrik valning aylanishi ikkita elektrodvigateldan ikkita uzatma val (9) va tishli g‘ildirak (8) orqali amalga oshiriladi. Ikkinchi dvigatel maydalagichni yuk ostida ishga tushirishga mo‘ljallangan. Eski konstruksiyali maydalagichlarda mahsulot yon tomondan bo‘shatilgan, ekssentrik esa bitta dvigateldan aylangan. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlar maxovikka ega emas va ekssentrikning uncha katta bo‘lmagan aylanish chastotasida ishlaydi. Maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda ular oson to‘xtaydi, shuning uchun

ularda ogohlantiruvchi moslama mavjud emas. Uzatuvchi mexanizm va ekssentrikning ishqalanuvchi qismlari suyuq moy, valning osilgichlari (5) esa – konsistent moy bilan moylanadi. Moylash avtomatik stansiyalar yordamida amalga oshiriladi. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlar yuqori ishlab chiqarish unumdorligiga ega ekanligi, ishlashda ishonchliligi, bir tekis harakatlanishi, nisbatan kam energiya sarflashi (jag‘li maydalagichlarga nisbatan), maydalangan mahsulot yirikligining bir tekisligi bilan ajralib turadi. Ularda o‘rtacha maydalash darajasi 3-4. Biroq konusli maydalagichlar tuzilishi murakkabligi tufayli kichik quvvatli boyitish fabrikalarida jag‘li maydalagichlarni ishlatish lozim deb topiladi. Belgilangan vazifasi va maydalash jarayonining xususiyatiga qarab ikki turdagi konusli maydalagichlar mavjud: osilma valli va tikka maydalovchi konusli (yirik maydalash uchun); konsol valli va qiya maydalovchi konusli (o‘rta va mayda maydalash uchun). Agar yirik maydalovchi maydalagichlarda maydalagich konus o‘qining og‘ish burchagi 20-30 0 bo‘lsa, o‘rtacha va mayda maydalagichlar uchun 80-100 0 ni tashkil qiladi. Yirik maydalovchi konusli maydalagichlar yuklovchi va bo‘shatuvchi tuynuklarining kengligi bilan xarakterlanadi. Masalan, maydalagich yuklovchi tuynugining kengligi 1200 mm, bo‘shatish tuynugining kengligi 150 mm bo‘lsa, u yirik maydalovchi maydalagich KKD – 1200/150 deb yuritiladi. Yirik maydalovchi maydalagichlarning ishlab chiqarish unumdorligi yuzli maydalagichlarga o‘xshab, birinchi navbatda ularning o‘lchamiga va iste’mol qiladigan quvvatiga bog‘liq. O‘lchamlari bir xil maydalagichlarda ishlab chiqarish unumdorligi konusning tebranish chastotasi va maydalangan mahsulotning yirikligiga bog‘liq. Maydalagichga bir xil yiriklikka ega mahsulot solinib, maydalangan mahsulot qancha mayda bo‘lsa, uning ishlab chiqarish unumdorligi shuncha kam bo‘ladi. Maydalagich ishdan chiqishining oldini olish maqsadida qoplama (2) bilan himoyalangan qo‘zg‘almas konus (1), travers (4) da erkin osilgan qo‘zg‘aluvchi

konus (3) va korpus (6) dan iborat. Korpusning pastki qismida ekssentrik stakan (8), uzatuvchi valning korpusi 7 va bo‘shatish tuynugini gidravlik boshqaruvchi mexanizm (9) joylashgan. Maydalagich quvvati 350 kVt gacha ikkita elektrodvigateldan pona-tasmali uzatma va bir juft tishli g‘ildiraklar (5) va (12) orqali xarakatga keltiriladi. Boshqaruvchi shesternya (12) uzatuvchi val (13) ga qo‘zg‘almas qilib mahkamlangan, boshqariluvchi (5) qo‘zg‘almas holda ekssentrik stakan (8) ga o‘tkazilgan. U shesternyaning aylanuvchi harakatini maydalovchi konusning giratsion harakatiga aylantirib beradi. Ta’mirlash ishlarini mexanizatsiyalash uchun maydalagich ostiga suriluvchi, ta’mirlovchi maydon (10) o‘rnatilgan. Maydalovchi konus val bilan birga gidravlik silindrning plunjeri (11) ga tayanadi. Plunjer va silindr qopqog‘i orasida 120 mm qalinlikdagi yog‘ qatlami joylashadi. 15-rasmda bo‘shatish tuynugi plunjer (3) ostidagi silindr (5) da yog‘ sathining o‘zgarishi maydalovchi konusning ko‘tarilishi yoki tushurilishi natijasida boshqariluvchi gidravlik moslama keltirilgan.

14-rasmda bo‘shatish tuynugi gidravlik boshqariluvchi konusli maydalagich keltirilgan. 14-rasm. Bo‘shatish tuynugi gidravlik boshqariluvchi konusli maydalagich KKD-1500/180: 1-qo‘zg‘almas konus; 2-qoplama; 3-qo‘zg‘aluvchi konus; 4-travers; 5va12- tishli g‘ildiraklar; 6-korpus; 7-uzatuvchi valning korpusi; 8-ekssentrik stakan; 9-gidravlik boshqaruvchi mexanizm; 10-ta’mirlovchi; 11-gidravlik silindr plunjeri; 13- uzatuvchi val.

15-rasm. KKD 1500/180 maydalagichining bo‘shatish tuynugini sozlash uchun gidravlik moslama: 1 va 2-konuslar; 3-plunjer; 4- klapan; 5-silindr . Maydalagichning ishchi maydoniga maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda plunjer va uning ostidagi yog‘ga tushadigan bosim keskin ortadi, klapan (4) ishga tushadi va yog‘ yog‘ bakiga o‘tadi. Konus rasmda punktir chiziq bilan ko‘rsatilgan holatga o‘tadi. (1) va (2) konuslar orasidagi bo‘shatish tuynugining o‘lchami a dan v gacha o‘zgaradi. Maydalanmaydigan jism olib tashlangandan keyin konus (2) o‘zining dastlabki holatiga qaytadi. Jag‘li maydalagichlarga o‘xshash konusli maydalagichlarning qamrash burchagi  (qo‘zg‘almas konus ichki yuzasi va maydalovchi konus tashqi yuzasining orasidagi burchak) ishqalanish burchagining ikki marotabasidan kichik bo‘lishi kerak Jag‘li maydalagichlardagiga o‘xshab ekssentrik stakanning maksimal ishlab chiqarish unumdorligiga erishiladigan optimal aylanish chastotasi quyidagi formuladan aniqlanadi

KKD turdagi yirik maydalovchi konusli maydalagichlarning to‘liq ishlab chiqarish unumdorligi quyidagi formuladan aniqlanishi mumkin bu erda k y, k n, k k - rudaning yirikligi, namligi va qattiqligini hisobga oluvchi koeffitsient; D – konus asosining diametri, m; r – bo‘shatish tuynugi tekisligida valning ekssentrisiteti, m; n – qo‘zg‘aluvchi konusning tebranishlari soni, min —1 ; e- bo‘shatish tuynugining kengligi, mm;  n - sochma zichlik, t/m 3 ; Elektrodvigatel quvvati empirik formula orqali aniqlanadi Bu erda D-maydalovchi konus asosining diametri, m, r- bo‘shatish tuynugi tekisligidagi valning ekssentrisiteti, m; n konusning tebranishlar chastotasi, min. 1 . Yirik maydalash uchun maydalagichlarni tanlash maydalangan mahsulotning berilgan yirikligini ta’minlash, mumkin qadar kam sonli maydalagichlarni o‘rnatish lozimligi, hamda maydalanuvchi mahsulot eng katta bo‘lagining o‘lchami D va bo‘shatish tuynugining kengligi V orasida V=1,2 D nisbat saqlanishi kerakligini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlar O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning sxemasi 29-rasmda keltirilgan. Uning ishlash tartibi xuddi yirik maydalovchi konusli maydalagichlarnikiga o‘xshash. Val (1) ga sferik podshipnik (2) ga tayanuvchi maydalovchi konus (3) mahkamlangan. Val (1) ning o‘qi ekssentrik stakan (9) aylanganda bir - biriga tegib turadigan sfera (2) va (3) markazida konussimon yuza chizadi. Maydalovchi konus (3) konussimon kosacha 4 ichida KKD

maydalagichining maydalovchi konus tebranishlariga o‘xshash aylanma xarakat sodir etadi. 16-rasm. O‘rta va mayda maydalash uchun konusli maydalagichlarning sxemasi. 1-val; 2-podshipnik; 3-maydalovchi konus; 4-konussimon kosa; 5-tarelka; 6 va 8- konusli shesternya; 7-uzatma val; 9-ekssentrik stakan Ekssentrik stakan harakatni elektrodvigatellardan uzatuvchi val (7) va konussimon shesternya (6) va (8) lar orqali oladi. Maydalovchi konus (3) ning konussimon kosa (4) ga yaqinlashuvida mahsulotning maydalanishi sodir bo‘ladi va u maydalagichning ishchi maydonida likopcha (5) yordamida taqsimlanadi, uzoqlashganda mahsulot og‘irlik kuchi ta’sirida bo‘shatiladi. O‘rta va mayda maydalash konusli maydalagichlarining yirik maydalovchi konusli maydalagichlardan farqi shundaki, ikkinchi maydalagichlarda val traverslarga osiladi, birinchilarida esa maydalovchi konus sferik podshipniklarga tayanadi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning xarakterli xususiyati shundan iboratki, maydalovchi konusni hosil qiluvchilari katta qiyalikka ega. Maydalovchi konus qo‘zg‘almas konusga yaqinlashganda bo‘shatish tuynugida parallel zona, ya’ni konuslarning yuzasiga parallel ishchi maydon hosil

bo‘ladi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlar parallel zonaning uzunligi bilan bir-biridan farq qiladi: mayda maydalovchi maydalagichlarda maydalovchi konus diametrining 1/6 iga, o‘rta maydalovchi konusli maydalagichlarda esa faqat 1/10 – 1/12 sini tashkil etadi. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan tezyurar hisoblanadi. Maydalagichlarning o‘lchamiga qarab maydalovchi konusning tebranishlari chastatasi yirik maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan 2-3 marta yuqori, undan tashqari ularda yirik maydalovchi konusli maydalagichlarga nisbatan konus tebranishlari amplitudasi kattaroq. Maydalovchi konus asosining katta qiyalikka egilishi, ular tebranishlarining ancha yuqori chastotaliligi ruda bo‘lagini ishchi maydonda 4-5 marta va kamida 1 marta parallel zonada qisilishini ta’minlaydi. O‘rtacha maydalovchi konusli maydalagichlar KSD ikki turda tayyorlanadi. Gr - dag‘al maydalash uchun, T-mayda maydalash uchun. Mayda maydalovchi konusli maydalagichlar KMD uch turda tayyorlanadi; Gr - dag‘al maydalash uchun, St- o‘ta mayda maydalash uchun. KSD va KMD maydalagichlari bo‘shatish tuynugi mexanik va gidravlik boshqariluvchi maydalagichlarga bo‘linadi KSD va KMD maydalagich rudalarni, noruda mahsulotlarni va boshqa qattiq hamda o‘rtacha qattiqlikka ega qazilmalarni maydalashga mo‘ljallangan. O‘rta va mayda maydalovchi konusli maydalagichlarning tuzilishi o‘xshash bo‘lgani uchun KSD-2000T turdagi maydalagichning tuzilishi bilan tanishib chiqamiz. KSD-2200T turdagi maydalagichning silindr shakldagi staninasi (1) fundamentga o‘rnatilgan. Staninaning yuqori gardishi bolt (3) prujina (4) lar yordamida ichki yuzasida vintli rezbasi bor tayanch xalqaga ulangan. Staninaning aylanasi bo‘ylab maydalagichning o‘lchamiga qarab 20 tadan 130 tagacha prujina bilan boltlar joylashtiriladi. Boltlar yoysimon shaybalar (5) dagi teshiklar orqali o‘tib, gayka (6) lar orqali tortiladi. Prujinalar maydalagichni buzilishdan himoya qilish maqsadida ishlatiladi.

17-rasm. 1-maydalagich staninasi; 2-tayanch xalqa; 3,9-boltlar; 4-prujina; 5-shayba; 6-gayka; 7- qo‘zg‘almas kosa; 8-qoplama; 10-ruxli quyma; 11-ilgak; 12-xalqali kojux; 13-qabul qiluvchi varonka; 14,15-vtulka; 16-ekssentrik stakan; 17-shesternya; 18,22-podpyatnik; 19-taglik; 20- valning pastki uchi; 21-maydalovchi konus; 23-vkladish; 24-yoqa. Xalqani prujinalar bilan siqish kuchi 4*10 3 N gachani tashkil etadi. Maydalagichga maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda prujina siqiladi, tayanch xalqa esa bu jismlarni o‘tqazib qo‘zg‘almas konus bilan birga ko‘rsatiladi. Maydalagichga maydalagich kamerasidan chiqib ketmaydigan yirik maydalanmaydigan jismlar tushib qolganda himoyaning elektr sistemasi ishga tushadi va maydalagich to‘xtaydi. Bunday jismlarni chiqarib olish uchun maydalagich gidravlik domkratlar bilan ta’minlangan. Tayanch xalqa (2) ga tashqi qo‘zgalmas kosa (7) ga burab kirgizilgan. Uning ichki yuzasi konus shakliga ega va marganetsli po‘latdan tayyorlangan qoplama bilan yopilgan. Qoplama ilgak (11) lar bilan bog‘langan bolt (9) lar bilan maxkamlangan qoplamani kosa yuzasiga zich yopishishi rux quyib amalga oshiriladi. Boltlar joylashgan o‘yiqlar usti uni o‘rab turuvchi qoplama (kojux) bilan yopilgan. SHu kojux qabul qiluvchi voronka (13) ga mahkamlangan.

Staninaning pastki qismida almashtiriluvchi bronza vtulka (15) qattiq maxkamlangan silindrlik vtulka (14) joylashgan. Vtulka va staninaning o‘qlari ustma-ust tushadi. Bronzali vtulkada konusli shesternya (17) mahkamlangan silindrik ekssentrik stakan erkin xarakatlanadi. Aylanish o‘qiga nisbatan ekssentrik joylashgan konussimon kengaytirilgan stakanda bronza vtulka (35) mahkamlangan. Unga maydalovchi konus (21) mahkamlangan val (20) ning pastki uchi kiradi. Shesternya (17) da aylanuvchi yukni muvozanatlash uchun yuk (36) mahkamlangan. Dastlabki mahsulotning maydalagich ishchi maydoni bo‘ylab tekis taqsimlanishi uchun val (20) ga qattiq mahkamlangan tarelka o‘rnatilgan. Dastlabki rudani tarelkaga yuklash voronka (30) orqali amalga oshiriladi. Mahsulot xamma vaqt qiya holatda joylashgan tarelkadan sirpanib maydalagichning butun aylanasi bo‘ylab ishchi maydoniga tushadi. Maydalangan mahsulot ishchi maydon ostidan maydalovchi konus va tashqi kosa orasidagi xalqasimon tirqish orqali bo‘shatib olinadi. Keyingi yillarda o‘rta maydalash uchun bo‘shatish tuynugi gidravlik boshqariluvchi konusli maydalagichlar ishlatilmoqda. Maydalovchi konus (7) silindri yog‘ga to‘ldirilgan va gazli akkumulyator (10) yordamida yog‘ beruvchi (14) bilan ulangan gidravlik domkrat plunjeri (2) ga tayanadi. Maydalagichga maydalanmaydigan jism tushganda kuchlanish plunjer (2) ga uzatiladi va yog‘ silindr (1) dan qisman gazli akkumulyator (10) ga uzatiladi. Bunda maydalovchi konus pastga tushadi va maydalanmaydigan jismni o‘tqazib yuboradi. Konus (7) ga beriladigan bosim kamayganda yog‘ akkumulyatordan gaz yordamida chiqariladi va qaytadan silindr (1) ga tushadi, xamda maydalovchi konus avvalgi holatiga qaytadi. Bo‘shatish tuynugining kengligi domkratga nasos (13) orqali beriluvchi yog‘ning miqdorini o‘zgartirib boshqariladi. KMD - 3000T maydalagichi rudani mayda maydalashga mo‘ljallangan (31rasm).

18-rasm. Mayda maydalash uchun konusli maydalagich KMD-3000T. 1-uzatma val; 2-stanina; 3-ekssentrik stakan; 4-tayanch kosa; 5-maydalovchi konus; 6amartizator; 7-boshqaruvchi xalqa; 8-qo‘zg‘almas konus; 9-kojux; 10-yuklovchi moslama; 11- qo‘zg‘almas konusni buruvchi mexanizm. U uzatuvchi val (1), stanina (2), ekssentrik stakan (3), tayanch kosachasi (4), maydalovchi konus (5), amortizatorlar (6), boshqaruvchi xalqa (7), qo‘zg‘almas konus (8), kojux (9), yuklovchi moslama (10), va qo‘zg‘almas konusni buruvchi mexanizm (11) dan tashkil topgan. YAngi KSD va KMD maydalagichlarida ekssentrik bo‘g‘imning tuzilishi takomillashgan, bo‘shatish tuynugining kengligini boshqarish mexanizatsiyalashgan, stanina kuchaytirilgan, maydalovchi konusning aylanish chastotasi oshirilgan. Mayda maydalovchi konusli maydalagich KMD ochiq siklda ishlaganda maydalangan mahsulotning minimal yirikligi 20-25 mm ni tashkil etadi. KMD da bundan maydaroq mahsulot olish uchun maydalashning yopiq sikllarini qo‘llash kerak. Bunda g‘alvirlash samaradorligi chegaralangani va yiriklik bo‘yicha tayyor emas mahsulotning bir qismi maydalagichga qaytarilishi uchun maydalagichning

ishlab chiqarish unumdorligi pasayadi, biroq yanchishga nisbatan maydaroq mahsulot tushishi sababli tegirmonning ishlab chiqarish unumdorligi ortadi. KMD maydalagichlariga mahsulotni bir tekis yuklashni tashkil etish ishlab chiqarish unumdorligini 30% oshirishga, elektr energiya solishtirma sarfini 20% ga va qoplama sarfini 20% ga kamaytirishga imkon beradi. Hozirda yangi turdagi konusli inersion maydalagichlar KID – 300, KID –600 va KID – 1750 yaratilgan. Ular ochiq siklda ishlaganda i=15–20 gacha maydalash darajasini ta’minlaydi. Bu maydalagichlarning o‘ziga xos xususiyati mavozanatlash- tiruvchi debalansga aylanganda hosil bo‘ladigan va maydalovchi konus valiga ta’sir qiluvchi inersiya kuchi ta’sirida maydalash hisoblanadi. 19-rasm. KID turdagi mayda maydalovchi inersion konusli maydalagichning prinsipial sxemasi. KID turdagi maydalagich (32-rasm) ichida maydalovchi konus (2) joylashgan, sferik tayanch (4) ga tayanuvchi stanina (1) dan iborat. Konus (2) ga inersion aylanma harakatlar (2) ta debalans vibroqo‘zg‘atuvchilar (3) orqali beriladi. ular o‘qi konus (2) ning vali (11) bilan sferik sharnir (4) yordamida bog‘langan obkash (5) ning gorizontal uchlarida joylashgan vibroqo‘zg‘atuvchilar bilan sinxron tarzda ishlaydi. Mavozanatlashtiruvchi debalanslarga aylanish tayanch quti (9) ga o‘rnatilgan (2) ta elektrodvigatellar (10) dan kardan val (8) orqali uzatiladi.

Stanina fundamentga amortizator – pnevmatik balonlar orqali tayanadi. KID KMD maydalagichlariga nisbatan 3–4 marta ortiq maydalash darajasini beradi va maydaroq mahsulot tushishi hisobiga tegirmonlarning ishlab chiqarish unumdorligini oshiradi. Elektr energiya sarfi KID maydalagichlarida KMD maydalagichlarga nisbatan 3 marta ortiq; bu KID maydalagichlarida maydalash darajasi yuqoriligi bilan tushuntiriladi. KID turdagi maydalagichlar ochiq va yopiq sikllarda ishlaganda 4 mm dan kichik yirikligidagi mahsulot olish uchun qo‘llaniladi. O‘rta va mayda maydalovchi konus maydalagichlarining qamrash burchagi deb ishchi maydonning yuqori qismida tashqi kosacha yuzasi va maydalovchi konus eng katta yaqinlashganda hosil bo‘ladigan burchakka aytiladi. Bir tekis maydalangan mahsulot olish uchun o‘rta va mayda maydalovchi maydalagichlarning uzunligi L ga va kengligi S ga teng parallel zonaga ega. Ruda zarrachalarining harakatlanish vaqti maydalovchi konus bir marta aylanish vaqtidan kam bo‘lmasligi kerak. Bu shart bajarilganda har qaysi zarracha parallel zonada bir martadan ko‘proq siqiladi. Mahsulotning maydalovchi konus tebranuvchi yuzasi bo‘ylab harakatlanish tezligiga konusning aylanish chastotasi, konus tebranishlarining amplitudasi, mahsulotning maydalovchi konus va qo‘zg‘almas kosachaga ishqalanish koeffitsientini, parallel zonaning konfiguratsiyasi va h.k. lar ta’sir qiladi. O‘rta va mayda maydalagich tebranishlarining chastotasi amaliy ma’lumotlar asosida qabul qilinadi. Konus o‘qining maydalagich o‘qidan og‘ish burchagi 1,5 dan 2,5 0 gachani tashkil etadi. Konusning bitta aylanish vaqtida maydalagichdan V=S ꞏ L ꞏ n ꞏ D ga teng hajmdagi mahsulot chiqadi; bu erda S va L–parallel zonaning uzunligi va kengligi, m; D maydalovchi konus bo‘shatish tuynugining diametri, m. U holda maydalagichning hajmiy ishlab chiqarish unumdorligi, m 3 /soat

Bu erda n – ekssentrik stakanning aylanish chastotasi, min -1 . Maydalagichning og‘irlik bo‘yicha ishlab chiqarish unumdorligi Q,t/soat Bu erda k – maydalangan mahsulotning g‘ovaklanish koeffitsienti, t/m 3 . O‘rta va mayda maydalagichlar uchun elektrodvigatel iste’mol qiladigan quvvati. N dv =O,21 D 2 ꞏ n Bolg‘achali maydalagichlar Bolg‘achali maydalagichlar nisbatan yumshok ko‘mir, gips, boksit, ohaktosh va h.k. mahsulotlarni maydalash uchun ishlatiladi. Ularda maydalash mahsulotning bo‘laklari bo‘ylab bolg‘achaning zarbi, bo‘laklarning o‘z–o‘ziga urilishi hamda maxsus plitalarga urilishi, shuningdek, materialning bolg‘achalar va maydalagich ostidagi panjara orasida uzilishi, ishqalanishi ta’sirida maydalanadi. Tuzilishiga ko‘ra bolg‘achali maydalagichlar bir rotorli, bitta gorizontal valli va ikki rotorli ikkita va bir – biriga qarama – qarshi aylanuvchi gorizontal valli maydalagichlarga bo‘linadi. Loyli, masalan boksitli rudalarni maydalash uchun og‘ir konstruksiyali ko‘zg‘aluvchi aylanuvchi plitali bir rotorli bolg‘achali maydalagichlar ishlatiladi. Rotorli bolg‘achali maydalagichlarning diametri 375 dan 1450 mm gacha, uzunligi 200 dan 1700 mm gacha, ishlab chiqarish unumdorligi 3 dan 500 t/soat gacha. Bolg‘achali maydalagich rotorining aylanish tezligi 25–55 m/sek. YUklanuvchi mahsulot bo‘laklarining o‘lchami 800 dan 1000 mm gacha bo‘lishi mumkin. Bir rotorli maydalagichlarda maydalangan mahsulot yirikligi 10-15 mm,

ikki rotorlilarda esa 20-35 mm. Bolg‘achali maydalagichlarning maydalash darajasi odatda 10 – 15 bo‘lib, 40 gacha etishi mumkin. Nam mahsulotni maydalashda bolg‘achali maydalagichning ishlab chiqarish unumdorligi pasayadi, panjaraning teshiklari tiqilib qoladi. Nam mahsulotni maydalashda yoki loyning miqdori nisbatan ko‘p bo‘lganda maydalagichlardan panjara olib qo‘yiladi. Bunda klassifikatsiya alohida, maydalagich bilan bog‘lanmagan klassifikatsiyalovchi moslamalarda amalga oshriladi. Bolg‘achali maydalagichlar sodda tuzilishga ega, ixcham, ishlashda ishonchli, yuqori ishlab chiqarish unumdorligi va katta maydalash darajasiga ega, ular universal, ya’ni yirik, o‘rta va mayda maydalashlar uchun yaroqli. Kamchiligi qattiq mahsulotni yanchishda bolg‘achalarning va qoplamaning tez ishdan chiqishi, nam mahsulotni maydalashda maydalagich tiqilib qolishi, tasodifan qattiq metal jismlar tushib qolganda avariya holatining kelib chiqishi. Zarbali maydalagichlar Zarbali maydalagichlar mohiyat jihatidan bolg‘achali maydalagichlarning bir turi hisoblanadi. Oxirgi paytlarda ular tez tarqaldi. Zarbali maydalagichlar yirik va o‘rta maydalash uchun qo‘llaniladi, g‘alvir bilan yopiq siklda ishlaganda esa ruda, ko‘mir, shlak, shteyn kabi turli – tuman mahsulotlarni maydalash uchun ishlatiladi. Maydalagichga yuklanadigan mahsulotning bo‘laklari katta tezlik bilan maydalagichning ishchi maydonida joylashgan sterjen va plitalarga uriladi va ular bir-iriga urilib maydaroq bo‘laklarga bo‘linadi. SHunday qilib, bo‘laklarning maydalanishi asosan zarba ta’sirida amalga oshadi. Rotorning uzunligi 500 – 1220 mm, diametri taxminan 900 – 1200 mm. Zarbali maydalagichlar 400 t/soat gacha etadigan yuqori ishlab chiqarish unumdorligiga, yuqori maydalash darajasiga ega, maydalagichga tushib qolgan begona metall va boshqa jismlarga ta’sirchanligi kam. Maydalagichning iste’mol qiladigan quvvati 1m 3 /soat mahsulot uchun 1kvt atrofida. Ta’mirlash ishlari tez, kam vaqt sarflab bajariladi.

Maydalagichlarni avtomatlashtirish Ruda boyitish fabrikalarida ishlab chiqarish unumdorligi maydalagich ishchi maydonining to‘ldirilish darajasi, maydalangan mahsulot yirikligi, bunkerni ruda bilan to‘ldirilishi va boshqalar nazorat qilinadi. Maydalagichlarning ishlab chiqarish unumdorligi odatda vagonli yoki konveyerli tarozilar yordamida maydalagich dvigatelining iste’mol qiladigan quvvati yoki ishchi maydonni ruda bilan to‘ldirilish sathi orqali boshqariladi. Ishlab chiqarish unumdorligini to‘ldirish sathi bo‘yicha boshqaruvchi sxema maydalagichni amalda to‘ldirilishini to‘liqroq aniqlashga va uni rudaning yirikligi hamda qattiqligi o‘zgarganda optimal darajada ushlab turishga imkon beradi. Jamlashgan sxemalar ancha istiqbolli hisoblanadi. Ularda ishlab chiqarish unumdorligini boshqaruvchi signal bo‘ylab maydalagich dvigateli iste’mol qiladigan tok yoki quvvat hisoblanadi. Maydalagichni yuk ostida bosilib qolishining oldini oluvchi yordamchi signal bo‘lib uning ishchi maydonidagi ruda sathi hisoblanadi. Maydalagich elak bilin yopiq siklda ishlaganda uning ishlab chiqarish unumdorligi dastlabki rudaning ta’minlagichiga ta’sir etib boshqariladi. Maydalash jarayonini nazorat qilish uchun sanoat televideniyasi, granulometrlar, sath o‘lchagichlar, tasmali konveyerlarda metallarni topish uchun MT-6 turdagi metall qidirgichlar ishlatiladi. Maydalash siklini avtomatlashtirish ishlab chiqarish unumdorligini va dastgohlarning vaqt bo‘yicha ishlatish koeffitsientini oshirishga, mehnat unumdorligini ko‘tarishga va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar sonini qisqartirishga yo‘naltirilgan. Boyitish fabrikalarini texnologik normalash loyihalariga asosan rangli va qora metallar rudalari uchun avtomatlashtirishning quyidagi asosiy sistemalari ko‘zda tutiladi: 1. Maydalangan mahsulotni masofaviy bo‘shatishni ta’minlash uchun maydalash sexining qabul qiluvchi bunkerlariga dastlabki rudalarni berishdan oldin

vagonlarning holati qayd qilinadi. Bunda relesli, magnitli va boshqa turdagi datchiklarni o‘rnatish tavsiya qilinadi. 2. Maydalagichdan oldin o‘rnatiladigan bunkerlarda rudaning minimal sathini nazorat qilish. Rudani yuklashda ta’minlagich plastinkalarini shikastlanishining oldini olish uchun bunkerda ruda «o‘rindig‘i» bo‘lishi kerak. 3. Maydalagich tiqilib qolganda majburiy to‘xtashlardan ogohlantirishning nazorati radioktiv yoki elektrod datchiklar orqali signal berib amalga oshiriladi. 4. Podshipniklarning qizib ketganligi haqida signal beruvchi, yog‘ning harorati, ularga yog‘ni berishni to‘xtatuvchi signallar nazorat qilinadi. 5. Yirik maydalovchi maydalagichdan keyingi, oraliq omborlardan keyingi va boyitish korpuslari bunkerlaridan oldingi mahsulot konveyer tarozilari yordamida hisobga olinadi. 6. Sizib chiqayotgan mahsulot oqimi haqida operatorga axborot berish uchun ta’minlagich va konveyerlardagi rudaning mavjudligi elektrod va boshqa turdagi datchiklar yordamida nazorat qilinadi. 7. Metal qidirgichlar yordamida ruda oqimidan metal buyumlarni topish va uni chetlashtirish. Agar metal buyum konveyerdan olib tashlanmagan bo‘lsa, konveyerni to‘xtatish ko‘zda tutiladi. 8. Maydalangan mahsulot yirikligi nazorat kilinadi. Avtomatlashtirishning istiqbolli sistemalari maydalangan mahsulotning granulometrik tarkibini, omborlarning va oraliq bunkerlarning ruda bilan to‘ldirish darajasini nazorat qilish ko‘zda tutilmoqda. Avtomatlashtirishning asosiy sistemalariga bir qator boyitish fabrikalarida sanoat miqyosida tekshirilgan sistemalar, istiqbolli sistemalarga esa tekshirish talab qilinadigan, avtomatlashtirish vositalari seriyali ishlab chiqarilmaydigan sistemalar kiradi. Maydalagichni boshqarish maydalagich ishchi maydoniga tushadigan mahsulotning miqdorini barqarorlashtirishdan iborat. Agar mahsulot balandligi belgilangan qiymatdan ortiq bo‘lsa, beriladigan oqim kamaytiriladi, agar zahira belgilangandan kam bo‘lsa oqim kuchaytiriladi.

Maydalash siklini avtomatlashtirish sxemasi ma’lum texnologik ketma - ketlikni saqlagan holda maydalagich va yordamchi mexanizmlarni ishga tushirish va to‘xtatishni ta’minlaydi.

Adabiyotlar ro’yhati: 1. Abramov A.A., Pererabotka, oboga щ enie i kompleksnoe ispolzovanie tverd ы x polezn ы x iskopaem ы x. t.1 Obogatiteln ы e protsess ы i apparat ы : Uchebnik – 2- e izd., stereotip. 2014. 2. Abramov A.A., Pererabotka, oboga щ enie i kompleksnoe ispolzovanie tverd ы x polezn ы x iskopaem ы x. T.2 Texnologiya pererabotki i obogaщeniya poleznыx iskopaemыx : Uchebnik – 2014. 3. Abramov A.A., Pererabotka, obogaщenie i kompleksnoe ispolzovanie tverdыx poleznыx iskopaemыx. T.2 Texnologiya pererabotki i obogaщeniya poleznыx iskopaemыx : Uchebnik – 2014. 4. Abramov A.A., Texnologiya pererabotki i oboga щ eniya rud svetn ы x metallov. Uchebnoe posobie, v 2 kn. 2015. 5. Avdoxin V.M. Osnovы obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. Uchebnik v 2t. – 2016. 6. Avdoxin V.M. Osnovы obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. Uchebnik v 2t. – 2006. t2. Texnologiya obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. 7. Arashkevich V.M. Osnovы obogaщeniya rud, M., Nedra,2019. 8. Egorov V.L. Osnov ы oboga щ eniya rud, M., Nedra,2016

O'xshashlar

Flotatsiya jarayoni

Yanchish jarayoni

Klassifikatsiya jarayoni

Elash jarayoni

Qirindining hosil bo'lish jarayoni