Металларга ишлов бериш дастгоҳларининг электр жиҳозлари - Mashinasozlik - Referatlar

Металларга ишлов бериш дастгоҳларининг электр жиҳозлари

Yuklangan vaqt:

24.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

423.9873046875 KB

Ko'chirib olish

Металларга ишлов бериш дастгоҳларининг электр жиҳозлари Режа: 1. Металл кесиш дастгоҳлари ҳақида маълумотлар 2. Бошқариш схемаларини тузишнинг принциплари. дастгоҳларнинг автоматик бошқариш схемаларидаги типик блокировкалаш боғланишлар 3. Токарлик дастгоҳларининг электр жиҳозлари ва автоматик бошқариш схемалари

1. Металл кесиш дастгоҳлари ҳақида маълумотлар 1.1. Металл кесиш дастгоҳларининг асосий кўрсаткичлари Машинасозлик саноатида ишлаб чиқариладиган маҳсулотларнинг конструкциялари мураккаблашиб, турлари кўпайиб бормоқда, уларни ишлаб чиқариш объектлари тез–тез алмашиб, уларни ўзлаштириш муддати қисқармоқда. Металл кесиш дастгоҳларида ишлашда иш унумини ошириш учун асосий технологик ва ёрдамчи вақтни камайтириш лозим. Тайёр буюм олиш мақсадида заготовкани кесиб ишлашнинг технологик жараёнини амалга ошириш учун металл кесиш станогида зарур ҳаракатлар ҳосил қилиш, заготовкани ва кесувчи асбобни ўрнатиш ҳамда маҳкамлаш учун тегишли механизм ва мосламалар бўлиши керак. Дастгоҳ ўзаро боғланган ва иш ҳаракатларини (асосий ҳаракат ва суриш ҳаракатини) ҳосил қиладиган бир қатор механизмлардан иборат бўлиши зарур; бундан ташқари, дастгоҳда керакли айланишлар сони олиш, керакли суриш қиймати ҳосил қилиш, заготовкани сиқиш ва бўшатиш мосламаларини ўрнатиш, кесувчи асбобни заготовкага келтириш ва заготовкадан четлатиш механизмлари ва бир қатор бошқа механизмлар ҳам бўлиши лозим. Дастгоҳлардан фойдаланиш жараёнида ишлаб чиқарилаётган буюм ва механизмларни сифатли бўлиши учун уларга қуйидаги талаблар қўйилади: а) дастгоҳлар аниқ, пухта ва бикр ишлашлари лозим; б) дастгоҳда операция тамом бўлгандан кейин дастгоҳни ёки айрим органларини ишчисиз, автоматик равишда тўхтатадиган механизмлар кўзда тутилиши лозим, бундай автоматик механизмлар ишчининг бир вақтнинг ўзида бир нечта дастгоҳда ишлашига имкон беради. в) дастгоҳни бошқариш осон ва хавфсиз бўлиши керак. 1.2. Металл кесиш дастгоҳларининг ҳаракатга келтирувчи механизмлари

Металл кесиш дастгоҳлари металл кесиш инструментлари ёрдамида метал заготовкага механик ишлов бериш учун қўлланадиган ишлаб чиқариш машиналари бўлиб ҳисобланади. Заготовкаларга қириндиларни олиб ташлаш ҳисобига керакли ўлчамлар, формалар ва металл юзасининг тозалигига эришилади. Металл кесувчи дастгоҳлар бажарадиган ишлари ва бу ишларни бажаришда қўлланиладиган инстурментларига асосан классификацияланади. 20–жадвалда металл кесиш дастгоҳларининг Металл кесиш дастгоҳлари экспериментал илмий текшириш институти ишлаб чиққан классификацияси берилган. Металл кесиш дастгоҳларининг классификацияси 20–жадвал Даст гоҳ лар Г у р у ҳ Дастгоҳларнинг типлари 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 – – – – – – – – – Токар лик даст гоҳлари 1 Автоматлар ва ярим Автоматлар Револь вер– даст гоҳлар Парма лаш қирқи б туши риш дастго ҳл ари Кару сель ста– ноклар Токар лик ва лобовой дастгоҳ лар Кўп кескич ли станок лар Фасо н буюм лар учун Ихти сос Лашт и рилга н дастг оҳ лар Хар хил токар лик дастгоҳл ари бир шпин– делли Кўп шпинд ел –ли Пармал 2 Вертика Бир Кўп Коорд Радиал Тешик Олмос Гори Хар хил

аш ва тешик кенгай тириш даст гоҳлари л парма лаш дастгоҳл ари шпинд ел ли ярим автом ат шпин– делли ярим авто– матлар ин ат– тешик кенгай ти риш дастго ҳл ари парма лаш дастгоҳ лари кенгайти риш дастгоҳл ари ли тешик кенгай ти риш дастгоҳ лари зон тал– парм а лаш дастг оҳла ри парма лаш дастгоҳл ари Жил вирлаш, жило лаш станокл ари 3 Доира вий– жилвирл аш дастгоҳл ари Ички жилви р лаш дастго ҳ лари Дағал– жилви р лаш дастго ҳ лари Валла р учун ихтисо сл ашти рилган жилви рл аш дастго ҳл ари – Чархлаш дастгоҳл ари Тўғри тўртбу р чак ёки доирав ий столли ясси жилвир лаш дастгоҳ лари Прит ир лаш ва жило лаш дастг оҳ лари Абразив асбоб билан ишлайди ган хар хил станокла р Комби нация ланган даст гоҳлар 4 Универ сал дастгоҳ лар Ярим автом ат лар Автом ат лар – – – – – – Тиш ва резь ба ўйиш даст гоҳла ри 5 Цилинд рик шестер нялар учун тиш ранда лаш дастгоҳ лари Конус шесте рня лар учун тиш кесиш дастго ҳ лари Цилин д рик шестре ня лар Червя к ғилди раклар учун тиш фреза лаш дастго ҳл ари Шестер ня тишлар и торецла рини йўниш дастгоҳ лари Резьба фреза лаш дастгоҳл ари Тиш пардоз лаш дастгоҳ лари Тиш ва резьб а жилв ир лаш дастг оҳ лари Тиш ва резьба ишлайди ган хар хил дастгоҳ лар Фреза - лаш Бўйлама– рандалаш – Копир ов Консол сиз Бўйлама станок Кенг универ Конс оли Хар хил фреза

даст гоҳла ри 6 дастгоҳлари калаш, гравир лаш дастго ҳ лари верти кал дастгоҳ лар лар сал дастгоҳ лар гориз он тал дастг оҳ лар лаш дастгоҳл ари Бир стойка ли Икки стойка ли Ранда - лаш, ўйиш 7 Бўйлама– рандалаш дастгоҳлари Кўнда ланг ранда Ўйиш дастго ҳ лари Горизо н тал протяж ка У Вертик ал протяж ка лаш – Хар хил ранда лаш ва протя жка лаш даст гоҳла ри Бир стойка ли Икки стойка ли лаш дастго ҳ лари -лаш дастгоҳ лари дастгоҳ лари дастгоҳ- лари Кесиб ажрат иш даст гоҳ лари 8 Токар лик кескичи билан Абраз ив тош билан Силли қ ёки насечк а ли диск билан Тўғри лаш кесиб тушир иш дастго ҳ лари Арралар – – Ишлайдиган кесиб тушириш дастгоҳлари Лентал и Дискли Аррала р Хар хил даст Гоҳ лар 9 Муфта ва труба ишлаш дастгоҳ лари Арра тишла ш дастго ҳ лари Тўғрил аш ва марказ лаш дағал йўниш дастго ҳ лари – – Асбоб ларни синаш дастгоҳ лари Бўлиш машин ка лари Муво за натла ш дастг оҳла ри – Дастгоҳларнинг турли органлари ҳаракатларини таҳлил қилиш учун дастгоҳнинг кинематик схемаси тузилади. Кинематик схема тузишда дастгоҳлар механизмларининг шартли белгиларидан фойдаланилади,

кинематик схемалар эса дастгоҳларнинг конструкцияси ва кинематикаси тўғрисида яққол тасаввур ҳосил қилишга имкон беради. Дастгоҳлар механизмларининг бундай шартли белгилари ГОСТ 3462–61 да келтирилган. Дастгоҳнинг кинематик схемасига қараб, электр моторидан тортиб, то дастгоҳнинг иш органларигача борган ҳаракатларни кўздан кечириш ва айланишлар сони ва суриш қийматларини билиш мумкин, чунки кинематик схемада звеноларнинг шартли белгиларидан ташқари, электр моторининг айланишлар сони, шкивларнинг диаметрлари, тишли ғилдираклар тишларининг сони рақамлар билан кўрсатилган бўлади. Хар хил ишларни бажаришда фойдаланиладиган металл кесиш дастгоҳлари конструкцияларининг ва типларининг нихоятда хилма–хил бўлишига қарамай, уларнинг механизмлари ва ҳаракатларида кўпгина ўхшашлик бор. Бу хол дастгоҳларда содир бўладиган ҳаракатларни асосий ҳаракатга, суриш ҳаракатига ва ёрдамчи ҳаракатга ажратиш имконини беради. Дастгоҳларда буюмларнинг ишлов берилган юзаларини формалари ва ўлчамларини ҳосил қилиш учун заготовкадан ортиқча металлни, заготовкага нисбатан жойини ўзгартирадиган асбоб ёрдамида олиб ташланади. Дастгоҳларда асосий ёки ишчи ва ёрдамчи ҳаракатлар бажарилади. Кесувчи асбоб ёрдамида металлни кесиш асосий ҳаракат бўлиб, буюмга бирорта формани бериш учун металлнинг қатламини олиб ташлаш учун кесувчи асбобни жойини ўзгартирадиган суриш ҳаракати. Металлга ишлов беришни кўринишига асосан асосий ҳаракат ҳар хил ҳаракатга эга бўлиши мумкин. Масалан, металлни рандалашда буюмнинг ёки кескичнинг илгарилама ҳаракатлари ва унга нисбатан перпендикуляр йўналган кесувчи асбобнинг илгарилама ҳаракатларини айтиш мумкин. Фрезалашда кесувчи асбобнинг айланма ҳаракати ва заготовкани илгарилама ҳаракатлари ёрдамида фрезалаш жараёни бажарилади. Ҳаракат дастгоҳнинг иш органларига электр мотордан механик, гидравлик ва бошқа тур узатмалар орқали узатилади. Электр мотордан дастгоҳнинг иш органларига ҳаракат узатувчи механизмлар мажмуи юритма

деб аталади. Агар ҳар қайси металл кесиш дастгоҳи айрим электр моторидан ҳаракатга келтирилса бундай юритма индивидуал юритма деб аталади. Агар битта электр моторидан бир нечта дастгоҳ ҳаракатга келтирилса бундай юритма гуруҳвий юритма деб аталади. Дастгоҳнинг бир узелидан иккинчи узелига ҳаракат узатувчи ёки ҳаракатни ўзгартирувчи механизмлар узатмалар деб аталади. Узатмалар поғонали ва поғонасиз бўлиши мумкин. 2. Бошқариш схемаларини тузишнинг принциплари. дастгоҳларнинг автоматик бошқариш схемаларидаги типик блокировкалаш боғланишлар 2.1. Металл кесиш дастгоҳларининг бошқариш схемаларини тузишнинг асосий принциплари Металл кесиш дастгоҳларининг ишчи ҳаракатларини автоматлаштириш ва баъзи холларда қўлда бажариладиган ёрдамчи ҳаракатларни имкони борича соддалаштириш, дастгоҳсозликни ривожлантиришнинг асосий йўналишлари бўлиб ҳисобланади. Дастгоҳлардан фойдаланиш сифати, яъни унумдорлиги қулайлиги ва ишончли ишлаши биринчи навбатда дастгоҳнинг механизмларини бошқариш тизимига боғлиқ. Дастгоҳнинг қўлланилиш соҳаси, конструкцияси ва технологик жараённинг характерига асосан, дастгоҳни бошқариш тизими бир қатор электр занжирларга бўлиниб, улар ўзаро мустақил ёки бир–бири билан боғлиқ ёки блокировкаланган кўринишда ишлашлари мумкин. Дастгоҳларнинг бошқариш тизимларига қуйидаги талаблар кўрсатилади: 1) бошқаришни қулайлиги–бошқариш органларини дастгоҳнинг бошқариш учун қулай жойларига ўрнатиш; 2) бошқаришни тезлиги–дастгоҳда бирор операцияни бажариш учун кам вақт сарфланиши;

3) бошқариш тизимининг аниқлиги–тизимни бажарадиган функциясига боғлиқ равишда аниқланади. Металл кесиш дастгоҳларида гидравлик, пневматик ва электрик бошқариш тизимлари қўлланади. Бошқаришнинг гидравлик тизими агрегатли, нусхалаш дастгоҳларида кенг қўлланади. Гидравлик тизим бошқа тизимлардан оддийлиги, тезлиги, гидроюритма элемент–ларининг силлиқ ҳаракати, яъни дастгоҳнинг титрашини камайтириш каби кўрсаткичлари билан фарқ қилади. Гидравлик бошқариш тизими ҳам ўзига хос камчиликларга эга: бошқариш элементлари орасидаги алоқа ричаглар ва маслопроводлар ёрдамида амалга оширилади; дастгоҳнинг гидравлика тизимида доим кўп мой бўлиб, уни белгиланган муддатида алмаштириш лозим. Бошқаришнинг пневматик бошқариш тизимлари ва металл кесиш дастгоҳларида қўлланилади. Пневматик элементлар ва тизимлар электрик ва гидравлик элементлар билан биргаликда қўлланилади. Кейинги пайтларда металл кесиш дастгоҳларида бошқаришнинг электрик тизимлари кенг қўлланилмоқда. Бошқаришнинг электрик элементларини ва қурилмаларини қўллаш ҳисобига дастгоҳларнинг узелларини стандартлаштириш имкони пайдо бўлиб, дастгоҳнинг таннархини камайтиришга ёрдам беради. Дастгоҳларни электрик автоматлаштириш, автоматлаш-тиришнинг бошқа усулларига нисбатан анча яхши кўрсаткичларга эга: фойдаланишда қулайликни яратади ва дастгоҳни созлашни енгиллаштиради. Бошқаришни электр тизимларини қўллаш дастгоҳ–автоматларни яратиш ва уларни қўллаш имкониятларини беради. 2.2. Металл кесиш дастгоҳларнинг электр юритмалари Дастгоҳларнинг асосий ҳаракатларининг электр юритмаларини турини танлаш муҳим масалалардан бирини ташкил этади. Электр

юритманинг турини танлашда қуйидаги факторларга эътибор берилади: 1) ишчи механизмнинг тезлигини ростлашнинг кўлами ва равонлиги; 2) юритманинг юкламасини характери; 3) юритмани айланиш частотаси; 4) дастгоҳни машинавий ва ёрдамчи даврларини нисбати; 5) юритманинг энергетик кўрсаткичлари; 6) юритманинг ишончлилиги. Асосий юритманинг электр моторининг механик характеристикалари қаттиқ бўлиши керак. Моторнинг юкламаси салт ишлаш режимидан номиналгача ўзгарганда валдаги тезликни фарқи 5 ÷ 10 % дан ортмаслиги керак. Асосий юритманинг тезлигини ростлаш кўлами (3– ÷ 6) дан (100 ÷ 120):1 гача бўлади. Юритманинг тезлигини механик, электрик ва электромеханик усуллардан бири ёрдамида ўзгартириш мумкин. Айлантирувчи асосий ҳаракатли дастгоҳларда, масалан, токарлик, круселлик, фрезерлик ва бошқа дастгоҳларда. Дастгоҳнинг шпинделига келтирилаётган қувват Р тезликнинг ростлаш кўламини кўп қисмида Д=н мах / н мин Р ўзгармасдан қолиши керак. Асосий ҳаракати қайтадиган–илгарилама кўринишида бўладиган дастгоҳларда, масалан, Бўйлама–рандалаш дастгоҳида тезликни ростлаш кўламининг кўп қисмида юклама моменти ўзгармасдан қолади. Бошқа дастгоҳларга нисбатан унча кўп ишлатилмайдиган токарлик, фрезерлик, йўниб кенгайтирадиган ва бошқа дастгоҳларда тезликни ростлаш кўлами унча кенг бўлмаганлиги сабабли, уларнинг асосий юритмаларида қисқа туташган роторли уч фазали асинхрон моторлар қўлланади. Асинхрон моторлардан фойдаланиш анча қулай, тузилиши содда, ишончли, бошқариш тизими ҳам оддий. Асинхрон моторлар қўлланган юритмаларда ишчи органларнинг тезликларини тезликлар қутисидаги ғилдиракларни ўринчаларини алмаштириш ҳисобига ўзгартирилади. Шунингдек, жуфт қутблар сонини ўзгартириш ҳисобига тезлиги ўзгарадиган кўп тезликли асинхрон моторлар қўлланади, тез текис равон ўзгармасдан ростланади. Шуни ҳисобига тезликлар қутисининг ўлчамларини камайтиришга эришиш мумкин. Айланиш йўналиши кўп қисмида М=сонст бўладиган Бўйлама

рандалаш, текис жилвирлаш ва бошқа дастгоҳларда ўзгармас ток моторининг бурчак тезлигини ростлаш учун якорнинг кучланишни катталиги ўзгартириладиган электр юритмалар қўлланилади. Бундай мақсадларда қўзғатиш тизими учун магнит кучайтиргич қўлланилади Т–М тизими, ТП–М (тиристорли ўзгартиргич–мотор) электр юритмаларидан фойдаланилади. Оғир токарлик, коруселлик фрезерлаш, йўниб кенгайтириш ва баъзи дастгоҳларнинг суриш юритмасида алоҳида мотор қўлланилади. Бундай юритма дастгоҳнинг кинематик схемасини анча соддалаштиради ва дастгоҳни автоматлаштиришни осонлаштиради. Суриш моторининг валидаги қаршилик моменти М қ дастгоҳнинг элементларини силжиши ҳисобига ҳосил бўладиган ишқаланиш кучларига боғлиқ. Унча катта бўлмаган дастгоҳларнинг суриш юритмасида қўлланган алоҳида электр юритмаларда оширилган ишга тушириш моментига эга бўлган қисқа туташган роторли асинхрон моторларни қўллаш керак (АОП ва АС типидаги). Кейинги пайтларда дастгоҳларнинг узелларини илгарилама ҳаракатларини ҳосил қилиш учун гидроюритмалар қўлланмоқда. Гидроюритмаларни агрегат дастгоҳларнинг, гидронусхалаш дастгоҳларнинг куч каллакларини ҳаракатга келтириш учун фойдаланилади. Дастгоҳларнинг узатиш юритмаларида қувват исрофларини камайтириш, кинематик схемаларини соддалаштириш учун электр моторни дастгоҳнинг ишчи органига яқинроқ ўрнатилади, бу эса дастгоҳнинг электрик ва механик қисмларини органик қўшилиб кетишига олиб келади. Металларга ишлов бериш дастгоҳларида панжали, подшипник шити флянецли ва бошқа конструкциядаги моторлар қўлланади. Дастгоҳларнинг ҳаракатлантирувчи моторлари дастгоҳдаги машина мойи ва эмульсияни оқиб киришидан металл ва абразив қириндилар киришидан ҳимояланган бўлиши шарт. Ўзгарувчан ток моторлари қўлланган электр юритмаларда асосан бир ва кўп тезликли, юқори аниқлик билан ишлайдиган синхрон айланиш частотаси 1500 ва 3000 айл/мин га тенг, қисқа туташган роторли 4А серияда

ишлаб чиқарилган асинхрон моторлар қўлланади. Ўзгармас ток моторлари янги 2П сериядан танланади, бу моторлар тахогенераторли ва тахогенераторсиз вариантда ишлаб чиқарилиши мумкин. Битта дастгоҳда хар хил ўлчамли буюмларга ишлов бериш мумкин. Бу эса ишлов беришда турли кескичларни қўллашга ва кесиш режимини ўзгаришига сабаб бўлади. Кескичнинг мақбул тезлиги қайта ишлов берилаётган металлнинг қаттиқлигига боғлиқ. Масалан, токарлик дастгоҳларида шпинделнинг тезлиги н шп ўзгармаган ҳолда, ишлов бериш диаметри ўзгаради, у ҳолда кесиш тезлиги (59) Бу ифодадан дастгоҳнинг шпинделини тезлиги қайта ишланаётган металлнинг диаметри д қи га ва кесиш тезлигига боғлиқ. Дастгоҳларнинг механизмларини тезлигини ростлаш хусусиятлари қуйидаги кўрсаткичлар билан белгиланади: 1) Ростлаш кўлами Д. Ишчи қисмини айланма ҳаракатланаётган дастгоҳнинг тезлигини ростлаш кўлами шпинделнинг энг катта бурчак тезлигини энг кичик бурчак тезлигига нисбати билан аниқланади (60) Илгарилама ҳаракатланадиган дастгоҳларда эса шпинделнинг чизиқли тезликларини нисбати билан аниқланади (61)

Дастгоҳларнинг асосий ҳаракатларини ва суриш ҳаракатларини ростлаш кўламлари махсус адабиётларда келтирилган. 2) Тезликни ростлашнинг равонлиги. Ростлаш жараёнида иккита қўшни ростлаш поғоналаридаги тезликларнинг нисбати равонлигини аниқлайди. (62) 3) Ростлаш самарадорлиги. Дастгоҳнинг электр юритмаларининг тезлигини ростлашнинг самарадорлиги танланган юритмани яратиш учун сарфланган ҳаражатлар ва тезликни ростлаш жараёнида ҳосил бўладиган қувват исрофларини қиймати билан характерланади. 4) Юритманинг барқарор ишлаши дастгоҳнинг ишчи органини юкламаси ўзгарганда юритманинг тезлигини ўзгариши билан характерланади Дастгоҳни тезлигини механик поғонали ростлаш учун тезликлар қутисида жойлашган тишли ғилдираклар алмаштирилади. Дастгоҳларнинг кинематик схемаларини соддалаштириш учун тезликни ростлашнинг комбинациялашган усули–электромеханик усул қўлланади. Асосий юритмаларнинг тезлигини поғонасиз ростлаш мақсадида ўзгармас ток мотори қўлланган ФД тизими қўлланилади. Ўзгармас ток машиналарини қўзғатиш мақсадида тизимга электр машинавий кучайтиргич ЭМУ киритилган. Бунда тезликни ростлаш кўлами Д ≤ (8 ÷ 12):1 дан 40:1 гача бўлиши мумкин. Дастгоҳларнинг суриш юритмаларини тезлигини ростлаш учун механик ва электромеханик усуллар қўлланилади. 2.3. Дастгоҳларни автоматик бошқариш схемаларида типик блокирокаловчи боғланишлар

Металл кесиш дастгоҳларининг хар хил типлари ва модификацияларида дастгоҳни созлаш, ишлаш режимларида, дастгоҳнинг механизмларини силжишини чеклаш ва аниқ тўхтатиш, айрим юритмаларининг ишларини мувофиқлаштиришда баъзи типик ўзаро боғланишлар мавжуд. Дастгоҳнинг иш режимида, ишлаб чиқариш операциясига боғлиқ ҳолда юритма узоқ ёки қайтарилувчи қисқа муддат ишлаши мумкин. Созлаш операцияси дастгоҳнинг баъзи узелларини ҳолатини текшириш ва заготовкани тўғри ўрнатилганлигини текшириш учун бажарилади. Бу режим моторнинг кичик тезликларида ўтказилади. Келтирилган (135–расм) расмда асинхрон юритмали дастгоҳнинг электр юритма–сини созлаш ва иш режимларини мувофиқлаштириш схемалари келтирилади. 90–расм. Дастгоҳни созлаш ва иш режимларининг принципиал схемаси Узоқ муддатли иш режимларида К н П кнопка босилади. КЛ контактор электр энергия манбаига уланади, бу контактор ўзининг асосий контактлари ёрдамида мотор Д ни улайди, бир вақтнинг ўзида уланадиган контактлари ёрдамида К н П кнопкани блокировкалайди, шунинг учун қисқа муддат эзиб турилгандан сўнг бу кнопкани қўйиб юбориш мумкин. Созлаш режимда икки контактли К н Толч кнопкадан фойдаланилади. Бу кнопка босилганда унинг ажраладиган контактлари К п П кнопкани блокировкалайди, уланадиган

контактлари орқали эса, контактор КЛ электр манбаига уланади ва мотор манбага уланади. Мотор К н Толч кнопкага таъсир этилгунга қадар ишлайди. Дастгоҳни созлаш ва иш режимлари орасидаги ўзаро боғланиш оралиқ реле РП ёрдамида амалга оширилади. Оралиқ реле РП икки контактли К н Толч колонкасини вазифасини бажаради. Кўп тезликли асинхрон моторлар, шунингдек бошқариладиган Г–М ёки ТУ–М уланган дастгоҳларни созлаш режимларида электр юритмаларини бошқариш учун 135–расмда келтирилган схемалардан фойдаланилади. Дастгоҳнинг механизмларини ҳаракатини чегаралаш ва аниқ тўхтатиш асосан дастгоҳнинг алоҳида элементларини тўқнашиб кетмасликларини таъминлаш мақсадида қўлланади. Доиравий жилвирлаш дастгоҳида буюмга ишлов берилаётганда доиравий жилвирлаш тоши жилвирлаш зонасидан чиқиб кетганда буюмни айланиш юритмасини манбадан ажратиш схемаси 136–расмда келтирилган. Бундай дастгоҳларда илгарилама ҳаракат гидроюритма ёрдамида бажарилади. Механизмнинг бошланғич ҳолатида сўнгги улаб узгич ВК контактлари узилади ва мотор М автоматик равишда манбадан ажратилади. Доиравий жилвирлаш тошини тез тўхтатиш учун электромеханик тормоз ЭМТ қўлланади. Жилвирлаш дастгоҳнинг суриш механизмини гидроюритмасининг бошқариш схемаси 136–расмда келтирилган. Дастгоҳнинг узатиш механизми охирги ҳолатига етганда қаттиқ тиргакда, чекловчи ўчиргич ВК ишга тушади ва вақт релеси РВ тиргакда тўхтаб туриш вақтини санашни бошлайди. Белгиланган вақт бўйича кутиб туриш вақти ўтгандан сўнг оралиқ реле Р қўлланади.

91–расм. Дастгоҳ механизмини силжишини чегаралаш учун моторни манбадан узиш схемаси. а–доиравий жилвирлаш дастгоҳининг буюмни айлантириш юритмаси учун; б–агрегатли дастгоҳнинг суриш гидроюритмаси учун. Оралиқ реле РК улангандан сўнг узгич ВКИ назорат қилаётган электромагнит муфта ЭмН ни улаш учун импульс берилади. Электромагнит муфта ЭмН механизмни қайтариш гидроюритмасини бошланғич ҳолатига келтиради. Катта дастгоҳларнинг айрим ишчи органлари орасида механик боғланиш бўлмайди, шунинг учун уларни кетма–кет ишга киритиш тартибини белгилаш керак, шунингдек асосий юритмани ва суриш юритмасини тўхтатиш тартибига риоя қилиш керак. 92–расм. Дастгоҳнинг асосий ва суриш юритмаларини ишлашини мувофиқлаштириш схемаси

Дастгоҳнинг юритмаларини юқорида кўрсатилган ишлаш тартибини 137–расмда келтирилган схема таъминлайди. Асосий юритмани биринчи навбатда улаш учун, контактор КП нинг чўлғамини электр занжирига контактор КГ нинг уловчи контакти киритилган. Суриш юритмаси ишламасдан турганда КнС1 кнопкани қисқа вақт босиб, асосий юритманинг контактори КГ ни манбадан узилади. Суриш юритмаси ишлаб турганда дастгоҳнинг асосий юритмасини тўхтатиш учун КнС1 кнопкани узоқ вақт босиб туриш керак. У ҳолда оралиқ реле манбадан узилади, контактор КП нинг чўлғами ток манбаидан ажралади ва суриш мотори Д2 тўхтайди. КП контакторининг чўлғами билан параллел уланган вақт релеси РВ нинг вақт ўрнатмасига мувофиқ равишда бироз вақт ўтгандан сўнг асосий юритма билан мотор М1 билан манбадан ажратилади. КнС1 кнопкага қисқа муддат таъсир этилганда, реле РП яна ишга тушади. Агар шу пайтда вақт релеси РВ ишга тушмаса,у ҳолда суриш юритмаси манбадан ажратилганда ҳам асосий юритма манбага уланган ҳолда қолади. 2.4. Дастгоҳларнинг электр аппаратлари Металга қайта ишлов бериш дастгоҳларида паст кучланишли магнитли ишга туширгич, хар хил ўлчамли контакторлар, ток ва кучланиш релелари, электромагнит муфталар ва электромагнитлар, йўл узгичлари ва автоматик узгичлар ва х.к. қўлланади. Дастгоҳларни бошқаришда қўлланиладиган ПАЕ ва ПМА сериядаги магнитли ишга туширгичлар кучланиши 380 В қуввати 17–75 кВт ли қисқа туташган роторли асинхрон моторларни масофада туриб бошқариш мақсадида қўлланади. Бундай сериядаги магнитли ишга туширгичлар шунингдек дастгоҳларни узоқ муддатли ортиқча юкланишдан ва токлардан ҳимоя қилади. Магнитли ишга туширгичларнинг асосий контактларини номинал токлари – 40, 63, 110 ва 160 А, ёрдамчи контактлариники эса – 6 А га тенг.

Дастгоҳларнинг катта токли занжирларини ортиқча юкланишдан ва қисқа туташув токларидан ҳимоя қилиш учун кейинги пайтларда автоматик узгичлар тенг қўлланилмоқда. Автоматик узгичлар бир қутбли, икки қутбли ва уч қутбли вариантда ишлаб чиқарилмоқда. Бир қутбли автоматик узгичлар бир фазали ўзгарувчан токлар учун, икки қутблилар ўзгармас токлар учун ва уч қутблилиар уч фазали ўзгарувчан токларда қўлланади. Уч қутбли автоматик узгичларда максимал токнинг учта электромагнитли ажратгичи қўлланади. Бундай электромагнитли ажратгичлар катта токли занжирлардаги токлар занжирнинг номинал токига нисбатан 6–10 марта ортиб кетганда аппаратларни жуда қисқа вақт ичида (т уч ≈ 0,015 ÷ 0,02 с) манбадан узади. Дастгоҳларнинг электр юритмаларини бошқариш занжирларида РПУ–4 сериядаги электромагнитли универсал оралиқ релелари қўлланади. Оралиқ релеларнинг тортиш чўлғамлари ўзгарувчан (У ном.чўғ ≈ 12 ÷ 440В) ва ўзгармас (У ном.чўғ ≈ 12 ÷ 220В) ли кучланиш манбаларига уланиши мумкин. Реленинг контактлари орқали 6 ва 10А ток узоқ муддат оқиб ўтиши рухсат этилади. Қуввати 5 кВт гача бўлган асинхрон моторларини контакциз бошқариш мақсадларида ПТМ серияли тиристорли алмашлаб улагич қўлланади. Ёғланадиган кўп дискли фрикцион электромагнит муфталар дастгоҳларда кенг қўлланади. Электромагнит муфталар дастгоҳларнинг асосий ва суриш юритмаларини ишга тушириш, тормозлаш, айланиш йўналишини ўзгартириш, асосий ва суриш юритмаларини тўхтатмасдан, масофада туриб, тезлигини алмаштириш мақсадларида қўлланади. Электромагнит муфталар ёрдамида дастгоҳларнинг тезлигини салт ишлаш ва юклама билан ишлаб турганда ўзгартириш мумкин. Электромагнит муфталарни чўлғамларини кучланиши 24 В бўлган ярим ўтказгичли ўзгармас ток тўғрилагичларга уланади.

3. Токарлик дастгоҳларининг электр жиҳозлари ва автоматик бошқариш схемалари 3.1. Токарлик дастгоҳларининг тузилиши ва электр юритмаларини турлари Токарлик дастгоҳларида айланувчи цилиндрик, конуссимон шаклдор ва резьбали буюмларнинг йўналган юзаси жуда аниқ ва тоза бўлиши талаб этиладиган хилма–хил буюмларни кесиб ишланиши мумкин. Токарлик дастгоҳлари ишлаб чиқариш корхоналарида ва таъмирлаш цехларида кенг қўлланилиб келинмоқда. Цилиндрик конуссимон ва шаклдор юзаларни бўйлама ва кўндаланг суриш билан йўниш, цилиндрик ва конуссимон тешикларни йўниб кенгайтириш, сиртқи ва ички резбалар кесиш, тешиклар пармалаш уларни зенкерлаш ва резверткалаш ишларини универсал токарлик дастгоҳларида бажарилади. Сериялаб ишлаб чиқаришда ихтисослашган дастгоҳлардан кенг фойдаланилади. Токарлик дастгоҳларининг шпинделини айланиш тезлигини ўзгартириш кўлами (80 ÷ 100):1 гача етиб боради. Тезликни ўзгартиришда уни аста–секинлик билан ва силлиқ ростлаш мақсадга мувофиқ бўлиб, бунда керак бўлган кесиш тезлигини таъминлаш имконига эга бўлиш мумкин. Токарлик гуруҳига кирадиган дастгоҳларнинг асосий ҳаракати бўлиб, айлантирувчи ҳаракат ҳисобланади. Тезликни ўзгариш кўламининг кўп қисмида қувватнинг ўзгармаслиги ва фақат кичик тезликларда эса рухсат этилган энг катта моментга тенг бўлган моментнинг ўзгармаслигини таъминлш талаб қилинади. Кенг кўламда фойдаланиладиган кичик ва ўртача ўлчамли токарлик ва карусел дастгоҳларида электр юритманинг асосий тури бўлиб, қисқа туташган роторли асинхрон мотордан иборат бўлган юритма ҳисобланади. Асинхрон моторлар конструктив жиҳатдан дастгоҳнинг тезликлар

коробкасига мос келади, фойдаланишда ишончли, тузилиши содда, алоҳида қаровни талаб қилмайди. Бундай юритмаларда шпинделнинг тезлигини ўзгартириш тезликлар қутисидаги тишли ғилдиракларнинг ўринларини алмаштириш билан амалга оширилади. Тезликлар қутиси ёрдамида тезликни қўл билан ва электромагнит фрикцион муфталар ёрдамида масофада туриб ўзгартириш мумкин. Кичик ўлчамли токарлик дастгоҳларида шпинделни ишга тушириш, тўхтатиш ва айланиш йўналишини ўзгартириш ҳам шунингдек кўпинча фрикцион муфталар ёрдамида амалга оширилади. Бунда мотор электр тармоғига уланган ҳолда қолиб, айланиш йўналиши ўзгармайди. Оғир токарлик ва каруселли дастгоҳларда юритманинг тезлигини поғонасиз электромеханик ўзгартириш учун ўзгармас ток моторидан фойдаланилади. Машинасозлик заводларида кўпинча ўзгармас ток тармоғи бўлмаганлиги сабабли, оғир дастгоҳларнинг моторларини ўзгармас ток билан таъминлаш учун тўғрилагич қурилмалари: электромашинавий (Г–Д тизими) ёки статик (ионли ёки ярим ўзтказгичли куч вентиллари) ўрнатилади. Тўғрилагич қурилмаларини танлашда қуйидаги техник–иқтисодий кўрсаткичларига асосан бир нечта вариант солиштирилмоьи лозим: оғирлиги, ўлчамлари, қиймати, тўғрилагич қурилманинг қуввати, ф.и.к. ва сос φ . 93–расм. Токарлик дастгоҳининг умумий кўриниши

Токарлик дастгоҳининг умумий кўриниши 138–расмда келтирилган. Расмда станина 1 га буюмни айлантиришга мўлжалланган олдинги бабка 2 қўзғалмас қилиб маҳкамланган, станинанинг йўналтирувчи рейкаларида эса суппорт 3 ва орқадаги бабка 4 ўрнатилган. Унча катта бўлмаган ва ўртача ўлчамли токарлик дастгоҳларида суриш ҳаракатини кўпинча асосий мотор бажаради. Суриш тезлигини ўзгартириш учун кўп поғонали суриш қутиси хизмат қилади. Поғоналарни ўзгартириш кўпинча қўл билан ёки электромагнит фрикцион муфталар ёрдамида бажарилади. Токарлик дастгоҳларининг ёрдамчи юритмаларида (суппортнинг кареткасини тезроқ силжитиш, буюмни қисиш, совитувчи суюқлик насосини ва ҳ.к.) қисқа туташган росторли асинхрон моторлар қўлланилади. 3.2. Токарлик винт кесиш дастгоҳининг электр юритмаси ва бошқариш схемаси Машинасозлик заводларида ўрнатилган кўпчилик кичик ва ўртача ўлчамли токарлик дастгоҳларининг асосий юритмасида ва суриш юритмаларида бир тезликли асинхрон моторлари қўлланилади. Механика цехларида 1К62 моделли винт чиқариш дастгоҳлари кенг қўлланилади. Шпинделнинг ва суппортнинг суриш юритмасида қисқа туташган роторли қуввати 10 кВт айланишлар сони 145 рад/сек га тенг бўлган асинхрон мотордан фойдаланилган. Шпинделнинг айланиш тезлигини тезликлар қутисидаги тишли ғилдиракларни ўринларини алмаштириб ўзгартирилади. Суппортни катта тезликда жилдириш учун қуввати 1,0 кВт тезлиги 141 рад/сек бўлган асинхрон мотор қўлланган. Токарлик–винт кесиш дастгоҳларининг электр схемаларини ўрганиш учун 139–расмда 1К62 типидаги токарлик–винт кесиш дастгоҳининг электр схемаси келтирилган. Электр схемада асосий мотор Д1 ва тез юриш мотори Д4, шунингдек, совутиш насоси Д2 ва гидроагрегат мотори Д3 кўрсатилган. Дастгоҳда

гидронусхалаш қурилмаси қўлланилиши мумкинлигини ҳисобга олиб схемада мотор Д3 манбага электрик ажратгич ШР орқали уланган. 94–расм. 1К62 моделли токарлик винт қирқиш дастгоҳининг электр схемаси Дастгоҳга электр кучланиш қатламли улаб–узгичли ВП1 улангандан сўнг берилади. Дастгоҳнинг бошқариш занжири иккиламчи кучланиши 110 В бўлган ажратувчи трансформатор Тр орқали кучланиш манбаига уланади, бу бошқариш аппаратларининг ишончлилигини оширади. Расмда келтирилган схемалар кўпчилик металл кесиш дастгоҳларида қўлланилади. Асинхрон мотор Д1 ни КнП кнопкани босиб ишга туширилади. Кнопка КнП босилганда контактор КГ нинг чўлғами кучланиш манбаига уланади ва ўзининг асосий контактларини улайди ва мотор Д1 ни статорини тармоққа улайди, ёрдамчи контактлари билан эса ишга тушириш кнопкасини шунтлайди. Агар қатламли улаб–узгич ВП2 уланган бўлса бир вақтнинг ўзида совутиш насоси ва гидроагрегатнинг моторлари ҳам ишга туширилади. Фрикцион муфтани бошқариш дастагини юқорига бураб шпиндел ишга туширилади. Шу пайтнинг ўзида йўл алмашлаб улагич ВП эзилади ва пневматик вақт релеси РВ уланади. Агар иш пайтидаги тўхтаб туриш вақти 3–5 минутдан ортиб кетса, у ҳолда вақт релеси РВ нинг контактлари узилади

ва контаткор КГ нинг чўлғами манбадан ажратилиб тўхтайди, бу салт ишлаш режимида моторни кичик қувват коэффициенти билан ишлашини чегаралайди ва қувват исрофларини камайтиради. Агар оз вақт тўхтаб турса вақт релеси ишлашга улгурмайди, шпинделнинг мотори манбадан узилмайди. Суппортни тез силжишини бошқариш учун дастгоҳнинг фартукидаги дастак хизмат қилади. Бу дастакни бурганда, дастак алмашлаб–улагич ВБХ ни босади, унинг контакти мотор Д4 ни улайдиган контактор КБХ ни чўлғамининг занжирини улайди. Дастак илгариги ҳолатига қайтарилганда мотор Д4 манбадан ажратилади. Дастгоҳнинг маҳаллий ёритиш тизимида ЛМО лампа қўлланилади. Лампа трансформатор Тр нинг 36 В кучланишли алоҳида чўлғамидан кучланиш олади. Лампанинг электр занжирида сақлагич Пр4 ва узгич ВД уланган. Бошқарув схемасида моторларни Д1–Д3 узоқ давом этадиган ўта юкланишдан иссиқлик релелари РТГ, РТО ва РТГП қисқа туташувлардан эса сақлагич лар ёрдамида ҳимоя қилиш кўзда тутилган. 3.3. Револьверли–токарлик дастгоҳларининг электр юритмалари Ишлаб чиқариш корхоналарида чивиқдан ёки дона заготовкалардан мураккаб деталларни сериялаб ишлаб чиқаришда Револьверли токарлик дастгоҳлари қўлланилади. Револьверли дастгоҳлар кейинги бабка ва суриш винтининг йўқлиги, Револьвер каллак ўрнатилган суппортнинг мавжудлиги билан универсал токарлик винт кесиш дастгоҳларидан фарқланади. Револьверли токарлик дастгоҳларида шпинделнинг ва суриш механизмларининг тезлигини дастгоҳни тўхтатмасдан тезликлар ва суриш қутбларининг ичига ўрнатилган фрикцион муфта ёрдамида ўзгартирилади. Револьверли–токарлик дастгоҳининг бошқариш схемаси 140–расмда келтирилган. Шпинделни юритмасида қуввати 14 кВт тезлиги 145 рад/с бўлган асинхрон мотор Д1 гидросистеманинг насосини айлантириш учун

қуввати 1,7 кВт тезлиги 142 рад/с бўлган мотор Д2 қўлланган. Дастгоҳнинг иккита суппортини Бўйлама силжишини тезлаштириш учун ҳам мотор Д2 дан фойдаланилади. Совутиш насосини қуввати 0,125 кВт тезлиги 280 рад/сек бўлган мотор Д3 айлантиради. Шпинделнинг бурчак тезлиги поғонали ростланади. 3,4 дан 150 рад/с гача тезликлар қутисида тишли ғилдиракларнинг ҳолатини гидроцилиндрлар ёрдамида ўзгартирилади. Тезликлар қутисида иккита фрикцион муфта жойлаштирилган. Бу муфталар ёрдамида шпинделнинг айланиш йўналиши ўзгартирилади. Муфталар гидроцилиндр ёрдамида бошқарилади. Электр схемада гидроцилиндрнинг золотнигини бошқариш учун электромагнитлар Эм1 ва Эм2 қўлланган. Фрикцион муфталар мотор М1 ни тезликлар қутиси билан улайди. Дастгоҳда шпинделни тез тўхтатиш учун электромагнит Эм3 ёрдамида бошқариладиган гидротормоз қўлланган. Бошқариш схемасига кучланиш кириш улаб–узгичи ВВ орқали берилади. Дастгоҳнинг маҳаллий ёритиш лампаси ЛО улаб–узгич ВО ёрдамида уланади. Д1 ва Д2 моторларни кнопка К н П ёрдамида манбага уланади, кнопка КнС1 ёрдамида манбадан узилади. Совутиш насосининг мотори Д3 ни манбага улаш ва манбадан ажратиш қатламли улаб–узгич ВН ёрдамида бажарилади. Мотор Д1 нинг тезлиги (0,2 ÷ 0,3) ω ном га етганда тезликни назорат қилиш релесини контактлари уланади ва шпинделни тез тўхтатиш занжири улашга тайёрланади. Шпинделни ўнг томонга айлантириш учун кнопка Кн  Вправо>> босилади, реле РП4 ишлай бошлайди ва кнопканинг улайдиган контактларини блокировкалайди ва реле РП3 ни улайди. Реле РП4 шунингдек электромагнит Эм1 ни ишга улашга тайёрлайди. Реле РП4 нинг контакти яшил лампочка ЛС2 ни ҳам улайди. Кнопка Кн <<Вправо>> қўйиб юборилгандан сўнг электромагнит Эм1 манбага уланади ва дастгоҳнинг шпиндели керак бўлган бурчак тезликка эришади. Агар тўхтаб турган шпинделни чап томонга айлантириш зарур бўлса, у ҳолда кнопка Кн <<Влево>> босилади, бунда реле РП5 уланади. Кнопка қўйиб юборилгандан

сўнг эса электромагнит Эм2 манбага уланади. Яшил лампочка ЛС2 ёнади. Шпиндел хар хил йўналишда айланганда ҳам реле РП3, гидротормозни бошқарувчи электромагнит Эм3 ни ишга улашга тайёрлайди. Дастгоҳ ишлаётганда шпинделнинг ёки суппортни суриш тезлигини ўзгартириш учун аввал махсус гидро улаб–узгич ёрдамида керак бўлган тезлик аниқланади, сўнгра кнопка Кн <<Перекл.>> босилади. Реле РП2 ўзини–ўзи манбага улаш режимига ўтади. 95–расм. Револьверли токарлик дастгоҳнинг электр схемаси Яшил лампочка ЛС2 учади ва қизил лампочка ЛС1 ёнади. Вақт релеси РВ уланади. Электромагнит Эм1 манбадан узилади (чап томонга

айланганда Эм2) ва электромагнит Эм3 манбага уланади. Гидроцилиндрлар тишли ғилдиракларнинг ўринларини алмаштиради, шундан кейин вақт релеси РВ ни контактлари узилади, реле РП2 ва электромагнит Эм3 манбадан узилади. Манбага электромагнитлар Эм1 ва Эм2 лар уланиб шпиндел олдин айланган томонга фақат бошқа тезлик билан айланади. Лампочка ЛС2 яна ёнади. Шпинделнинг айланиш йўналишини ўзгартириш учун қарама–қарши йўналиш кнопкасини босиш керак. Дастгоҳнинг шпинделини кнопка КнС2 ёрдамида тўхтатилади, Д1 ва Д2 моторлар манбадан узилмайди.

Назорат саволлари 1. Металл кесиш дастгоҳларига қандай талаблар қўйилади? 2. Сиз металл кесиш дастгоҳларининг қандай турларини биласиз? 3. Металл кесиш дастгоҳларининг электр юритмалари қандай тузилган? 4. Металл кесиш дастгоҳларининг асосий кўрсаткичлари нималардан иборат? 5. Дастгоҳларнинг бошқариш схемалари қандай принцип асосида тузилади? 6. Дастгоҳларни автоматик бошқариш қандай амалга оширилади? 7. Токарлик винт кесиш дастгоҳи қандай қисмлардан ташкил топган? 8. Дастгоҳлар электр юритмаларининг қандай турларини биласиз?

O'xshashlar

Деталларга механик ишлов бериш аниқлиги

Мосламаларда кесиш асбобларини ишлов бериш жойини аниқлаш

Меҳнат гигиенаси ва саноат cанитариясининг умумий асослари

Саноат машина ва жиҳозлари тўғрисида умумий маълумотлар

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси