Guzapoyani yigish mashinasi - Mashinasozlik - Referatlar

Guzapoyani yigish mashinasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

455 KB

Ko'chirib olish

Guzapoyani yigish mashinasi Reja: 1. Kartoshkani yigishtirish texnologiyasi 2. Kartoshkani yigishtirish mashinasining turlari va umumiy tuzilishi 3. Kartoshka kovlagichning ishchi qismlari 4. Tugunakalarni tuproqdan ajratish usullari

Guzapoyani kuyidagi maksadda va tartibda yigishtirib olinadi: Yukumli kasalliklarga chalingan guzapoya pustlogining tagida joy lashgan zamburug’ va mikroorganizmlar kishlab kolishining oldini olish maksadida uni ildizi bilan yerdan sugurib olib, tuplab, transport vositasiga yuklab, daladan chetga olib ketiladi. Guzapoyadan kimmatbaxo kurilish materiallarini tayyorlash yoki kimyoviy moddalar olish maksadida uni ildizi bilan sugurib yoki urgichlar yordamida ustki qismi urib olinadi, transport vositasiga yuklanib, uni kayta ishlaydigan korxonaga yuboriladi. Dalani shudgorlashda hamda ekin ekishga xalakit bermasligi uchun guzapoya sugurilib yoki urilib, maydalab dalaga sochiladi, yer shudgorlangandan sung esa ular chirindiga aylanadi. Guzap o yani sugurib, kat o rga uyumlab ketadigan mashinaning texn o l o gik sxemasi 283- rasmda ko’rsatilgan. Mashina ch o pik trakt o riga o silgan bo’ladi va guzap o yani sugurib, kat o rga uyumlaydi. Uning as o siy qismlari: guzap o ya ildizini kesuvchi tish 5 , barm o kli disksim o n uzatkich 3 va tilingan panjalar 2 va 3 lardir. Mashinaning texnologik ish jarayoni kuyidagicha bajariladi: Mashina dalada harakatlanganida ishchi tirkish 1 ga kirgan guzapoyani aylanayotgan barmokli disksimon uzatkich 4 va 6 lar kamrab oladi va ularni yunaltiruvchi panjara 2 va 3 lar orasiga surib kiritadi. Ayni vaqtda tish 5 lar ildizni

tagidan kesib, atrofidagi tuproqni yumshatadi. Kesuvchi tishlarning o’rnatilish burchagi, yerning holatiga qarab o’zgartiriladi. Disksimon uzatkich aylanganida guzapoyalar tuproqdan va katorlardan sugurib olinadi va guzapoya markaziy panjara 3 va uyumlagich 2 hosil kilgan uyumlash zonasiga uzatiladi. Uyumlagichning sozlanishiga qarab, guzapoyalar bir kator kilib uyumlanadi yoki bog-bog kilib ketiladi. Yumshok tuproqda kesuvchi tishning juyak pushtasidan boshlab botish chuqurligi 50...100 mm, zich va kurug’ tuproqda 100...150 mm kilib o’rnatiladi. Tishning yerga botish chuqurligi traktorning osish moslamasidagi kashaklar va markaziy tortki yordamida sozlanadi. Buyi 60...80 sm li guzapoyalarni yigishda disksimon uzatkich bilan yumshatish tishi orasidagi masofa minimal bo’lishi, 80...100 sm buyli guzapoyalarni yigish- tirishda bu masofa kuprok kuyiladi. Poyalarni uyumlashda uyumlagich prujinasi juda bush kilib o’rnatiladi. Kartoshkani yigishtirish texnologiyasi Kartoshka hosilini yigishtirib olish mashakkatli ish bo’lib, u kartoshka yetishtirish uchun sarflanadigan harajat larning 45...60% ni tashkil etadi. Kartoshka kator oraligi 70 sm, uyalar orasi 30 sm kilib ekiladi. Kartoshka hosili har xil chuqurlikda joylashadi. Pastki va ustki tugunaklarning chuqurligi h 1 , h 2 va kartoshkalar joylashgan uyalar ning kengligi b 1 larga asoslanib, kovlagich qismlarining o’lchamlari aniqlanadi. Kupincha b 1 q14...24 sm, h 1 q l6...21 sm, h 2 q l...5 sm bo’lishi ma`lum. Bu tugunak uzunligi l t , kengligi b t va qalinligi S t bo’lgan uchta o’lcham bilan tavsiflanadi. Tugunak massasi t t yuqoridagi o’lchamlarga kuyidagicha boglangan: m t = ye l t b t S t , bu yerda, e – 0,56...0,65 ga teng bo’lgan proportsionallik koeffitsienti. Bir tup kartoshkada 20 donagacha tugunak bo’lib, massasi 1000 grammgacha yetadi. Tugunaklarning o’zaro ishkalan ish koeffitsienti f =0,5...0,6; rezina bilan f

= 0,70...0,75; pulat tunuka bilan f = 0,50... 0,59; polietilen bilan f = 0,40...0,42 va tuproq bilan f = 0,98...1,03 ga teng. Mashinada kartoshka hosilini yigishtirishda ketma-ket kuyidagi ishlar bajariladi: tugunaklarni kovlash, tugunaklarni tuproqdan tozalash (separatsiyalash), tugunaklarni kartoshka palagidan ajratish, ajratilgan palakni chiqarib tashlash, tugunaklarni toshlardan ajratish, tozalangan tugunaklarni tuplab yuklash. Ba`zida hosilni yigishtirib olishdan ilgari palaklar urib olinadi va chetga chiqarib tashlanadi. Kartoshkani mashina bilan yigishtirishning, asosan, uch usuli mavjud: 1. Kartoshka kovlagichlar bilan kovlab olinib, dalaga chiqarib tashlanadi, keyin esa kulda terib olinadi. 2. Kartoshka kovlagichlarga tozalash stollari jixozlangan tirkamalar tirkalib, kovlab olingan kartoshka tozalanib, koplanadi. 3. Kartoshka kombayn yordamida kul mexnatisiz yigishtiriladi. Kombayn bilan yigishtirish usuli uch boskichdan iborat: 1. Kombayn yordamida bir yula yigishtirish. 2. Kombayn yordamida bulaklab (ko’p fazali) yigishtirish. 3. Kurama (kombinatsiyalashgan) usulda kombaynlash. Kartoshkani bevosita kombayn yordamida yigishtirganda kombayn bir yula kartoshkani kovlab, terib va tozalab tuplaydi. Kombayn bilan bulaklab yigishtirganda esa avvaliga tugunaklar kartoshka kovlagich yordamida yer yuzasiga uyumlanadi, sungra tuprogi qisman kurigach, ularni kombayn bilan terib olinadi. Bu usul tuproq namligi me`yoridan ortiq bo’lgan joylarda kullaniladi. Ushbu ishlarni bajarish uchun oddiy kovlagichlar, kovlab-elagichlar, ishchilar uchun tozalash stollari jixozlangan tirkama ulangan kovlagichlar, kartoshkani kovlab uyumlagich va nixoyat kombaynlardan foydalaniladi. Yigishtirish usuli va ishlatiladigan mashina maxalliy tuproq turi, uning namligi, paykal o’lchamlari va notekisligi, tishlar miqdori, hosildorlik va boshkalarni e`tiborga olgan hol da tanlab olinadi. Masalan, kumlok yerlardagi kartosh-

kani kombayn yordamida yigishtirilsa, samaralirok bo’ladi. Oddiy kovlagichlar kush kanotli arikolgichlarga uxshagan bo’lib, tugunaklarni yerning ustiga chiqarib ketadi. Keyin esa ishchilar kuringan kartoshkani kulda terib olishadi. Bu usulni kullaganda hosilning kariyb 30% gacha bo’lgan qismi tuproq ostida kolib ketishi mumkin. Agrotexnik talablar . Kovlagichlar kartoshka katoriga 22 sm chuqurlikda va 40 sm kenglikda ishlov berishi lozim. Odatda, ular hosilning kamida 95% ini yer betiga chiqarib ketishi kerak, oKirligi 20 grammdan kamrok bo’lgan tugunaklarni nobudgarchilik ko’rsatkichlariga kiritilmaydi. Shikastlangan tugunaklar hosilning 3% idan oshmasligi, jamlangan kartoshkaga aralashgan begona jismlar massasi esa 20% dan oshmasligi shart. Kovlagich lemexlari paykal rel yefiga moslanib, tayinlangan kovlash chuqurligidan 2 sm dan ortiq fark kilmasdan yurishi kerak. Kartoshkani yigishtirish mashinasining turlari va umumiy tuzilishi Respublikamizda kartoshka hosilini yigishtirishda maxalliy sharoitga moslangan texnologiyadan foydalaniladi, unda, asosan, oddiy kovlagich yoki kombayn ishlatiladi. Ulardan keng tarkalganlari — kovlab-irgitkich va kovlab-ela gichdir. Kovlab-irgitkich (284- rasm) ning tishi 1 kartoshka tupini tagidan qirqib, tugunaklarni qisman yuqoriga ko’taradi. Aylanayotgan rotor 2 ning barmoklari tuproqqa botib harakatlanadi. Tish tuproqni yumshatib ko’tarayotganda uning orasidan utayotgan barmoklar tugunaklarni chetga, ya`ni yon tomonga irKitib yuboradi va kartoshkalar yer yuzasiga yoyiladi, ishchilar ularni kulda terib olishadi. Bu usulda yigishtirilgan hosilning kariyb 20% gacha bo’lgan qismi tuproq orasida kolib ketishi mumkin.

Kovlab-irgitkich namligi yuqori va mayda toshlari kuprok bo’lgan tuproq sharoitida ishlatiladi. Kovlab-elagichlar (285- rasm) kartoshkaning tupini tagidan kovlab, tugunaklarni tuproq bilan birgalikda ajratuvchi (separatsiyalovchi) qismlarga uzatadi. U yerda tuproq maydalanib, kartoshkadan ajratiladi. Zamonaviy mashinalarda ajratuvchi qismlarining ikki turi mavjud. Biri chivikli elevatorlar, ikkinchisi tebranuvchi kepchigichlardir. Kovlab-elagich elevatorining chiviklari 2 orasidan yoki galvirsimon kepchigich teshiklaridan tuproq yerga tukilsa, yirik toshkesaklar aralash tugunaklar va kartoshka palagi mashina orqasidan yerga sochilib tushadi. Keyinchalik, kartoshka kulda terib olinadi.

Ogir tuproq sharoitida kartoshkani yetarli darajada tozalash maksadida kovlab- elagichlarga ikkita yoki uchta kepchigich o’rnatiladi. Tozalash stollari 3 bilan jixozlangan pritsep 4 ulangan kovlab-elagich (286- rasm) kartoshkani lemexi 1 bilan kovlab, kepchigich 2 larga uzatadi. Kepchigichlarda qisman tozalangan kartoshka, pritsep 4 ustidagi transportyor stoli 3 ga sunggi marta tozalanish uchun tushadi. Transportyor stolining ikki tomonida utirgan ishchilar kartoshkani terib, maxsus idishga solishadi, tosh-kesaklar esa yul- yulakay tukilib kolaveradi. Bu usul bilan urug’lik uchun yetishtirilgan kartoshkani yigishtirish maksadga muvofikdir. Kovlab-uyumlagich bir necha katordan kovlab olingan tugunaklarni tuplab, bir katorga uyumlab tukib ketadi. Bu kombayn (287- rasm) eng mukammal mashinalardan xisoblanib, kartoshka hosilini yigishtirib olishda kul mexnatini kam sarflash imkonini beradi. Kombayn hosilni kovlab oladi, tuproq va toshlardan tozalaydi, palagini ajratadi va tugunaklarni bunkerga tuplaydi. Kombayn ustida 4 – 6 ishchi uchun urindiklar

o’rnatilgan bo’lib, u yerda utirgan kishilar tozalash stolidan utayotgan tugunaklarni saralab, tosh qoldiqlaridan tozalaydilar. Oddiy kovlagichga nisbatan mexnat sarfi 3...4 marta kam. Kartoshka kovlagichning ishchi qismlari Lemexlar . Lemex tugunaklar joylashgan tuproq qatlamini tagidan qirqib uni yerdan ajratadi va bir oz ko’tarib ajratkichga uzatadi. Ish jarayoniga qarab lemexlar passiv, aktiv va kombinatsiyalangan (kurama) shakliga kura- yassi uchburchaksimon, bulaklangan va novsimon turlarga bulinadi. Uchburchak shaklidagi yassi lemex (288 va 289- a rasmlar) tiglari burchagi ostida joylashtirilgan bo’lib, ildiz va poyalarni sirpanib kesadi. Lemex  ildiz ostidagi tuproqni 22 sm chuqurlikkacha, 40...41 sm kenglikda tugunaklari bilan birga kuchirib ajratib oladi.

Ikki katorli kovlagichlarda, katorlardagi tuproq aralash tugunaklarning bitta elevatorga utishini ta`minlash uchun ikki lemex urtasiga qo’shimcha kichik lemex o’rnatiladi (289- v rasm). Yassi lemex chetlaridan tuproq bilan birgalikda tugunak tushib ketishi hol lari ham ruy berishi mumkin. Bunga yo’l qo’yma slik uchun lemexlar tuplamining chetlariga aylanuvchan disksimon pichoqlar o’rnatiladi (289- g rasm) yoki novsimon lemex (289- d rasm) ishlatiladi. Passiv lemex kumlok joylarda ishlatilganda uning usti bo’ylab siljiyotgan tuproq qatlamining yaxlitligi tez bulinadi va yuqoriga siljishi kiyinlashib, tuproq lemex oldiga surilib, uyum bo’lib kolishi mumkin. Shuning uchun kumlok yerlarda kombinatsiyalangan yoki aktiv (faol) lemexlar ishlatiladi. Masalan, kombinatsiyalangan (kurama) kovlagich (290- rasm) passiv lemex 1 , uzatuvchi biter 4 va transportyor 5 dan iborat. Lemex qirqib ajratgan tuproq qatlami ko’tarilayotib, baraban va lemex orasiga siqilishi tufayli maydalanib, chetga tukilmay, yuqoridagi biterga yetib boradi, biter tuproqni maydalab transportyorga uzatadi. Oddiy lemex krivoship-shatunli yuritma yordamida tuproq ichida harakatlantirilsa, u aktiv lemexga aylanadi (291-rasm). Mashina bilan birgalikda V M yunalishida kuchirma harakat kilayotgan lemexni tigi titrab harakatlanadi, uning traektoriyasi 291- rasmdagiga uxshash bo’ladi. Titrash natijasida lemexning tuproqqa botishi yengillashib, tuproqni kuchirishga sarflanadigan kuch miqdori kamayadi. Shunda krivoshipning aylanma va mashinaning ilgarilanma tezliklari nisbatini to’g’ri tanlab, lemex tigining o’zgaruvchan absolyut tezligi oniy yunalishlaridan biri V k (291 - rasm) lemex ustidagi tuproqni ko’tarib tashlashga olib keladi. Natijada tuproq qatlami parchalanib, kartoshkani tuproqdan ajralishi yengillashadi. Amalda lemexning tebranish amplitudasi 25 mm, tebranish soni minutiga 500 – 700 martaga yetadi. Lemexning sudrashga qarshiligi 20 – 30% ga kamayadi.

Lemexning ayrim o’lchamlari . Passiv lemex uzunligi  (288-rasm) engashish burchagi L bilan  va suyrilanish burchagi burchagi pulat bilan  ifodalanadi. Tuproq lemex bo’ylab yuqoriga siljishi uchun uta kichik  tuproq orasidagi ishkalan ish burchagi bir oz kam bo’lishi lozim, ammo bo’lsa, lemexning uzunligi L katta bo’lib ketadi. Kartoshka palagi lemex tiglari bo’ylab uzluksiz siljishi natijasida kesilib ketishi lozim, aks hol da u lemexga uralib koladi. Poyalarning kesib ulgurmagan qismi lemexdan tushib ketishi uchun tikning oxiri bilan boshqa qismlar orasida kamida 40 mm tirkish koldiri-ladi. Kesak ezuvchi qismlar . Tugunaklardan tuproq elash xisobiga ajratilishidan oldin, yirik kesaklarni ezib, maydalash talab qilinadi. Kesaklarni ezib maydalaydigan moslama, albatta, tugunaklarga zarar yetkazmasligi kerak. Bu

talabga javob beradigan moslamalarning eng arzoni rezinadan yasalgan pnevmatik ballonlar xisoblanadi (292-rasm). Ballon ichidagi havo bosimi 10...20 kPa bo’lganligi sababli, ular jufti orasidan utayotgan yumshok va yirik kesaklar ezilib maydalanadi. Ballonlar orasidan o’tkaz ilgan tuproq elanganda uning ajraladigan qismi 1,5...2,5 baravar ortadi. Kesaklarni ezib maydalash uchun rotor, biter kabi moslamalardan ham foydalanish mumkin. Tugunakalarni tuproqdan ajratish usullari Kartoshkani yigishtiradigan kombaynlar ishini kiyinlashtiradigan omillardan biri kovlab olinayotgan kartoshka bilan ko’p miqdorda (98%) tuproqning birga kushilib chikishidir. Kartoshka tugunaklari bilan tuproqning ayrim fizik-mexaniq xossalarining ko’rsatkichlari orasida katta fark bor. Bu ko’rsatkichlarga ularning o’lchamlari, sirtining shakli, ishkalan ish koeffitsienti, hajmiy massasi (zichligi) va boshkalarni kiritish mum kin. Kartoshkani tuproqdan tozalashda yuqoridagi xossalar farkiga asoslanib, mashina ish jarayonining ketma-ketligi aniqlanadi. Tugunaklarni tuproqdan ajratish mashinalarini ikki guruxga bulish mumkin: 1. Galvirsimon tuzilmalarda elash xisobiga kartoshkani tukiluvchan bo’lgan mayda tuproqdan ajratuvchi moslamacha, ya`ni elagichlar. 2. Kartoshka tugunaklari katta-kichikligiga uxshash bo’lgan kesak, tosh kabi qattiq jismlardan ajratadigan moslamalar. Elagichlar har qanday kartoshka yigishtiruvchi mashinaning eng muxim qismi xisoblanadi, chunki ular tugunaklarni tukiluvchan mayda tuproqdan ajratib, kartoshkani tozalash texnologik jarayonning keyingi boskichlarida ishlaydigan murakkab moslamalarning samarali ishlashiga zamin tayyorlaydi. Elagichlardan keng tarkalgani chivikli elevat o r va galvirsim o n kepchigichlardir (293-rasm). Chivikli elevator (293- a rasm) chiviklari 1 ning uchlari uzluksiz zanjirga maxkamlangan bo’lib, u bir necha yulduzchalar 3 yordamida chivik tezligi V ch yunalishida ilgarilama harakatga keltiriladi.

Lemex kovlab olgan tugunakli tuproq qatlami elevator ustiga kelib tush ganidan sung V ch yunalishida chivik bilan birga siljiy boshlaydi. Chiviklar holati o’zgaruvchan bo’lganligi va ellipssimon yulduzchalar 4 yordamida kuchli silkinish sababli tuproq qatlami tez maydalanadi va chiviklar orasidan utib, pastga tushib ketadi (separatsiyalanadi). Yirik kesakt o shlar elevat o rdan A yunalishi buyicha navbatdagi t o zal o vchi kurilmaga uzatiladi. Chivikli elevat o r uta s o dda bo’lsada, ish sifati buyicha talablarga jav o b berganligi uchun amaliyotda keng tarkalgan. U gorizontga nisbatan 20...25° gacha kiya o’rnatilib, tozalanayotgan aralashmani yuqoriga bemalol siljita oladi, natijada mashina uzunligini kamaytirish imkoni paydo bo’ladi. Dala shar o itida ishlayotgan mashina turli t o m o nga engashib tursa ham chivikli elevat o rning ishiga deyarli salbiy ta`sir ko’rsatmaydi. Birok chivikli elevatorda kuyidagi kamchiliklar mavjud: — elevator umumiy uzunligining faqat bir qismi (40%) gina tozalashda ishtirok etadi; — elevator yuzasining tuproq utadigan teshiklari 70% ga yakin qismini tashkil kilganligi sababli uning elash imkoniyati chek langan; — elevatorning ishkalan ishga duch keladigan joylari ko’p bo’lganligi sababli u tez yeyiladi, ko’p quvvat sarflaydi;

— elevator chiviklariga loy yopishib kolishi extimoldan hol i emas; — chiviklar oraligi (teshikning kengligi) ni maxalliy sharoitga moslab sozlashning imkoni yuk. Kepchigich (293-rasm) yassi galvir 5 dan iborat bo’lib, uning chetlari tortki il gak 6 larga ilib kuyilgan. Galvir krivoship-shatunli yoki dirillatish (vibratsion) generatori kabi moslamalar yordamida tebranib turadi. Uning ustidagi jismlar V va S yunalishida harakatga keltiriladi. Natijada kesaklar maydalanib elanadi, yirik jismlar tugunaklar bilan birgalikda S yunalishida siljib, yuqoriga ko’tariladi. Ular galvir ustida A yunalishda harakatlanib, mashinaning boshqa qismiga uzatiladi. Galvirning engashish burchagi 7...17° gacha o’zgartirilib, tugunaklarni yuqoriga tuxtovsiz uzatish sozlanadi. Muayyan sharoitga moslangan kuzlarga ega bo’lgan kepchigich galvirni tez almashtirish mumkin. Kepchigichning kamchiligi uning tebranib ishlashida paydo bo’ladigan inertsiya kuchi bo’lib, uni muvozanatlash lozimdir. Kartoshkani juvali separator (293- v rasm) yordamida ham tuproqdan tozalash, keyin esa yirikligiga qarab saralash mumkin. Juvalar turli shaklda bo’lib, bir tomonga aylanishi xisobiga tozalanayotgan maxsulotni yuqoriga siljitadi. Ular orasidagi tirkishlarni o’zgartirib, tozalash darajasini, xatto tugunaklarni katta-kichikligiga qarab bir necha xillarga ajratishni sozlash mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980

O'xshashlar

Paxta hosilini yig’ish mashinasi

Gorizontal shpindelli paxta terish mashinasining tuzilishi va ishlashi

Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari

Donli ekinlar hosilini yig’ish mashinalari

Paxta sanoati mashinalarini ishlab chiqarish